Қирқбўғимтоифа (Equisetophyta) бўлими. Қирққулоқтоифалар (Polypodiophyta) бўлими - Ботаника - Презентации

Қирқбўғимтоифа (Equisetophyta) бўлими. Қирққулоқтоифалар (Polypodiophyta) бўлими

Загружено в:

02.12.2023

Скачано:

0

Размер:

8952.982421875 KB

МИРЗО УЛУҒБЕК НОМИДАГИ ЎЗБЕКИСТОН МИЛЛИЙ УНИВЕРСИТЕТИ Биология факультети Фан. Ботаника (Юксак ўсимликларсистематикаси)  Мавзу: Қирқбўғимтоифа (Equisetophyta) бўлими. Қирққулоқтоифалар (Polypodiophyta) бўлими

Блиц сўров:  1. Йўсинтоифа (Bryophyta) бўлими муҳим белгилари  2. Плаунтоифа (Lycopodiophyta) бўлими

Режа:  1. Қирқбўғимтоифа (Equisetophyta) бўлимининг муҳим характерли белгилари  2. Бўлимнинг вакиллари, уларнинг кўпайиши,тарқалиши  3. Қирққулоқтоифалар(Polypodiophyta) бўлимининг муҳим характерли белгилари  4. Бўлимнинг вакиллари, уларнинг кўпайиши,тарқалиши

4 – бўлим.Қирқбўғимтоифа (Equisetophyta) бўлими  Бўлим вакиллари поясининг “бўғимли” бўлиши, яъни бўғим ва бўғим оралиқларига бўлинган бўлиши билан характерланади. Ер устки новдаларининг учида спорали бошоқчалар юзага келади, улар ҳалқа бўлиб ўрнашган спорофиллардан иборат. Гаметофитлари майда яшил пластинкага ўхшаб кўринади ва кўпинча бир жинсли бўлади.  Қирқбўғимдошлар –Equisetaceae оиласига битта қирқбўғим (Equisetum) туркумига мансуб 25 га яқин тур киради, улар Австралиядан ташқари бутун ер юзига тарқалган.

Ўзбекистонда 2 тури мавжуд: Equisetum arvense Equisetum ramosissimum

Морфологияси ва анатомияси  Барча вегетатив органлари: илдиз, пояга эга, аммо барглари редукцияланган;  Пояси қиррали, ичи бўш, бўғими кўп, барглари ва новдалари ҳалқасимон жойлашган;  Иккиламчи йўғонлашиш мавжуд;  Ер остки қисми илдизпоя ва қўшимча илдизларга эга.

 Бўлим. Қирқбўғимтоифа-Equisetophyta  Синф.Қирқбўғимсимонлар- Equisetopsida  Қабила. Қирқбўғимнамолар-Equisetales  Оила. Қирқбўғимдошлар-Equisetaceae  Туркум. Қирқбўғим –Equisetum L.  Тур. Дала қирқбўғими-Equisetum arvense L.

Оила. Қирқбўғимдошлар-Equisetaceae Туркум. Қирқбўғим –Equisetum L. Тур. Дала қирқбўғими-Equisetum arvense L. Кўп йиллик илдизпояли ўт ўсимлик. Пояси 10 - 50 см, поянинг устки қисми бўғимларга бўлинган, ер остки қисми илдизпояга айланган. Илдизпоя бўғимларида туганак ва майда илдиз тутамлари ҳосил бўлади. Туганаклар заҳира моддалар сақлашга мослашган.

Илдизпоядан ўсиб чиққан ер устки новдалар икки хил: баҳорги ва ёзги. Бу новдалар морфологик тузилиши жиҳатидан бир-биридан ажралиб туради. Баҳордагиси шохланмаган, қўнғир рангли, генератив поя ўсиб чиқади. Бу поя спора ҳосил қилгандан сўнг, ўз вегетациясини тугатади. Ёзги поя яшил сершох вегетатив поя. Ҳар иккала поя ҳам бўғимли ва поясининг ичи бўш бўлади .

Барглари поя бўғимларида ҳалқасимон жойлашган, жуда майда, асоси қўшилган, хлорофиллсиз. Шунинг учун, барг вазифасини яшил новдалар бажаради. Жинссиз кўпайишида поянинг учки қисмида эллипссимон шаклдаги спора бошоғи ҳосил бўлади. Бошоқнинг марказий ўқига ҳалқасимон шаклда спорофиллар ўрнашган. Ҳар қайси спорофиллдаги спорангияларда тенг споралар ҳосил бўлади. Улар етилгандан сўнг, спорангия узунасига чатнайди ва споралар ташқи муҳитга тарқалади.

 Тупроққа тушган споралар қулай шароитда ўсиб, гаметофитни ҳосил қилади. Гаметофити яшил пластинка шаклида, айрим жинсли.  Оталик гаметофити оналик гаметофитига нисбатан кичикроқ бўлади. Гаметофит парраклари учида антеридийлар жойлашган. Архегонийлар қорин қисми билан гаметофит тўқимасига ботиб туради.  Уруғланиш сув ёрдамида боради, уруғланган тухум ҳужайрадан зигота тараққий этиб, янги ёш қирқбўғим спорафитига айланади.

Оила. Қирқбўғимдошлар-Equisetaceae Туркум. Қирқбўғим –Equisetum L. Тур. Шохланган қирқбўғим-Equisetum ramosissimum L.  Узун илдизпояли кўп йиллик ўсимлик. Бўйи 30 - 100 см, пояси қаттиқ, қиррали, кулранг-яшил, поянинг пастки қисми ҳалқасимон шохланган, битта поялиси кам учрайди. С порофиллари учли.  Тарқалиши. Ғарбий Европанинг жанубида, Қрим, Кавказ, Ғарбий Сибир, Ўрта Осиё, Кичик Осиё, Шимолий Африка, Шимолий ва Жанубий Америкада тарқалган. Чўл, даштларда, қумли ерларда, темир йўл бўйларида ўсади.

Оила. Қирқбўғимдошлар-Equisetaceae Туркум. Қирқбўғим –Equisetum L. Тур. Жанубий америка қирқбўғими-Equisetum giganteum L.  Қирқбўғимлар ичида энг катта жанубий америка қирқбўғими бўлиб, бўйи 12 м га боради, эни эса 0,5 2 см. Қирқбўғим  горизонтал ўсиб, жуда шохланади ва кўпинча анча ерни эгаллайдиган илдизпоя ҳосил қилади.

Оила. Қирқбўғимдошлар-Equisetaceae Туркум. Қирқбўғим –Equisetum L. Тур. Дарё қирқбўғими-Equisetum heleocharis L.  Дала қирқбўғими (Equisetum arvense ) ва дарё қирқбўғими (Equisetum heleocharis) илдизпоялари ёрдамида вегетатив кўпаяди.  Ўсимлик таркибида витаминлар В ва РР, каратиноидлар сақлайди.

Тарқалиши ва аҳамияти  Торф ботқоқликларида, кўл ва дарёларнинг қирғоқларида, ўтлоқларда, денгиз сатҳидан 1000 м баландликда ўсади.  Россияда, Кавказ, Сибирда, Ўрта Осиёда, Скандинавияда, Европада, Монголия, Шимолий Америкада тарқалган.  Йирик моллар учун ем саналади.  Ўсимликлар ичида заҳарлиси ҳам учрайди. Улар, от ва қуёнлар учун заҳарли ҳисобланади.  Ўсимликнинг ер остки қисмидан тайёрланган қайнатмаси ревматизмда, шишларга фойдалидир.  Буғулар учун яхшигина озуқа хисобланади.

Оила. Қирқбўғимдошлар-Equisetaceae Туркум. Қирқбўғим –Equisetum L. Тур. Катта қирқбўғим-Equisetum maximum L.  Катта қирқбўғимнинг бўйи 15—100 см келадиган илдизпояли кўп йиллик ўсимлик. Бахарги пояси йўғон, шохланмаган, қўнғир рангли. Ёзги пояси хира яшил, шохланган.  Ил дизпояларида алоҳида тугунаклар ҳосил бўлади, бу туганаклар ҳам вегетатив йўл билан кўпайишда хизмат қилади. Илдизпояларининг учи қайрилиб, ер бетига чиқади ва ер усти новдаларини ҳосил қилади.  Эманли ўрмонларда, дарё бўйларида, қумли ва тошли ерларда ўсади.  Қрим, Кавказ, Скандинавия, Европа, Ўрта ер денгизида, Шимолий Америкада тарқалган.

 Equisetum pretense (ўтлоқ қирқбўғими) ва Equisetum silvaticum (ўрмон қирқбўғими) турларида ҳам спора берувчи новдалар бўлади, бироқ бу новдалар споралар тўкилганидан кейин қуримай, вегетатив новдаларга айланади, айни вақтда яшил тусга кириб, ҳалқа бўғимларидан шохлар чиқаради.

Оила. Қирқбўғимдошлар-Equisetaceae Туркум. Қирқбўғим –Equisetum L. Тур. Ўтлоқ қирқбўғими- Equisétum sylváticum L.  Ўсимлик глюкозага бой.  Халқ табобатида матоларни бўяшда ишлатилади ва сийдик ҳайдовчи восита саналади.  Ер остки қисмидан тайёрланган қайнатмаси судургида, ревматизмда, туберкулезда, жигар касаллигида, буйрак, эпилепсияда ишлатилади  Ёш спорофилли поялари овқатга ишлатилади.

Аҳамияти  Ўсимлик таркибида углеводлар (глюкоза ва фруктоза), каратиноидлар, алкалоидлар бор.  Ўсимликнинг пастки қисми никотин сақлайди.  Ўсимлик қайнатмаси яраларни тез битиришда компресс сифатида ишлатилади.  Пояларидан олинган бўёқ шерсларни бўяшда ишлатилади.

 Аҳамияти.  Дала қирқбўғими доривор ўсимлик сифатида халқ табобатида кўп ишлатилади. Унинг пояси таркибида сапонин, алкалоидлар, кислоталар, смола, ошловчи ва бошқа моддалар бор.  Халқ табобатида қирқбўғим дамламаси қон тўхтатувчи дори сифатида, ўпка сили, буйрак, юрак касалликларни даволашда ишлатилади. Булардан ташкари ер устки қисми идишларни тозалашда ҳам ишлатилади. Чунки, унинг пояси ҳар-хил заррача ва қумларни ўзига сингдириб олиш ҳусусиятига эга.

Аҳамияти  Шохланган қирқбўғим - Equisetum ramosissimum ўсимлигида: углеводлар (глюкоза, фруктоза), алкалоидлар, флаваноидлар бор.  Ўсимликнинг ер остки қисмидан тайёрланган қайнатма диареяда, қичитмада ишлатилади.  Ўрта Осиёда ўсимликдан тайёрланган шарбати ичак инфекциясида ишлатилади.  Йирик қорамоллар ва отлар учун яхши ем саналади.

Қирқбўғимнинг ишлатилиши

Косметикада ҳам ишлатилади. Терининг йирингли яраларда, хусунбузар тошганда қирқбўғим чойи шифо.

Қирқбўғимнинг ишлатилиши

Қирқбўғим чойи билан ҳар ҳафтада 2-3 марта бош ювилса, соч ўсиши тезлашади ва тўкилиши камаяди, қазғоқ пайдо бўлмайди.

5 – бўлим.Қирққулоқтоифа – Polypodiophyta ўсимликлар  Уларнинг асосий вакиллари палеозойнинг девон даврида қирилиб кетган, яъни дарахт ва бута вакиллари қирилиб кетган, фақат кўп йиллик ўтлари етиб келган. Улар қадимда ўрмонларни ҳосил қилган.  Бўлимнинг қўпчилик турлари тараққиёт циклида сернам муҳитни талаб қилганлиги туфайли, тропик ва субтропик ўрмонларда кенг тарқалган.

 Қирққулоқтоифа ўсимликларнинг ўзига хос белгилардан бири – баргларининг (ваяларининг) йирик бўлиши ва уларда ўсиш нуқтаси баргнинг учки қисмида жойлашганлигидир. Уларнинг кўпчилигида барг 2 хил функцияни бажаради: айримларида фотосинтез ва спора ҳосил қилиш вазифасини бажарса; бошқаларида спора ҳосил қилувчи барглари хлорофиллни йўқотиб, фақат жинссиз кўпайиш вазифасини ўтайди (сальвинияда).

Қирққулоқтоифа ўсимликлар – Polypodiophyta  Қирққулоқтоифа ўсимликлар баргининг анатомик тузилиши гулли ўсимликлар баргининг анатомик тузилишига ўхшаб кетади. Яъни, барглари устки ва остки эпидермис билан қопланган. Баргнинг остки томонида барг лабчалари (устицалар) жойлашган.  Қирққулоқларда спорафит бўғин гаметофит бўғинга нисбатан устунлик қилади.  Гаметофити икки жинсли.

Қирққулоқтоифа ўсимликлар  Барча вегетатив органлари бор;  Пояси цилиндрсимон ;  Поя ва баргларининг учида меристема хужайралари мавжуд;  Барглари типик, йирик (вайя дейилади), барглари новдада кетма- кет ўрнашган;  Барглари 2 хил функцияни бажаради: фотосинтез ва жинссиз кўпайиш;  Ер остки қисми калта, йўғон илдизпоя ва қўшимча илдизлардан иборат.

 Қирққулоқтоифа ўсимликларнинг ҳаётий шакллари дарахтсимон, лиана, эпифитлар (нам тропик ўрмонларда), ўт ўсимликлар. Қирққулоқларнинг барглари йирик мегафилия, спорангийлари спора қилувчи бошоқчаларда эмас, балки баргларнинг остки томонида ёки четки қирраларида бўлади .

Қирққулоқтоифа ўсимликлар классификацияси Синфлар: 1. Аневрофитсимонлар- Aneurophytopsida 2. Археоптеридсимонлар - Archaeopteridopsida 3. Кладоксилонсимонлар - Cladoxylopsida 4. Зигоптериссимонлар - Zigopteridopsida 5. Офиоглоссимонлар - Ophioglossopsida 6. Мараттиясимонлар - Marattiopsida 7. Полиподиумсимонлар - Polypodiopsida

1.Аневрофитсимонлар- Aneurophytopsida 2.Археоптеридсимонлар- Archaeopteridopsida 3. Кладоксилонсимонлар - Cladoxylopsida 4. Зигоптериссимонлар – Zigopteridopsida  Бу синф вакиллари тўлиқ йўқолиб кетган.

5 - синф. Офиоглоссимонлар (ёки Илонтилсимонлар) - Ophioglossopsida  Мазкур синф вакиллари палеозойда яшаган. Улар кўп йиллик ўт ўсимликлар бўлиб, айрим тропик вакиллари эса эпифит ҳолда ҳаёт кечиради. Спорофити этли, механик тўқимаси ривожланмаган. Илдизпояси оддий, кўпинча қисқа бўғимли, баъзан дихотомик шохланган.  1500 дан 15000 гача спорагийлар ҳосил қилади ва учки қисмидан очилади.  Гаметофити йирик, дихотомик шохланган.

 Ophioglossopsida синфига битта қабила Офиоглосснамолар (Ophioglossales ) битта оила Офиоглоссдошлар ( Ophioglossaceae ) учта туркум : ботрихум ( Botriychium ), офиоглоссум ( Ophioglossum ) ва хелминтаcтахис ёки чувалчангбошоқ ( Helminthastachys ) ва 80 дан ортиқ тур киради.  Ўзбекистонда эса 2 туркумга оид 2 тури ўсади.

 Бўлим. Қирққулоқтоифа ўсимликлар  Синф. Офиоглоссимонлар - Ophioglossopsida  Қабила. Офиоглосснамолар - Ophioglossales Оила. Офиоглоссдошлар - Ophioglossaceae Туркум. Офиоглоссум - Ophioglossum Тур. Илонтили – Ophioglossum vulgatum

Тур. Илонтили – Ophioglossum vulgatum  Илонтили кўп йиллик ўт ўсимлик. Унинг қийшиқ ўсадиган илдизпояси бор. Илдизпоядан ер бетига битта барг чиқиб туради. Бу барг мева берувчи ва вегетатив қисмларга бўлинган бўлиб, умумий бандда туради. Вегетатив қисми шаклан бирмунча этдор овал пластинкага ўхшайди.

Тур. Илонтили – Ophioglossum vulgatum  Мева берувчи қисми – поя шаклида бўлиб, вегетатив қисмдан баланд кўтарилиб туради, учида чизиқсимон калта бошоқчаси бўлади. Бу бошоқчада бир – бири билан қўшилган ва икки қатор бўлиб жойлашган спорангийлар бор.  Баргининг асосида куртакни ўраб турувчи қини бўлади. Барг жуда секин ўсади ва тўлиқ етилиши учун 4 – 5 йил керак бўлади.

 Ҳар қайси спорангийда 15 мингтагача спора ҳосил бўлади. Спора ерга тўкилиши билан тез ўсмайди. Ўсиш олдидан, маълум вақт тиним даврини ўтайди.  Спорадан гаметофит ўсиб чиқади. Жинсий органлари гаметофит четларида ўрнашади. Антеридийлар анча йирик шарсимон шаклида бўлиб, гаметофит тўқимасига ботиб туради. Архегонийлар ҳам гаметофит тўқимасига ботиб туради. Уруғлангандан кейин, зигота ҳосил бўлади, ўсиб офиоглоссум ўсимлигига айланади. Офиоглоссум споралар билан кўпайишидан ташқари, вегетатив йўл билан кўпаяди. Унинг илдизида қўшимча куртаклар ҳосил бўлиб, улардан янги офиоглоссум индивидлари ўсиб чиқади.  Улар, сернам ўрмонларда, тоғли туманлардаги арчазорларда ўсади.

 эээ

6 - синф.Мараттиясимонлар - Marattiopsida  Бу синфга битта қабила 1 та оила 5 та туркум ва 100 дан ортиқ тур киради. Улар тропик зоналарда, Янги Зеландия, Мексика, Бразилия, Хитой, Ҳиндистон, Индонезияда сақланиб қолган.

6 - синф.Мараттиясимонлар - Marattiopsida  Мазкур синфга битта оила ва 5 та туркум (Archangiopteris, Angiopteris , Christensenia, Danaea , Marattia ) киради.  Уларнинг барглари йирик, мураккаб патсимон ёки панжасимон баргларга эга. Барглари тупроққа кўмилиб турадиган поядан чиқади.

Синф.Мараттиясимонлар - Marattiopsida  Барг бандлари асосида 2 та ёнбарглари бўлади. Спорангийлар баргининг пастки юзасида пайдо бўлади ва соруслар ҳосил қилади. Archangiopteris, Angiopteris да спорангийлар эркин туради;  Christensenia, Danaea, Marattia туркумларининг спорангийлари эса бир - бирига қўшилиб, синангийлар пайдо қилади. Синангийларнинг шакли ҳар бир туркум учун характерли бўлади .

7 - синф.Полиподиумсимонлар - Polypodiopsida  Тропик ва субтропик ўрмонларда, дарахтларнинг танаси ва шохларига ёпишган ҳолда ўсувчи эпифит ва лиана вакиллари ҳам учрайди.  Ўрта Осиё ҳудудида фақат ўт ўсимликлардан иборат вакиллари тарқалган. Ўзбекистонда ўрмон қирққулоғи ўсади (Dryopteris felix- mas.).  Оддий қирққулоқ (Polypodium vulgare) – манзарали ўсимлик саналади.

СИНФ. Полиподиумсимонлар – Polypodiopsida  Мазкур синф қирққулоқтоифа ўсимликлар бўлимининнг энг йириги саналади. Унга 6 та қабила, 240 га яқин туркум ва 900 та дан зиёд тур киради.  Мазкур синф вакилларининг бўйи 15 – 20 м гача боради. Барглари бир неча марта патсимон бўлинган. Споралари бир хил, айримлари эса ҳар хил спора ҳосил қилиб кўпаяди. Бир хил спорали вакилларида гаметофит яхши тараққий этган. Ҳар хил споралиларининг гаметофити жуда редукцияланган.

 Полиподиумсимонлар – Polypodiopsida с инф вакиллари спораларнинг бир хил ёки ҳар хиллигига кўра, 3 та синфчага бўлинади: Синф.Полиподиумсимонлар - Polypodiopsida Полиподиумкабилар - Polypodidae Mарсилиякабилар - Marsileidae Сальвиниякабилар - Salvinidae

Синфча. Полиподиумкабилар - Polypodidae  Полиподиумкабилар ( Polypodidae) синфчасига Қирққулоқдошлар оиласи киради. Оила 50 туркумга мансуб 1500 га яқин турни бирлаштиради.  Вакилларининг илдизпоялари йўғон, шохланган ва ташқи томондан қўнғир рангдаги тангачалар билан қопланган. Барглари мураккаб патсимон. Овал ёки думалоқ соруслари баргнинг остки томонида ўрнашган.  Улар, ер юзида кенг тарқалган.  Қирққулоқларн инг илдизпояси гликозид, олма кислотаси ва сапонинлар сақлайди. Барги ва илдизпоясининг қайнатмаси тиббиётда ишлатилади.

БЎЛИМ. Қирққулоқтоифа ўсимликлар – Polypodiophyta СИНФ. Полиподиумсимонлар – Polypodiopsida ҚАБИЛА.Қирққулоқнамолар-Polypodiales ОИЛА.Қирққулоқдошлар-Polypodiaceae ТУРКУМ.Қирққулоқ- Dryopteries ТУР. Ўрмон қирққулоғи - Dryopteries filix- мas .

ОИЛА.Қирққулоқдошлар-Polypodiaceae ТУРКУМ.Қирққулоқ- Dryopteries ТУР. Ўрмон қирққулоғи - Dryopteries filix- мas .  Ўрмон қирққулоғи кўп йиллик ўсимлик бўлиб, асосан майин тупроқли нам ерларда, қоя ва дарахтлар соясида ўсади.  Барглари мураккаб, қўш патсимон тузилишга эга. Барглари илдизпоядан ўсиб чиқади.  Илдизпоя ер юзасига яқин жойлашган ва у қора қўнғир рангда бўлади.

ОИЛА.Қирққулоқдошлар-Polypodiaceae ТУРКУМ.Қирққулоқ- Dryopteries ТУР. Ўрмон қирққулоғи - Dryopteries filix- мas .  Бу ўсимликнинг барглари ҳар йили кузга келиб тушиб кетади ва барг бандининг ер остки қисмигина сақланиб қолади. Тупроқдан ўсиб чиққан ёш барглар учи дастлаб гажакка ўхшаб ўралиб туради ва тангачасимон пўстлар билан қалин қопланган. Булар жуда секин ривожланиб учинчи йили тупроқ юзасига чиқади .

ОИЛА.Қирққулоқдошлар-Polypodiaceae ТУРКУМ.Қирққулоқ- Dryopteries ТУР. Ўрмон қирққулоғи - Dryopteries filix- мas .  Ёз фаслини ўрталарига келиб, ўрмон қирққулоғи баргининг остки юзасида жинссиз (спорофит) йўл билан кўпайиш органи спорангийлар ҳосил бўлади.

ОИЛА.Қирққулоқдошлар-Polypodiaceae ТУРКУМ.Қирққулоқ- Dryopteries ТУР. Ўрмон қирққулоғи - Dryopteries filix- мas .  Спорангийлар тўп - тўп бўлиб жой олиб, соруслар дейилади. Ҳар бир сорус устки томонидан юпқа парда “индизиум” билан ўралган. Баргнинг остки томонида қалин бўртма “плацента” бўлади. Плацентадан индизиум оёқчаси ҳосил бўлади.

ОИЛА.Қирққулоқдошлар-Polypodiaceae ТУРКУМ.Қирққулоқ- Dryopteries ТУР. Ўрмон қирққулоғи - Dryopteries filix- мas .  Спорангийда етилган споралар ҳалқа ёрдамида тарқалишга мослашган. Қулай шароитга тушган споралардан янги жинсий (гаметофит) насл ўсиб чиқади. Гаметофит юракка ўхшаш яшил япроқчадан иборат бўлиб, унинг эни 1 см гача боради. Япроқчанинг юза томонида жинсий органлар архегоний ва антеридий ривожланади. Архегоний ўйиққа яқин, антеридий эса пастроқда жойлашди.

ОИЛА.Қирққулоқдошлар-Polypodiaceae ТУРКУМ.Қирққулоқ- Dryopteries ТУР. Ўрмон қирққулоғи - Dryopteries filix- мas .  Уруғланиш ёмғир ёққанда рўй беради ва зигота ҳосил бўлади. У, бўлиниб ўсиши натижасида муртакка айланади. Муртак илдиз, поя ва баргга эга. Муртакда ҳосил бўлган илдиз аста - секин тупроққа кириб боради, айни шу вақтда поя ва барг ер юзасига чиқади. Шундай қилиб, муртак мустақил ҳолда ҳаёт кечира бошлайди. Гаметофит япроқчаси кейинчалик аста - секин қуриб, йўқолиб кетади.

Самый обширный современный подкласс – настоящие папоротник, известный, в основном, с триаса и насчитывающий до десяти тысяч видов. Настоящие папоротники расселены по всему миру. Настоящие папоротники. Верхний ряд, слева направо: асплений северный, многорядник копьевидный, диксония антарктическая, виттария линейная (свисает бахромой с дерева). Нижний ряд: пузырник ломкий, зубянка клубненосная, скребница аптечная, листовик сколопендровый

Чапдан ўнгга: марсилиядошлар (тўртяпроқли марсилия, пилюльница шароносная), сальвиния (сузувчи сальвиния, азолла)

2 – синфча.Салвиниякабилар - Salviniidae Мазкур синфча битта қабила салвиниянамолар-| Salviniales ва 2 та оила: салвиниядошлар (Salvinaceae) ва азолладошлар (Azollaceae) киради. Улар кўпроқ тропик ва субтропик худудларда тарқалган. Ўрта Осиёда – сузувчи салвиния (сув қирққулоғи – Salvinia natans) учрайди. Бу тур Жанубий Европада, Сибирь, Узоқ Шарқ, Кавказда ҳам тарқалган. Салвиния номи XVII асрда яшаган Италия олими А.Салвини номига қўйилган.

БЎЛИМ. Қирққулоқтоифа ўсимликлар– Polypodiophyta СИНФ. Полиподиумсимонлар – Polypodiopsida ҚАБИЛА. Салвиниянамолар –Salviniales ОИЛА. Салвиниядошлар – Salvinaceae ТУРКУМ. Салвиния-Salvinia ТУР. Сузувчи салвиния- Salvinia natans

 Сузувчи салвиния (сув қирққулоғи) Ўзбекистон кўлларида, шолипояларида учрайди. У–сувнинг юзасида қалқиб ўсадиган бир йиллик ўсимлик. Барглари поя бўғимларида 3 тадан ўрнашган. Ҳар бир барглардан 2 таси сув бетида қалқиб туради, учинчиси илдиз кўринишида сувга ботган ҳолда пояда осилиб туради . ОИЛА. Салвиниядошлар – Salvinaceae ТУРКУМ. Салвиния-Salvinia ТУР. Сузувчи салвиния- Salvinia natans

1 – умумий кўриниши, 2 – тухумсимон ва ипсимон барглари– (споракарпий), 3 – поянинг кўндиланг кесими, 4 – баргнинг кўндаланг кесими, 5–макро ва микроспоранинг кесими; a- архегоний, б-микроспора, c-гаметофит, d-антеридий, e-сперматозоид, j-архегоний гаметофити билан эмбрионнинг кесими, z-ёш ўсимта

Сув бетидаги барглари яшил, қисқа бандли, тухумсимон, текис қиррали; устки томони сўрғичлар, остки томони эса қўнғир тукчалар билан қопланган. Сувга ботган барглар узун- узун ипсимон тишчаларга бўлинган ва майда тукчалар билан қалин қопланган. Бу барглар илдиз вазифасини бажаради. Сальвиниянинг сувга ботган баргининг қўлтиғида споракарпийлар ҳосил бўлади. Ҳар бир спoракарпий ташқи томондан парда билан ўралган. ОИЛА. Салвиниядошлар – Salvinaceae ТУРКУМ. Салвиния-Salvinia ТУР. Сузувчи салвиния- Salvinia natans

Споракарпийлар бир хил катталикда бўлса ҳам, улар ичида ҳосил бўлган спорангийлар ҳар хил. Бирида кўп сондаги майда, юмалоқ микроспорангийлар , бошқасида эса сон жиҳатидан кам бўлган йирик тухумсимон мегаспорангийлар ривожланади. Микроспорангийда майда 64 та микроспора вужудга келади. Мегаспорангий ичида ҳосил бўлган йирик споралар дастлаб 32 та бўлади. ТУР. Сузувчи салвиния- Salvinia natans

 Кейинчалик етилиш даврига келганда, улардан фақат биттаси ташқи томондан парда билан ўралиб, мегаспорага айланади. Қолган споралар йўқолиб кетади.  Тайёр ҳолга келган споракарпийлар кузга келиб бандидан узилади ва сувнинг остига чўкади. Бу ерда споракарпий пардаси чирийди ва ундан микро ва макроспорангийлар ажралади, баҳор келганда сув бетига кўтарилади.

 Микроспоралар микроспорангий ичида униб, оталик гаметофитига айланади , айни шу вақтда микроспорангий деворини ёриб чиқади.  Оталик гаметофити жуда редукцияланган. Улардан ҳосил бўлган иккита антеридийнинг ҳар бирида 4 тадан 8 тагача кўп хивчинли сперматозоид бўлади. Улар сувга чиққандан сўнг, оналик гаметофити томон харакатланади. Мегаспорадан оналик гамтофити ҳосил бўлади. Уруғланишдан сўнг, муртак ривожланиб, янги сальвиния ўсимлигига айланади.

ОИЛА. Салвиниядошлар – Salvinaceae ТУРКУМ. Салвиния-Salvinia ТУР. Сузувчи салвиния- Salvinia natans

БЎЛИМ. Қирққулоқтоифа – Polypodiophyta ўсимликлар СИНФ. Полиподиумсимонлар – Polypodiopsida 3 – СИНФЧА. Марсилиякабилар – Marsilleidae ОИЛА. Марсилиядошлар-Marsilleidaeceae ТУРКУМ. Марсилия- Marsillia ТУР. Марсилия куадрифолиа- Marsillia quadrifolia

ОИЛА. Марсилиядошлар-Marsilleidaeceae ТУРКУМ. Марсилия- Marsillia ТУР. Марсилия куадрифолиа- Marsillia quadrifolia  Марсилия туркумига 65 га яқин тур киради. Марсилия куадрифолиа Волга этакларида, шимолий Кавказда учрайди ва ўша ерлардаги ботқоқ жойларда чакалаклар ҳосил қилади. Марсилия куадрифолиа- нинг судралиб ўсувчи узун пояси бор.

 Поясининг пастки томонидан илдиз тутамлари чиқади, юқори томонидан икки қатор барглар чиқади. Баргларнинг банди узун бўлиб, понасимон тўрт қисмга бўлинган барг пластинкаси бор. Барг бандининг пояга бирлашадиган қисмида споракарпийлар жойлашган; споракарпийлар дуккак шаклида бўлиб, узун оёқчалари бўлади. Споракарпийда микро ва макроспорангийлар етилади.

ОИЛА. Марсилиядошлар-Marsilleidaeceae ТУРКУМ. Марсилия- Marsillia ТУР. Марсилия куадрифолиа- Marsillia quadrifolia  Микроспорангийларда микроспоралар, макроспорангийда эса битта йирик макроспора ҳосил бўлади. Микроспоралар униб, антеридийли гаметофит ; макроспоралардан архегоний гаметофити юзага келади.  Уруғланишдан сўнг, зигота ва ундан янги марсилия ўсимлиги ўсиб чиқади.

Похожие

Сувўтлар бўлими

Қирқбўғимлилар Эқуисетинеаэ бўлими

Яшил сувўтлар бўлими

Кўк - яшил сувўтлари (Cyanophyta) бўлими. Қизил сувўтлари (Rhodophyta) бўлими

Магнолиятоифа (Magnoliophyta) ўсимликлар бўлими