logo
  1. Главная страница
  2. Презентации
  3. Экология
  4. Tabiiy ekosistemalarda biologik muvozanat va suksessiya, uning axamiyati va buzilish sabablari

Tabiiy ekosistemalarda biologik muvozanat va suksessiya, uning axamiyati va buzilish sabablari

Загружено в:

20.05.2022

Скачано:

0

Размер:

5946.5 KB
Скачать
Reja : 1. Ekosistemalar va ularning tuzilmasi 2. Ekosistemada modda va energiya oqimi, ekologik suksessiya 3. Biotsenoz haqida tushuncha Tabiiy ekosistemalarda biologik muvozanat va suksessiya, uning axamiyati va buzilish sabablari Yashash sharoiti o’xshash va o’zaro munosabati natijasida birbiriga ta’sir ko’rsatuvchi har xil turga mansub bo’lgan birgalikda yashovchi organizmlar yig'indisiga ekologik tizim deyiladi. O'rmon, cho’l, o'tloq va suv havzasi ekotizimga misol bo’la oladi. Ekotizim tushunchasi fanga 1935 yili ingliz ekologi A.Tensli tomonidan kiritilgan. Ekotizim konsepsiyasining rivojlanishiga parallel holda biogeosenoz ta’limoti ham muvaffaqiyatli rivojlanib bordi. Biogeosenoz tushunchasini esa 1942 yilda rus botanik olimi, akademik Y.N. Sukachev taklif qilgan (“bios” — hayot, “geo” — Yer, “senoz” - umumiy yoki jamoa) ma’nosini beradi. EKOTIZLARDA MODDALAR AYLANISHINI TA’MINLASHDA ISHTIROK ETUVCHI ORGANIZMLAR 1. Produsentlar - yashil o'simliklar — bo‘lib, ular quruqlikdagi har qanday biosenozning asosiy tarkibi va energiya manbai sifatida xizmat qiladi. Ular assimilyatsiya jarayonida to‘plangan energiyasini boshqa organizmlarga beruvchilardir. 2. Konsumentlar — bu guruhga hayvonlar kiradi. Ular o‘simliklar tomonidan to‘plangan organik moddani iste’mol qiluvchilar hisoblanadi. 3. Redusentlar. 0 ‘simlik qoldig‘i va hayvon jasadi o‘zida energiya saqlayli. Nobud bo‘lgan o‘simlik va hayvonlardagi organik modda mikroorganizmlar, ya’ni saprofit holda yashovchi bakteriya va zamburug‘lar ta’sirida parchalanadi. Bunday organizmlar redusent deb ataladi. Yashash sharoiti o’xshash va o’zaro munosabati natijasida bir-biriga ta’sir ko’rsatuvchi har xil turga mansub bo’lgan birgalikda yashovchi organizmlar yig’indisiga ekologik tizim deyiladi. O’rmon, cho’l, o’tloq, suv havzasi va boshqalar ekotizimga misol bo’la oladi. Ma’lumki, har xil turdagi organizmlar bir- birlariga va tevarak-atrofdagi jonsiz tabiatga har tomonlama moslashgan; bunday uzviy bog’lanishlar biotsenozlarni tashkil etadi. Biotsenoz-biogeotsenozning bir qismidir. ekotizim tushunchasi fanga 1935 yili ingliz ekologi A.Tensli tomonidan kiritilgan. Trofik darajalar.Fitoplankton Zooplankton Pingvin Dengiz qoploni Kasatka OZIQA ZANJIRI Oziqa zanjiri piramidasi (1-Plankton o’simliklar, 2-plankton hayvonlar, 3-baliqlar, 4-odam) Ekologik piramida qoidasi Ekologik suksessiya Organizmlar orasidagi munosabatlar turlicha. Kommensaliz m Mutalizm Neytralizm А mmensalizm Kommensalizm, deb shunday munosabatga aytiladiki, bunda bir tur ikkinchisiga (kommensal uchun} ovqat tayyorlab beradi. Mut u alizm ( simbioz ) — bu ikkila tur uchun ham foydali boʼlib, u parazitlikdan, yoki kommensalizmdan kelib chiqishi mumkin. Bunga azot toʼplovchi bakteriyalar bilan dukkakli oʼsimliklar orasidagi simbioz misol boʼlishi mumkin. Tabiatda 20000 dan ortiq simbioz tarzida yashovchi turlar qayd etilgan. Neytralizm bu ikki turning birga yashashidir, ular bir — biriga na salbiy va na ijobiy taʼsir koʼrsatadi. А mmensalizmda ikki turning birga yashashi, bittasiga salbiy taʼsir koʼrsatadi, ikkinchisi esa bundan na foyda va na zarar koʼradi, lekin, daraxt uchun bu ahamiyatsiz. Bunday bogʼlanish oʼsimliklar sonini boshqaradi. Biotsenoz —bu lotin tilidan olingan soʼz boʼlib, "bios" — hayot, "tsenoz" —umumiy, deb tarjima qilinadi. "Biotsenoz" terminini nemis biologi Myobius K . tomonidan 1877-yilda berilgan. Bu oʼsimliklar, hayvonlar va mikroorganizmlarning birgalikda yashashini ifodalab, bunday yashash maʼlum yer yoki suv havzasida uchrashi mumkin. Biotsenozdagi organizmlar oʼzaro va abiotik muhitga bogʼliqdir. OʼRMON BIOTSENOZI Oʼrmon biotsenozidagi yaruslilik: 1-yer osti yarusi; 2- tuproq yuzasi yarusi; 3- past boʼyli butalar yarusi; 4-baland boʼyli butalar yarusi; 5-daraxtlar yarusi Biotsenozdagi organizmlar bir—birlari bilan bogʼliq boʼladi. Bu bogʼlanishlar jamoadagi yashash sharoitini va ularning ovqatlanish yoʼllarini belgilaydi. Beklemishev V.N . klassifikatsiyasiga koʼra oʼzaro bevosita va bilvosita bogʼlangan organizmlar orasidagi munosabatlar toʼrt tipga boʼlinadi: 1. Trofik 2. Topik 3. Forik 4. Fabrik. Trofik bogʼlanish lar bir tur ikkinchi tur bilan oziqlansa (bu tirik yoki oʼlik organizmlar qoldigʼi boʼlishi mumkin), hayoti davomida shu yoʼl bilan tayyorlangan mahsulotlardan oziqlanishda foydalaniladi. Topik bogʼlanishlar — bir organizm hayoti boshqa bir organizmning yashash sharoitida kelib chiqadigan fizikaviy va kimyoviy oʼzgarishlarga sababchi boʼladi, Masalan: oʼsimliklar boshqa organizmlarga ularning hayot muhitni oʼzgartish orqali taʼsir koʼrsatadi. Forik bogʼlanishlar — bir turning tarqalishida boshqa bir turning qatnashuvidir. Bunda asosiy rolni hayvonlar oʼynaydi. Hayvonlar yordamida oʼsimliklarning urugʼlari, sporalari va changlari tarqaladi. Fabrik bogʼlanish larda bir tur baʼzan oʼz faoliyatlarida boshqa turlar qoldiqlarini ishlatadi. Masalan, qushlar oʼziga uya qurganda daraxtlarning mayinroq shoxchalarini, sutemizuvchilarning junini, oʼtlarni va barglarni ishlatadi . «Yirtqich-oʼlja», «parazit-xoʼjayin» munosabatlari

Похожие

Ekologik madaniyat, ekologik xavfsizlik va uning tabiiy geografik jihatlari
Biotik munosabatlar va biologik maromlar
Texnogen va tabiiy ofatlar 2
Iqlimni o’zgarib borishi va uning atrof-muhitga ta’siri
Iqlim oʻzgarishini keltirib chiqaruvchi manbalar va omillar