logo

Экологик таълим тарбия биосферанинг саклаб колишнинг мухим омиллари

Загружено в:

23.09.2019

Скачано:

23

Размер:

3.5 MB
Экологик таълим тарбия биосферанинг саклаб колишнинг мухим омиллари Режа : 1 . Экологик таълимда табиат мухофазаси. 2. Экологик таълимтарбияда саводхонликни ошириб бориш. 3. Экологик таълимтарбия беришда отаонанинг урни. www.arxiv.uz Табиатни мухофаза килиш буйича таълим бериш — бу табиатни мухофаза килиш масалаларини назарий ва амалий жихатдан узлаштиришга йуналтирилган укитиш тизимидир. Умумий ва махсус экология асосларини билиш хар бир за-монавий киши учун зарур булган маданият элементи хисобланади. Экологик таълим беришдан максад, хар бир кишига келажакда у кайси сохада ишлашидан катъий назар, табиат ва жамиятнинг узаро муносабатлари тугрисидаги билимларни беришдир. www.arxiv.uz www.arxiv.uz Экологик таълимни шакллантиришда табиатни мухофаза килиш, унинг ресурсларидан самарали фойдаланиш принципларини узлаштириш биринчи даражали ахамиятга эга. Бунинг учун табиатдан фойдаланишда кенг омма- лашган «Табиатдан инъом-эхсон кутиб утирмаймиз, балки ундан ундириб оламиз» кабилидаги эскича фикрлашдан, бошкача килиб айтганда «Бизнинг мамлакатимиз битмас- туганмас табиий бойликларга эга ва улардан самарали фойдаланишга хожат йук» деган фикрдан узок, булиш керак. www.arxiv.uz www.arxiv.uz Экологик саводхонликка эришиш йулида инсонларнинг экологик билим даражасини ошириш хамда мамлакат ва регионлар буйича атроф-мухитни ифлослантирувчи манбалар тугрисида маълумотлар бериш мухим ахамиятга эга. Чунки бундай маълумотларга эга булиш, умумий экологик холатни куз олдига келтириш, табиатга ва инсонлар саломатлигига салбий таъсир курсатувчи омилларни чеклаш ва йукотиш буйича амалий фаолиятда иштирок этиш учун зарур. www.arxiv.uz www.arxiv.uz Экологик таълимда дунёкарашни экологиялаштириш хам мухим йуналишлардандир. Бунга эришишнинг мухим воситаси инсонларнинг уз устида ишлашлари, табиат сирларини урганишга ва экологик билимларини доимо ошириб боришга булган интилишларидир. Дунёкдрашни экологиялаштириш, экологияга доир фанларни тула узлаштириш билан бирга, иктисодий, сиёсий, техникавий, хукукий ва бошка сохаларнинг экологик муносабатларини билиш оркали амалга оширилади. www.arxiv.uz Экологик таълим беришда экологик фалокатлар сабабларини тугри бахолаш хам мухим ахамиятга эга. Ахолини экологик саводсизлиги ёки саводини камлиги, ташвикот- таргиботишлари самарасини пастлиги ва бу ишларни мутахассис булмаган кишилар томонидан олиб борилиши, шунингдек, инсоннинг экологик фаолияти асосий диккат марказига куйилмаслиги турли чалкаш фикрларни пайдо булишига сабаб булади. www.arxiv.uz www.arxiv.uz Экологик тарбия ва таълим жараёнларини бир-биридан ажратиб булмайди. Улар доим узаро алокада ривожланади. Шахснинг табиатга булган инсоний муносабатлари оилада ва мактабларда бериладиган экологик тарбия оркали шаклланади. Оилада бериладиган экологик тарбия асосан ота-оналарнинг оиладаги узаро муносабатлари билан боглик . Оилалар ва унинг хар бир аъзоси табиий мухитни саклаш масаласига узича ёндашадилар. www.arxiv.uz • Оилавий Хаёт, ота- оналарнинг иш жойлари, уларнинг уз фукаролик урч-ларини тугри хис этишлари, оилада узларини тутишлари болаларнинг табиатга ва инсонларга булган муносабатларининг шаклланишида илк дебоча хисобланади. Болаларни оилада тарбиялашда ота- оналар тарбиячи ролини уйнайдилар. www.arxiv.uz Ота-оналарнинг оилада узларини тутишлари ва уларнинг болаларга таъсири «Энг Хал килувчи омилдир». А.С.Макаренко «Тарбия тугрисида маъ- рузалар» номли китобида шундай ёзади: «Сиз бола билан гаплашаётганингизда ёки унга бирор нарсани курсагаётганингизда унга тарбия бераяпман, деб уйламанг. Сиз унга уз хаётингизни хар дакикасида, хатто уйда йуклигингизда хам таълим берасиз. Болаларни хакикий муаллифлигингиз остида тарбиялайсиз». www.arxiv.uz Болаларга экологик тарбия беришда уларнинг куз олдида содир булаётган жонли, чиройли мисолларни келтириш лозим. Оилада айтилаётган хар бир суз, хар бир оханг, хар бир килинаётган ишни бола тугри кабул килади ва шу мухит бола учун идеал холат хисобланади. Бу борада халкимиз уртасида «куш уясида курганини килади» деган ибора бежиз айтилмаган. Экологик тарбия муаммоларини Узбекистон Республикасининг мактабгача таълим муассасаларида хал этиш учун куйидаги икки йуналишда иш олиб бориш максадга мувофик.: www.arxiv.uz www.arxiv.uz Мактабгача таълим муассасаларида экологик таълим муаммоларини хал этиш йуллари турлича. Масалан, услубий дастурлар ишлаб чикиш, замонавий укув-кургазмали куроллардан фойдаланиш, турли уйинлар, видэофильмлар, кинофрагментлар ва бошка тасвирий ва овозли укув воситаларини куллаш шулар жумласидандир. Мактаб ва оила болаларда табиатга нисбатан ноёб моддий ва рухтга бойликлар манбаи сифатида караш туйгусини шакллантирувчи асосий воситадир. Хозирги кунда республикамиз буйича мактаб дастурлари ва укув режаларида тарбия ва таълимнинг экологик аспектлари анча кучайтирилмокда. Бу борада мактабдан ташкари олиб борилаёттан ишлар самараси хам ортмокда. www.arxiv.uz Купчилик ривожланган мамлакатларда, болалар турли хил экологик харакатларда фаол катнашмокдалар. Масалан, АКШ нинг Нью-Йорк штатида «Болалар ифлосланишга карши» деб номланган ташкилот мавжуд. Ташкилот аъзолари бир катор экологик тадбирларни узлари амалга оширадилар. Масалан, улар узлари укиётган мактаб ошхонасида полистиролдан тайёрланган бир марта ишлатиладиган стаканларни куллашни жорий этдилар. Бу стаканлар енгил ва кргоздан афзал хамда уларни кайта ишлаб, курилиш материаллари тайёрлашда фойдаланиш мумкин. Болалар шу йул билан чикиндилар чикишини камайтиришга уз хиссаларини кушадилар. www.arxiv.uz www.arxiv.uz  Яна бир мисол, Вашингтондан унча узок, булмаган Виржиния штатида жойлашган хусусий мактабларнинг бирида хакикий ферма ташкил килинган. Унда от, сигир, куй-эчкилар, урдак ва гозлар укувчилар томонидан буш вактларида бокилади. Сай- ёхдарнинг «Бу ферма нимага керак?» деб берган саволларига улар «сахий ва мехнатсевар булиб усиш учун» деб жавоб берадилар. Бундай мисолларни куплаб келтириш мумкин. www.arxiv.uz • Мактаб укитувчилари ва богча тарбиячилари томонидан севимли уй хайвонлари хакида завк-шавк. билан гапиришганларини ким эшитмаган, дейсиз. Айникса, итлар хакидаги сухбатларда, уларни инсоннинг дусти эканлиги, улар уйни бегона кишилардан куриклашда, куй ва эчкиларни бокишда, овда, давлат чегараларини душманлардан курикдашда, чукаётган кишиларни куткаришда инсонларнинг вафодор хамрохи эканлиги хакидаги сухбатлар хам болаларда хайвонот дунёсига нисбатан кизикиш уйготади ва уларда табиатдаги бу каби жонзотларни химоя килиш лозимлиги тугрисида илк тушунчалар шаклланади. • www.arxiv.uz www.arxiv.uz  Мактаб укувчиларига экологик тарбия беришда ёки экология фанини укитишда укитувчилар табиат муъжизалари, таби- атнинг ажойиб гушалари, хайвонот дунёси ва хашаротлар хаётининг узига хос жихатларини жонли ва кизикарли килиб ёзилган жахон ва миллий адабиётимиз намояндалари асарларидан фойдаланишга купрок этибор беришлари лозим. www.arxiv.uz Экологик таълим бизнинг республикамизда икки йуналишда олиб борилади. Биринчи йуналиш — хар бир укув муассасасида экология курсини укитиш оркали умумий экологик таълим беришдир. Бундан ташкари, экология йунали-шидаги гимназиялар, мактабдан ташкари таълим муассасаларида хам экологик тугараклар ишлаб турибди. Шунга карамасдан хозирги кунда экологияни укитишни мантикий, таълимнинг узлуксизлигини таъминловчи бир тизимга солиш, янги намунавий укув дастурлари ва укув режалари ишлаб чикиш хамда адабиётлар яратиш мухим ахамият касб этади. www.arxiv.uz www.arxiv.uz Иккинчи йуналиш — мутахассис экологлар тайёрлаш. Хозирги кунда Узбекистан Республикаси буйича бир неча олий укув юртларида «Атроф- мухитни мухофаза килиш» йуналиши буйича бакалаврлар ва магистрлар тайёрлашга киришилган. Бундан кузда тутилган максад атроф-мухитни мухофаза килиш буйича етук кадрлар тайёрлаш ва бу сохадаги мутахассис кадрлар етишмовчилигига бархам беришдир. www.arxiv.uz www.arxiv.uz Хуллас, экологик тарбия ва таълимни такомиллаштириш буйича куйидаги мулохозаларни айтиш мумкин: Бутун дунё буйича, жумладан, мамлакатимиз худудида экологик холатни ижобий томонга узгартириш учун биринчи навбатда ахоли-нинг экологик билимини ошириш лозим. Бунинг учун нафакат умумтаълим мактабларида, урта махсус ва олий укув юртларининг укув дастурларига экология фанини киритиш, балки барча ишлаб чикариш корхоналари, муассаса ва таш-килот рахбарларининг хам бу сохадаги малакаларини ошириш зарур. www.arxiv.uz • Хамма жойда хам экологик жи х атдан етук кишилар етишмайди. Хозирча жойларда «Экология учун курашишни» хохловчилар хам жуда кам. Бу ишларни ташкил килиш учун саноат ва кишлок, хужалиги ишлаб чикариш корхоналарининг узаро муносабатларини тартибга солиш, техника ва курилмаларини яратиш, кискаси, экологик хизматни йулга куйиш лозим. Бир суз билан айтганда, жуда серташвиш ва савобли иш билан шугулланиш лозим. www.arxiv.uz www.arxiv.uz • Билимни бир тизимли, узлуксиз экологик тарбия ва таълим асосида курит керак. Бу холат аввал оилада, сунгра мактабда давом этади. Шуни хам таъкидлаш жоизки, укув муассасаларида «Атроф-мухитни мухофаза килиш ва табиий ресурслардан окилона фойдаланиш» махсус курсини асосий фан сифатида укитиш лозим. Чунки укув муассасаларида укиладиган бошка фанларни укитишда ер, сув, урмон ва бошка табиий ресурсларнинг холати тула ёритиб берилмайди. www.arxiv.uz • Бу борада урта ва олий укув муассасаларининг табиий ва ижтимоий фан укитувчилари хам ерлар хосилдорлигининг пасайиб, усимлик ва хайвонот дунёсининг йуколиб кетаётганлиги, ичимлик сувлар сифатини ёмонлашаётганлиги ва узимиз нафас олаётган хаво ифлосланаётганлигига биз айбдор эмасмиз, деган фикрдан узок, булишлари керак. www.arxiv.uz • Кишилик жамияти нафакат моддий бойликларни купайтириш оркали ривожланади, балки тобора ортиб бораётган инсонлар эхтиёжини акд- идрок билан кондириш, бир катор мамлакатларда кузатилаётган очарчи- лик, чучук сув ва озик-овкат етишмовчилигидан, болалар улимининг ортиб боришидан, хаво ва бошка мухитларни ифлосланишдан бартараф этиш каби ижтимоий муаммоларни хал этиш оркали ривожланади. www.arxiv.uz www.arxiv.uz