Embrional rivojlanishning umumiy qonuniyatlari

Embrional rivojlanishning umumiy qonuniyatlari

Загружено в:

23.09.2019

Скачано:

0

Размер:

1488.111328125 KB

Embrional rivojlanishning umumiy qonuniyatlari Company name

1. Embriologiya fani, vazifasi. 2. Jinsiy hujayralar. 3. Urug'lanish. Reja:

Embriologiya yunon. embryon – xomila, logos – fan, ta'limot demakdir. Rus olimlari A.O.Kovalevskiy va I.I.Mechnikov CH.Darvinning evolyusion nazariyasi bilan qurollanib embriologiyaga bir talay yangiliklar kiritdilar. Ular hayvonot dunyosining birligini yana bir bor tasdiqlab evolyusion gistologiya va embriologiyaga asos soldilar.

Urug'lanish – deb erkak va ayol jinsiy hujayralari (gameta)ning qushilib yangi sifatli hujayra – zigota hosil bo'lishiga aytiladi. Shunday qilib, urug'lanish jarayonida spermatozoid tuxum hujayraga ota organizmining irsiy belgilarini soqlovchi yadrodan tashqari sentrasoma va mitoxondriyalarni ham olib keladi.

Gastrulatsiya bosqichlari va embrion rivojlanishi. Bir qavatli embrionning (pusht, blastulaning) uch qavatli pusht – gastrulaga aylanishi gastrulyatsiya deyiladi. Gastrulyatsiyaning usullaridan biri invaginatsiyadir (ichiga tortilishi). Invaginatsiya moxiyat e’tibori bilan shundan iboratki, blastulaning bitta yarim shari tortilib ikkinchisining ichiga kiradi, natijada shar o‘rniga qo‘sh devorli kosaga o‘xshagan xosila paydo bo‘ladi. Tashqi qavati tashqi embrion varag‘i (birlamchi ektoderma), ichki qavati esa ichki embrion varag‘i (birlamchi endoderma) deb ataladi.

Odamda gastrulyatsiyaning ikki bosqichi bor. Birinchi bosqichida (8 kuni) embrioblastning bir qismi amnion yoki amniotik pufakcha deb ataladigan xosilaga aylanadi. Uning tubi ektodermadan yuzaga kelgan bo‘ladi, tubi tagida joylashgan entoderma esa sariklik pufakchasini hosil qiladi. Ikkala embrion varag‘i shu joyda birgalikda embrion qalqonchasi, ya’ni embrion tanasini paydo qiladi. Ikkala embrion varag‘i shu joyda birgalikda embrion qalqonchasi, ya’ni embrion tanasini paydo qiladi. Amniotik pufakchaning qopqogi hamda yon qismlari birgalikda tanasini paydo qiladi.

Embrion embrion qismlardan aloxida ajralib chiqib, bo‘yiga o‘sadi va bosh (kranial) hamda dum (kaudal) tomonlari bo‘lgan silindirsimon tuzilmaga aylanadi. Shu bilan bir vaqtda embrion varaqlari ham o‘zgarishlariga uchraydi. Tashqi embrion varag‘i yoki ektoderma teri ektodermasini paydo qiladi.

Embrionning o‘zida shakllanib paydo bo‘ladigan a’zolar bilan bir vaqtda uning rivojlanishi uchun yordamchi a’zolar (xorion, amnion, allantois va sariqlik xaltachasi) juda ham katta rol o‘ynaydi. Xorion yoki vorsinkali parda xomilaning pardasini hosil qiladi va amniotik xalta hamda sariqlik xaltalari bilan birgalikda uni o‘rab turadi. Teri epiteliysi va uning unumlari (soch, junlar, tirnoqlar, yog‘ bezlari va sut bezlari), og‘iz bo‘shlig‘i shilliq pardalari va bezlarni qoplovchi epiteliyning bir qismi, siydik chiqarish va urug‘ chiqarish yo‘llari epiteliysi teri ektodermasidan rivojlanadi.

Embrionning o‘zida shakllanib paydo bo‘ladigan a’zolar bilan bir vaqtda uning rivojlanishi uchun yordamchi a’zolar (xorion, amnion, allantois va sariqlik xaltachasi) juda ham katta rol o‘ynaydi. Xorion yoki vorsinkali parda xomilaning pardasini hosil qiladi va amniotik xalta hamda sariqlik xaltalari bilan birgalikda uni o‘rab turadi. Xorionning bachadon devori ichkarisiga qarab turadigan qismi tarmoqlanib ketgan bir qancha vorsinkalar chiqaradi, shular bachadon to‘qimalari bilan chatishib, qo‘shilib ketadi va ular bilan birgalikda bola o‘rni yoki platsentani hosil qilishda ishtirok qiladi.

Xomilaning ichki pardasi (amnion) suyuqlik bilan to‘lgan pufakchadan iborat. Embrion shu suyuqlikda rivojlanadi. Ichki pardani qag‘onoq pardasi deb ataladi. Xomila to tug‘ilish paytgacha shu parda ichida turadi. Amnion suyuqligi xomilaning moddalar almashinuvida ishtirok qiladi, uni nokulay mexanik ta’sirlardan saqlaydi va tug‘ruq jarayonining to‘g‘ri o‘tishiga imkoniyat yaratadi. 8-hafta 10-hafta9-hafta 11-hafta 12-hafta

Platsenta yordamida xomila nafas oladi, oziqlanadi va moddalar almashinuvi maxsulotlarini tashqariga chiqarib turadi. Xorion vorsinkalari platsentaning asosiy massasini tashkil qiladi. Fizik-kimyoviy jixatdan olganda vorsinkalar yarim o‘tkazgich membranalardir.Xorion vorsinkalari platsentaning asosiy massasini tashkil qiladi. Fizik-kimyoviy jixatdan olganda vorsinkalar yarim o‘tkazgich membranalardir.

Bolaning ona qornida rivojlanishi. Bunday rivojlanish shartli ravishda ikki davrga: 1) embrional davriga 2) xomila davriga (fetal davr) bo‘linadi. Embrional davr urug‘lanish paytidan boshlab, to xomiladorlikning II oyi oxirigacha davom qiladi. Bu davrda eng muhim a’zo va tizimlar (asab, qon yaratish, yurak-tomir, xazm, ajratish, endokrin tizimlar) ning murtaklari hosil bo‘ladi, gavda, bosh, yuz, qo‘l-oyoq murtaklari shakllanadi.

Embrionda odamga xos xususiyatlar shakllanadi. Mana shu davrda rivojlanish jarayonlari juda tez bo‘ladi, moslashtiruvchi mexanizmlar xali rivojlanmagan bo‘ladi. Shu sababdan ham embrion zarar yetkazuvchi omillar ta’siriga juda ham sezgir bo‘ladi. Embrionning rivojlanishi kislorod yetishmovchiligi, xaddan tashqari qizib ketish, mikroblar, alkogol va boshqa moddalar izdan chiqarib, uning xalok bo‘lishiga yoki mayib- majrux bo‘lib qolishiga olib keladi.

Xomila, ya’ni fetal davr II oy (8 xafta) oxiridan boshlab, xomila tug‘ilguncha davom etadi. Bu davrda xomila tez o‘sib, a’zo va tizimlari tez rivojlanadi. IV oy oxiriga kelib (16 xafta) xomilaning bo‘yi 15sm, massasi 110-120g ni tashkil qiladi. V oyning oxirida (20 xafta) xomila yuragini urishi yaxshi eshitiladi va uning harakati bilinadi. VII oyning oxiriga ketib (28 xafta) xomila massasi 1000-1200g ga, buyi 35-36sm ga yetadi. Rivojlanish davri 8 dan 40 xaftalikgacha

Adabiyotlar: 1. Narziyev D.X., T.: “Mexnat”1986 2. Kodirov E. “Gistologiya” T.: “O’qituvchi” 1994 3. Alimov D.A. Gistologiya va Embriologiya. T. “O’qituvchi”

Похожие

Organizm tarixiy rivojlanish

Umumiy virusologiya tuzilishi klassifikasiyasi reproduksiyasi bakterofaglar

O’zbekistonda genetik injeneriya va biotexnologiya fani yutuqlari

Hujayraning mitotik va hayot sikli

Biotexnologiya obektlari E coli zamburug’larning umumiy xususiyatlari