Don-dukkakli ekinlarni umumiy tavsifi. No’xat ekini - Ботаника - Презентации

Don-dukkakli ekinlarni umumiy tavsifi. No’xat ekini

Загружено в:

23.09.2019

Скачано:

0

Размер:

2213.3994140625 KB

Don- dukkakli ekinlarni umumiy tavsifi. No’xat ekini 1. Dukkakli ekinlarni xalq xo’jaligidagi ahamiyati va tarqalishi 2. No’xatning ahamiyati, biologiyasi. 3. No’xatning yetishtirish texnologiyasi. 4. Soyaning xalq xo’jaligidagi ahamiyati, tarqalishi, xosildorligi 5. Sistematikasi, biologik xususiyati, navlari 6. Soyani yetishtirish texnologiyasi Reja:

Dukkakli - don ekinlari dukkakdoshlar oilasiga mansub bo’lib, bu guruxga no’xat, yasmiq, ko’k no’xat, soya, loviya, mosh, vika, oddiy no’xat va lyupin o’simliklari kiradi. Dukkakli don ekinlarining eng avvalo, doni poyasi va barglari tarkibidagi oqsil miqdori ko’pligi bilan xarakterlanadi. Bu ekinlarni ko’pchiligini donini tarkibida 20-30% oqsil bor. Bu g’alla ekinlari donidagi oqsilga qaraganda 2-3 marta ko’pdir. Bu ekinlarning donini tarkibida A, V, V2, S, D, YE, RR va boshqa vitaminlar bor. Bu ularning oziq-ovqatlik va yem-xashaklik qimmatini yanada oshiradi. Bu dukkakli ekin donidan tashqari, poyasidan to’yimli pichan, silos, xashaki un tayyorlanadi.

Dunyo dexqonchilikda dukkakli don ekinlari 135 mln.gektar atrofida ekiladi. Dukkakli don ekinlari Xindiston, Xitoy va Amerikada keng tarqalgan. Respublikamizda dukkakli don ekinlari 1998 yili 22,2 mingga atrofida ekildi. O’zbekistonda ko’proq mosh, soya, oddiy no’xat loviya ekiladi. No’xat qimmatli oziq-ovqat va xashaki o’simlikdir. Uning doni tarkibida O’rtacha 19-30% oqsil, 4-7% moy, 46-60%. kraxmal, V.vitamin, turli mineral tuzlar va ovqat xazm qilishga yordam beradigan eng muxim aminokislotalar br.

No’xat Cicer arietinum l. Avlodiga mansub bo’lib, issiq sevar o’simliklarga kiradi, biroq dastlabki paytlarda u issiqni kam talab qiladi.Urug’i 3-4°S da unib chiqa boshlaydi, 8°S da 9-10 kuni maysa chiqaradi. No‘xat maysa chiqargandan keyin, ayniqa, gullash va xosil tugish davrida issiqni ko’p talab qiladi. Bu davrda o’simlik normal rivojlanishi uchun xarorat 20°S bo’lishi kerak. No’xatni maysalari yirik bo’lib 10-11°S sovuqga chidaydi, voyaga yetgan o’simliklar 8°S sovuqga chidaydi. Qurg’oqchilikka chidamli, namgarchilik ko’p bo’lganda askaxitoz kasalligi bilan zararlanadi. No’xat dunyo bo’yicha 10 mln.ga dan ortiqroq yerga ekiladi. O’zbekistonda 2 ming.ga ortiqroq yerga maxalliy no’xat ekiladi, xosildorligi O’rtacha lalmi yerlarda 8-10 s.gani, sug’oriladigan yerlarda 30-32 s.gani tashqil etadi.

No’xat dukkakli o’simlik bo’lgani uchun eng avval fosforli o’g’itlarga extiyoj sezadi. Yerni kuzda shudgorlashda gektariga 4-5 t gung, 30-45 kg fosfor bilan aralashtirib yoki fosforni o’zi 50-60 kg dan solinadi. Baxorgi ishlashda xar gektariga 30-45 kg azotli o’g’itlar solinadi. Urug ekishdan oldin aralashmalardan tozalanadi, yirik va tekislari saralab olinadi, kasalliklarga qarshi dorilanadi, maxsus tuganak bakteriyalardan tayyorlangan nitragin bilan ishlanadi. Ekilgan urug’ 1 va 2 sinf talablariga javob berishi, unuvchanligi 95-92%, tozaligi 99 va 98,5% dan kam bo’lmasligi lozim. No’xatni martni oxiri aprelni boshlarida yoki kech kuzda ekish mumkin. No’xat keng qatorlab, qator oralarini 45 yoki 60 sm qilib ekiladi. O’simliklar meyordagi qalinlikda bo’lishi uning bir gektar yerga 200 dan 300 mingtacha 50-65 kg/ga xisobida urug’ ekish kerak. No’xat qo’sh qatorlab ekilganda gektardagi to’p qalinligi 0,5-0,8 mlngacha yetkazilib urug’ sarfi 100 kg gacha bo’ladi. Urug’i mayda yirikligiga qarab 3 -5 dan 7-8sm chukurlikda ekiladi.

Soya o’simligi Soya o’simligi oziq-ovqatda, texnikada, konserva tayyorlashda, sut va qandolat maxsulotlari ishlab chiqishda, yem-xashak sifatida ishlatiladi. Donning tarkibida 30- 52% oqsil, 17-27% moy, 20% karbon suvlari bo‘ladi. Soyaning oqsili yuqori sifatli, suvda to’la eriydi, yaxshi xazm bo’ladi. Soya donidan moy, margarin, pishloq, sut, un, kandolat maxsuloti ishlab chiqiladi, moyi lak-buyoq sanoatida, sovun ishlab chiqarishda qo’llanadi. Soyaning vatani-janubiy-sharqiy Osiyo, Xitoyda, Xindistonda, Koreya, Yaponiya, Indoneziyada ko’p tarqalgan. Yer yuzida don-dukkakli ekinlarning orasida birinchi o’rinni egallaydi va 62 mln.ga maydonga ekiladi. O’zbekistonda bu ekinga endi e’tibor berilmoqda. Yog’ ishlab chiqarilmoqda. 1998 yili 10 ming ga atrofida ekilgan. Takroriy ekin sifatida ekin maydoni kengaytiriladi. O’zbekiston sharoitida 1,5-4,O t/ga xosil olinadi. 2000 yilda soyaning jaxon bo’yicha o’rtacha xosildorligi 22,1 s. ni tashkil etdi.

Soya Fabaseaye oilasiga, Glycine 1 avlodiga mansubdir. Dexqonchilikda soyaning bitta madaniy turi - Glycine hispida ekiladi Yovvoyi turlaridan keng tarkalgani-Glycine ussuriensis ussuriya turi. Ma’daniy turi 4-ta kenja turlarga bo’linadi: a)koreya turi-G ser koraiensis Enk, b)manchjuriya turi- G ssr manshurica Enk, v)xitoy turi -G ssr chinensis Yenk, g)xind turi -G ssr indica Yenk. Bu turlar o’suv davri, to’pining shakli, dukkagini, bargini kattaligi, urug’ni shakli va kattaligi bo‘yicha farq qiladi. Soyaning poyasi baquvvat, tik va sershox bo’lib o’sadi, to’pining bo’yicha 1,5 mgacha yetadi. Barglari uchtali, yig’ib olinadigan vaqtga kelib xammasi tushib ketadi. Guli mayda oq yoki oq binafsha rangda, barg qultig’ida shingil (3-5tadan gul) bo’lib birikadi. Soya ko’proq o’zidan changlanadi va yashirish gullagani tufayli tabiiy duragaylar unda kam uchraydi. Dukkakli turli shakl va rangda, unda 1 tadan 5 tagacha don bo’ladi. Soyaning poya, barg va dukkakli dag’al tukchalar bilan qalin qoplangan.

Soya baxori o’simlik, o’suv davri 75-200 kun. Bu issiqsevar o’simlik, 8-10°S unib chiqadi, foydali xarorat yig’indisi 1700- 3200°S. Usuv davrini boshlarida suvsizlikka chidaydi. Ammo gullash va don to’lish davrida suvsizlikka bardosh berolmaydi. Soya yorug’sevar qisqa kun o’simligi. Toza unumdor muxiti rN- 6,5-7,0 bo’lgan tuproqlarga ekiladi. O’zbekistonda soyaning Orzu, Do’stlik, O’zbekiston-2, O’zbekiston-:6 navlari ekiladi. Soya g’o’za, sholi, makkajo’xori, jo’xori, kanopdan bo’shagan yerlarga ekiladi. Yerni tayyorlashda xaydash sifatiga e’tibor beriladi, xaydash chuqurligi 25-30 sm bo’ladi. Erta baxorda borona qilinadi va ekish vaqtigacha kultivatsiya yoki chizel ishlatiladi yerni yumshoq va toza xolatga keltiriladi.

Soya aprel yoki iyun oylarida ekiladi, keng qatorlab, qator orasi 60,70 sm, o’simlik orasi 3-5 sm bo’ladi. Ekish me’yori 350-500 ming dona urug’ yoki- 60-100 kg/ga urug’ ekiladi. Ekish uchun urug’ saralanadi, bir tekis, toza, unuvchanligi davlat andozalariga javob berishi lozim. Ekishdan oldin urug’ga bakterial ugit bilan ishlov beriladi. Nitragin ishlatilsa ildizida bakteriyalar ko’p xosil bo’ladi. O’suv davrida qator orasiga ishlov beriladi., 3-5 marotaba sug’oriladi. Begona o’tlarga qarshi ekishdan oldin 1-1,5 kg. ga treflan qo’llanadi, maysalanish davrida 1,5-3 kg bazagran ishlatiladi. Soya o’simligi hosili

Adabiyotlar: 1. X.Atabayeva, O.Qodirxo’jayev O’simlikshunoslik, T.Yangi asr avlodi.2006 yil (lotin alifbosida). 2. O.Mirzayev, T.Xudoyberganov Yem-xashak yetishtirish-Andijon 2003 y. 3. X.Atabayeva va boshq.O’simlikshunoslik, T.Mexnat.2004 y. 4. I.Karimov bir yillik va ko’p yillik Mustaqil yurt g’allasi, T.O’zbekiston 2003 y. 5. A.Omonov, X.Bo’riyev, L.G’afurova, A.Nurbekov Bir boshoq don.T.2004 y. 6. Z.Umarov, A.Atabayeva va boshq. Non rizqi ro‘zimiz, T.Navruz 1994 y. 26 bet. 7. N.G.Andreyev Lugovoye i polevoye kormovorizvodstsvo M.Kolos 1989 g.495 s.

Похожие

Suvo‘tlarining umumiy tavsifi

O’simlikshunoslik fanining rivojlanish tarixi, maqsadi va vazifalari

Narkotik ekinlar. Tamaki ekini

Ekinlarning o’g’itga talabchanligini aniqlashning fiziologik asoslari

Agrotsennoz, uning komponentlari, maxsuldorligi, antropogen omillar, agrobiotsennoz barqarorligi