Fan taraqqiyoti

Fan taraqqiyoti

Загружено в:

23.09.2019

Скачано:

0

Размер:

988.6279296875 KB

MIRZO ULUGBEK NOMIDAGI O’ZBEKISTON MILLIY UNIVERSITETI XORIJIY FILOLOGIYA FAKULTETI Fan taraqqi yoti mavzus ida prezent atsiya

FAN-TEXNIKA TARAQQIYOTI Fan-texnika taraqqiyoti - fan bilan texnikaning oʻzaro bogʻliq, yagona, ilgarilab boruvchi taraqqiyoti; ijtimoiy taraqqiyot asosi. Dastlab fan rivoji bilan texnika taraqqiyoti oʻrtasidagi yaqinlashuv 16—18- a.larda manufaktura i.ch.i bilan bogʻliq holda sodir boʻldi. Bungacha moddiy i.ch. empirik tajribalar, hunarmandlik asosida shakllangan. Teologiya va sxolastika taʼsiridagi tabiat haqidagi ilmiy nazariy bilimlar ham i.ch.ga xech qanday salbiy taʼsir qilmasdan sekinlik bilan rivojlangan. Ilmiy va texnikaviy taraqqiyot inson faoliyatining 2 ta nisbatan mustaqil yoʻnalishi sifatida yuksala borgan

FAN-TEXNIKA TARAQQIYOTI U y g ʻo n is h d a v ri g ʻo y a la ri ta ʼs irid a s x o la s tik a a n ʼa n a la rin i p a rc h a la b , a m a liy o tg a m u ro ja a t q ild i. K o m p a s , p o ro x v a k ito b n a s h r q ilis h ilm iy te x n ik a v iy fa o liy a tg a a s o s s o lg a n 3 ta y irik k a s h fi y o t b o ʻld i. S u v te g irm o n la rin in g riv o jla n a y o tg a n m a n u fa k tu ra i.c h .id a q o ʻlla n ilis h i b a ʼz i m e x a n ik ja ra y o n la rn i n a z a riy ta d q iq e tis h n i ta la b q ild i. N a tija d a c h a rx p a la k g ʻild ira g i, c h a rx p a la k h a ra k a ti n a z a riy a s i, k a rs h ilik v a is h q a la n is h ta ʼlim o tla ri y a ra tild i

FA N -T E X N I K A TA R A Q Q I Y O T I Fan bilan texnika yaqinlashuvining 2bosqichi mashina i.ch.ning 18-a. oxiridan boshlab taraqqiy etishi bilan bogʻliq boʻlib, bunda fan bilan texnika bir-birining jadal rivojlanishiga taʼsir koʻrsatdi. Bu davrda i.t. faoliyatida nazariy masalalarni hayotga tatbiq qilishga daʼvat etuvchi fanning maxsus boʻgʻinlari paydo boʻldi: amaliy tadqiqotlar, i.ch. tadqiqotlari, amaliy konstruktiv ishlanmalar va h.k. F.t.t. ning 3bosqichi fantexnika inqilobi bilan bogʻliq. Uning taʼsirida texnika taraqqiyotiga qaratilgan ilmiy sohalar kengayadi. Texnik masalalarni hal qilishda biologlar, fiziologlar, psixologlar, mantiqshunoslar ishtirok etadi. F.t.t., shuningdek, ijtimoiy fanlar yoʻnalishlari, iqtisod va i.ch.ni tashkil qilish, iqtisodiy va ijtimoiy jarayonlarni ilmiy boshqarish, aniq ijtimoiy tadqiqotlar kabilarga bilvosita taʼsir qiladi. Fanning texnikaga nisbatan yetakchilik mavqei yanada yorqin namoyon boʻladi, fan texnikani uzluksiz inqiloblashtiruvchi kuchga aylanadi.

ELEKTR SANOATI Elektr sanoati — texnikaning yangi muvaffaqiyatlari uchun eng xos narsadir. Bu sanoat yuksak darajada taraqqiy qilgan mamlakatlar nihoyatda tez rivojlandi. Sanoatning rivojlanishi fabrika, zavod, savdo joylari va idoralarning sun’iy yoritkichlarga bo’lgan talabini yil sayin oshirib bordi. 1876- yilda rus ixtirochisi P.N.Yablochkovning (1847-1894) «elektr shami» deb atalgan lampasi — yorug’likning yangi manbayi sifatida vujudga keltirildi. Yablochkov «shami» ikki soatcha yonib turardi. XIX asrning oxirlarida yoy lampalar o’rniga tejamli va foydalanish birmuncha qulay lampalar — cho’g’lanish lampalari ishlatila boshlandi. Amerikalik mashhur texnik ixtirochi T.Edison (1847— 1931) bir necha yilgi izlanishlardan keyin, 1879- yilda havosi so’rib olingan, ko’mir tolali cho’g’lanish lampasining yangi turini yaratishga muvaffaq bo’ldi. U 1882- yilda Nyu-Yorkda birinchi issiqlik elektr stansiyasini qurdi. To’rt taktli dvigatel prinsipini 1862- yildayoq fransuz muhandisi A.Bode Rosh «maydonga tashlagan» bo’lib, undan 1876- yilda nemis ixtirochisi N. Otto (1832—1891) amalda foydalanib ko’rdi. Ottoning gaz bilan ishlaydigan to’rt taktli dvigateliga 1878- yili tashkil qilingan Parij jahon ko’rgazmasida yuksak baho berildi. 1891- yilda Germaniyada 175 km ga cho’zilgan elektr liniya qurilib, ishga tushirildi. Bu esa elektrotexnika tarixida yangi davrni ochib berdi.

KEMASOZL IK XIX asrning ikkinchi yarmida paroxodlar takomillashtirila boshlandi. Kemalar qurishda po’latni keng ko’lamda ishlatish yaxshi natijalar berdi. 1909- yilda misli ko’rilmagan darajada katta kemalar — suv sig’imi 20.000 tonna keladigan kemalar paydo bo’ldi. Yo’lovchilar tashish kemalarining tezligi 20 uzel (qariyb 40 km)ga yetdi. Katta sig’imli kemalarning qurilishi yirik bandargohlar shakllanishiga sabab bo’ldi. O’sha vaqtda to’g’on va dambalar qurila boshlandi, sun’iy kanallardan suv yo’li sifatida tobora keng foydalanila boshlandi

M AS HI NAS OZ LI K XIX asrning 70- yillaridan 1914- yilgacha jahon mashinasozligi katta sur’atlar bilan rivojlandi. Metallarni kesish jarayonini ilmiy jihatdan tekshirishga Peterburg tog’ institutining professori I.A.Time asos soldi, u o’z asarlarida metall kesishning asosiy qonunlarini ta’riflab berdi. Amerikalik ishbilarmon F.U.Teylor (l856—1915) tokarlik ishlarida bo’ladigan kesish rejimlarini empirik yo’l bilan aniqladi. Elektr bilan payvandlash usulini dastlab 1867- yilda amerikalik elektrotexnik Tomson qo’llagan edi. Elektr bilan payvandlashning N.N.Benardos yaratgan usulini rivojlantirgan va takomillashtirib borgan boshqa bir rus olimi N.G.Slavyanov 1888- yilda ko’mir elektrod bilan emas, balki metall elektrod bilan qizdirib payvandlash usulini topdi. Ingliz Ch.Person, shved К.G.Laval, fransuz O.Ratolar turbinali dvigatellarga, nemis G.Golvart gaz turbinali, M.Nikolskiy samolyotlar uchun turbovintli dvigatellarga asos soldi. 1903- yili aka-uka Raytlar samolyotda uchdilar. Raqamli hisoblash mashinalarini ingliz Ch.Bebbij, tikuv mashinalarida dasturlashtirishni fransuz J.Jakkard, metallurgiyada avtomatlashtirishni G.Kirxgof (Germaniya), samolyotlarni avtomatik boshqarishni L.Sperri (AQSh), raketoplanni N.I.Kibalchich (Rossiya) yaratdilar

114- GURUH AbdulaTipovA MohlaroyiM DonyorBekovA Farzona Mamatrahimova Oysulu

Похожие

Farazning (gipoteza) fan va ijoddagi xususiyatlari.

Hozirgi zamon falsafasi XX asr oxiri XXI asr boshi

Dunyo va hozirgi davr falsafasi

Falsafada inter ijtimoiy muammolarni tushuntirish

Ilmiy tadqiqot va ijod tizimida dalil (fakt)