Tabiiy toksikantlar va ifloslantiruvchi moddalar - Биотехнология - Презентации

Tabiiy toksikantlar va ifloslantiruvchi moddalar

Загружено в:

03.12.2023

Скачано:

0

Размер:

1546.033203125 KB

TABIIY TOKSIKANTLAR VA IFLOSLANTIRUVCHI MODDALAR

 1) Tabiiy toksik moddalar  2) Ifloslantiruvchi moddalar  3) Pestidsidlar  4) Radioaktiv ifloslanish  5) Mikotoksinlar REJA:

MIKROORGANIZMLARNING HAYOT FAOLIYATIDA HOSIL BOʻLADIGAN ZAHARLI MODDALARGA TOKSINLAR DEYILADI. HAYVONLAR VA ODAM ORGANIZMIGA TUSHGANDA ULARNI KASALLANTIRISH YOKI HALOK QILISH XUSUSIYATIGA EGA. BAKTERIYALAR PAYDO QILADIGAN TOKSINLAR ANCHA TOʻLA OʻRGANILGAN. BAKTERIAL TOKSINLAR EKZOTOKSINLAR VA ENDOTOKSINLARGA BOʻLINADI Toksinlar Ekzotoksinlar EndotoksinlarTABIIY TOKSIK MODDALAR

EKZOTOKSINLAR-BAKTERIYALAR TOKSINNI TASHQI MUHITGA AJRATIB CHIQARADI ENDOTOKSINLAR -ULAR BAKTERIYANING STRUKTURA KOMPONENTI BOʻLIB, BAKTERIYA HUJAYRALARI YEMIRILGANIDAN KEYIN ATROF-MUHITGA TARQALADI EKZOTOKSINLAR VA ENDOTOKSINLAR OʻZ XUSUSIYATLARIGA KOʻRA BIR-BIRIDAN FARQ QILADI.

EKZOTOKSIN BAKTERIYALAR TOMONIDAN AJRATILGAN TOKSINDIR. EKZOTOKSIN HUJAYRALARNI YOʻQ QILISH YOKI NORMAL HUJAYRA METABOLIZMINI BUZISH ORQALI XOʻJAYIN HUJAYRAGA ZARAR YETKAZISHI MUMKIN. EKZOTOKSINLAR BAKTERIYA FAOL HOLDA BOʻLGANIDA YOKI ENDOTOKSINLARGA OʻXSHAB BAKTERIYA HUJAYRASI LIZISI (OʻLIMI) VAQTIDA AJRALIB CHIQISHI MUMKIN. EKZOTOKSINLAR MAHALLIY TA'SIR KOʻRSATISHI YOKI TIZIMLI TA'SIR KOʻRSATISHI MUMKIN. EKZOTOKSINLAR JUDA ZAHARLI. TOZALANGAN TOKSINLAR BIR NECHA YUZ MARTA FAOL BOʻLADI. EKZOTOKSINLARNING ORGANIZMGA TAʼSIRI MAʼLUM YASHIRIN DAVRDAN SOʻNG YUZAGA CHIQADI .EKZOTOKSINLAR

CLOSTRIDIUM BOTULINUM TOMONIDAN ISHLAB CHIQARILGAN BOTULIN TOKSINI, CLOSTRIDIUM TETANI TOMONIDAN ISHLAB CHIQARILGAN TETANOSPAZMIN TOKSINI EKZOTOKSINLARGA MISOL BO’LADI.

BOTULIN TOKSINI  Botulin toksini Clostridium botulinum bakteriyalari tomonidan ishlab chiqarilgan protein neyrotoksinidir. Organik toksinlar faniga ma'lum bo'lgan eng kuchli organik zaharlardan biri hisblanadi. Botulin toksinining organizmning ovqat hazm qilish tizimiga kirishi botulizm kasalligini keltirib chiqaradi, bu tabiiy ravishda odamlarda, otlarda, qushlarda va ba’zan - qoramol, mo'ynali hayvonlarda uchraydi. Qo'zg'atuvchining serovariga ko'ra botulin toksini A, B, C1, C2, D, E, F, G, H turlarga bo'linadi, ulardan A turi eng ko'p uchraydi. Turli serovarlar uchun yarim o'ldiradigan doza o'rtacha tana vazniga taxminan 1 ng / kg ga teng bo’ladi.

TETANOSPAZMIN TOKSINI  Virulent omillar: Tetanospazmin plazmid tomonidan kodlangan neyrotoksik ta'sirga ega ekzotoksin bo’lib, neyronlar bilan bog'lanadi. Glitsin, gamma-aminobutirik kislota (GABA) kabi neyrotransmitterlarning chiqarilishini bloklaydi. Neyrotransmitterlar signallarni bir neyrondan ikkinchisiga yuborish uchun mas'ul bo'lgan molekulalar hisoblanadi. Haddan tashqari sinaptik faollik mushaklarning spazmlarini, spazmodik falajni keltirib chiqaradi.

 Endotoksinlar,odatda,qoldiqlar,deb ataladi.Bu kasallik qo’zg’atuvchi mikroorganizmlarning hayot faoliyati, dori vositalarining parchalanishi, natijasida paydo bo’ladigan mahsulotlar, hamda turli kasalliklar tufayli, masalan, buyrak va jigar yetishmovchiligida hosil bo’ladigan, moddalar. Endotoksinlar ancha tez taʼsir qiladi, lekin ularning zaharliligi ekzotoksinlarnikicha emas. Koʻpchilik ekzotoksinlar 60—80° da 10—20 min. da parchalanadi. Endotoksinlar issiqqa juda chidamli — ancha yuqori trada yoki uzoq vaqt qaynatilganda parchalanadi. Toksinlar muzlatilganda va muzdan tushirilganda kuchi qirqilmaydi. Ular quritilgan holatda ham yaxshi saqlanadi .Birgina Escherichia coli, hujayra boshiga taxminan 2 million LPS ( lipopolisaxarid) molekulasini o'z ichiga oladi. ENDOTOKSINLAR

 Escherichia coli (E. coli) ko'pincha issiq qonli organizmlarning pastki ichaklarida joylashgan bakteriyadir. E. coli ning aksariyat shtammlari zararsizdir, lekin baʼzi shtammlari ogʻir oziq-ovqat zaharlanishiga olib kelishi mumkin. Shigatoksin ishlab chiqaruvchi E. coli (STEC) og'ir oziq-ovqat kasalliklariga olib kelishi mumkin bo'lgan bakteriyadir. STEC epidemiyasining asosiy manbalari pishmagan qiyma go'sht mahsulotlari, xom sut.

KO'PGINA HOLLARDA KASALLIK O'Z-O'ZIDAN YO'QOLADI, LEKIN BA'ZIDA HAYOT UCHUN XAVFLI KASALLIK, JUMLADAN GEMOLITIK UREMIK SINDROM (HUS), AYNIQSA YOSH BOLALAR VA QARIYALARDA RIVOJLANISHI MUMKIN. STEC YUQORI HARORATGA SEZGIR. STEC BAKTERIYALARI KELTIRIB CHIQARADIGAN KASALLIKLARNING BELGILARI ORASIDA QORIN BO'SHLIG'I KRAMPLARI VA DIAREYA MAVJUD BO'LIB, ULAR BA'ZI HOLLARDA QONLI DIAREYAGA O'TISHI MUMKIN. ISITMA VA QUSISH HAM KUZATILISHI MUMKIN.

Kasallik davri 3 dan 8 kungacha davom etadi, o'rtacha 3-4 kun davom etadi. Ko'pgina bemorlar 10 kun ichida tuzalib ketadi, ammo kam sonli bemorlarda (ayniqsa, yosh bolalar va qariyalarda) infektsiya gemolitik uremik sindrom (HUS) kabi hayot uchun xavfli kasallikning rivojlanishiga olib kelishi mumkin. HUS o'tkir buyrak etishmovchiligi, gemolitik anemiya va trombotsitopeniya (qonda past trombotsitlar) bilan tavsiflanadi.

IFLOSLANTIRUVCHI MODDALAR Ifloslantiruvchi moddalarga oltingugurt dioksidi, azot oksidi, uglerod oksidi, chiqindi suv, uchuvchi organik moddalar, ammiak, qo'rg'oshin va plastmassa va boshqalar kiradi. Ifloslantiruvchi moddalarning eng jiddiy ta'siriga global isish, nafas olish va yurak-qon tomir muammolari, kislotali yomg'ir, ozon qatlamining pasayishi va biologik xilma- xillikning yo'qolishi kiradi. Bundan tashqari ular atrof muhitga va inson salomatligiga katta ta'sir ko'rsatadi.

Pestitsidlar ( lot. pestis — maraz, caedo — oʻldiraman ), zaharli kim-yoviy moddalar — oʻsimlik zararkunandalari va kasalliklari, begona oʻtlar, shuningdek, yogʻoch, paxta tolasi mahsulotlari, jun, teri zararkunandalari, uy hayvonlarining xavfli kasalliklari qoʻzgʻatuvchilariga qarshi kurashishda foydalaniladigan kimyoviy moddalar. Shuningdek, auksinlar, gibberellinlar, defoliantlar, desikantlar, retradantlar ham pestidsidlarga kiritiladi. Pestidsidlar tirik organizmlar hujayralariga kirib ularning fizik va kimyoviy xususiyatlarini oʻzgartiradi. Hujayraning oqsil va boshqa moddalari bilan kimyoviy reaksiyaga kirishib, ularni choʻkmaga tushiradi, fermentlar faolligini zaiflashtiradi, modda almashinuvi jarayonini buzadi va hujayrani halokatga olib keladi. PESTIDSIDLAR

AUKSINLAR — OʻSIMLIK ORGANIZMIDA PAYDO BOʻLADIGAN, UNING OʻSISHI UCHUN ZARUR FIZIOLOGIK FAOL MODDALAR. HOZIR AUKSINLARNING UCH XILI MAʼLUM: SSAUKSIN (AUKSENTRIOL KISLOTA — C 18 N 32 0 3 ), FIAUKSIN (AUKSENOLON KISLOTA — C 18 N 30 O 4 ) GETEROAUKSIN (R-INDOLIL-SIRKA KISLOTA — C 10 H 9 O 2 N). AUKSINLAR KRISTALL HOLDA BOʻLADI. GETEROAUKSIN SINTETIK YOʻL BILAN HOSIL QILINGAN.

Gibberellinlar - oʻsimliklarning oʻsish jarayonlarini boshqaruvchi tabiiy moddalar Gibberellin oz miqsorda yuksak oʻsimliklar tarkibida koʻp tarqalgan. Gibberellinni zamburugʻlar, koʻpgina bakteriyalar, suvoʻtlar ham sintez qiladi. Odatda, oʻsimlik toʻqimalarida uning 1 kg ogʻirligiga nisbatan 0,01 dan 1,4 mg gacha Gibberellin boʻladi. Eng faol Gibberellindan biri - gibberellin kislota bir necha mamlakatlarda mikrobiologiya sanoatida ishlab chiqariladi Gibberellin nuklein kislotalar va oqsillar sintezini faollashtiradi, gullashni tezlashtiradi, barg va mevalarning qarishini sekinlashtiradi. Urugʻlik, tuganaklar, piyozchalarning tinim davrini qisqartiradi.

QISHLOQ X’JALIGIDA URUGʻSIZ UZUM NAVLARI HOSILDORLIGINI, ZIGʻIR VA KANOP TOLASI UZUNLIGINI OSHIRISH, URUG, TUGANAK VA ILDIZPOYALAR UNIB CHIQISHINI TEZLASHTIRISH MAQSADLARIDA QOʻLLANILADI. QORA KISHMISH GULDAN TUSHGANDAN KEYIN 50–100 MG/L KONSENTRATSIYALI GIBBERELLIN ERITMASIGA UZUM BOSHI BOTIRIB OLINADI YOKI TOKZORLARGA PURKALGANDA HOSILDORLIK 25—50% ORTADI. ODAM VA HAYVONLAR UCHUN ZARARSIZ.

BIOSFERANING RADIOAKTIV IFLOSLANISHI 1945-YILDA ATOM BOMBALARI PORTLASHIDAN KEYIN KELIB CHIQDI. ATOM BOMBASI PORTLASHIDA, JUDA KUCHLI NURLANISH VUJUDGA KELADI. RADIOAKTIV ZARRACHALAR UZOQ MASOFALARGA TARQALIB, SUV HAVZALARI, TUPROQ VA TIRIK ORGANIZMLARNI ZARARLADI. KO‘PGINA RADIOAKTIV IZOTOPLARNING YARIM YEMIRILISH DAVRI UZOQ VA JUDA XAVFLI HISOBLANADI. BARCHA IZOTOPLAR TABIATDA MODDALARNING AYLANISHIGA QO‘SHILIB KETIB TIRIK ORGANIZMLARGA O‘TIB, ULARNING HUJAYRALARINI NOBUD QILADI. RADIOAKTIV IFLOSLANISH

ULAR ORASIDA STRONTSIY-90 JUDA XAVFLI BO‘LIB, ODAM SKELETIDAGI SUYAKLARDA TO‘PLANADI. ORGANIZMNING DOIMIY NURLANISH MANBAI BO‘LIB XIZMAT QILADI. STRONSIY-90

RADIOAKTIV SEZIY-137 KALIYGA YAQIN BO‘LIB, ZARARLANGAN HAYVONLARNING MUSKULLARIDA KO‘P UCHRAYDI. ALYASKADAGI TUB AHOLINI TEKSHIRISHLAR NATIJASIDA, ULARNING ORGANIZMLARIDA ANCHA MIQDORDA SEZIY-137 UCHRASHI ANIQLANDI. BUNING SABABI ESA ULAR, YA’NI, ESKIMOSLAR SHIMOL BUG‘USI GO‘SHTI BILAN OVQATLANADI SEZIY-137

Oziq-ovqat mahsulotlarida uchraydigan mikotoksinlar ba'zi qo'ziqorinlar tomonidan tabiiy ravishda hosil bo'lgan toksinlardir. Qo'ziqorinlar odatda oziq-ovqat mahsulotlarida, asosan yong'oq, quritilgan mevalar, olma, don, ziravorlar va kofe loviyalarida, odatda issiq va nam sharoitlarda rivojlanadi. MIKOTOKSINLAR

ODAMLAR MIKOTOTSIN ISHLAB CHIQQAN USHBU OZIQ-OVQAT MAHSULOTLARINI ISTE'MOL QILGANDA, BA'ZI SOG'LIQ MUAMMOLARIGA DUCH KELISHADI. MIKOTOKSINLAR ODAMLAR UCHUN HAM, HAYVONLAR UCHUN SOG'LIQ UCHUN HAM JIDDIY XAVF TUG'DIRADI. BUGUNGI KUNGA QADAR KO'PLAB MIKOTOKSINLAR ANIQLANGAN. ENG KO'P KUZATILADIGAN MIKOTOKSINLARGA AFLATOKSINLAR, OCHRATOKSIN A , PATULIN VA FUMONISINLAR KIRADI, ULAR INSON SALOMATLIGI VA CHORVACHILIKKA ZARARLI. BULAR ORASIDA AFLATOKSINLAR ENG ZAHARLI MIKOTOKSIN TURLARI HISOBLANADI. U TUPROQDA O'SADIGAN VA EKINLARNI, SOMON VA DONNI BUZADIGAN BA'ZI ZAMBURUG'LAR TOMONIDAN ISHLAB CHIQARILADI.

AFLATOKSINLAR VAQT O'TISHI BILAN VA CHOY VA BOSHQA O'TLARNING ESKIRGAN KOLLEKTSIYALARINI NOTO'G'RI SAQLASH NATIJASIDA HOSIL BO'LADI. ISSIQ VA NAM IQLIM SHAROITIDA SAQLANADIGAN OVQATLAR ODATDA ZAMBURUG'LAR BILAN KO'PROQ IFLOSLANGAN BO’LADI. TOKSIN ZAHARLANGAN OVQATNI ISTE'MOL QILGAN HAYVONLARNING SUTIDA HAM MAVJUD. AFLOTAKSINLAR

BARCHA BIOLOGIK ISHLAB CHIQARILGAN ZAHARLARDAN AFLATOKSINLAR HOZIRGI KUNGACHA KASHF ETILGAN ENG KUCHLI GEPATOKARSINOGENLARDIR. MAHSULOTNI ISSIQLIK BILAN ISHLOV BERISHGA CHIDAMLI. ZAHARNING YUQORI DOZASI TANAGA KIRGANDA, JIGARNING QAYTARILMAS SHIKASTLANISHI TUFAYLI BIR NECHA KUN ICHIDA O'LIM SODIR BO'LADI; PAST DOZADA QABUL QILINGANIDA, IMMUNITET TIZIMINING BOSTIRILISHI, DNKNING SHIKASTLANISHI VA ONKOGENLARNING FAOLLASHISHI BILAN TAVSIFLANGAN SURUNKALI AFLATOKSIKOZ RIVOJLANADI.

Oxratoksin A - turli Aspergillus va Penicillium turlari tomonidan ishlab chiqarilgan toksin - oziq-ovqatni eng ko'p ifloslantiruvchi mikotoksinlardan biridir. Shuningdek, u suvdan zarar ko'rgan uylar va isitish quvurlari uchun tez-tez ifloslantiruvchi hisoblanadi. Inson ta'siri ifloslangan oziq-ovqat mahsulotlarini, xususan, ifloslangan don va cho'chqa go'shti mahsulotlarini, shuningdek, qahva, vino uzumlari va quritilgan uzumlarni iste'mol qilish orqali sodir bo'lishi mumkin. OCHRATOKSIN A

TOKSIN HAYVONLARNING TO‘QIMALARI VA ORGANLARIDA, JUMLADAN, INSON QONI VA ONA SUTIDA TOPILGAN. OXRATOKSIN A HAYVONLARDA IMMUNOSUPRESSIYA VA IMMUNOTOKSIKLIKKA OLIB KELISHI MUMKIN. TOKSINNING HAYVONLARDA IMMUNOSUPRESSIV FAOLLIGI ANTIKOR REAKTSIYALARINING PASAYISHI, IMMUNITET A'ZOLARINING HAJMINING PASAYISHI (MASALAN, TIMUS, TALOQ VA LIMFA TUGUNLARI), IMMUNITET HUJAYRALARI SONI VA FUNKTSIYASINING O'ZGARISHI VA SITOKIN ISHLAB CHIQARISHNING O'ZGARISHI BO'LISHI MUMKIN.

E'TIBORINGIZ UCHUN RAHMAT &#55357;&#56842;

Похожие

Tabiiy va sun’iy mahsulotlar

Qiymatni oshiruvchi moddalar klassifikatsiyasi, tuzilishi va xususiyati

Meva va sabzavotlardan pyure ishlab chiqarish biotexnologiyasi

Tabiiy shirinlashtiruvchi manbalaridan foydalanib farmasevtik mahsulotlar olish

Fermentlar va ularning klassifikatsiyasi