Ildiz va ildiz sistemasi

Ildiz va ildiz sistemasi

Загружено в:

23.09.2019

Скачано:

0

Размер:

11165 KB

23.09.19 1ILDIZ VA ILDIZ SISTEMASI

23.09.19 2Ildiz va ildiz sistemasi Reja: 1. Ildiz h a q ida umumiy tushuncha 2. Ildizning morfologik tuzilishi 3. Ildiz sistemasining paydo bo ’ lishi ( asosiy , yon , qo’ shimcha ildizlar ) 4. Ildizning birlamchi va ikkilamchi анатомик tuzilishi 5. SHakli o’ zgargan ildizlar

23.09.19 3YUksak o’simliklarning belgili tuzilishga ega bo’lgan va belgili bir funktsiyani bajaradigan tanasining bo’limini ORGAN deydilar. Vegetativ organlar yuksak o’simliklarning tanasini tuzib uzoq muddatga tirikligini saqlaydi. Ildiz, poya va barglarning tig’iz struktur va funktsional bog’liqligi sababli o’simlikning tiriklik jarayonlari: suv va mineral tuzlarni tuproqdan shimish, nafas olish, fototrof oziqlanish, o’sish va rivojlanish, vegetativ ko’paiyshlar amalga oshadi .YUksak o’simliklarning tanasi vegetativ va generativ (reproduktiv) organlarga differentsiatsiyalangan (bo’lingan, ajralgan). И Л Д И З Л А Р НОВДА П О ЯҚИН КУРТАКЛАРУЧКИ КУРТАК БАРГЛАР

23.09.19 4ILDIZ – yuksak o’ s imliklarni ng er ostki vegetativ organidir. Ildiz - o’ s imliklarda suvdan quruqlikga chiqishi bilan paydo bo’lgan Ildizni funktsional tarfidan ham organ sifatini bersak bo’ladi. Ildizni funktsional tarfidan ham organ sifatini bersak bo’ladi. SHuningdek ildizlar : Tipik xolatda ildiz Tipik xolatda ildiz pastdagi pastdagi funktsiyalarfunktsiyalar nn ii bajaradi: bajaradi: 1) suv va unda erigan mineral tuzlarni tuproqdan shimish va poyaga o’tkazish (oziqlanish funktsiyasi); 2) o’simikning bekitilish, to’proqga mustaxkamlanishi; shuningdek, 3) ildizlarda k o’p to’rdagi spetsifik aminokislotalar, gormon, alkaloidlar sintezlanadi va zahira saqlanadi; 4 ) ko’plagan o’simliklarning il d izlari zamburug’lar bilan birlashadi va mikorizalarni hosil qiladi. 5 ) ximoya va 6 ) vegetativ ko’payish vazifalarini ham bajaradi

1) suv va unda erigan mineral tuzlarni tuproqdan shimish va poyaga o’tkazish (oziqlanish funktsiyasi); 23.09.19 5

2) o’simikning bekitilish, to’proqga mustaxkamlanishi; shuningdek, 23.09.19 6

3 ) Ildizlar zahira to’playdilar 23.09.19 7

4 ) ko’plagan o’simliklarning il d izlari zamburug’lar bilan birlashadi va mikorizalarni hosil qiladi. 23.09.19 8

6 ) vegetativ ko’payish vazifalarini ham bajaradi 23.09.19 9

23.09.19 101 ) ildiz geotrop (+), ya’niy vertikal tarzda og’irlik salmog’i orqasida pastka qarab o’sadi; 2) keri (-) fototrop, yaniy tug’ri tushadigan oftob nurlaridan 2) keri (-) fototrop, yaniy tug’ri tushadigan oftob nurlaridan yoshiringan xolda o’sadi vayoshiringan xolda o’sadi va 3) gidrotropli (+), yaniy tupr3) gidrotropli (+), yaniy tupr oo qdagi o’sishi suvga qaratilgan qdagi o’sishi suvga qaratilgan bo’ladi.bo’ladi. Ildizni poyadan ajratib turadigan yana bir nechta Ildizni poyadan ajratib turadigan yana bir nechta belgilar bor,belgilar bor, Ildizlarning rivojlanishi katta evolyutsion etishkanlik bo’lib, Ildizlarning rivojlanishi katta evolyutsion etishkanlik bo’lib, o’simliklar ildiz orqali ancha etilisho’simliklar ildiz orqali ancha etilish ib,ib, tuproq orqali oziqlanishga tuproq orqali oziqlanishga va yuqoriga, quyoshga intilib o’sadigan katva yuqoriga, quyoshga intilib o’sadigan kat tt a poyalarga ega a poyalarga ega bo’ldi. bo’ldi.

23.09.19 11Dastlabki o’simliklar Riniofitlarning tanalari ildiz va poyalarga Dastlabki o’simliklar Riniofitlarning tanalari ildiz va poyalarga bo’linmagan, ularda faqat asosiy tana bo’lib, apikal meristema yordamida bo’linmagan, ularda faqat asosiy tana bo’lib, apikal meristema yordamida uzunasiga o’sgan va dixotuzunasiga o’sgan va dixot oo m shoxlangan. SHoxlarni bittasi vertikal m shoxlangan. SHoxlarni bittasi vertikal o’sgan, ikkinchisi tuproqqa yopishib, undagi suv va meneral moddalarni o’sgan, ikkinchisi tuproqqa yopishib, undagi suv va meneral moddalarni shima boshlagan. Bu o’simliklarning bo’ylari uncha katta bo’lmasdan shima boshlagan. Bu o’simliklarning bo’ylari uncha katta bo’lmasdan suvda va suv yoqalarida o’sgan. Ildizlarning keyingi evolyutsiyasi suvda va suv yoqalarida o’sgan. Ildizlarning keyingi evolyutsiyasi natijasida, bir xil shoxlari tuproqnatijasida, bir xil shoxlari tuproq gg a chuqurroq kirib, ildizga asos solgan. a chuqurroq kirib, ildizga asos solgan. Paydo bo’lgan ildizlarning tanasida tuproqdan oziqlanish uchun Paydo bo’lgan ildizlarning tanasida tuproqdan oziqlanish uchun to’qimalar takomillasha boshlagan. Tuproqdagi suv va mineral moddalarni to’qimalar takomillasha boshlagan. Tuproqdagi suv va mineral moddalarni shimish ildizning yosh qismiga to’g’ri kelib, uning tashqi tomonida shimish ildizning yosh qismiga to’g’ri kelib, uning tashqi tomonida maxsus to’qima rizodermani hosil qilgan. Ildizlarni kuchli shoxlanishi maxsus to’qima rizodermani hosil qilgan. Ildizlarni kuchli shoxlanishi shimuvchi uchlarining ko’payishi, ularning tuproq qatlamlarida doimo shimuvchi uchlarining ko’payishi, ularning tuproq qatlamlarida doimo o’sishi, yangi joylarni egallashi, mayda tuklarning va qo’shimcha o’sishi, yangi joylarni egallashi, mayda tuklarning va qo’shimcha ildizlarning paydo bo’lishi ildizlarning umumiy shimuvchi yuzasini ildizlarning paydo bo’lishi ildizlarning umumiy shimuvchi yuzasini kengayishiga olib keldi. Ildizning uchki apikal qismida meristemasini kengayishiga olib keldi. Ildizning uchki apikal qismida meristemasini qattiq tuproqlarning mexanik ta’siridan himoya qilish uchun ildiz qini qattiq tuproqlarning mexanik ta’siridan himoya qilish uchun ildiz qini vujudga kelgan. vujudga kelgan.

23.09.19 12Ildizning tuzilishini o’rganar ekanmiz, avvalo, yosh ildizning Ildizning tuzilishini o’rganar ekanmiz, avvalo, yosh ildizning uchki tuzilishini o’rganishimiz kerakuchki tuzilishini o’rganishimiz kerak .. Ildizlarning uchki qismi 4 ga, Ildizlarning uchki qismi 4 ga, 1) Ildiz qini bilan o’ralgan bo’linish zonasi - hujaralari meristematik 1) Ildiz qini bilan o’ralgan bo’linish zonasi - hujaralari meristematik xususiyatga ega bo’lib, doimiy bo’linib turadixususiyatga ega bo’lib, doimiy bo’linib turadi ..2) CHo’zilish zonasi - bu zonada hujayralar uzunasiga kuchli 2) CHo’zilish zonasi - bu zonada hujayralar uzunasiga kuchli cho’ziladi, lekin hujayralari bo’linmaydi.cho’ziladi, lekin hujayralari bo’linmaydi. 3) SHimuvchi zona – bu zonada rizoderma hujayralari mayda 3) SHimuvchi zona – bu zonada rizoderma hujayralari mayda tuklar hosil qilib, tuproqdagi suv va suvda erigan mineral tuzlarni tuklar hosil qilib, tuproqdagi suv va suvda erigan mineral tuzlarni shimadi.shimadi. 4) o’tkazuvchi zona - bu zona orqali shimilgan suv va mineral 4) o’tkazuvchi zona - bu zona orqali shimilgan suv va mineral moddalar o’tkazuvchi naylar yordamida o’simliklarning boshqa moddalar o’tkazuvchi naylar yordamida o’simliklarning boshqa organlariga etib boradi. Bu zona tuproq qatlamlarida, uchki o’suvchi organlariga etib boradi. Bu zona tuproq qatlamlarida, uchki o’suvchi qismining harakatiga mos holda doimo harakatda bo’ladi.qismining harakatiga mos holda doimo harakatda bo’ladi.

ИЛДИЗ УЧКИ КИСМИ, БУЛИНИШ ЗОНАСИ 23.09.19 13

23.09.19 14Rizoderma hujayralari tuklar bilan birgalikda uzoq yashamasdan o’lib boradi va Rizoderma hujayralari tuklar bilan birgalikda uzoq yashamasdan o’lib boradi va o’rniga boshqa qoplagich to’qima egzoderma paydo bo’ladi. o’rniga boshqa qoplagich to’qima egzoderma paydo bo’ladi. Ildiz tukchalari hujayralari mag’iz va vakuolga ega bo’lib, mag’izi tukcha uchiga yaqin joyda joylashadi

Har bir o’simlik odatda, ko’p sonli kuchli shoxlangan ildiz Har bir o’simlik odatda, ko’p sonli kuchli shoxlangan ildiz sistemasidan iborat bo’ladi. sistemasidan iborat bo’ladi. Ochiq urug’li va gulli o’simliklarning asosiy ildizi murtak ildizdan shakllanadi va er qatlamlari bo’ylab pastga qarab o’sadi. Asosiy ildizning apikal meristemaga yaqin joyida yon ildizlar paydo bo’ladi. Asosiy ildizga yana birinchi tartibli ildiz ham deyiladi. Undan chiqqan yon ildizlarni ikkinchi tartibli, undan chiqqan ildizlarni uchinchi va boshqalar deyiladi. Bu ildiz sistemasi o’q ildizlar deyiladi. Bir pallali o’simliklarning asosiy ildizi murtakda hosil bo’lib uzoq yashamaydi, ildiz sistemasi murtakning poyasidan paydo bo’lgan qo’shimcha ildizlardan shakllanadi va popuk ildizlar tizimini hosil qiladi. Bularga bug’doy, arpa, sholi, g’umay, suli, tariq kabilar kiradi. Bu ildiz sistemasi popuk ildizlar deyiladi. Qo’shimcha ildizlar poyalarda, barglarda, hamda ular asosiy ildizning ko’p yillik qismlarida paydo bo’ladi. YUksak sporali o’simliklarning poyalar i da hosil bo’lgan qo’shimcha ildizlar poyaning apikal meristemasida juda erta paydo bo’ladi va ildiz sistemasi faqat qo’shimcha ildizlardan tashkil topadi. Bunday ildizlar tizimi ibtidoiy hisoblanib birlamchi gomoriz (yunon. gomoyos - bir xil, riza – ildiz) ildizlar deyiladi. 23.09.19 15

Ildiz shakllari va sistemalari turlari . 1, 4 — o’q ildiz; 5 — popuk ildizlar; 2, 3 — ildizmevalar (sabzi va lavlagi).Agar ildiz tizimi asosiy o’q ildizdan hamda qo’shimcha ildizlardan tashkil topsa alloriz (yunon. allos - boshqa) ildiz sistemasi deyiladi. Ildizlarning morfologik tiplarini tavsiflanganda yana bir qancha asosiy xususiyatlariga ahamiyat berish kerak bo’ladi. YA’ni, o’q ildiz tizimida – asosiy ildiz boshqa ildizlarga nisbatan kuchli rivojlangan bo’ladi. Asosiy ildizdan qo’shimcha ildizlar paydo bo’lishi mumkin, lekin ular efemer ildizlar bo’lib, tezda nobud bo’ladi. Popuk ildiz sistemasida asosiy ildiz sezilmaydi yoki yo’q. Ildiz sistemasi qo’shimcha ildizlardan tashkil topadi. Agar qo’shimcha ildizlar qisqargan vertikal ildiz poyada hosil bo’lsa, cho’tkasimon ildiz sistemasi shakllanadi (bir pallali o’simliklarda). 23.09.19 16

Agar qo’shimcha ildizlar uzun gorizantal ildiz poyalarida hosil bo’lsa – baxromasimon ildizlar sistemasi shakllanadi. Ba’zida gorizontal ildiz poyalarda hosil bo’lgan qo’shimcha ildizlar yo’g’onlashib, kuchli shoxlanib, ikkilamchi o’q ildiz tizimini hosil qiladi (beda, ayiqtovon). Ildiz tizimi tuproq qatlamlarida joylashishiga qarab ham tavsiflanadi. Masalan, o’simliklarning tuproqda suv bilan ta’minlanishiga qarab, ildizlarni asosiy qismi er yuziga yaqin joylashadigan, tuproq qatlamlariga chuqur tushib boradigan universal ildizlar tizimiga bo’linadi. Lekin, bunday ildizlarning morfologik xususiyatlari faqat ildizlarning turli tumanligi haqida boshlang’ich tushunchalarnigina beradi. Har bir o’simlikning ildizlar tizimi o’simlikning ontogenezi davomida uning poyalar tizimini xususiyatlariga, atroflardagi o’simliklarning ta’siriga, yil faslining almashinishiga bog’liq holda o’zgarib turishi mumkin. 23.09.19 17

Madaniy o’simliklarning ildiz tizimi barcha agrotexnik uslublariga (chopish, o’g’itlash, sug’orish yovvoyi o’tlardan tozalash) bog’liq holda o’zgarib turishi mumkin. Tabiiy sharoitda o’sgan o’simliklarning ildizlari o’sishiga barcha shart-sharoitlar etarli bo’lganda, ildizlar cheksiz o’sadi. Lekin ildizlarning o’sishiga va shoxlanishiga atrofdagi boshqa o’simliklarning ildizlari va er ustki organlari katta ta’sir ko’rsatadi. Masalan, issiq xonalarda o’sgan katta bir tup javdar ildizining umumiy uzunligi 623 km, bir sutkada o’sgan barcha ildizlarning umumiy uzunligi 5 km ni tashkil etadi. SHu tupning umumiy ildiz yuzasi 237 m2 bo’lib, er ustki qismining sathidan 130 marotaba ko’proqdir. Ko’p yillik o’simliklarning ildiz sistemasi da har vaqt ba’zi ildizlar o’lib, boshqalari ularning o’rniga paydo bo’lib turadi. 23.09.19 18

Bir yillik o’simliklarning ildizlari esa vegatatsiya davomida o’sadi, shoxlanadi va vegatatsiyasining oxirida er ustki qismi bilan birgalikda o’ladi. Piyozli va to’g’anoqli o’simliklarning vegetatsiyasining oxirida barcha ildizlar quriydi, keyingi yili vegetatsiyasi boshlanganda qaytadan yangi ildizlar paydo bo’ladi. Vaqti-vaqti bilan siyrak yomg’ir yog’adigan qurg’oqchil mintaqalarida, yomg’ir tuproqning faqat ustki qisminigina namlaydi, shu vaqtda o’simliklar erdagi ozgina namlikdan foydalanib olish uchun qo’shimcha efemer ildizlarni hosil qiladi, tuproq qurishi bilan bu ildizlar ham o’ladi. Ko’pchilik o’tsimon o’simliklar va daraxtlarning ildizlari o’sishdan to’xtaganda ildizning uchki qismi va qini po’kaklashib himoya g’ilof hosil qiladi ya’ni - metokutinizatsiyalashadi. Bahorda g’ilof yorilib, o’suvchi ildiz apeksi hujayralari bo’lina boshlaydi. Ildizlarda birlamchi to’qimalarining kelib chiqishi va o’sishi . Ildizlarning o’sishi noqulay sharoit (past harorat, suvsizlik) bo’lmasa to’xtamaydigan jarayondir. Ildizlar tuproqlarda uchragan qarshiliklarni enggan holda, avvalgi yilgi o’lgan va chirigan ildizlarning o’rnini to’ldirib, tuproq gorizonti bo’ylab tarqaladi. Ildizlarning poyalaridan farqi shuki, apekal meristema faqat ichkarigagina emas, balki tashqariga ildiz qinini to’ldirgan holda hujayralar hosil qiladi. Ildizlarni apeksidagi initsial hujayralarning soni va joylashishi, ulardan to’qimalarning hosil bo’lish tartibi turli sistematik guruhlarga kirgan o’simliklarda turlicha bo’ladi. 23.09.19 19

КАКТУСНИНГ ИЛДИЗ ТИЗИМИ 23.09.19 20

ИЛДИЗЛАР ОРКАЛИ ВЕГЕТАТИВ КУПАЙИШ23.09.19 21

ЛАНДЫШНИНГ ИЛДИЗПОЯЛАРИ ЁРДАМИДА КУПАЙИШИ23.09.19 22

23.09.19 23Savollar 1. Ildiz gulli o’simliklarning qanday organ iva qanday vazifalarni bajaradi? 2. YOsh ildizning uchki tomoni qanday tuzilgan? 3. Ildiz sistemasi nimadan iborat? 4. Asosiy, yon, qo’shimcha ildizlarga tushuncha Bering?

DIQQATLARINGIZ UCHUN RAXMAT! 23.09.19 2403 16

Похожие

Ildiz turlari va tizimlari

Ildiz metomorfozi va uning anatomik tuzilishi

Gulli o‘simliklarning generativ organlari

Shoxlarning turlari. Poyaning birlamchi va ikkilamchi anatomik tuzilishi

Barg. Vegetativ ko\\'payish (slayd-test)