Tibbiyot biotexnologiyasi - Биотехнология - Презентации

Tibbiyot biotexnologiyasi

Загружено в:

05.06.2025

Скачано:

0

Размер:

453.0693359375 KB

TIBBIYOT BIOTEXNOLOGIYASI

TIBBIYOT BIOTEXNLOGIYASINING TARIXI • Tibbiyot biotexnologiyasi (meditsina biotexnologiyasi) so‘nggi asrda juda katta rivojlangan va uning ildizlari o‘tmishda uzoq tarixiy jarayonlarga borib taqaladi. Tibbiyot biotexnologiyasining tarixi bir necha davrlarga bo‘linadi: • 1. Antik davr va ilk tibbiy tajribalar • Biotexnologiyaning ilk izlari qadimiy sivilizatsiyalarda uchraydi. Misol uchun, qadimgi misrliklar va yunonlar bakteriyalardan foydalanib turli fermentatsiya jarayonlarini amalga oshirishgan, qonni tozalash va yara davolashda tabiiy moddalar ishlatishgan.

2. O‘RTA ASRLAR • Bu davrda ilm-fan uncha rivojlanmagan bo‘lsa-da, tibbiyotda o‘simlik va hayvonlardan olinadigan preparatlar qo‘llanilgan. Sharq tibbiyoti va Yunon tibbiyotining o‘rganilishi orqali shifobaxsh o‘simliklar va dorivor moddalar ancha kengaygan. • 3. XIX asr: Mikrobiologiyaning rivojlanishi • Biotexnologiya tibbiyotida haqiqiy yuksalish Louis Pasteur va Robert Koch kabi olimlarning kashfiyotlari bilan boshlandi. Louis Pasteur bakteriyalar va mikroorganizmlarning kasalliklarda ishtirok etishini aniqlab, mikrobiologiya faniga asos soldi. U ilk vaksinalarni ishlab chiqishda muhim hissa qo‘shdi. Robert Koch esa tuberkulyoz va boshqa infeksion kasalliklarni aniqlash uchun o‘zining postulatlarini yaratdi.

4. XX ASR: MOLEKULYAR BIOTEXNOLOGIYANING SHAKLLANISHI XX asr tibbiyot biotexnologiyasining evolyutsiyasida eng muhim davrlardan biri hisoblanadi. 1928 yilda Aleksandr Fleming tomonidan penitsillin kashf qilindi, bu esa antibiotiklar davrini boshlab berdi. Keyinchalik, molekulyar biologiya va genetik tadqiqotlar rivojlandi. 1953 yilda Jeyms Uotson va Frensis Krik tomonidan DNK strukturasining aniqlanishi genetik muhandislik uchun yangi imkoniyatlarni ochdi. 1970- yillarda genom muhandisligi boshlangan bo‘lib, bu esa keyinchalik biotexnologiyaning asosiy yo‘nalishiga aylandi.

5. XXI ASR: GENETIK TIBBIYOT VA REGENERATIV BIOTEXNOLOGIYALAR • So‘nggi o‘n yilliklarda biotexnologiya yangi bosqichga ko‘tarildi. Klonlash , kam hujayra (stvolovye kletki) tadqiqotlari, gen tahrirlash texnologiyalari (CRISPR) va regenerativ tibbiyot keng qo‘llanila boshladi. Genetik tibbiyot yordamida bir qator irsiy kasalliklarni davolash bo‘yicha muhim yutuqlarga erishildi. • Bugungi kunda tibbiyot biotexnologiyasi sun'iy organlar yaratish, regenerativ davolash va personalizatsiyalangan davo usullari orqali sog‘liqni saqlash sohasini tubdan o‘zgartirmoqda.

Tibbiyot biotexnologiyasi — bu biologik tizimlar va organizmlardan foydalanib, tibbiyot sohasida yangi texnologiyalar va davolash usullarini yaratishga qaratilgan fan. U biologiya, genetika, kimyo va muhandislik kabi turli sohalarni birlashtirib, inson salomatligini yaxshilashga qaratilgan innovatsiyalarni ishlab chiqadi. Tibbiyot biotexnologiyasi yangi dorilar, diagnostika usullari, genetik terapiya va organlarni sun'iy ravishda yetishtirish kabi jarayonlarda ishlatiladi. Quyida tibbiyot biotexnologiyasining asosiy yo‘nalishlari va ahamiyatini tushuntirib beraman:

1. GENETIK MUHANDISLIK VA GEN TERAPIYASI • Gen terapiyasi genetik kasalliklarni davolashning istiqbolli yo‘li bo‘lib, buzilgan yoki yo‘qolgan genlarni sog‘lom genlar bilan almashtirish orqali amalga oshiriladi. Bu usul yordamida genetik kasalliklarni, masalan, mushak distrofiyasi yoki sistik fibroz kabi kasalliklarni davolash mumkin.

2. BIOPREPARATLAR VA VAKSINALAR Biotexnologiya yordamida viruslar va bakteriyalarga qarshi samarali vaksinalar ishlab chiqiladi. Misol sifatida, COVID-19 pandemiyasi davrida tez ishlab chiqilgan mRNA vaksinalari (Pfizer-BioNTech va Moderna) tibbiyot biotexnologiyasining katta yutug‘i hisoblanadi. Monoklonal antitanalar — maxsus hujayralar yordamida tayyorlangan antitanalar bo‘lib, saraton va autoimmun kasalliklarni davolashda foydalaniladi.

• 3. Hujayra va to‘qimalarni yetishtirish • Stvol hujayra terapiyasi yordamida o‘z hujayralaridan organizmdagi zararlangan yoki yo‘qolgan to‘qimalarni qayta tiklash mumkin. Bu texnologiya nerv hujayralarini, mushak to‘qimalarini yoki hatto yurak mushaklarini qayta tiklashga imkon beradi. • Organlarni yetishtirish : Sun'iy bioreaktorlar yordamida organlarni laboratoriya sharoitida yetishtirish texnologiyasi rivojlanmoqda. Bu kelajakda organ transplantatsiyasiga bo‘lgan ehtiyojni kamaytirishi mumkin.

4. DIAGNOSTIK VOSITALAR • Biotexnologiya orqali yangi, aniq va tezkor diagnostika vositalari ishlab chiqilmoqda. Misol sifatida DNK sekvensiyalash texnologiyalari orqali irsiy kasalliklarni aniqlash yoki onkologik kasalliklarning erta bosqichda aniqlanishi keltiriladi. • Likvid biopsiyalar — bu o‘simta hujayralari DNK siydik yoki qon orqali aniqlanadigan diagnostika usuli. Bu jarayon o‘simtalarni erta bosqichlarda topish imkonini beradi.

• 5. Farmatsevtika va biotibbiyot asbob-uskunalari • Tibbiyot biotexnologiyasi farmatsevtika kompaniyalarida yangi dori- darmonlarni ishlab chiqish va klinik sinovlarda qo‘llaniladi. Biotexnologiyalar yordamida ishlab chiqarilgan dori-darmonlar o‘zining yuqori samaradorligi bilan ajralib turadi. • Nanotexnologiyalar orqali hujayra ichidagi muammolarni hal qilish va dori- darmonlarni aniq ta’sir ko‘rsatadigan joylarga yetkazib berish imkoniyati mavjud.

6. BIOINFORMATIKA • Bioinformatika genetik ma'lumotlar va biologik ma'lumotlar bilan ishlash uchun kompyuter texnologiyalarini qo‘llaydi. U genetik ma'lumotlarni tahlil qilish va shaxsiylashtirilgan tibbiyot yo‘nalishlarini yaratishda muhim rol o‘ynaydi.

• Tibbiyot biotexnologiyasining kelajagi • Tibbiyot biotexnologiyasi tez rivojlanayotgan va tibbiyotning eng zamonaviy tarmoqlaridan biridir. Yangi davolash usullari, dori- darmonlar va diagnostika vositalarini yaratish orqali u inson umrini uzaytirish va sifatini oshirishga katta hissa qo‘shmoqda. Bu sohada genetik kasalliklarni davolash, organlarni sun'iy yetishtirish va individual davolash usullarining rivoji kelajakda yanada muhim yangiliklarni keltirib chiqaradi.

Похожие

Gormonlar biotexnologiyasi

Suv o’tlari biotexnologiyasi

Qishloq xo’jalik biotexnologiyasi 2

Oziq-ovqat mahsulotlari biotexnologiyasi

Go’sht mahsulotlari ishlab chiqarish biotexnologiyasi