Генларнинг ирсийланишида полимер ва полимер таъсир. Мейоз - Биотехнология - Презентации

Генларнинг ирсийланишида полимер ва полимер таъсир. Мейоз

Загружено в:

17.01.2024

Скачано:

0

Размер:

267.8515625 KB

ГЕНЛАРНИНГ ИРСИЙЛАНИШИДА ПОЛИМЕР ВА ПОЛИМЕР ТАЪСИР. МЕЙОЗ

• Erkak va urg‘ochi jinsiy hujayralaming o ‘zaro qo‘shilishidan, ya’ni urag‘langan tuxum hujayra - zigotadan yangi organizmning paydo bo‘lishi va rivojlanishiga jinsiy ko‘payish deb ataladi. Hayvon va o'simliklaming jinsiy ko‘payishida avlodlararo yaqinlikning izchilligi jinsiy hujayralartuxum hujayra va spermatozoidlar orqali amalga oshiriladi. Buning hayron qolarli joyi shundaki, jinsiy hujayralaming kattaligi organizm kattaligiga nisbatan juda kichik (odam tuxum hujayrasining massasi 10~5 g, spermatozoidiniki esa 10~9 g) bo‘lishiga qaramay, ota-onada mavjud bo‘lgan barcha belgi va xossalaming irsiy axboroti – genlarini kelgusi avlodlarga o ‘tkazadi.

• Bu jarayon qanday sodir bo‘ladi? Hayvon va о ‘simliklarda jinsiy hujayralaming rivojlanish y o ‘li hamda urug‘lanish jarayoni turlicha bo‘lsa-da, ammo ular har ikkalasining asosida o ‘xshash mexanizmlar yotadi. • Hayvon va о ‘simliklarda jinsiy hujayralaming etilishida xarakterli jarayon - m eyoz bo‘linish sodir bo‘ladi.

• Jinsiy hujayralaming rivojlanishida ro‘y beradigan meyoz ketma-ket bo‘ladigan ikki bo‘linishni o ‘z ichiga oladi: • 1 . Reduksion bo'linish, bunda xromosomalar soni ikki marta kamayadi, hujayra diploidli holatdan gaploid holatga o ‘tadi. 2. Ekvatsion bo'linish, bunda hujayra gaploid sonli xromosomalar to‘plamini saqlab qoladi. Meyoz sikli ketma-ket sodir bo‘ladigan bosqichlar qatoridan iborat bo‘lib, ularda xromosomalar qonuniy o ‘zgarishlarga uchraydi.

MEYOZNING BIRINCHI BO‘LINISHIGA KIRADIGAN BOSQICHLAR I RAQAMI, IKKINEHI BO‘LINISHGA KIRADIGANLAR ESA II RAQAMI BILAN BELGILANADI. • Reduksion bo‘linishga yadroning I profazadan I telofazagacha, ekvatsion bo‘linishga esa II profazadan II telofazaga qadar bo‘lgan yadro o ‘zgarishining sikli kiradi.

LEPTOTEN • xromosomalaming spiralsimon o ‘ralishi va yo‘g‘onlashishi boshlanadi. • Yorug‘lik mikroskopida ko‘rinayotgan iplar diploid sonda bo‘lib, mitoz profazasining boshlanishidagi xromosomalarga o ‘xshash bo‘ladi

ZIGOTEN • Gomologik xromosomalar konyugatsiyalanib, ya’ni bir-biriga tutashib, sinapsis hosil qiladilar. • Bu juda muhim genetik hodisasi b o‘lib, gomologik xromosomalaming ayrim qismlari bilan o ‘rin almashinish, ya’ni krossingover hodisasining ro‘y berishiga imkon yaratadi. Ikki o ‘zaro tutashgan bunday xromosomalar bivalent deb ataladi. • Shunday qilib, bivalent to‘rtta xromatidadan tashkil topadi. 0 ‘z 98 o ‘lchami, shakli bilan bir-biriga o ‘xshash bo‘lgan xromosomalar jufti gom ologik xrom osom alar deb ataladi. Bir juft xromosoma ikkinchi juft xromosomadan farq qiladigan bo‘lsa, ular nogom ologik xromosomalar deb ataladi.

PAXITEN • (yo‘g ‘on iplar bosqichi) har biri ikki xromatidadan tashkil topgan konyugatsiyalanuvchi xromosomalar gaploid sonli bivalentlar hosil qilish bilan xarakterlanadi. • Bu bosqichda xromosomaning xromomerali tasviri yaxshi farqlanadi. Paxitenda sinaptik kompleksning shakllanishi tugallanadi.

DIPLOTEN • konyugatsiyalangan gomologik xromosomalarning 4 ta xromatidali bivalentlari yaqqol ko‘rinadi. • Bu bosqichda gomologik xromosomalarning aynan o ‘xshash qismlarida o ‘zaro birbiridan uzoqlashish boshlanib, u keyinchalik xromosomalarning barcha qismlarida kuzatiladi. • Xromosomalar bir-biridan ajralayotgan vaqtda ulaming buralishi sodir bo‘lib, pirovardida xiazmalar deb atalgan X-simon shaklni oladilar. • Xiazmalaming mavjudligi xromatidalar o ‘rtasida krossingover sodir bo‘lganligidan darak beradi, ya’ni ularda ayrim qismlari bilan o ‘nn almashinish yuz bergan bo‘ladi.

DIAKINEZ • bosqichida xromosomalarning maksimal spirallashishi va yo‘g‘onlashishi yuz beradi, natijada xromosomalar kalta y o ‘g ‘on tayoqcha shakliga kiradilar. • Shu bilan profaza I tugaydi.

METAFAZA I • yadro qobig‘i buziladi. • Yadrochalar yo‘qoladi. Bivalentlar ekvator tekisligida joylashib, metafaza plastinkalarini hosil qiladi. Xromosomalar kuchli spirallashgan, ya’ni kaltalashgan va yo‘g‘onlashgan. Xromosomalarning spirallashishi anafaza I ga qadar davom etadi.

ANAFAZA I • xromosomalar qarama-qarshi qutblarga tortiladi. • Meyoz I anafazasining mitoz anafazasidan farqi shundaki, anafaza I da bitta sentromeraga ulangan ikkita xromatidadan tashkil topgan xromosomalar tarqaladi, Alohida qayd etish kerakki, har bir juftning (bivalentning) otalik va onalik xromosomalarining teng holdalik ehtimolligi bo‘yicha ikki qutbning istalgan biriga tortiladi, agarda ulardan biri bitta qutbga tortilsa, ikkinchisi albatta boshqa qutbga tortiladi. Bu m a’noda gomologik xromosomalar bir-biriga bog‘liqdir. Ammo gomologik xromosomalarning har bir jufti, boshqasiga nisbatan mustaqil taqsimlanib, xromosomalarning turli xil kombinatsiyalarini keltirib chiqaradi.

TELAFAZA • xromosomalaming qutblarga ajralishi tugallanib, har bir gomologik xromosoma to‘plami atrofida yadro qobig‘i hosil bo‘ladi va bitta hujayradan ikkita yangi hujayra hosil bo‘ladi. M eyoz 1 va meyoz II o'rtasidagi interfaza qisqa muddatli yoki umuman bo‘lmaydi. • Uning meyoz 1 va mitoz interfazasidan asosiy farqi shimdaki, unda yangi DNK sintezi ro‘y bermaydi.

MEYOZ II • Meyoz 11 ning boshlanishida xromosomalar ikki hissa ortgan jiift xromatidalar umumiy sentromera bilan birlashgan bo‘ladi. Ammo har bir hujayra mitoz va meyoz I ning boshlanishidagi kabi xromosomalaming qo‘sh (2n) to‘plamiga emas, balki yakka (n) to‘plamiga ega bo‘ladi.

• Profaza II da xromosomalar yaxshi farqlanadi. • Bir-biridan uzoqlashayotgan xromatidalar hali ajralmagan sentromera bilan ulangan bo'ladilar. Metafaza II da xromosomalaming qo‘sh strukturasi yaxshi ifodalangan bo‘ladi. • Xromosomalar o ‘z sentromeralari bilan ekvator tekisligidan joy oladi. • Anafaza II da sentromeralaming ajralishi ro‘y beradi va har bir xromatida mustaqil xromosomaga aylanadi. Telofaza II da xromosomalaming qutblarga tarqalishi poyoniga etadi va sitokinez boshlanadi. • Shunday qilib, birinchi meyoz bo‘linishida xromosomalar soni gaploid b o ig a n ikkita yadro hosil bo'ladi; shu sababli meyozning birinchi bo‘linishi reduksion bo‘linish deyiladi.

• Ikkinehi bo‘linishda esa har bir yangi yadro yana bo'linadi, ammo endihkda xromatidadan hosil bo‘lgan xromosoma ajraladi, shu sababli mitoz tipida bo‘ladigan ikkinehi bo‘linishni ekvatsion bo'linish deb ataladi. • Binobarin, meyoz bo‘linishga kirishgan har bir hujayra ketma ket ikki bo‘linishdan so ‘ng gaploid sondagi xromosomaga ega bo'lgan to‘rtta hujayra hosil bo‘ladi. • Organoidlar mcyozda mitozda bo‘lgani kabi hujayralar o ‘itasida tasodifan taqsimlanadilar.

MITOZNING BIOLOGIK AHAMIYATI: • 1. Mitoz о ‘sib rivojlanayotgan organizmning tana hujayralari h.arnda vcgetativ yo‘l bilan ko‘payishni ta’min etuvchi hujayralarda namoyon bo‘ladi. 2. Mitoz bo‘linish natijasida hosil bo'lgan liar ikki hujavralarda xromosomalar soni o ‘zgarmay, boshlang‘ich hujayradagideV diploid (2n) holatda saqlanib qoladi. • 3. Mitoz organizmlar ontogenezi jarayonida yangi hujavraiar miqdorining jadallab osha borishi orqali ulaming o‘sib ^voiianishi, voyaga etishini ta’min etadi. 4. Mitoz tufayli organizm ontogenezi davomida nobud bo'lib ketgan hujayralaming o ‘rni yangi hujayralar bilan to‘ldiriladi, har xil sabablarga binoan jarohatlangan to‘qima va organlar uning yordamida legeneratsiya qilinadi. Lekin hujayraning mitoz bo‘linishi jinsiy ko‘payish jarayonida xromosomalar sonining doimiyligini ta’min eta olmaydi.

MEYOZNING BIOLOGIK AHAMIYATI: • Meyozning biologik ahamiyati: 1. Meyoz jinsiy y o ‘l bilan ko‘payadigan organizmlarda qator avlodlar davomida xromosomalar sonining doimiyligini ta’minlaydi. • 2. Meyozda ota-ona xromosomalari har xil gametalarga tarqalishi tufayli yangi xromosomalar to‘plamiga ega bo‘lgan garactalar hosil bo‘ladi. • 3. M eyoz kombinativ o ‘zgamvchanlikni ta’minlaydi. • 4. Meyoz jarayonida xromosomalarning gametalarga noto‘g ‘ri taqsimlanishi natijasida organizmlar rivojlanishining buzilishi, organizmlarda, masalan, odamlarda turli irsiy kasalliklar kelib chiqishi mumkin.

• E’tiboringiz uchun raxmat!

Похожие

Белгиларни ирсийланишида генларнинг узаро таъсири турлари. Комплементар ва эпистаз таъсири. Хромосомалар морфологияси

Белгиларнинг тўлиқ ва чала бирикиши

Ўзгарувчанлик. Генетикада қўлланиладиган рамзлар

Ферментларни хусусиятлари, целлюлозани ферментатив гидролоиз орқали қанд моддалари олиш

Ҳужайра ва тўқима даражасидаги биологик жараёнлар ва унинг замонавий биотехнологиядаги аҳамияти