Joqarı ósimliklerdiń Taksonomiyalıq tariyxı - Ботаника - Презентации

Joqarı ósimliklerdiń Taksonomiyalıq tariyxı

Загружено в:

19.06.2025

Скачано:

0

Размер:

5016.3447265625 KB

Joqarı ósimliklerdiń Taksonomiyalıq tariyxı Bul prezentaciya joqarı ósimliklerdiń taksonomiyalıq rawajlanıwınıń tiykarǵı basqıshlarına arnaladı. Biz áyyemgi dáwirlerden baslap házirgi zamanǵa shekem bolǵan dáwirdegi ósimliklerdi klassifikaciyalaw principlerin úyrenemiz. Dáslep, "joqarı ósimlikler" termininiń mánisin ashıp beremiz hám olardıń evolyuciyalıq áhmiyetin belgileymiz. Keyin taksonomiyanıń maqsetleri hám tiykarǵı kategoriyaların, atap aytqanda, túr, urıw hám shańaraq túsiniklerin kórip shıǵamız. Sonday-aq, karl linneydiń binar nomenklatura sistemasınıń áhmiyetin hám XIX ásirdegi evulyucion kózqarastıń taksonomiyalıq metodlarǵa qalay tásir etkenin analiz qılamız. Prezentaciya sońında molekulyar filogeniya sıyaqlı zamanagóy jantasıwlarǵa itibar qaratıp, taksonomiyanıń rawajlanıw perspektivaların belgileymiz.

Joqarı dárejeli ósimlikler túsinigi Joqarı ósimlikler - evolyucion rawajlanıw nátiyjesinde quramalı morfologiyalıq dúziliske iye bolgan, denesi paqal hám japıraqqa differenciyalangan ósimlikler. Olarda kóp kletkalı embrion payda boladı. Joqarı ósimliklerge tán belgilerden biri jınıslı (gametofit) hám jınıssız (sporofit) násillerdiń almasıwı bolıp tabıladı. Joqarı ósimlikler 3000 ģa jaqın túrden ibarat 9 bólimdi óz ishine aladı. Bularga: rinotoifalar - zosterofiltoifalar, moxtoifalar, plauntoifalar, psilotoifalar, qırıqbuwıntoifalar, qırıqqulaqtoifalar, qaraǵaytoifalar, magnoliyatoifalar kiredi.Joqarı ósimlikler denesiniń quramalı dúzilisi, jerde ósiwge beyimlesiwi, jınıslı hám jınıssız kóbeyiwi menen tómengi ósimliklerden parıq qıladı. Joqarı ósimlikler sporfitinde kóp kletkalı sporangiyler payda bolıp, olarda hárekeciz sporalar jetilisedi. Gametofitlerde jınısıy organlar payda boladı. Sporofit, ádette, japıraq, paqal hám tamırǵa bólingen. Kóbinese joqarı ósimliklerde ótkiziwshi toqima - ksilema hám floema rawajlangan. Epidermis, kutikula hám japıraqta awızshalardıń boliwi joqarı ósimlikler ushın tán. Joqarı ósimlikler qanday da bir teńiz suw otlarınan kelip shiqqan dep boljanadı. Joqarı ósimliklerdiń qazılma qaldıqları silur dáwirinen belgili.

Taksonomiyanıń maqseti Hám tiykarǵı kategoriyaları Identifikaciyalaw hám at beriw Ósimliklerdiń túrlerin anıqlaw, olardıń ilimiy atların (nomenklaturasın) binar sistemaǵa muwapıq beriw hám botanika iliminde qabıl etilgen dúnyajúzilik standartlardı qanaatlandırıw arqalı ámelge asırıladı. Bularǵa túrdiń dáslepki botanikalıq anıqlaması, olardıń botanikalıq baǵlardaǵı gey gezleri hám ilimiy baspalardaǵı baspaları kiredi. Mısalı, magnolia grandiflora - magnoliya shańaraǵına tiyisli bolǵan, iri gúlli, máńgi jasıl terekti ańlatadı. At beriw procesinde, atıń qabıllanǵan qaǵıydalarǵa muwapıqlıǵın tekseriw zárúr. Klassifikaciyalaw hám sistemalastırıw Ósimliklerdiń morfologiyalıq, ximiyalıq hám genetik uqsaslıqları hám parıqlıqlardı esapqa alıp, iyerarxiyalıq kategoriyalarda (mısalı, túr, urıw, shańaraq, qáwim, klas, bólim, патшалық) shólkemlestiriw. Klassifikaciyalaw sistemaları tábiyiy (organlardıń real uqsaslıǵına tiykarlanǵan) hám filogenetik (evolyucion baylanıslardı esapqa alǵan) bolıwı múmkin. Sistemalastırıw, hár bir taksonomiyalıq toparǵa anıq orın beriwdi ańlatadı, bul bolsa bioalwanlıqtı úyreniwde hám qorǵawda úlken áhmiyetke iye. Evulyuciyalıq baylanıslardı anıqlaw Ósimliklerdiń molekulyar filogenetik analizler járdeminde filogenetik baylanısların anıqlaw, olardıń evolyucion tariyxın (filogeniyasın) tiklew, ata- babaları hám evolyuciya procesinde payda bolǵan ózgerislerdi anıqlaw. Bul ósimliklerdiń qanday ortaq ata- babalardan kelip shıqqanın hám waqıt ótiwi menen qanday ózgergenin túsinwge járdem beredi. Mısalı, DNK analizleri arqalı geybir shańaraqlardıń evolyucion baylanısların anıqlaw hám olardıń klassifikaciyasın jaqsılaw múmkin.

Áyyemgi dáwirlerde ósimlikler klassifikaciyası 1 Teofrast Ósimliklerdiń morfologiyalıq belgilerine tiykarlanǵan birinshi ilimiy klassifikaciyanı jarattı hám olardı daraxtlar, putalar hám shóplerge bóldi. Teofrasttıń bul jumısı botanika iliminiń tiykarın qalıplaǵan bolıp, keyingi alımlar ushın úlken derek boldı. Ol, ásirese, ósimliklerdiń sırtqı kórinisi hám qurlısına itibar qaratıp, olardı anıqlaw hám klassifikaciyalawda qollanılǵan. 2 Aristotel Ósimliklerdiń janlı tárizin úyrengen birinshi alımlardan biri bolıp, olardı qanǵa iye bolmaǵan haywanlar qatarına qostı. Aristoteldiń bul kózqarası, sol dáwirdegi biologiyalıq túsiniklerdiń rawajlanıwına úlken tásir etken. Onıń ósimlikler haqqındaǵı pikirleri, olardıń haywanlar menen bolǵan ayırmashılıǵın hám uqsaslıǵın anıqlawǵa qaratılǵan edi. 3 Áyyemgi Alımlar Ósimliklerdiń dárilik qásiyetlerin úyreniwge úlken itibar qaratıp, olardı medicinalıq maqsetlerde qollanıw ushın klassifikaciyaladı. Mısalı, áyyemgi Mısırda hám Mesopotamiyada ósimliklerdiń medicinalıq qásiyetleri belgili bolıp, olardıń klassifikaciyası emlew ushın qollanılatuǵın dárilik ósimliklerdi anıqlawǵa qaratılǵan edi. Bul, medicinalıq botanika iliminiń rawajlanıwına tiykar saldı.

Karl linney hám binar nomenklatura sisteması Binar nomenklatura Hár bir túr ushın eki sózden ibarat at beriw sisteması (genus hám túr), bul dúnyajúzilik ilimiy at beriwdi standartlastırıwǵa múmkinshilik berdi. Binar nomenklatura, organizmlerdiń atların anıq hám universal etip belgilew arqalı biologiyalıq izertlewlerdi jeńilleştirdi. "Túrler sisteması" Ósimlikler hám haywanlar túrlerin klassifikaciyalaw ushın jańa iyerarxiyalıq sistemani engizdi. Bul sistema, organizmlerdi ulıwmalıqlarǵa qaray toparlastırıw arqalı tártipke keltiriwge járdem berdi hám zamanagóy biologiyalıq klassifikaciyanıń tiykarın qalıpladı. Ilimiy klassifikaciya tiykarı Linneydiń miynetleri zamanagóy taksonomiya ushın tiykar bolıp xızmet etti hám ilimiy klassifikaciyanıń rawajlanıwına úlken tásir etti. Onıń jumısları, biologiyalıq túrlerdi anıqlaw, klassifikaciyalaw hám úyreniwde zamanagóy ilimiy jantasıwlardıń qollanılıwına jol ashıp berdi.

XIX ásirde evulyucion kózqaraslardıń tásiri 1 Natural tanlawdıń taksonomiyadaǵı rolı Natural tanlaw procesiniń taksonomiyalıq analizge kirgiziliwi hám túrlerdiń maslasıwındaǵı áhmiyeti.Natural tanlaw, organizmlerdiń ómir ushın gúreste ortalıq shártlerine jaqsıraq maslasqanlarınń jasap qalıwı hám kóbeyiwi procesi bolıp, bul taksonomiyalıq belgilerdiń payda bolıwına tásir etedi. Mısalı, darwin sánjekley turaqlıǵı (вриability) gúzetilgen hám bul túr ishinde taksonomiyalıq ayırmashılıqlarǵa alıp keliwi múmkin. 2 Evolyucion baylanıslardıń klassifikaciyaǵa tásiri Ósimlikler ortasında evolyucion baylanıslardı esapqa alıw zárúrligi hám filogenetik dáreklerdi qollanıw.Ósimliklerdiń evolyucion baylanısların anıqlaw, olardıń ata-babalarınıń qatnasların úyreniw arqalı taksonomiyalıq klassifikaciyanıń anıqlıǵın arttıradı hám filogenetik dáreklerdi esapqa alıw zárúr. Bunday jantasıw, bir túrdiń ata-babası bolǵan basqa túrler menen baylanısın anıqlaw arqalı, klassifikaciyanı táriyxıy evolyuciyaǵa tiykarlaydı. 3 Filogenetik klassifikaciyanıń zamanagóy taksonomiyadaǵı áhmiyeti Ósimliklerdi klassifikaciyalawda olardıń ata-babalarınıń baylanısların esapqa alıw hám molekulyar genetikadáreklerden paydalanıw.Filogenetik klassifikaciya, ósimliklerdiń evolyucion tariyxın hám ata-babalarınıń baylanısların esapqa alıw arqalı olardıń klassifikaciyasın dúziw procesi bolıp, bul zamanagóy taksonomiyanıń tiykarǵı principi bolıp tabıladı hám túrlerdiń evolyucion tariyxın túsiniwge járdem beredi. Molekulyar genetika dárekleri, mısalı, DNK analizleri, túrler ortasındaǵı evolyucion baylanıslardı anıqlawda úlken áhmiyetke iye.

Morfologiyalıq belgilerge tiykarlanǵan klassifikaciya Paqal dúzilisi Paqaldıń tipleri, dúzilisi hám shaqalanıwı klassifikaciyada itibarǵa alınadı. Terek, shóp hám liana sıyaqlı túrleri parıqlanadı. Shaqalanıw tipleri monopodial yamasa simpodial bolıwı múmkin hám bul belgiler taksonomiyada qollanıladi. Japıraq dúzilisi Japıraqlardıń forması, jaylasıwı hám sheti ósimliklerdi ayırıp alıw ushın paydalanıladı. Mısalı, japıraqtıń júrek formasında yamasa uzınsha bolıwı hám olardıń qarama-qarsı yamasa gezекlesip jaylasıwı itibarǵa alınadı. Japıraq shetleri tegis, arralı yamasa bóleklenip ketiwi múmkin. Gúl dúzilisi Gúllerdiń dúzilisi, atalıq hám analıq sanı ósimliklerdi klassifikaciyalawda tiykarǵı belgiler bolıp xızmet etedi. Gúl bólimleriniń sanı, mısalı, gúl japıraqshaları, gúl tazası hám atalıqlar sanı, sonıń menen birge, gúldiń túri (aktinomorf yamasa zigomorf) itibarǵa alınadı.

Ximiyalıq hám fiziologiyalıq belgilerge tiykarlanǵan jantasıwlar Ósimliklerdi klassifikaciyalawda ximiyalıq hám fiziologiyalıq belgiler úlken áhmiyetke iye. Alkaloidler (mısalı, kofein yamasa morfin), terpenoidler (mısalı, mentol yamasa limonene) hám flavonoidler (mısalı, antocyaninler yamasa quercetin) sıyaqlı ximiyalıq birikpelerdiń bar ekenligi yamasa joqlıǵı ósimliklerdi ayırıp alıw ushın paydalanıladı. C3, C4 yamasa CAM fotosintez jantasıwları, suwdıń sarıplanıw effektivligi hám topıraqtaǵı duzǵa shıdamlılıq dárejesi sıyaqlı fiziologiyalıq belgiler itibarǵa alınadı. Bul jantasıwlar ósimliklerdiń qurg'aqshılıqqa, suwǵa, duzǵa hám temperaturanıń ózgeriwine beyimlesiwin anıqlawda úlken rol oynaydı hám taksonomiyalıq analizlerde qollanıladı.

Molekular filogeniya DNK -sekvenciyalaw Ósimliklerdiń genomların sekvenciyalaw arqalı, belgili genler yamasa bólimlerdi analizlew evolyucion tariyxı haqqında maǵlıwmat beredi. Rbcl, matk, hám de ITS sıyaqlı genler kóbinese qollanıladı, sebebi olar túrli dárejelerde ózgeredi hám filogenetikalıq analizler ushın qolaylı. Filogenetik quraw DNK sekvensiyası maǵlıwmatları qollanılıp, ósimliklerdiń arasındaǵı evolyucion baylanıslardı kórsetiwshi filogenetik daǵdaraqlar quraladı. Bul daǵdaraqlar ósimliklerdiń klassifikaciyasın jaqsılawǵa hám taksonomiyanı qayta qurıwǵa járdem beredi. Kladistik analiz Kladistik analiz — bul ulıwma ata-babalar hám olardan kelip shıqqanlardı anıqlawǵa tiykarlanǵan evolyucion baylanıslardı úyreniw ushın qollanılatuǵın usıl. Bul analiz ósimliklerdiń evolyucion baylanısların anıqlawda isenimli derek bolıp xızmet etedi hám taksonomiyalıq sheshimler qabıllawǵa járdem beredi.

Juwmaq Joqarı ósimliklerdiń taksonomiyası uzaq tariyxqa iye bolıp, áyyemgi klassifikaciyalardan baslap házirgi zaman molekulyar filogeniyasına shekemgi dáwirlerdi qamtıydı. Búgingi kúnde, molekulyar filogeniya, ásirese DNK sekvensiyalaw hám kladistik analizler arqalı, ósimliklerdiń evolyucion baylanısların anıqlawda túpkilikli ózgerisler jasamaqta. Rbcl, matk, hám ITS sıyaqlı genlerdiń analizleri filogenetik daǵdaraqlardı qurıwǵa járdem berip, ósimliklerdiń klassifikaciyasın jaqsılawǵa hám taksonomiyanı qayta qurıwǵa qosımsha imkaniyatlar beredi. Usı jantasıw biyoalwan túrlilikti saqlaw hám ósimliklerdiń evolyucion tariyxın túsiniwde úlken áhmiyetke iye bolıp tabıladı.Molekulyar filogenetikalıq izertlewler, ósimliklerdiń evolyucion baylanısların tereńirek túsiniwge járdem beredi, sebebi olar morfologiyalıq yamasa fiziologiyalıq belgiler menen anıqlaw qıyın bolǵan túrler arasındaǵı baylanıslardı ashıw imkaniyatın beredi. Kladistik analiz usılı, ulıwma ata-babalardı hám olardan kelip shıqqanlardı anıqlaw arqalı, ósimliklerdiń evolyucion tariyxın rekonstrukciyalawda itibarǵa layıq rol oynaydı. Bul bolsa, óz gezeginde, taksonomiyalıq klassifikaciyalardı jaqsılawǵa hám filogenetik sistemalardı islep shıǵıwǵa alıp keledi.

Paydalanilgan ádebiyatlar. • Haydarov X.Q., Tashpulatov Y.Sh., Jalov X.X., Mukumov I.U. Joqarı ósimlikler sistematikası. - Tashkent: Ózbekstan Milliy enciklopediyası, 2019. • Tájibaev Sh.J., Qarshıbaeva N.X. Botanika: Joqarı ósimlikler sistematikası. - Namangan: Namangan nashriyoti, 2015. • Pratov Ó.P., Nabiyev M.M. Ózbekiston yuksak ósimliklarining zamonaviy tizimi. - Tashkent: Óqituvchi, 2007. • Xalmuratov M.A.Botanika (Joqarı ósimlikler sistematikası). - Joqarı bilimlendiriw ushın oqıw-metodikalıq kompleks, 2023. • Norqulov M. SamDU gerbariysiniń joqarı ósimlikleri-embriobionta (taksonlardıń analizi hám elektron katalogi). - Magistrlik dissertaciyası, 2018. • Toǵaev I. Joqarı ósimlikler sistematikasınan ámeliy shinigiwlar. - Namangan: Namangan nashriyoti, 2015. • Mamashokirova F.K., Maxammadjonova S.F., Isaqjonova A.A. Tómengi hám joqarı ósimliklerdiń salıstırmalı klassifikaciyası. - Ózbekstanda ilim-innovaciyalıq izertlewler jurnalı, 2023, 1 (8), 505-512.

Похожие

Flora hám taksonomiyası pániniń rawajlanıwı ilimpazlardıń úlesi

Japıraq marfalogiyasi tuzulishi hám japıraq túrleri

Lolanamolar qabilasi

Yuksak o’simliklar sistematikasi

Karamdoshlar oilasi