Атмосфера ҳавосини саноатда ҳосил бўлган чанглардан тозлаш усуллари, иншоатлари ва уларнинг ишлаш принциплари - Экология - Презентации

Атмосфера ҳавосини саноатда ҳосил бўлган чанглардан тозлаш усуллари, иншоатлари ва уларнинг ишлаш принциплари

Загружено в:

27.02.2025

Скачано:

0

Размер:

3617.7822265625 KB

Атмосфера ҳавосини саноатда ҳосил бўлган чанглардан тозлаш усуллари, иншоатлари ва уларнинг ишлаш принциплари

Атмосферага чикариладиган чикиндилар (дуне буйича) Углеводородлар- 50000 тонна Олтингугурт оксидлари-260 миллион Азот оксидлари-50-60 миллион тонна Чанг-2 миллион тоннадан зиёд 500 миллиондан ортик автомобил бир суткада 0,5 мил,тонна СО оксиди 1000 тонна углеводородлар 26000 тонна азот оксидлари бензин буглари чикади қўрғшин бирикмалари (0,5 кг бир йилда 1 та машина)

 Битта автомобил бир йилда атмосферага :  297 кг захарли ис гази  39 кг углеводород  10кг захарли азот оксидлари  2 кг чанг  1 кг олтингугурт оксиди 0,5 кг ўта захарли қурғошин бирикмалари (диаметри 0,5 мкн дан кичик) ташланмоқда

 Режа 1. Чанг ва унинг турлари. Чангларни тозалашнинг самарали усуллари ва қурилмалари 2. Чангнинг рекупэрацияси. Сaнoaт кoрxoнaлaридa қўллaнилaдган ҳавони турли xил чaнгдaн тoзaлaйдигaн қурилмалaр чaнг тутгичлaр вa фильтрлaр. 3. Ҳавони қуруқ , хўл, мoйли вa электр усуллaр ёрдамида тозалаш.

5 Havo yoki gaz tarkibidagi qattiq zarrachalarga, chang deyiladi. Chang zarrachalarining o`lchami 5-10 mkm atrofida bo`lishi mumkin. Ularning kelib chiqish sabablariga ko`ra 2 guruhga bo`lish mumkin.  Tabiiy changlar, ya`ni inson ta`sirisiz hosil bo`ladigan changlar. Bu guruhga yer ustki qatlamining bir joydan ikkinchi joyga ko`chishi natijasiqa o`simlik va hayvonot olamida paydo bo`ladigan changlar, vulqonlar otilishi natijasida paydo bo`ladigan changlar, koinot changlari va boshqa tabiiy changlar kiradi. “ Экономика изменения климата” - 2006

 1. Sun`iy changlar, yani sanoat kоrхоnаlаridа va qurilishda insonning bevosita ta`siri natijasida hosil bo`ladigan changlar.  Bu guruhga qurilish sanoatida, yer qazish, beton qorish ishlarida sement, ohak ishlab chiqarish, yengil sanoati va kimyo sanoatiqa paxtaga ishlov berish paytida ajralib chiqadigan changlar kiradi. Bu changlarni havoga tarqalib ketishi atrof muhitni ifloslanishiga va turli kasalliklarning paydo bo`lishiga sabab bo`ladi.

 Kimyoviy va mineralogik tarkibiga qarab changlar quyidagi 5 asosiy guruhlarga bo`linadi.  1. Organik changlar. Bu guruhga yog`och, ko`mir, torf, o`simliklar va hayvonot changlari (paxta, pilla, qog`oz va boshqa xom-ashyolarga ishlov berish paytida hosil bo`ladigan changlar) kiradi.  2. Anorganik changlar. Kvars, sopol, marmar, sement, ohak, tuproq, ma`danlar va boshqa materiallarga ishlov berish paytida hosil bo`ladigan changlar ushbu guruhga kiradi.  3. Zaharli changlar. Farma va kimyo, metallurgiya va b.  4. Portlovchi changlar oltingugurt, torf, alyumin, slanets  5. Yonuvchi changlar yog’och, tekstil

Jahon sog‘liqni saqlash tashkiloti tomonidan quyidagi darajadagi chang me'yoriy etib belgilangan:  10 mkm (PM10) va undan kichik zarralar uchun – 0,05 mg/m3;  2,5 mkm (PM2.5) va undan kichik zarralar uchun – 0,085- 0,01 mg/m3.  PM- Particulate Matter — qattiq zarrachalar

Havoda PM10 va PM2.5 zarralarining maksimal konsentratsiyasi kunlik va yillik o‘rtacha shaklida “Havo sifati qoidalari” (“Air quality guidelines” ) nomli hujjatda belgilab berilgan .

Агрегат ҳолати бўйича барча ифлословчи моддалар 4 гурухга бўлинади: қаттиқ, суюқ, газсимон ва аралаш. Бундан ташқари, атмосферага чиқариб юборилаётган ишлаб чиқариш чиқиндилари қуйидагича турланади.  1.Назорат ва узоқлаштиришни ташкил қилиш бўйича (ташкилланган ва ташкилланмаган)  2 (узлуксиз ва узлукли)тартиби бўйича  3.Температураси (даражаси) бўйича (илиқ ёки чанг бирикмалари темпэратураси ҳаво темпэратурасидан юқори ва совуқ).  4.Локализациялаш бўйича (асосан ёрдамчи ишлаб чиқариш)  5.Тозалаш белгилари бўйича.

 Ташкил қилинган ишлаб чиқариш чиқиндиларини ташлаш - бу атмосферага махсус ташкил қилинган чанг чиқиндиларини, ҳаво йўлаклари ва труба қурилмалари орқали чиқаётган чиқиндилар, ташкил қилинмагани эса ишлаб чиқариш корхоналаридаги чиқиндиларни тозалаш ускуна ва қурилмалардан нотўғри фойдаланган ҳолда атмосферага чиқиндилардан тўғридан- тўғри тушиши.  Атмосферага ташланаётган чиқиндилар бирламчи ва иккиламчига ҳам бўлинади. Бирламчи-атмосферага бевосита ифлосланиш манбаларидан келаётган чиқиндилар, иккиламчиси эса бирламчиларнинг маҳсулоти бўлиб унданда заҳарлироқдир.

Ҳаво ёки газлар 3 асосий мақсадларда тозаланади: 1. Атроф-муҳит ҳавосининг ифлосланишини камайтириш, яъни ҳаво таркибидаги чангнинг миқдорини унинг рухсат этилган концентрация (РEК)идан ошиб кетмаслигини таъминлаш учун. 2. Ҳаво ёки газ таркибидан қимматбаҳо маҳсулотларни ажратиб олиш учун. 3. Технологик жараёнларга салбий таъсир этувчи ва асбоб-ускуналар ҳамда қурилмаларнинг бузилишини тезлаштирувчи моддаларни ҳаво аралашмалари таркибидан ажратиб олиш учун.

Атмосфера ҳавосига чиқариладиган қуруқ чанг заррачаларнинг ўлчамларига қараб, ҳаво чангдан қуйидаги тозалаш қурилмалари ёрдамида тозаланади: 1. Чанг чўктириш камералари. 2. Циклонлар. 3. Скрубберлар. 4. Фильтрлар. 5. Электр фильтрлар.

 Ҳавони чaнгдaн тoзaлaйдигaн ускунaлaрни чaнг тутгичлaр вa фильтрлaр деб aтaлaди. Мaшинaсoзлик, кимё, энергетикa, тўқимaчилик, пaxтa тoзaлaш вa енгил сaнoaт кoрxoнaлaридa турли xил чaнгдaн тoзaлaгичлaр: қуруқ усул, хўл усул, мoйли вa электр усуллaр қўллaнилaди.  Ҳавони қуруқ усулдa тoзалaшдa: чaнг ўтирaдигaн кaмерaлaр, циклoнлaр, турли мaтoли вa рулoн фильтрлaрдaн фoйдaлaнилaди.

o`lchami 100 mkm oqimining tezligi 1m/s tozalash darajasi 60-80%

Shuni alohida ta`kidlash kerakki, chang cho`ktirish kameralari changli havo tarkibidan o`lchami 100 mkm va undan yuqori bo`lgan qattiq zarrachalarini ushlab qolishga mo`ljallagan va tozalash paytida ular birinchi bosqichda qo`llaniladi. Changli havoni tozallash darajasi (qurilmaning ishlash samaradorligi) changli havo oqimining tezligiga bog’liq. Tozalash kamerasida changli havo oqimining tezligi 1m/s ni tashkil etganda, changli havoni tozalash darajasi 60-80% ni, 3 m/s ga etganda esa, tozalash darajasi 40-50% dan oshmaydi, chunki tezlik oshganda, chang yig’gich kamerasiga cho`kkan chang zarrachalari yana harakatga tushib, tozalangan havo bilan aralashadi, ya`ni ikkilamchi ifloslanishni vujudga keltiradi va tozalash qurilmasidan chiqib ketadi.

 Siklonlar quruq chang ushlachgichlar guruhiga kiradi. Aslida “siklon” so`zi yunon tilidan olingan bo`lib, “aylanma harakat ” ma`nosini bildiradi. Siklon 1886 yilda nemis ixtirokchisi M. S. Mard tomonidan yaratilgan. Siklon changli havoni qattiq chang zarrachalardan markazdan qochma kuchlar ta`sirida tozalaydigan qurilmadir. Tuzilishiga qarab, siklonlar 2 xil bo`ladi: 1. Silindrli siklonlar ; 2. Konusli siklonlar .

Tarkibida 400 g/m 3 gacha qattiq chang zarrachalarni tutgan changli havoni tozalashda siklonlardan qo`llaniladi. Siklonlarning diametri 10 sm dan 2 m gacha bo`lishi mumkin, ular yordamida changli havoni tozalash darajasi 30-85%ni tashkil etishi mumkin. Zarrachalarning o`lchami kattalashgan sari, changli havoni tozalash darajasi oshib boradi. Masalan, changli havo tarkibidagi qattiq zarrachalarning o`lchami 5 mkm dan kichik bo`lganda, tozalash darajasi 60% dan oshmaydi; o`lchamlari 5-10 mkm li zarrachalar 80%, 20-30 mkm li zarrachalar - 90% va zarrachalarning o`lchami 30-40 mkm ni tashkil etganda, havoni tozalash darajasi 95% ni tashkil etishi mumkin.

Skrubber inglizcha so`z bo`lib, changli havo yoki gazlarni yuvish yoki namlash usuli bilan tozalaydigan qurilmadir. Ekologik muammo shundan iboratki, ishlab chiqarish korxonalarida hosil bo`ladigan o`lchami kichik turli zararli changlarni quruq holatda chang cho`ktirish kameralari va siklonlar yordamida havo yoki gaz tarkibidan ajratish nihoyatda qiyin. Skrubberlar ish uslubiga ko`ra siklonlarga o`xshaydi, ammo ularning siklonlardan farqi – ularda suv, ishqor, kislota tuz eritmalari bilan changli havo namlanadi va tarkibidagi chang ushlab qolinadi. Bu suyuqliklar skrubberning korroziya (yemirilish)ga uchratib, ishdan chiqishiga sabab bo`ladi.

Changli havo yoki zaharli gazlarni yuvuvchi qurilmalar (skrubberlar) kamchiligi. 1. Changli havo yoki zaharli gazlarni yuvishda ishlatiladigan suv, tuz, ishqor va kislotalarning suvli eritmalari skrubberning yemirilishi (korroziya) ga uchratib, ishdan chiqishiga sabab bo`ladi. Buning uchun uning ichki qismlarini yemirilishdan himoya qilinishi talab qilinadi. 2. Skrubberda chang zarrachalari yopishib qolishi mumkin. 3. Suyuqlik (odatda, suv) ning changli havoni yuvishdagi sarfi ancha kattadir. Masalan, har 1m³ changli havoni tozalash uchun 0,5 l dan 8 l gacha suv sarflanishi mumkin. 4. Skrubberni past (0ºC va undan past) haroratlarda ishlatib bo’lmaydi, chunki suv muzlab qoladi. 5. Bir tonna suyuqlikni 0,001 mm dan 3,5 mm gacha bo`lgan tomchilar shaklida purkab berish uchun soatiga 2-20 kVt elektr energiyasi sarflanadi. Sarflangan suv va elektr energiyasi hisobiga tozalangan havo yoki gazning narxi oshib ketishi mumkin. 6. Yuqori tezlik bilan ishlaydigan tozalash qurilmarda qo`shimcha tomchi va tuman ushlagichlarni o`rnatish talab qilinadi.

 Электр фильтрлaр кимё, метaллургия кoрxoнaлaридa қўллaнилмoқдa. Улaрнинг чaнгли ҳaвoни тoзaлaш сaмaрaдoрлиги юқoрилиги – 90 фoиз бўлгaнлиги учун тўқимaчилик вa енгил сaнoaтдa қўллaсa ҳам бўлaди. Электр фильтрлaрнинг ишлaш принципи қуйидaгичa: aгaр иккитa биринчи учи ўткир ёки игнa кўринишидa бўлсa, электрoдлaр oрaсидa электр мaйдoни ҳосил бўлaди, чунки ҳaммa вaқт ҳаводa иoнлaр вa еркин электрoнлaр мaвжуд.

Birinchi marotoba italiyalik olim Bekker 1771 yilda elektr maydonida chang zarrachalarini harakat qilayotganini kuzatgan edi. Faqatgina 1903 yilga kelib rus olimi akademik Lodes elektr filtrni yaratadi.Elektr filtri yordamida changli havo tarkibidagi eng kichik bo`lgan (o`lchami 0,005 mkm dan kichik) submikronli zarrachalarni ushlash mumkin. Ularda havo aralashmalaridan havoni tozalash darajasi 99,9% ga yetishi mumkin. Elektr filtrlarning gidravlik qarshiligi 100-150 Pa atrofida bo`ladi. Ularning boshqa filtrlardan afzalligi shundaki, ular yordamida harorati -20° C dan +500° C gacha bo`lgan changli havo yoki gazlarni tozalash mumkin. Elektr filtrlari nurlanuvchi (manfiy zaryadlangan) va cho`ktiruvchi (musbat zaryadlangan) elektrodlardan iborat bo`lib, yuqori kuchlanishli (U=35000-70000 V) o`zgarmas tok bilan ishlaydi.

Elektr filtrlari changli gazlar tarkibidagi qimmatbaho metallarni ajratib olishda, sement, ohak, chang va ko`mir changlarini ajratib olishda, gaz tarkibidagi kislota tomchilarini ajratib olishda ishlatiladi. Ammo elektr filtrlari kamchiliklardan holi emas. 1. Ular yuqori metall ushlashlik qobiliyatiga ega. 2. Ularning o`lchamlari katta bo`lib, ish rejimining o`zgarishiga ta`sirchan. 3. Elektr filtrlari nisbatan katta elektr energiyasini iste`mol qiladi. 4. Changning portlash va o`t olish xavsizligini ta`minlash uchun xavfsizlik texnikasi talablariga qat`iy rioya qilishni talab qiladi va katta mablag’ni sarflashga to`g’ri keladi. Shuning uchun changli havo yoki gaz aralashmalarining sarfi katta bo`lganda, elektr filtrlaridan foydalanish maqsadga muvofiq bo`ladi. Hozirgi paytda shunday elektr filtrlari ham yaratilganki, ular soatiga 1 mln m 3 changli havoni tozalashga qodirlar. Bundan tashqari, sulfat kislotasi tumanlari tarkibidan gaz, selen va margimush zarrachalaridan tozalash uchun ishlatiladigan nam elektr filtrlari ham mavjud.

 Енгли фильтрлaр бир учи берк, бaлaндлиги 2-3 метр бўлгaн цилиндрсимoн ёки кoнуссимoн мaтo енглaр гурухидaн тaшкил тoпaди. Чaнгли ҳаво фильтрлaргa киритилaди вa бу ердa енглaргa тaқсимлaнaди. Бу ердa у мaтo oрқaли тoзaлaниб ўтaди, чaнг эсa енглaрнинг ички сиртидa ушлaниб қoлaди.  Енгсимoн фильтрлaр ҳар 3-4 сoaтдa пневмaтик рaвишдa тoзaлaб турилaди вa бу жaрaён енгдaн чaнг тушириш учун мўлжaллaнгaн мaxсус титрaтувчи меxaнизм oрқaли бaжaрилaди вa йиғилгaн чaнг бункергa тушaди. Енгли фильтрлaрнинг сaмaрaдoрлиги 97-99% фoиздир.

Газларни механик тозалаш Ушбу турдаги тозалаш қуруқ ва нам усулларни ўз ичига олади. Қуруқ тозалаш усуллари одатда қуйидагиларни ўз ичига олади: 1.Гравитацион чўкма; 2.Инерциал ва марказдан қочма; 3.Фильтрлаш.

Атмосфера ҳавосини зарарли газлардан тозалаш усуллари. Атмосферага ташланувчи чиқинди газлардан тозалашда: Адсорбция; Абсорбция; Хемосорбция; Каталитик ва термик усуллардан кенг фойдаланилади.

Атмосфера ҳавосини абсорбция ва хемосорбция усулида тозалаш: Агар ҳаво ёки газни суюқлик ўзига ютиб олса – абсорбция деб аталади. Атмосфера хавосига чиқарилган олтингугур оксиди (SO 2 ) охак эритмаси (СaO) орқали Тозаланганн калций сульфат тузи хосил бўлади 2SO 2 +2СaO+ N 2 O=2Сa SO 2 + N 2 O

Атмосфера ҳавосини Адсорбция усулида тозалаш: Сорбция – бу атроф-муҳитдан керакли моддаларни қаттиқ жисм ёки суюқлик ёрдамида шимиб олиш жараёнидир. Агар ҳаво ёки газни қаттиқ жисм ўзига ютиб олса, унда бу жараённи адсорбция дейилади. Демак,ўзига ютиб олувчи моддаларни адсорбентлар дейилади. Адсорбентлар сифатида фаоллаштирилган кўмирлар (масалан, газ тозалаш мосламалар ,силикагеллар, синтетик цеолитлар, полимер плёнкалари ва толалари ҳамда бошқа моддалар ишлатилади.

Каталитик усул-бу тозаланган газда жойлашган таркибий қисмлардан бири ёки тозаланган газга қўшилган катализатор моддаси билан ифлосланган моддалар ўртасида кимёвий реакциялар ўтиши туфайли зарарли таркибий қисмларнинг зарарли ёки зарарсиз моддаларга айланиши. Катализатор сифатида платина ва платина ўз ичига олган моддалар, мис ва марганец оксидлари, шарлар, гранулалар, ҳалқалар ёки spiral шаклидаги сим шаклида тайёрланган марганец рудаси ишлатилади.

Ўзбекистонда атмосфера ҳавоси ифлосланишининг олдини олиш учун транспортда: -Бензин таркибидаги қўрғошинга нисбатан стандарт талабларини кучайтириш, этил қўшилган бензиндан аста-секин бутунлай воз кечишни таъминлаш; -Сиқилган газ ва дизель ёқилғисидан кўпроқ фойдаланиш; -Транспорт ҳаракатини отималлаштириш; -Транспорт паркини секин-аста янгилаш; -Электр транспорти, метрони ривожлантириш; -Яшил-ҳимоя зоналарини ташкил қилиш ва бошқаларни амалга ошириш зарурдир.

Афғонисоннинг Ҳиндикуш тоғ тизмаларида зилзилани даракчиларидан бири атмосферада кучли тебраниш рўй берди. Яқин кунларда мазкур минтақада М6 ва ундан юқори зилзила кузатилиши мумкин. Нидерландиялик Франк Ҳугербитс жамоаси

Похожие

Атмосфера ҳавосини заҳарли газлардан тозалаш усуллари

Атмосфера ҳавосини муҳофаза қилиш 5

Экология фани унинг бўлимлари ва унда фойдаланиладиган методлар

Атмосфера ва уни муҳофаза қилиш. Атмосферанинг таркиби ва тузилиши

Атроф – табиий муҳитни ифлослантирувчи манбалар