Ижтимоий прогнозлаштириш муаммолари - Философия - Презентации

Ижтимоий прогнозлаштириш муаммолари

Загружено в:

23.09.2019

Скачано:

0

Размер:

398.58984375 KB

1 Ижтимоий прогнозлаштириш муаммолари

2Ижтимоий башорат: Турлари, Типлари, Методлари Башорат – келажак ҳақидаги, яъни ҳали амалда мавжуд бўлмаган, лекин ривожланишнинг кутилаётган ривожини белгиловчи объектив ва субъектив омиллар кўринишида ҳозирги замонда потенциал мавжуд бўлган ҳодисалар ва жараёнлар ҳақидаги билим. Башорат ўз гносеологик табиатига кўра гипотезани илгари суришга яқин туради. Аммо гипотеза – ўтмишни ҳам, ҳозирги замонни ҳам, келажакни ҳам билишга татбиқ этиладиган мантиқий шакл, башорат эса келажакка ёки ҳали маълум бўлмаган ҳозирги даврга қараб мўлжал олади.

3Башорат турлариилмий башорат. кундалик башорат кундалик башорат интуитив башорат; Масалан, қуёш ботаётганда одатдагидан узоқроқ ушланиб қолган бўлса, ёмғирни кутиш керак; ёзда эрталаб туман тушган бўлса, демак кундузи ҳаво очиқ бўлади; Шарқдан шамол эсса, тез орада ёмғирлар тугайди. Башоратнинг иккинчи тури – интуитив башорат. Маълумки, интуиция – бу илмий тажриба ва мантиқий мушоҳадасиз ҳақиқатнинг тагига бевосита етиш. Башоратнинг бу тури ҳали яхши ўрганилмаган ва кўпинча унга етарлича баҳо берилмайди. Ҳолбуки, ақлни лол қолдирадиган фактлар маълум. Масалан, тўрт юз йил олдин яшаган француз табиби Мишель Нострадамус мисли кўрилмаган башоратгўйлик қобилиятига эга бўлган. Ўзининг машҳур «Центуриялари» ва бошқа асарларидау ХХ асрнинг техник кашфиётлари – сув ости кемалари, самолётлар, водород бомбасинигина эмас, балки француз ва рус инқилобларини, шунингдек де Голль,Франко, Ленин, Сталин, Гитлер, Муссолини каби шахсларнинг пайдо бўлишини ҳам башорат қилганинсоннинг кундалик ҳаёт тажрибасига, табиат ва жамиятда у ёки бу воқеа- ларнинг тез-тез такрорланишини бевосита кузатишга асосланади. кундалик башоратларга халқда кенг машҳур бўлган об-ҳаво аломатлари мисол бўлиши мумкин.

4Футурологик билимлар ривожи Ғарб мамлакатларида ижтимоий прогноз қилиш илмий башоратнинг турии сифатида «футурология» (лот. futurum – келажак ва юнон. logos – таълимот) деган ном билан вужудга келган. Бу атамани илк бор Ғарбий Берлин Эркин университети ҳузуридаги Отто Зур номидаги институт профессори О.Флехтгайм ишлатган. Шуни қайд этиш лозимки, «футурология» атамас умумий эътироф этилгани йўқ. Мисол учун, башорат муаммолари бўйича француз мутахассисларинингаксарияти футурология инсоннинг келажакни ишонч билан башорат қилиш қобилияти ҳақида хом хаёлқилиш учун асос бўлади, деб ҳисоблайди. Футурология ўрнига «фютюрибли» атамаси таклиф қилинган бўлиб, у «эҳтимол тутилганкелажак» деган маънони англатади. Бунда келажакнинг шартлилиги, кўп вариантлилигига урғу беради.

5Ижтимоий прогноз қилишга нималар хос?Ижтимоий прогноз қилиш асосан қуйидаги илмий- назарий хусусиятлар билан тавсифла- нади: Прогноз қилиш жараёни объектив ва субъектив асосларга эга. Прогноз илишнинг объектив асоси ўтмиш, ҳозирги замонва келажакнинг қонуний алоқаси билан белгиланади. Келажак ҳозирги замонда бўлғуси оқибатни вужудга келтирувчи сабаб кўринишида; муайян шароитларда муқаррар тарзда воқеликка айланувчи имконият кўринишида; ҳозирги даврнинг келажакда янги сифат пайдо бўлишига олиб келиши муқаррар бўлган ҳодисаларидаги муайян миқдорий ва таркибий ўзгаришлар кўринишидазоҳирдир. Келажак ҳозирги замонда ҳодисаларнинг улар мавжудлигининг муайян шароитларидаги муҳим алоқаларини очиб берувчи қонунлар кўринишида зоҳирдир. Буларнинг барчаси билиш жараёнидамаълумдан номаълумга, ўтмиш ва ҳозирги замондан келажакка ўтиш имконини беради. Агар бирон-бир ҳодисанинг (жараённинг) ривожланиш қонуни маълум бўлса, бу ҳодисани (жараённи ) ўрганиш орқали биз унинг ҳозирги ҳолатини қайд этибгина қолмасдан, балки юз бериши мумкин бўлган ўзгаришларнинг йўналиши ва хусусияти ҳақида хулосалар чиқаришимиз ҳам мумкин. Шундай қилиб, келажакни прогноз қилиш учун реал воқеликни билишдан, аниқроқ айтганда, тизимнинг ҳозирги ҳолатида зоҳир бўлган имкониятлар, тенденциялар, қонуниятларни англаб етишдан бошқа йўл йўқ.

6Илмий башоратнинг кейинги мантиқий тузилиши қуйидаги кўринишга эга:Башорат муаммосини аниқлаш; Илгари сурилган прогнозлар асосида прогностик фаолият режасини тузиш ; гипотезани илгари суриш;Прогноз қилиш (башоратнинг умумий Муаммоси доирасида айрим вазифаларни ечиш учун прогноз ларни илгари суриш); Прогнозларнинг ҳаққонийлиги, ишончлилигини асослаш ва уларни имконият даражасида амалиёт синовидан ўтказиш йўли билан тасдиқлаш.

7Прогнозлаш- тиришнинг методлариЭкспертиза усулида баҳолаш. Экстраполяция методлари. Тарихий аналогия . Келажак сценарийлари.  Моделлаштириш. Кўрсатилган келажакни башорат қилиш методларининг ҳар бири ўз афзалликлари ва камчиликларига эга.

8Экстраполяция методлари Қонуниятлари ўтмишда ва ҳозирги даврда яхши маълум бўлган тенденцияларни келажакка татбиқ этишга асосланади. Масалан, бирон-бир тизимга ўтмишда муайян ўзгармас тезлик ёки тезланиш билан ривожланиш хос бўлган бўлса, бизда бу тезлик ёки тезланиш келажакда ҳам муайян вақт оралиғида ўзгаришсиз қолади деб ҳисоблаш учун асослар бор. Шундай қилиб, ўсиш (пасайиш) эгри чизиқларини график ёки аналитик усулда давом эттириш ва прогноз объекти бўлғуси ҳолатининг миқдор кўрсаткичларини ҳисоблаб чиқариш мумкин. Шунга агар ўрганилаётган тенденция бошқа тенденциялар билан ўзаро арамай, таъсирга киришиш натижасида ўзгарса ва бу ўзаро таъсирни лозим даражада ўрганиш имконияти мавжуд бўлмаса, экстраполяция методи унча самарали бўлмаслиги мумкин.

9Тарихий аналогия Бу таққослаш йўли билан билиш. Таққослана- ётган ижтимоий ҳодисалар ўртасида фарқ ҳам, ўхшашлик ҳам мавжуд бўлиши керак. Таққослаш учун асос бўлувчи омиллар таққосланиши лозим бўлган ҳодисаларга қараганда танишроқ бўлиши лозим. Тарихий аналогиянинг ижтимоий башоратга мослашувчанлик даражаси чекланган. Бу табиий бир ҳолдир, зеро келажакка бошқа тарихий шароитлар йўлдош. Тарихий аналогия кўпроқ тарихий фактни фаол танқидий таҳлил қилишга кўмаклашади

10Моделлаштириш методи Билиш объектларининг ўзини эмас, балки уларнинг моделларини ўрганишга асосланади. Тадқиқот объектини моделлаштириш – уни прогностик хусусиятга эга бўлган хулосалар чиқариш учун қулай бўлган содда, схематик кўринишда гавдалантириш демак. Тадқиқот натижалари моделдан объектга кўчирилади. Прогноз қилишнинг моделли методлари шаклларининг ранг-баранглиги билан тавсифланади. Моделлаш- тиришнинг моддий, физик, белгили (математик), имитацион, компьютерда моделлаштириш каби турларини фарқлаш мумкин

11Экспертиза усулида баҳолаш Бу илмий методнинг моҳияти экспертлар (фан ва техниканинг турли соҳасидаги етакчи мутахассислар) томонидан муаммони таҳлил қилиш ва сўнгра натижаларни формаллаштирилган асосда қайта ишлашдан иборат. Экс- пертларнинг умумий хулосаси муаммонинг мумкин бўлган энг мақбул ечими сифатида қабул қилинади. Бу методлар гуруҳига, одатда, қуйидагилар киритилади: консенсус (келажакка доир муайян масала бўйича экспертлар умумий бир тўхтамга келиши); «ақлий ҳужум» (муаммоларни ечиш воситаси ва прогноз қилиш усули айниқса келажакда юзага келиши мумкин бўлган бир нечта вазиятни кўриб чиқишга эҳтиёж туғилган ҳолда).

12Келажак сценарийлари Бу кузатилаётган тенденциянинг эҳтимол тутилган келажаги ҳақидаги у ёки бу тусмолни асословчи дастлабки фаразларнинг тартибга солинган йиғиндиси. Сценарийлар: а) у ёки бу назарий вазиятни қай йўл билан босқичма-босқич амалга ошириш мумкинлигини; б) воқеаларнинг муайян ривожига йўл қўймаслик, уларни енгиллаштириш ёки четлаб ўтиш учун воқеаларнинг ҳар бир иштирокчиси учун ҳар бир босқичда қандай вариантлар мавжудлигини аниқлайди. Шундай қилиб, сценарий мураккаб тизимларни ўрганишга нисбатан тизимли ва тарихий ёндашувларни бирлаштирувчи кўп вариантли прогноздир; аксарият ҳолларда у тавсифий хусусият касб этади ва комплекс прогнозларни тузишда кенг қўлланилади.

13Хулоса 1. Бизнинг давримизда келажакни прогноз қилиш инсоният учун тобора улкан аҳамият касб этмоқда. Бугунги кунда келажак авлодлар тақдири прогноз қилишга кўп жиҳатдан боғлиқ. 2. Ижтимоий тадқиқотларнинг ҳозирги даражаси келажак ҳақида анча аниқ билим олиш ва ижтимоий башоратни «утопиялар» соҳасидан фан соҳасига ўтказиш имконини беради. 3. Келажакни прогноз қилиш инсоният истиқболларини фан- лараро комплекс ўрганиш бўлиб, у фақат гуманитар, табиий- илмий ва илмий-техникавий билимни бирлаштириш жараёнида самарали бўлиши мумкин.

Похожие

Ўтиш даврида ижтимоий ривожланиш концепциясини яратишнингфалсафий муаммолари

Глобаллашувнинг фалсафий муаммолари

Глобаллушувнинг фалсафий муаммолари 2

Билиш назарияси - асосий муаммолари ва йўналишлари

Ижтимоий фалсафа ривожланишининг асосий даврлари