Atmosfera havosini ifloslantiruvchi manbalar - Экология - Презентации

Atmosfera havosini ifloslantiruvchi manbalar

Загружено в:

23.09.2019

Скачано:

0

Размер:

729.8525390625 KB

Atmosfera havosini ifloslantiruvchi manbalar www.arxiv.uz

Reja: 1. Atmosfera haqida umumiy tushuncha. 2. Atmosfera havosini ifloslantiruvchi manbalar. 3. Havoning ifloslanishi natijasida vujudga keladigan salbiy holatlar va uning oqibatlari. 4. Atmosferani muhofaza qilish. www.arxiv.uz

Atmosfera haqida umumiy tushuncha. • Atmosfera so`zi yunoncha tildan olingan bo`lib, (atm-bu, sfera-qobiq) ya`ni havo qobii degan ma`noni anglatib, biosferada hayot mavjudligini ta`minlovchi asosiy manbalardan biridir. Atmosfera erning himoya qatlami hisoblanadi, u barcha tirik organizmlarni zararli kosmik nurlardan, samodan tushadigan meteoritlarning zarrachalaridan himoya qilib turadi. Sayyoramiz yuzasidagi issiqlikni saqlaydi. Agarda havo qobii bo`lmaganida edi, er yuzida kunduzi +1000S va kechqurun -1000S harorat kuzatilgan bo`lar edi. Unda bulutlar paydo bo`ladi, yomir, qor bunyodga keladi, shamol hosil bo`ladi, shuningdek erga namlik berib, tovush o`tkazadi va hayotbaxsh kislorod manbai hisoblanadi. www.arxiv.uz

Atmosfera qobii quyidagi qatlamlarga bo`linadi. • 1. Troposfera – er sirtida 0-15 km gacha • 2. Stratosfera – 15-50 km gacha • 3. Mezosfera – 50-80 km gacha • 4. Termosfera – 80-800 km gacha • 5. Ekzosfera – 800-1000 km dan yuqori. www.arxiv.uz

• Atmosfera shu qatlamlar bilan bir butun qobiq bo`lib hisoblanadi. • Atmosferaning gaz tarkibi deyarli doimiy bo`ladi: asosan azot-78,09%, kislorod-20,95%, argon-0,93%, karbonat angidrid-0,03% mavjud. Shu bilan birga yana inert gazlar: geliy, neon, ksenon, vodorod, kripton, metan, ammiak, yod, radon gazlar va havoda doim 3-4 % suv bulari, changlar bo`ladi. • Atmosferani tashkil etgan havo zichlikka ega. Bosim yuqoriga ko`tarilgan sari gazlarning zichligi kamayib boradi. Havo qobii o`z oirligi bilan bizni va atmosferadagi barcha narsalarni bosib turadi. Yer atmosferasi qobiining massasi 5,27 . 1015 tonnani tashkil etadi. www.arxiv.uz

Atmosfera havosini ifloslantiruvchi manbalar • Atmosferada sodir bo`ladigan fizik, kimyoviy va biologik o`zgarishlar tirik organizmlarga o`z ta`sirini ko`rsatadi. So`nggi yillarda inson ta`sirining kuchayishi natijasida gazlar muvozanatining o`zgarishi kuzatilmoqda. Atmosferadagi gazlar doimiy miqdorining o`zgarishi sayyoramiz uchun salbiy oqibatlarga olib kelishi aniqlangan. • Buyuk mutafakkir Abu Ali Ibn Sino aytganidek “Agar havoda chang va tutun bo`lmasa inson ming yilgacha umr ko`rgan bo`lardi”. • Atmosferaning ifloslanishi deganda havoga zaharli birikmalarning qo`shilishi natijasida uning fizik va kimyoviy xususiyatlarini o`zgarishi tushuniladi. • Insoniyatga qolaversa, barcha jonivorlarga hayot baxsh etadigan atmosfera havosini hozir asosan ikki manba: tabiiy omillar va inson faoliyatining mahsuli – antropogen (sun`iy) manba ifloslantiradi. Tabiiy omillarga: kosmik changlar, vulqonlarning otilishidan, to jinslarining emirilishi va tuproqning nurashidan vujudga kelgan moddalar, o`simlik va hayvon qoldiqlari, o`rmon va dashtdagi yonin, dengiz suvining mavjlanishi bilan havoga chiqqan tuz zarrachalari kabilarni misol qilib ko`rsatish mumkin. www.arxiv.uz

• Atmosferaning sun`iy ifloslanishiga: avtomobil transporti birinchi o`rinni (40%), energetika sanoati ikkinchi o`rinni (20%), korxona va tashkilot ishlab chiqarishi uchinchi o`rinni (14%), qishloq xo`jaligi ishlab chiqarishi, maishiy kommunal xo`jaligi va boshqalar zimmasiga ifloslanishning (26%) to`ri keladi. • YEr sharining har xil mintaqalarida qaysiki, qaerda kimyoviy korxonalar ko`p bo`lgan joylarda atmosfera havosining ifloslanishi juda sezilarlidir. Masalan: Yaponiyada, AQShda, YEvropada, Rossiyada, Tojikiston (TADAZ) va Xitoyda, respublikamizda esa Toshkent, Farona, Chirchiq, Bekobod, Navoiy, Olmaliq kabi shaharlarni ko`rsatish mumkin. • Hozirda er kurrasida xo`jalik faoliyati bilan boliq holda atmosferaga har yili 500 mln.tonna oltingugurt gazi, sulfat oksidi, azot oksidi, 6,5-7 mlrd. t. karbonat angidrid chiqarilmoqda. Shuningdek atmosferaning ifloslanishida va ko`plab kislorodni sarflanishida samolyotlarning ham roli katta. Birgina reaktiv samolyot 8 soat ichida Amerikadan YEvropaga uchib o`tganda 50- 100 tonnagacha kislorod yoqadi, ya`ni buni 100 ming gektar o`rmonzor bir kunda chiqarib beradi, bir kosmik kemaning fazoga chiqishi uchun 16 km radiusida ozon qatlami emiriladi. www.arxiv.uz

• Atmosfera havosining ifloslanishida qishloq xo`jalik ishlab chiqarishining ham hissasi bor, bunda parrandachilik va chorvachilik komplekslari, go`sht kombinatlari, kimyoviy o`itlar, zararli ximikatlar ko`proq ta`sir etadi. Bulardan tashqari kanalizasiya shaxobchalaridan, avtomobil ildiraklaridan, oyoq kiyimidan, oshxonalardan va boshqalardan chiqqan chang, gazlar, hidlar ham atmosferani ifloslaydi. www.arxiv.uz

Havoning ifloslanishi natijasida vujudga keladigan salbiy holatlar va uning oqibatlari. • Havoning kuchli ifloslanishi insonlar soliiga, qolaversa barcha jonzotlarga salbiy ta`sir ko`rsatadi. Bir kishi sutka davomida o`rtacha 25 kg havo bilan nafas oladi. Havo tarkibidagi zarali chang, qurumlar, zararli gazlar kishi organizmida to`planaveradi. Oqibatda teri va ko`z kasalliklari, jigar serrozi, qonbosimining ortishi, surunkali bronxit, enfizima, nafas qisish va o`pka raki kabi kasalliklarning ko`payishiga sabab bo`ladi. Bolalar o`rtasida umumiy kasallanishning ortishi qayd qilingan. • Havoda oltingugurt oksidi ko`p bo`lishi natijasida kishilarda bronxit, gastrit kasalliklari vujudga keladi. • Atmosfera havosining ifloslanishi o`simlik va hayvonlarga ham zarar etadi. O`simlik barglariga, tuproq va suv orqali esa ildiziga o`tadi. Ifloslangan havo o`simliklarni zararlab, ularda modda va energiya almashinuvini buzadi. Qishloq xo`jalik ekinlari va mevali daraxtlar ham kam hosilli bo`lib qoladi. Sanoat va transportdan chiqqan zararli gazlar fotosintez jarayoniga salbiy ta`sir ko`rsatadi. Transpirasiyani 3 barobargacha qisqartiradi. www.arxiv.uz

• Qayraoch dalalarda 300-400 yil yashasa, shahar parklarida 120-220 yil, avtomobil yo`llari atrofida 40-50 yil yashar ekan. • Atmosferaning ifloslanishi hayvonlarga ham ta`sir etib, ularning zaharlanishiga, ba`zan esa nobud bo`lishiga sabab bo`lmoqda. Hayvon turlarining kasallanib, zaharlanib, qirilib ketishida urushlarning, xususan AQShning Vetnamda, Laosda olib borgan urushlarida kimyoviy qurollarni qo`llash tufayli 170 qush turidan hozir 24 qush turi, 55 sut emizuvchilar turidan 5 turi qolgan. • Atmosferaga milliard tonnalab SO2 gazining chiqarilishi natijasida sayyoramizning o`rtacha harorati 1850 yilga nisbatan 0,5oS ga oshganligi aniqlangan. Agar atmosferadagi SO2 ning miqdori ortib boraversa, uning miqdori 2025 yilga borib 0,0379% ga etishi mumkin, bu esa er sayyorasi haroratini 1,8oS gacha ko`tarilishi taxmin qilinmoqda. YEr atmosferasi haroratining o`sishi, muzliklarning erishiga, suv sathining ko`tarilishiga olib keladi, bu esa ekin maydonlarini kamaytiradi, yoin-sochin miqdori ko`payib, iqlim o`zgaradi. www.arxiv.uz

• Oxirgi 25-30 yil ichida kislotali yomirlar ayrim davlatlarda haqiqiy ekologik falokatga aylanib qoldi. Har qanday qazilma yoqili yondirilganda chiqindi gazlar tarkibida oltingugurt va azot qo`sh oksidlari bo`ladi. Atmosferaga millionlab tonna chiqarilayotgan bu birikmalar yomirni kislotaga aylantiradi. So`nggi yillarda AQSh, Kanada, Germaniya, Shvesiya, Norvegiya, Rossiya va boshqa rivojlangan davlatlarda kislotali yomirlar ta`sirida katta maydondagi o`rmonlar quriy boshladi. Bunday yomirlar tuproq hosildorligini pasaytiradi, binolar, tarixiy yodgorliklarni emiradi, inson soligiga zarar etkazadi. • Ayrim hududlarda havoning harakatsiz turib qolishi oqibatida kuzatiladigan zaharli tuman “smog” insonlar soligiga o`ta salbiy ta`sir ko`rsatadi. 1952 yili 5-9 dekabrda Londonda yuz bergan smog oqibatida 4000 dan ortiq kishi nobud bo`lgan. Fotoximik smog deganda sanoat va transport chiqindi gazlarning quyosh nurlari ta`sirida reaksiyaga kirishib xavfli birikmalarni hosil qilishni tushuniladi. Jumladan, ozon, formaldegid va boshqa birikmalarning hosil bo`lishi va miqdorining ortishi uzatiladi. Yer yuzida atmosfera havosining ifloslanishini kamaytirish uchun tezlik bilan zarur choralar ko`rilishi lozim. www.arxiv.uz

• Amerikalik meterolog Luis Battan aytganidek: “Yoki insonlar havodagi tutunni kamaytiradilar, aks holda tutun er yuzida insonlarni kamaytiradi”. • Rivojlangan mamlakatlarda tashqi muhitning ifloslanishi avtomobil dvigatellari chiqarayotgan zaharli moddalar tufayli yuz berayotir. Ba`zi kapitalistik mamlakatlarda, masalan: Yaponiyada avtomobillarning ko`pligi natijasida ko`cha harakatini boshqaruvchi polisiya xodimi har 2 soatda kislorod maskasini almashtirib turishga majbur bo`ladi. Shu sababli ham mutaxassislar avtomobillarni “ildirakdagi ximiyaviy fabrika” deyishadi. Mashina motori chiqargan gaz tarkibida uglerod oksidlari, karbonat angidrid, aldegidlar, azot oksidlari, uglevodlar, qo`roshin birikmalari bo`lib, ular inson soligiga salbiy ta`sir ko`rsatadi, uglerod oksidlari qondagi gemoglabin bilan birikib, uning kislorod tashishi funksiyasini pasaytiradi. Qo`roshin birikmasi nafas olish yo`llari orqali o`tib kishilarning yurak-qon tomirlarini shikastlar ekan. www.arxiv.uz

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR: 1. Karimov I. A. «O`zbekiston XXI asr bo`saasida: xavfsizlikka tahdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari» Toshkent. O`zbekiston, 1997. 2. Baratov P. Tabiatni muhofaza qilish. T.Oqituvchi, 1991. 3. Biologik xilma-xillikni saqlash milliy strategiya va harakat rejasi. T.1998. 4. Tilovov T. Ekologiyaning dolzarb muammolari. Qarshi. Nasaf, 2003. 5. To`xtayev A. Xamidov A. Ekologiya asoslari va tabiatni muxofaza qilish. T. O`qit. 1997. 6. To`xtayev A. Ekologiya. T. O`qituvchi,1996. 7. www.ziyonet.uz 8. www.nature.uz 9. www.uz.wikipedia.org www.arxiv.uz

Похожие

Atmosfera havosini muhofaza qilish

Atmosfera havosini changdan tozalash

O‘zbekiston shaharlari atmosfera havosini Ekologik byulletenlar ma’lumotlari bo‘yicha baholash

Atmosfera havosining ekologik funksiyasi

Muhitni ifloslantiruvchi moddalar klassifikatsiyasi