Molekulyar biotexnologiyada foydalaniladigan biotexnologik ob’yektlar - Биотехнология - Презентации

Molekulyar biotexnologiyada foydalaniladigan biotexnologik ob’yektlar

Загружено в:

07.12.2023

Скачано:

0

Размер:

788.009765625 KB

Molekulyar biotexnologiyada foydalaniladigan biotexnologik ob’yektlar

• Molekulyar genetika - molekulyar biologiyaning asosiy yoʻnalishlaridan biri, irsiy axborot strukturasi va funksiyasini, uning yuzaga chiqishi mexanizmlarini oʻrganadigan fan Molekulyar genetikaning rivojlanishi 1928 yilda F. Griffit tomonidan bakteriyalarda transformatsiya hodisasini kashf etilishidan boshlanadi. O. Eyveri va shogirdlari (1944) transformatsiya asosida hujayraga yot DNK (dezoksiribo-nuklein kislota) kirib irsiy axborotni oʻzgartirishiini aniqlashdi. Keyinchalik transduksiya (bakteriofaglar orqali bir hujayradan ikkinchisiga DNK qismlarining koʻchirib oʻtkazilishi) hodisasining kashf etilishi irsiy moddaning moddiy asosi nuklein kislotasi ekanligini uzil-kesil tasdikladi.

Bu kashfiyotlar nuklein kislotalarni oʻrganishga bagʻishlangan tadqiqotlarning keng rivojlanishiga sabab boʻldi. M. Uilkins va R. Franklin (1950—52) DNK molekulasining rentgenogrammasini olishdi. E. Chargaff (1947—50) dnkdagi azotli asoslarning komplementarligi prinsipini aniqlashdi. Bu tadqiqotlar D. Uotson va F. Krik (1953) tomonidan DNK molekulasi qoʻsh spiral modelining yaratilishi uchun asos boʻldi. Bu modelga asosan DNK 2 polinukleotid zanjiridan iborat. Zanjirda DNK molekulalari komplementar azot asoslarining vodorod bogʻlari orqali oʻzaro birikadi. DNK modelining yaratilishi tufayli dnkning matritsa prin-sipi asosida reduplikatsiyasi, genetik kodning va irsiy axborotning koʻchirilishi (transkripsiya)ning , mutatsiya mexanizmlari va DNK mutatsiyalarining qayta tiklanishi (reparatsiya) mexanizmlarini oldindan bashorat qilish mumkin boʻldi. Bu kashfiyotlar gen nazariyasining yaratilishi uchun asos boʻldi. Keyinchalik irsiy axborot yuzaga chiqishining yangi mexanizmlari va genlar faoliyatining idora qilinishi koʻrsatib berildi

Molekulyar biologiya - hayotning asosiy xususiyatlari namoyon boʻlishini molekulyar darajada oʻrganadigan fan. Molekulyar biologiyaning muhim yoʻnalishlariga irsiy axborotni amalga oshirish mexanizmlari va hujayraning genetik apparati strukturasi hamda funksional tuzilishini tekshirish ( molekulyar genetika ), viruslarning hujayra bilan oʻzaro taʼsiri mexanizmlarini oʻrganish ( molekulyar virusologiya , organizmning immun reaksiyalari qonuniyatlarini aniqlash ( molekulyar immunologiya ), energiyaning hosil boʻlishi va oʻzgarishining molekulyar asoslari ( molekulyar bioenergetika ) va boshqalar kiradi. Molekulyar biologiya hayotiy hodisalarni makromolekulalar , yaʼni oqsil va nuklein kislotalar yoki juda sodda tuzilishga ega boʻlgan xayotiy obʼyektlar — hujayra komponentlari, yaʼni mitoxondriy , xloroplast , ribosoma , yadro , hujayra membranalari , viruslar va prionlar darajasida tekshiradi.

• Biotexnologik ob'ektlariga viruslar, bakteriyalar, zamburug'lar-mikromitsetlar va makromitsetlar, sodda organizmlar, o'simlik, hayvon, inson to'qima va hujayralari, shuningdek biogen va funktsional jihatdan ularga o'xshash bo'lgan moddalar kiradi. Biotexnologik ob'ektlar hujayra va to'qimalar yoki ularning birlamchi, ikkilamchi metabolitlari bo'lishi xam mumkin. Ma'lum biomolekulani biotexnologik ob'ekt sifatida ishlatilganda xam uning dastlabki biosintezi uchun aynan shu biomolekulaga to'g'ri keladigan hujayradan foydalaniladi .

BIOTEXNOLOGI K OB'EKTLARI Biotexnologik ob'ektlarni 3ta katta guruhga ajratish maqsadga muvofiq: MIKROORGANIZMLAR O'SIMLIKLAR HAYVONLAR

• Tirik organizmlarni majoziy ma'noda ixcham, murakkab, iqtisodiy tejamkor, o’z-o’zini boshqara oladigan, barqaror va faol biokimyoviy ishlab chiqarish uchun texnologik parametrlarni optimal saqlay oladigan sistema deb xarakterlash mumkin. Bu ta'rif bo’yicha viruslarni organizm deb qabul qilish mumkin emas, biroq ularning irsiyati, moslashuvchanligi, o’zgaruvchanligi va boshqa xususiyatlariga ko’ra ularni jonli tabiat vakillari deb bemalol xisoblasa bo’ladi .

BIOTEXNOLOGIK OB'EKTLARNING HUJAYRAVIY TUZILISHIGA KO’RA SINFLANISHI VIRUSLAR (AKARIOTLAR ) BAKTERIYALAR (PROKARIOTLAR) ZAMBURUG’LAR, O’SIMLIKLAR, HAYVONLAR (EUKARIOTLAR) Hujayra yadrosi bo’lmagan organizmlar-viruslar, viroidlar Haqiqiy yadro o’rniga membrana bilan ajratilmagan bitta halqasimon xromosomadan iborat. Prokariotlarga bakteriyalar va ko’k-yashil suv o’tlari, sianobakteriyalar kiradi. Ularda hujayra yadrosi bor. - Zamburug'lar, suv o’tlari, o’simliklar va hayvonlar eukariotlarga kiradi

• VIRUSLAR tabiatda keng tarqalgan, odam, hayvonlar va oʻsimliklarda har xil ogʻir kasalliklarni paydo qiladi. Ular maxsus tarqatuvchi yoki mexanik yoʻl bilan tarqaladi. Koʻpchilik V. Yillab tiriklik xususiyatini yoʻqotmaydi, qulay sharoitga (tirik hujayraga) tushib qolishi bilan kasallik qoʻzgʻata boshlaydi. Ayrim V. (Mas., Gripp V.) Tashqi muhitda oʻz xususiyatini yoʻqotadi. V. Qoʻzgʻatadigan kasallikning paydo boʻlishiga koʻpincha faqat bitta virus zarrasi sabab boʻlishi mumkin. • VIRUSLAR jonli va jonsiz tabiatning o’rtasidagi organizmlardir. Ularda irsiyat materiali-nuklein kislotalar bo’lsa xam, hujayra yadrosi yo’q. Hujayraviy tuzilishga ega bo’lgan mikroorganizmlardan farqli o’laroq, ularda DNK (dezoksiribonuklein kislota) va RNK (ribonuklein kislota) xech qachon birga mavjud bo’lmaydi ya'ni virusda RNK bo’lsa DNK bo’lmaydi yoki aksincha.

• BAKTERIYALAR hujayraviy tuzilishga ega bo’lgan organizmlardir, ularda nuklein kislotalarning ikkisi-dnk va RNK mavjud. DNK ularda uzuksimon xromosoma ko’rinishida. Ularning ko’pchiligi ozuqa muhitlarida ko’payadi. • BAKTERIYALAR orasida parazit turlari xam bor. Lekin bakteriyalarning parazitizmini hujayraviy, viruslarnikini esa genetik deyish mumkin.Chunki viruslarda parazitizm genetik darajada rivojlanadi. Shunday qilib bakteriyalar- funktsional va genetik jihatdan birbiri bilan bog'langan strukturalardan iborat organizmlar. Bakteriya hujayrasining genetik materiali barcha funktsiyalarni to’liq bajarsa xam, yadro ko’rinishida jamlanmagan. Shuning uchun bakteriyalar prokariot organizmlar guruhiga kiritiladi.

• Bakteriylar - eng katta va keng tarqalgan mikroorganizmlar guruhi hisoblanadi. Bularning ichida bas.Thuringiensis entomopatogen bakteriysi katta ahamiytga egadir. Bu bakteriy birinshi marotaba XIX asrning 60-yillarida ipak qurtining kasallanganida paster tomonidan ko‘zatilgan. U uni odatdagidan boshqa ydro hosil qiluvshi, qurtlarda kasallik qo‘zg‘atuvshi bakteriy sifatida yozadi va unga basillus bombisis deb nom beradi. Keyingi vaqtlarda aniqlanishisha u yadro emas, balki oqsil kristalli- endotoksin ekanligi aniqlangan. 1911 yil berliner bu bakteriy haqida to‘liq ma’lumot berdi va uni basillus thuringiensis berliner deb tyuringin (germaniyda) viloytining nomi bilan atadi, shunki u tegirmon kapalagidan ( ephistia kushniella ) ajratib olingan edi. Keyinshalik bu bakteriyning namunaviy shtammlaridan ayrim xususiytlari bilan farq qiladigan ko‘plab shtammlar ajratildi.

Похожие

Biotexnologiya fanining predmeti, ob'ekti va vazifalari

Biotexnologiyada ishlatiladigan amminokislotalar

Biotexnologik jihozlar

Biotexnologiyada IQ (Intelligence quotient) darajasini ahamiyati

Fermentyorlarni biotexnologiyada qo`llash uchun tanlash