Hujayra muhandisligining texnologik jarayoni - Биология - Презентации

Hujayra muhandisligining texnologik jarayoni

Загружено в:

23.09.2019

Скачано:

0

Размер:

247.6259765625 KB

Hujayra muhandisligining texnologik jarayoni Bajardi: www.arxiv.uz

 Reja: “ 1” Hujayra muhandisligi texnologiyasi “ 2” Ajratib olingan hujayra va to’qimalarni biotexnologiyadagi ro’li “ 3” O’simlik hujayrasini o’stirish texnikasi www.arxiv.uz

Hujayra muhandisligi texnologiyasi Hujayra, to’qima va protoplastlarni ishlatishga asoslanadi. Hujayralarni manipulyasiya (faoliyatiga qandaydir o’zgarishlar kiritish) qilish uchun, ularni o’simlikdan ajratib olish o’simlik organizmidan tashqarida yashashi va ko’payishi uchun sharoit tug’dirib berish lozim. Ajratib olingan hujayra va to’qimalarni sun’iy ozuqa muhitida, steril sharoitda (in vitro) o’stirish, usuli ajratilgan to’qimalar kulturasi deb nom oldi va ularni hujayra muhandisligida da ishlatish mumkinligi sababli, katta ahamiyat kasb etdi. www.arxiv.uz

Biotexnologiyasi uzoq - uzoqlardan ma’lum bo’lsada, alohida amaliy fan sifatida o’tgan asrni ikkinchi yarmidan boshlab, insoniyat eng avvalo o’zi uchun o’ta zarur bo’lgan ya’ni oziq-ovqat, energetika, zahira (resurs), atrof – muhitni muhoxazasi va x.k. muammolarni tubdan yangi asosda echishi zarurligini sezganidan keyin mujassamlana boshlandi. Biotexnologik jarayonlar sun’iy ozuqa muhitida o’stirilgan mikroorganizmlar, o’simlik va xayvon to’qimalari, hujayralari va orgalaridan foydalanishga asoslanadi. Xozirgi vaqtda dunyoni ko’plab mamlakatlarida biotexnologiyani rivojlanishiga alohida e’tibor berilmoqda. Bunga asosiy sabab, biotexnologiyani boshqa texnologiyalarga nisbatan bir qator ustunlikka egaligidir.www.arxiv.uz

 Masalan, biotexnologik jarayonlar juda kam energiya talab qiladilar, deyarli chiqindisiz, ekologik toza va x.k SHuning bilan bir qatorda, biotexnologiya standart jihozlardan va preparatlardan foydalanadi va iqlim sharoitiga qaramasdan hamda ko’p maydon egallamagan holda jarayonlarni yil bo’yi o’tkazishga asoslanadi.  Aytib o’tilgan ustunliklar, o’simliklarni va xayvonlarni hujayralari, to’qimalari va organlariga ham tegishlidir. www.arxiv.uz

Ajratib olingan hujayra va to’qimalarni biotexnologiyadagi ro’li  Ajratib olingan hujayralar va to’qimalarni biotexnologiyadagi rolini uch yo’nalishda ko’rish mumkin:  Birinchi yo’nalish ajratib olingan o’simlik hujayrasini tibbyot, veterinariya, kosmetika va boshqa sohalar uchun zarur bo’lgan ikkilamchi metabolitlar : alkoloidlar, steroidlar, glyukozidlar, gormonlar, efir moylari va boshqa biologik faol moddalar sintez qilish imkoniyati bilan bog’liq. Ma’lumki, ikkilamchi metabolitlar qattiq (agarli) yoki suyuq ozuqa muhitida o’stirilgan kallus to’qimalardan olinadi. www.arxiv.uz

 Hujayra texnologiyasi asosida diosgenin – dioskore hujayrasidan; aymolin – ilon rasvolfi hujayrasidan; umumiy kuch beruvchi moddalar – jenshen hujayrasidan; va x.k. ajratib olinadi va tibbiyot hamda parfyumeriyada ishlatiladi. SHuni e’tiborga olish kerakki, o’stiriladigan hujayralarni hosildorligi, butun o’simlikni hosildorligidan ancha baland. Bunday usul bilan ikkilamchi metabolitlar ajratib olishni yana bir ustunlik tomoni shundaki, muayyan sharoitda o’simlikni o’zini o’stirish imkoniyati bo’lmagan sharoitda (sovuq yoki issiq iqlimli mintaqalarda), ularni hujayralarini butun yil maboyinida o’strish mumkin. www.arxiv.uz

 Ikkinchi yo’nalish – ajaratib olingan hujayralarni, o’simliklar seleksiyasida ishlatish va shu orqali tez rivojlanuvchi, har xil tashqi muhit ta’siriga chidamli (issiqqa, sovuqqa, sho’rlanishga, og’ir metallarga, qurg’oqchilikka, kasallikka va x.k.) o’simliklar yaratish. SHuning bilan birga bu yo’nalish, ajratilgan protoplastlarni qo’shilishi orqali yangi o’simliklar yaratish hamda nojinsiy (somotik) gibridlar olishni ham o’z ichiga oladi. Ajratib olingan protoplastlarga gen muxandisligi metodlari yordamida begona genlarni kiritlishi, keyinchalik yangi, meros qoladigan xossalarga ega bo’lgan o’simlik yaratishga ham olib keladi. Ajratib olingan changdon va urug’ kurtakni sun’iy ozuqa muhitida o’stirish, gaploidlar, olish imkonini bersa, murtaklarni o’stirish – o’saolmaydigan (endospermasi yomon rivojlangan) o’simliklardan gibrid urug’laretishtirish imkonini beradi. www.arxiv.uz

www.arxiv.uz

 Uchinchi yo’nalish – ajratib olingan to’qimalarni ko’paytirish va ekuv materiallarini viruslar va boshqa patogenlardan sog’lomlashtirish maqsadida ishlatish. Bu usul, o’simliklarni klonal mikroko’paytirish deyiladi va bitta medistemadan yiliga yuz minglab o’simlik olish imkonini beradi. Hujayra va to’qimalar kulturalarini ishlatishdagi natijalar birinchi navbatda hujayralarni bo’linishi, ularni tabaqalanishi va ulardan o’simlik o’sib chiqishini belgilovchi, fiziologik jarayonlarni optimizasiyasiga bog’liq. Eng murakkab tomon bu alohida hujayradan o’simlik regenerasiya qilish. Birinchi navbatda bu boshoqli o’simliklarga tegishli. SHuning uchun ham in vitro sharoitda morfogenez regenerasiya va ularni asosida yotgan jarayonlarni mexanizmlarini aniqlash, eng muhim ahamiyatga egadir. www.arxiv.uz

O’simlik hujayrasini o’stirish texnikasi  Ajratib olingan to’qimalar bilan ishlashni asosiy sharti – sterillikga qat’iy rioya qilishdir. Tarkibi boy bo’lgan ozuqa muhiti mikroorganizmlarni rivojlanishi uchun ham juda yaxshi substrat hisoblanadi, o’simliklardan ajratib olingan fragmentlar (eksplantlar) ozuqa muhiti bilan aralashtirilganda mikroorganizmlar ta’siriga tez uchraydilar. SHuning uchun ham ekslantni ham, ozuqa muhitini ham sterilizasiya qilish kerak. Ajratilgan hujayralar va to’qimalar bilan qilinadigan barcha nozik ishlar (manipulyasiya) aseptik sharoitda (laminar-bokslarda) sterillangan uskunalar yordamida bajariladi.  Ajratilgan to’qimalarni o’stirish davrida ham sterillikni saqlash kerak, ayniqsa xarorat va namlik o’zgarganda, chunki probirkalarni paxta-bintdan tayyorlangan tiqinchalari namlanadi va undan mikroorganizmlar oson o’tishadi. Eksplantni sterilizasiyasi, shuningdek urug’lar ham 5-20 minut davomida sterilizasiya qiluvchi eritmada ushlab turish, keyin esa steril suv bilan yuvib tashlash orqali amalga oshiriladi. Sterilizasiya davri eksplantni xarakteriga hamda eritmani sterilizasiya qilish xususiyatiga bog’liq. Odatda urug’ 10-20 min, vegetativ qismlar esa 5-10 min. davomida sterilizasiya qilinadi. www.arxiv.uz

 Sterilizasiya keyin o’simlik ob’ektlari sterillangan suv bilan tozalab yuvib tashlanishi kerak. Sirtqi sterilizasiya eksplantni faqat tashqi infeksiyadan ozod qiladi. Agar eksplant to’qimalari ichki infeksiyaga ega bo’lsalar, ularga antibiotiklar bilan ishlov berishga to’g’ri keladi. Ayniqsa ichki infeksiyaga yirik tomirli tropik va substropik o’simliklar boy bo’lishadi. Kulturalarni zamburug’lar yoki bakteriyalar bilan ifloslanishi ekilgandan 1-14 kun o’tganda ko’zga tashlanadi.  Yorug’lik xonasidagi havoni ifloslanishdan saqlash uchun, ifloslangan kulturani darhol yo’qotish kerak. Ozuqa mhitlarini avtoklvda, 1200 S da 0.75 – 1,0 atm. bosimda 20 minut davomida sterilizasiya qilinadi. Agar ozuqa muhiti tarkibiga yuqori xaroratda parchalanadigan moddalar kirsa, ularni alohida sovuq sterilizasiya qilindi. Ularni teshiklar diametri 0,22 – 0,45 mkm, bo’lgan bakterial filtrlardan o’tkaziladi va avtoklavdan chiqqan ozuqa muhitini 400 S gacha sovutib, keyin ularni aralashtiriladi. Oldindan folgacha yoki o’raydigan qog’ozga o’ralgan idishlarni quruq issiq bilan, quritgich shkaflarida 1600 S da ikki soat davomida sterilizasiya qilinadi. www.arxiv.uz

 Ajratib olingan hujayralar va to’qimalarni o’stirish uchun mo’ljallangan ozuqa muhitlari, o’simliklarni yaxshi o’sishi uchun kerak bo’lgan barcha makroelementlar (azot, fosfor, kaliy, kalsiy, magniy, oltingugurt va boshqalar) va mikroelementlar (bor, marganes, rux, mis, molibden va boshqalar) hamda vitaminlar, uglevodlar, fitogormonlar yoki ularni sintetik analoglarini saqlashi kerak.  Ba’zi ozuqa muhitlari aminokislotalar, kazsin gidrolizoti, EDTA (etilendiamintetrasirka kislota) yoki uni natriyli tuzi (bu tuz temirni hujayra kirishiga yordam beradi) va boshqa kerakli moddalar saqlaydi. Kallus to’qima olish uchun, alohida hollarda oziqa muhitiga kokos yong’og’ini (kakos suti), kashtan daraxtini endospermasini qo’shiladi. Karbon suvlar ozuqa uchun eng kerakli kompopenentlar hisoblanadi. Bunga sabab, ko’p hollarda ajratib olingan hujayra va to’qimalarni avtotrof oziqlanishga qurblari etmaydi. www.arxiv.uz

 O’stirish sharoiti O’simliklardan ajratib olingan hujayralar va to’qimalarni yaxshi o’stirish uchun, o’stirishni ma’lum shartlariga roiya qilish kerak. Ko’pchilik kallus to’qimalari yorug’likga ehtiyoji yo’q, chunki ularni xloroplastlari bo’lmasdan, geterotorf oziqlanadilr.  Ba’zi – bir yashil rangdagi kallus to’qimalar bundan mustasno. Ba’zi bir holatlarda kallus to’qimalar avtotrof oziqlanishiga qobiliyatli emas, bularni doimiy yorug’lik sharoitida o’stiriladi, bu esa muvoffaqiyatli morfogenez uchun majburiy sharoitdir ko’proq kallus to’qimalar qorong’ilikka olinadi. Morfogenezga aniqlangan (determinirovano’e) to’qimalar yorug’likga o’tkazilib, keyin 1000- 4000 lk yorug’likda o’stiriladi. www.arxiv.uz

E’tiboringiz uchun Rahmat! www.arxiv.uz

Похожие

Xujayra muhandisligining mohiyati va vazifalari

Hujayra

Hujayra membranasi

Hujayra sikli

Hujayra biologiyasi. Sitologiyaning rivojlanish bosqichlari. Hujayra taʼlimoti. Shvanning hujayra nazariyasi