Quyosh va osmon jismlari

Загружено в:

23.09.2019

Скачано:

0

Размер:

472.5 KB

Скачать

Quyosh va Quyosh va osmon jismlariosmon jismlari www.arxiv.uzwww.arxiv.uz0101 0404

Koinotdagi osmon jismlari: - yulduzlar, sayyoralar, sayyoralarning yuldoshlari, asteroidlar, meteoritlar va tumanliklardan iboratdir Bular doimiy holatda ichki konuniy tizimga birlashganlar. Quyosh- yulduzlar deb ataladigan osmon jismlari katoriga kiradi. Barcha yulduzlar kabiuuzidan nur tarkatadi. Quyosh sistemasi – 9ta sayyora,ularning 51ta yŏldoshlari, minglab kichik sayyora-asteroid, millionlab kometa (grekcha- «kometos»-uzun sochli demak), meteor mahsulotlari, sayyoralar aro gazlardan iborat. Quyosh tizimi Galaktika markazidan 10000 ps., Galaktika teksligidan shimolda 25 ps.uzoqlikda joylashgan. Quyosh tizimdagi hamma jismlar massasining 99,866% ini tashkil etadi. Tizimdagi eng katta sayyora Yupiterning massasi Quyosh tizimi massasining 0,09%ga teng. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

Quyoshning diametri-1391000 km., hajmi- Yer hajmidan 1300000 marta, massasi Yer massasidan 332000 marta katta. Quyosh tizimidagi sayyoralarning astronomik harakatlari bir-birlaridan farq qiladi. (jadval) Quyosh tizimi, uning harakterli kattaliklari va hususiyatlari tŏgrisidagi ma’lumotlar juda qadimdan tŏplanib kelingan. Aristotel, Ptolomey, Muhammad al Horazmiy, Abu Rayhon Beruniy, Abu Ali ibn Sino, Ulugbek, N.Kopernik, I.Kepler, G.Galiley, I.N’yuton, I.Kant, P.Laplas, O.Yu.Shmidt., V.G.Fesenkov, V.V.Ambartsumyan, A.P.Vinogradov Hoyl va boshqalar tomonidan Koinot-Olam-kosmos- Osmon jismlari, shu jumladan, Quyosh tizimining kelib chiqishi, harakatlari, hossa va hususiyatlari tŏgrisida yangidan-yangi ma’lumotlar tŏplangan. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

Quyosh tizimining eng muhim hususiyatlari quyidagilardan iborat: hamma sayyoralar Quyosh atrofida orbita hosil kilib aylanadilar; hamma sayyoralar Quyosh atrofida bir tomonga karab, ya’ni soat strelkasi harakatiga qarama-qarshi tomonga karab harakatlanadilar; hamma sayyoralar (Urandan boshqa) va ularning yŏldoshlaridan kŏpchiligi ham uzuklari atrofida soat strelkasi harakatiga qarama- qarshi tomonga aylanadi; hamma sayyoralarning orbitalari deyarli bitta tekislikda yotadi. (Merkuriyning –7, Pluton (Ekliptikaga nisbatan 17 gradusga ogishgan holos). Sayyoralar: ichki (Merkuriy, Venera, Yer, Mars) va tashqi (Yupiter, Saturn,uran, Neptun) sayyoralarga kiritiladi. Pluton sayyorasining orbitasini Quyosh tizimining chegarasi deyilsa, Quyosh tizimining diametri – 12 mlrd. km.ga teng. Kuyoshga yaqin turgan Merkuriy sayyorasi Yerga nisbatan 7 marta kuchli, Pluton esa 890-2450 marta kuchsiz yoritiladi. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

Bizning Yer Koinotning bir zarrasi, Quyosh tizimidagi sayyoradir. Koinot juda murakkab tuzilishga ega.uning asosiy qismi yulduzlarning fazoviy tizimidan iboratdir. Hozirgi vaqtda Yerda turib zamonaviy astronomik asboblar orkali (teleskop va fotografiya; astrograf, fotoelektrik fotomer, radiolakatsiya, spektral analiz va boshqalar) Quyoshdan Yergacha bulgan masofaga (150000000km) nisbatan 3 ming milliard martauzoklikdagi koinotning ma’lum kismini kura olamiz. Koinotning «kuringuvchi» qismi asosan vodoroddan (80%) va geliydan (18%), qolgani qisman boshqa elementlardan tuzilgan. Koinotning asosiy massasi (98%) yulduzlarda tuplangan bŏlib,ular ionlashgan issiq gaz-plazmadan iboratdir. Kupchilik yulduzlar yuldoshli (planeta) tizimdan iborat bŏlib, biroq, yuldoshlarning massasi Koinot materiyasiumumiy massasining faqatgina 0,1% ni tashkil etadi. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

Yulduzlar oraligidagi muhit siyraklashgan gaz va mayda changlardan iborat bqlib,ular ayrim joylarda gigant «bulutlar»ni gaz va changli tumanliklarni vujudga keltirgan. Yulduzlararo bushliqda hamma yunalish buyicha zaryadlangan zarralar-kosmik nurlar harakat qiladi. Koinotdagi kosmik ob’ektlar doimo harakatda bŏlib,ular gravitatsion, magnit va elektrik kuchlar (maydon) orqali boglanganlar. Yulduzlar-huddi Quyosh kabi, kizigan gazlardan iborat sharsimon osmon jismidir. Oddiy kuz bilan 3500ga yaqin yulduzni, zamonaviy teleskoplar orqali esa yulduzlarning chegaralanmagan sonini kurish mumkin. Hozir astronomlarga yulduzlarning 88 turkumi ma’lum.ularni yulduzlarning ŏziga hos joylashishiga qarab, yulduz kartalaridan foydalangan holda belgilaydilar. Yulduzlarning nomlari qadimdan saqlanib kelinmoqda. Masalan, Sunbulla, Aravakash, Savr yoki grek afsonalari bilan boglik bulgan:- Andromeda, Persey, Pegas va h.s. Hozirgi vaktda astronomlar birnecha mln. yulduzlarning turish vaziyatlarini va ravshanliklarini aniqlaganlar vaular buyicha kataloglar tuzganlar. Yulduzlar Yermizdan juda katta olis masofada turadilar. Agarda Quyoshdan Yergacha bŏlgan oralik masofani yoruglik 8 minutu 20 sekundda bosib ŏtsa,u holda Yerga yakin bulgan Tsentavr turkumidagi Proksima yulduzidan yoruglik Yerga 4 yilu 3 oyda etib keladi. Boshka yulduzlardan esa yanada kechrok ya’ni yuz million va hatto bir necha milliard yildan sung yoruglik Yerimizga etib kelar ekan. Kuyoshning «chekkasi»da 15 yoruglik yili radiusida fakat 43 ta yulduz borligi aniklangan. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

$Quyosh sistemasi (tizimi) juda katta yulduzlar tizimini tashkil etgan Galaktikaga (Bizning Galaktika) kiradi. Tungi ochik havoda Galaktikamizdagi yulduzlarning juda katta tuplamini kuramiz.uni «Samon yuli» deb nomlanadi. «Samon yulida»gi yulduzlar-bizning (juda yassi) Galaktikamizning asosiy kismidir. «Samon yuli» - osmonda bizga kurinib turgan yulduzlarning ravshan halkasidir. Hozirgi davrgacha 21- yulduz kattaligigacha bulgan har bir kattalikdagi yulduzlarning soni hisoblab chikilgan. Bular 2h109 yulduzni tashkil etadi. Albatta, bu bizning yulduzlar sistemamizdagi – Galaktikadagi yulduzlarning hammasi emas. Galaktikaning massasiuning aylanishiga karab baholanadi vau 2h1011 Quyosh massasiga teng. (izoh: Kuyoshning massasi Yer massasidan 332000 marta katta. Yer massasi esa – 6h1021 t.ga teng). Galaktikaning diametri yahlitlab olinganda 30000 parsek (ps.) yoki 100000 yoruglik yiliga teng deb olish mumkin. (izoh: 1 ps. (parsek) – 206265 astronomik birlik yoki 3,25 yoruglik yiliga teng; yoki Quyoshdan Yergacha bulgan masofani yoruglik 8,2 minutda bosib ŏtadi. – Yerdan Quyoshgacha bulganurtacha masofa – 150000000 km, yoki 1 astronomik birlikga teng) Agarda bu kiymatlarurniga kuyilib hisoblab chikilsa juda katta rakam hosil buladi. Bu esa Galaktikaning anik chearasi yukligidan dalolat beradi. Galaktikaning markaziga yaqinlashgan sari yulduzlarning zichligi ortib boradi. Galaktika ŏzining markazi atrofida aylanadi. Quyosh sistemasi ham bu aylanishda ishtirok etib, 250km\sek, tezlikda harakatlanadi va Galaktika markazi atrofini 200 mln. yilda bir marta tuliq aylanib chiqadi. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz$

Quyosh va osmon jismlari

23.09.2019

0

472.5 KB

Похожие