logo
  1. Главная страница
  2. Презентации
  3. НВП
  4. Amir Temur va Temuriylar davrida harbiy ishlar

Amir Temur va Temuriylar davrida harbiy ishlar

Загружено в:

08.06.2024

Скачано:

0

Размер:

6882.646484375 KB
Скачать
Amir Temur va Temuriylar davrida harbiy ishlar Amir Temur Samarqandni o‘z saltanatining poytaxti etib e’lon qilgach, shaharda keng ko‘lamli obodonlashtirish ishlari amalga oshiriladi. Xususan, 1371-1372 yillarda shaharning g‘arbiy qismida 34 gektar maydonni o‘z ichiga olgan Arki oliya bunyod etiladi. Temuriylar davriga oid yozma manbalarda Arki oliya ikki qator mudofaa devori bilan o‘rab olinganligi, bu yerda Ko‘ksaroy, Bo‘stonsaroy saroylari qad ko‘targanligi hamda davlat ahamiyatiga ega inshootlar - g‘azna, qurol yarog‘, harbiy aslahalar ishlab chiqaruvchi ustaxonalar, omborxonalar, kutubxona, devonlar joylashganligi qayd etiladi. Bo‘stonsaroy arkning shimoliy qismidagi mudofaa devori yonida joylashib, asosan hukmdorning o‘zi va oilasining istiqomat qilishi uchun mo‘ljallangan. Ko‘ksaroy esa ark markazida joylashib, to‘rt qavat bo‘lgan. O‘z davrida yuksak darajada mahorat bilan bezalgan saroyda elchilarni qabul qilish, rasmiy marosimlar o‘tkazish kabi davlat boshqaruvi bilan bog‘liq ishlar amalga oshirilgan. Shahar atrofida mustahkam asosga ega bulgan monumental devor barpo etildi. Shahar devorining katta kismi mugullar istilosigacha mavjud bulgan ichki rabot chegaralari buylab utgan. Ana shu rabot asos, poydevor bulib xizmat kilgan. Lekin yangi shaxarning chegarasi avvalgi shaxar chegaralariga tulik mos emas edi. Zaxiriddin Muxammad Boburning ma'lumot berishicha, devor yaxlit va ba land uchli burjlari bulib, uzunligi 10.600 kadamni tashkil etgan. Shaharning ikki tabaqali oltita darvozalari har to mondan keladigan savdo yullarining ichkariga kirish joyini kuriklab turgan.Qo’rg’on devorini barpo etish bilan birpaytda Amir Te mur tomonidan shaxarning garbiy kismida 34 gektar maydonni egallagan ark bunyod etilgan. Amir Temur saroyiga kelgan ispan elchisi Rui Gonzales de Klavixoning ta'riflashicha, «Shaharning bir chekkasida qasr mavjud bulib, u tashqaridan qaraganda tekis yerda turgandek tuyuladi, aslida esa u chuqur jar bilan uralgan va bu jar kasrga hujum kilishga imkon bermagan». Devorlar ikki qavat bulib, ular orasida yulaklar mavjud bulgan. Dastlabki devor paxsadan qilingan bulib, qalinligi 2,1 metrni tashkil etadi0102 09 15 0B 19 0A07 100511 2324162524 09 050A07 15 0F0615 050A 0D 1A 2E11 0A0313 060B 02 0B 26 Tashqaridan 2 metr oraliqda tiklangan ikkinchi devor turtburchakli xom gishtdan qurilgan. Minoralar silindr shaklida, ichki diametri 2,5 metr xom gishtdan tiklangan.Keyingi ta'mirlash ishlari davomida shimol tomonda, qulab tushgan tashki devor urniga xom gishtdan yulakni xam, minorani xam tusib turuvchi kalinligi 4,5 metr yangi devor qurilgan.Arkning shimoliy-sharqiy burchagida suv manbai joylash gan, u ikkita maxsus minora yordamida mudofaa qilingan. U yerdan suv maxsus yer osti sopol kuvurlar orkali Buston saroyiga tortib keltirilgan. Arkning ikki darvozasi maxsus istexkomlar bilan mustaxkamlangan.Arkning devorlari va minoralari devor buzuvchi mashinalar xujumiga dosh beradigan darajada mustaxkam kurilgan. Devorlarning balandligi ularning kalinligiga Karaganda uch marta ortik bulgan.Ark shaxar chekkasida joylashganligi sababli u iktisodiy xayotdan chetda bulgan. Shu tufayli hech qachon haqiqiy faol harbiy-ma'muriy markazga aylanmagan. Bu yerda Amir Temur tomonidan tayinlangan.Qo'g’irchoq xonlar yashaydigan Kuksaroy va Bustonsaroy , ularga xizmat kursatuvchi xammomlar, xovuzlar va omborlardan iborat yordamchi inshootlar majmuasi xamda xazina joylashgan. Kanal va yul bilan ajratilgan janubiy kismda saroy xizmatchilari yashaydigan uylar, maxsus qo’rxona mavjud bulgan. Klavixonning ma'lumotlariga Karaganda, mazkur kurxonada Amir Temur tomonidan turli mamlakatlardan olib kelingan kurolsoz ustalar ishlaganlar. Bu ustalar Amir Temur armiyasi uchun kurol-yaroglar va xarbiy aslaxalar yasaganlar . 06 0102 0E 0B08 2C 01070802 17 13 1403 09070802 16 0B0805140A 02 1D 03 02 180A 1A1B 1B 06 0A 12 1C 03 0A 020A 06 08 1E Minoralar ikki yarusli bulib, dumaloq shaklda, devorlardan 4,5 m tashqariga chiqqan xolda tashqi va ichki tik fosila quyiga tomon kengayib boruvchi tarzda qurilgan, xandak ustida ayvonchalar bulgan. quyi yarusni qator te rilgan tusinlar bilan bekitganlar va ular yelpigich shaklida tashqariga yunaltirilgan. Tusinlarning uchlari xandak tepasidagi devordan chiqib turgan. Bu maxsus usul bulib, u birinchidan dushman tomonidan uzi devor buzuvchi qurilmalarni minoralar yoniga olib kelishi va arkonlar yordamida narvonlar kuyishiga tuskinlik kursatish uchun muljallangan: ikkinchidan, ularga kigiz osib kuyilgan va dushman ukdari ana shu kigizlarga sanchilib kolgan: uchin- chidan, ichiga jangchilar kirib olgan maxsus qutilar ana shu tusinlarga maxkamlanib pastga yunaltirilgan va qutidagi jangchilar devor tagigacha yetib kelgan dushman askarlarini O’qqa tutganlar. 01 0C12 17 02 0913 1A 110B0805 0D02 0C 1F 1A 17 29 0D 0B 26 1D 02 0E 0D 11 1A1B 02 13 16 2A 0D 2B XIV-XV asrlarda xam devor buzish texnikasiga, devorlar va minoralarni vayron kilishga kodir bulgan kuchli toshotar kurollarga ega bulgan dushmandan himoyalanishga muljallangan katta kalinlikdagi monumental, kup xollarda metin devorlar kurish yanada rivojlangan. Qo’shin tuzilishi, harbiy qurol-aslaha va kiyim- lar. Amir Temur sharkda birinchilardan bulib o’z armiyasiga o’t ochar qurol, Shuningdek, u to’gli hududlarda jang xarakatlari olib boruvchi piyodalardan tuzilgan maxsus harbiy kismlarni tashkil kildi. U jaxon xarbiy san’ati ta- rixida birinchi bulib qushinni jang maydonida yetti qo’lga bulib joylashtirish tartibini joriy etdi. Amir Temur armiyasida ayollardan tuzilgan bulinmalar bulib, ular jang chog’i erkaklar bilan bir safda turgan, qaxramonlik va mato-nat namunalari kursatgan. Amir Temur tuzgan xarbiy qushinida muntazam armiya- ga xos bulgan kupgina belgilar namoyon edi: xususan, kushin son jixatdan anik va puxta tashkil kilingan, uning jan govar tartibi jangdan-jangga takomillashtirilib borilgan, armiya uz zamonasining ilgor kurol va texnikasi bilan kurollangan, aynan bir turdagi kurol-yarog, aslaxa-anjom bi lan ta’minlangan kismlar bir- biridan kiyim-boshi, tutgan bayrok yoki tugi orkali xam farklangan Amir Temur qushinlarida xos sokchilar va gvardiya xam mavjud bulgan. Shuningdek, asosiy jangovar bulinmalardan tashkari kuyidagi harbiy- yordamchi qismlar xam bor edi : 1. qamal qiluvchi, tosh otuvchi mashinalar, «yunon olovi»ni otuvchi, devor buzuvchi texnikadan iborat uziga xos ar tilleriya. 2. Har doim qul ostida turish lozim bulgan vositalarni tayyorlash, kupriklar kurish, kemalar yasash, kema xaydash va hokazo ishlar uchun maxsus ustalar otryadi. 3. Jangda foydalaniladigan, qul ostidagi jangovar vositalar va hayvonlarni (tuyalar, xukizlar, fillar) boshqarish otryadi. 4. Toglarda xarbiy xarakatlar olib borish uchun daralardan uta oladigan va baland koyalarni shturm kila oladigan maxsus piyoda bulinmalar. Tuzilishiga kura Amir Temur armiyasi o’n, yuz, ming va tumanlarga taksimlangan. Ularga o’nbegi, yuzbegi, mingbegi va tumanbegilar sardorlik kilgan. Amir Temurning jangovar taktikasiga kura, agar dushman 12 mingdan ortik, lekin 40 mingdan kam jangchiga ega bulsa, Amir Temur ularga karshi kirk ming kishidan kam bulmagan kushin junatgan. Lashkarboshi sifatida uz ugillaridan birini tayinlab, uning yoniga ikkita tajribali amirni va boshka xarbiy boshliklarni kushgan. Bu kushinlar uchun jan govar tartib kuyidagicha edi: kushin 14 qismga bulinardi, bukismlardan biri, umumiy korpus sonining 1/3 kismidan kam bulmagan mikdorida sarkarda boshchiligida zaxirada turgan; ung va chap kanotlarga uchtadan kiyem tayinlangan, ular ikkinchi chizikni tashkil etgan; mazkur kismlardan bittadan ajratib olingan va ular avangorda turgan, boshkalari kar bir kanotning ung va sul yonini tashkil etgan; ung va chap kanotlar avangorlari oldida yana uchtadan kiyem joylashtirilgan va ular birinchi chizikni tashkil etgan, bulardan xam bitta dan kiyem avangor sifatida ajralib olingan, bu kismlarga kilichlar, nayzalar va o’k-yoylar bilan kurollangan tajribali va botir jangchilar tayinlangan. Ular jang paytida suron solishlari va dushman avangorini sarosimada koldirishlari kerak edi. Tarixiy manbalarda keltirilgan ma’lumotlarga qa raganda, otlik askarlar Amir Temur armiyasining zarbdor kismi xisoblangan, ular ogir va yengil kurollar bilan kurollangan suvoriy guruxdarga bulingan. Yoy, sadok va kilich bilan yengil kurollangan otliklar asosan razvedka va sokchilik bilan shugullangan, uta zarur chogdagina dushman kuchlari bilan jang kilish hukukiga ega bulgan . O’gir qurolli jangchilarning maxsus otryadlari oybolta, shamshirlar, kilichlar bilan kurollangan, otlarga xayvonlar terisidan tayyorlangan yopkichlar yopganlar. Bular xos sokchilarda xam bulishi mumkin edi. qilich chap tomonga, shamshir ung tomonga takilgan. Un boshi bitta chodir, 5 ta ot, kilich, uk-yoy, uklar, kistan, chukmor, sovut va kalkonga ega bulgan. Mingboshining utovi oldida ayvon yoki soyabon bulgan. Utovda bir kancha kurol-yarog zaxiralari: sovutlar, dubulg’alar, kalkonlar, nayzalar, sadoklar, uklar saklangan.Birinchi toifali amirlar ikki poyali oltin bilan tikilgan chodirda yashagan. Yana bir chodirda esa jangchilarni ta’ minlash uchun kurol-yarog zaxiralari bulgan. 2-12-darajadagi oliy toifadagi amirlar yanada kuprok kurol-yarog zaxiralariga va extiyot kismlarga, otlarga ega bulganlar. Birinchi amir uzi bilan 110 ta, ikkinchi amir 120 ta, bosh qo’mondon 300 tadan kam bulmagan mikdorda ot olib yurgan. Piyoda jangchida kilich, uk-yoy, uklar bulgan. Masalan, Ol tin Urda xoni Tuxtamishxonga karshi yurishda xar bir piyoda jangchi uzi bilan 30 ta uk olib yurgan. Demak, bular fakat yengil piyodalar kushini bulgan. Vaziyat takozo kilganda otlik askarlar otdan tushib ogir piyoda kushin urnini bosishi mum kin bulgan.Yakka tartibdagi ximoya vositalaridan eng avvalo, sovutlarga katta e’tibor berilgan. Avvalgi davrlarda, dushman ustiga duldek uk yogdirilib, kuyundek xujum kilish usuli katta urin tutgan edi. U paytlarda sovutlar asosiy ximoya vositasi sifatida asosan, metall plastinkalar kadalgan charm- dan iborat bulgan. garchi tizzaliklar va yengchalar xam bulgan esa-da, sovutlar asosan kukrakni ximoya kilgan. Xarbiy yurishlar paytlarida tunash uchun va urush paytlari o’rda sifatida joylashtirilgan kushin qarorgohi maxsus sokchilar tomonidan kurikdangan. Amir Temur kushinlarga uning uzi boshchilik kilgan vaktda karorgoxni tusatdan buladigan xujumlardan ximoya kilish uchun 12 OOO otlik askar tayinlangan; ularning 3000 tasi xar bir daf’ uchun tayinlangan. Bunday xollarda Amir Temur karorgoxi xandaklar bilan urab olingan va govlar xamda jiblar bilan mustaxkamlangan.Ushbu kushinlar karorgoxdan yarim farsax uzoklikda joylashib, oldinga postlar junatganlar, ular uz navbatida uz oralaridan sokchilar kuyganlar, sokchilar bir-birlari bilan muntazam alokada bulib turganlar va dushman xakida olingan barcha ma’lumotlarni karorgoxga yetkazganlar.Karorgoxning uzida maxsus mirshablar bulgan va ular tartibni saklash, savdogarlar, ozik-ovkatlarning narxi ustidan nazorat kilganlar xamda karorgoxda yuz berishi mum kin bulgan ugriliklar uchun javobgar edilar. Turtta max sus guruxjangchilarning karorgoxdan tashkaridagi xavfsizligini kuzatib borgan, talon-taroj, kotillik yuz bergan xollarda, agar bu vokea karorgoxdan turta farsaxgacha maso fada yuz bersa, mas’uliyat ularning zimmasiga tushgan  Amir Temur dushmaniga quqqisdan qaqshatkich zarba be rish usuli bilan shuxrat kozongan edi  Amir Temur xarbiy yurishlarga kuprok kuklam, yoz va kuz oylarida otlanishni ma’kul kur ar, kishning kaxraton kunlarini aksar kishlov uchun muljallangan kishlokdarda utkazardi. Ayni paytda ugruk (oboz) xam yulga chikkan. Soxibkiron xarbiy kuchlarining umumiy mikdori 800 ming atrofida bulishiga karamay, yirik yurishlarda ishtirok et gan lashkar soni 100 ming bilan 250 ming atrofida bulgan. 1404 yil oxirida Xitoy safariga otlangan kushin soni 272 ming 612 kishidan iborat edi  Aksariyat vaziyatlarda ganimni janggoxga kiritish mak sadida Soxibkiron uzini zaif kilib kursatar edi. Ushbu strategik xiyla (savkul-jaysh) kup x,ollarda muvaffakiyat keltirgan. Amir Temur qushinlarining harbiy jang san’ati . Arki oliya

Похожие

Xorazmshohlar davlatida harbiy ishlar
Tinchlik va harbiy harakatlar olib borish davrida FV fuqaro muxofazasi
AQSh Harbiy kuchlari
Qadimgi Hindistonda harbiy ish
Vatanpavarlik