Somon yo’li - shimoliy qutbi - Астрономия - Презентации

Somon yo’li - shimoliy qutbi

Загружено в:

26.11.2024

Скачано:

0

Размер:

1565.1357421875 KB

SOMON YO’LI SHIMOLIY QUTBI

SOMON YOʻLI — SHIMOLIY QUTBI Olimlar “Soatlar” yulduzlar turkumidan hozirga qadar eng qadimiy deb hisoblanayotgan obyektni — SPT0418-47 galaktikasini aniqlangan. “ Ushbu kashfiyot yaqin spiral galaktikalar va ‘Somon yo‘li’dagi xuddi shu kabi tuzilmalar 12 milliard yil oldin ham mavjud bo‘lganini ko‘rsatmoqda”, — deydi Mask Plank jamiyati Astrofizika instituti astronomlaridan biri Franchesko Rittso. Mutaxassislarning hisoblashicha, koinotda dastlabki galaktikalar Katta portlashdan 300-400 million yil o‘tib paydo bo‘lgan. Bu vaqt davomida uning materiyasi yulduzlar paydo bo‘ladigan gazli sovuq bulutlar shakllanishi uchun yetarli bo‘lgan haroratga yetgan.Olimlar “Somon yo‘li” galaktikasining eng qadimiy “egizagini” aniqlagan

Somon yoʻli — Shimoliy qutbi Veronika sochlari yulduz turkumida boʻlib, osmonni deyarli katta aylana boʻylab oʻrab olgan xira nurlanuvchi yoʻl; Shimoliy yarimshardagi Oqqush yulduzlari turkumidan boshlanib, janubga ikkita alohida tarmoq holida choʻziladi va bizga koʻrinmaydigan Janubiy But yulduz turkumida birlashadi. Somon yoʻlining tuzilishi juda murakkab: baʼzi joyda 30° gacha kengaysa, baʼzi joyda 4—5° gacha torayadi. Somon yoʻlining ravshanligi hamma joylarda bir xil emas. Somon yoʻlining eng xira qismi Aravakash yulduz turkumi atrofida joylashgan. Galileo Galilei 1610-yilda Somon yoʻlini kuzatib, uning juda koʻp sonli xira yulduzlar toʻplamidan iboratligini tasdiqladi. Somon yoʻli yulduzlari toʻplami tartibsiz boʻlmay, oʻzaro tortish kuchi bilan bogʻlangan sistemani hosil qiladi. Bu yulduzlar sistemasi Galaktika deb atalib, uning markazi Oqqush, Qavs yulduz turkumlari oraligʻida joylashgan.

Bu bizning koinotdagi uyimizni tashkil etuvchi galaktika haqida. Uning morfologiyasi diskida 4 ta asosiy qo'llari bo'lgan spiralga juda xosdir. U barcha turdagi va o'lchamdagi milliardlab yulduzlardan iborat. Ushbu yulduzlardan biri Quyoshdir. Aynan Quyosh tufayli biz mavjudmiz va hayot biz bilganidek shakllangan. Galaktikaning markazi sayyoramizdan 26.000 yorug'lik yili uzoqlikda joylashgan. Ko'proq bo'lishi mumkinligi aniq emas, ammo Somon Yo'lining markazida kamida bitta supermassiv teshik joylashganligi ma'lum. Qora tuynuk bizning galaktikamizning markaziga aylanadi va unga Sagittarius A deb nom berilgan. Bizning galaktikamiz shakllana boshladi taxminan 13.000 million yil oldin va Mahalliy guruh deb nomlanuvchi 50 ta galaktika guruhining bir qismidir .

Olimlar galaktikaning eng aniq uch o‘lchamli xaritasini o‘rganib, somon yo‘lining chetlari siqilgan spiral shaklda birlashgan degan xulosaga keldi. Bungacha Somon yo‘li Andromeda tumanligi kabi tekis «quymoq» shaklida deya hisoblab kelingan. Biroq avstraliyalik va xitoylik olimlar galaktikaning eng aniq xaritasiga ko‘ra, Somon yo‘li tekis «quymoq» shaklida emas, balki siqilgan «garmoshka» shaklida deb hisoblamoqda. Olimlar 1300dan ziyod Tsefeidlargacha (Tsefeidlar – o‘zgaruvchan pulsar yulduzlari, ular yordamida uzoqdagi fazoviy jismlargacha masofani aniqlasa bo‘ladi) masofa o‘lchangan galaktika xaritasini yaratishdi. Xarita yordamida Somon yo‘lining haqiqiy shakli tasviri paydo bo‘lgan. Tsefeidlar Quyoshdan 100 ming baravar yorqinroq bo‘lib, galaktika chetigacha bo‘lgan masofani 95 foizgacha tiniqlikda aniqlash imkonini beradi.

U to'siqli spiralga o'xshash va diametri 100.000- 180.000 yorug'lik yili. Avval aytib o'tganimizdek, galaktika markaziga masofa taxminan 26.000 yorug'lik yili. Bu masofa inson umr ko'rish davomiyligi va bugungi texnologiya bilan hech qachon bosib o'tolmaydigan narsadir. Shakllanish yoshi 13.600 milliard yil, taxminan 400 million yil o'tgandan keyin taxmin qilinadi Katta portlash . Ushbu galaktika mavjud bo'lgan yulduzlar sonini hisoblash qiyin. U erdagi barcha yulduzlarni sanab chiqishda birma-bir borolmaymiz, chunki aniq bilish unchalik foydali emas. Birgina Somon Yo'lida taxminan 400.000 milliard yulduz bor. Ushbu galaktika qiziquvchanliklaridan biri bu deyarli tekis. Yer tekisligi haqida bahs yuritadigan odamlar, bu ham shundayligidan faxrlanishadi. Galaktikaning kengligi 100.000 yorug'lik yili, lekin qalinligi atigi 1.000 yorug'lik yili. Xuddi sayyoralar gaz va changning egri qo'llariga singib ketgan tekislangan va o'ralgan disk kabi. Shunga o'xshash narsa Quyosh sistemasidir, markazida Quyosh bo'lgan bir qator sayyoralar va changlar galaktikaning turbulent markazidan 26.000 yorug'lik yili davomida langar tashlagan.

Somon yo'lini kim kashf etganini aniq bilish qiyin. Bu ma'lum Galiley Galiley birinchi bo'lib tan oldi 1610 yilda bizning galaktikamizda alohida yulduzlar qatorida yorug'lik nurlari borligi. Bu astronom o'zining birinchi teleskopini osmonga qaratganida va bizning galaktikamiz behisob yulduzlardan iborat ekanligini ko'rganida boshlangan birinchi haqiqiy sinov edi. 1920 yildayoq Edvin hubl osmondagi spiral tumanliklar aslida butun galaktikalar ekanligini bilish uchun etarli dalillarni keltirgan. Bu haqiqat Somon Yo'lining asl mohiyati va shaklini tushunishga katta yordam berdi. Bu, shuningdek, haqiqiy hajmni aniqlashga va biz cho'mgan koinotning ko'lamini bilishga yordam berdi. Biz Somon Yo'lining qancha yulduzi borligiga to'liq amin emasmiz, ammo bilish ham unchalik qiziq emas. Ularni hisoblash imkonsiz vazifadir. Astronomlar buning eng yaxshi usulini topishga harakat qilishadi. Biroq, teleskoplar faqat bitta yulduzni boshqalarga qaraganda yorqinroq ko'rishlari mumkin. Ko'plab yulduzlar biz ilgari aytib o'tgan gaz va chang bulutlari ortida yashiringan. Somon yo'lini kim kashf etgan ? ?

Похожие

Koinotning tuzilishi va evolyutsiyasi

Quyosh sistemasi. Quyosh sistemasi va yer. Yerning geografik qobiqlari hamda tiriklik belgilari

Gallaktika. Koinot tuzilishi va rivojlanishi haqidagi hozirgi zamon dunyoqarashlar

AL va KHK larda astronomiyadan teleskoplar yordamida kuzatishlarni tashkil etish

Yulduzlar 2