Kepler qonunlari - Астрономия - Презентации

Kepler qonunlari

Загружено в:

02.12.2023

Скачано:

0

Размер:

107.4580078125 KB

Kepler qonunlari  REJA: 1. Osmon jismlarining massalarini hisoblash. 2. Sutkalik parallaks 3. Quyosh sistemasi jismlarigacha masofalarni hisoblas h  T a y a n c h i b o r a l a r:  ellipsning fokuslari, katta o'qi, Kepler , parallaks bu rchagi, radiolokatsion metod.

 Osmon jismlarining massalarini hisoblash  XVI asrda planetalarning harakatlarini kuzatib, ularning o'rinlarini aniq belgilashda daniyalik olim Tixo Brage (1546-1601) katta yutuqlarni qo'lga kiritdi. U o'zining astronomik aniq kuzatish asboblari yordamida yoritgichlarning osmon dagi o'rinlarini juda katta aniqlikda belgilashga erishdi. Bu aniqlik ±2' ni tashkil etib, 17 metr masofada 1 sm uzunlikdagi jism shunday burchak ostida ko'rinadi. Umrining oxirgi yillarini Pragada o'tkazayotgan Brage shogirdlikka talantli nemis astronomi Keplerni taklif etdi. Kepler taklifni qabul qilib, Pragaga ko'chib keldi. Biroq ko'p o'tmay Brage vafot qildi va uning qimmatli kuzatish materiallari Keplerning qo'lida qoldi. Kepler o'z ustoziga sodiq qolib, Yer va Marsning Quyoshdan uzoqligini aniqlash bo'yicha katta hisoblash ishlarini bajardi. Ko'p yillik hisoblashlar natijasida u Yerning Quyoshdan uzoqligi va Mars bilan Quyosh orasidagi masofalarni hisoblab,

Osmon jismlarining massalarini hisoblash  Marsning Quyosh atrofidagi harakat trayektoriyasini aniqladi. Bu trayektori ya ellips bo'lib chiqdi. Ellips deyiluvchi yopiq egri chiziqning xarakterli joyi shunda ki, uning ixtiyoriy nuqtalari (B,C, D) uchun ellipsning fokuslari deyiluvchi ikki nuqtasi dan uzoqliklarining yig'indisi o'zgarmas qiymatga ega bo'ladi, ya'ni ellipsda bo'lib, undagi F va F 2 nuqtalar ellipsning fokuslari deyiladi. Ellips bir- biridan eng uzoq nuqtalarmi tutashtiruvchl va fokuslar orqali o'tuvchi kesmasi uning katta o'qi deyilib, Quyo sh va planeta orasidagi o'rtacha masofa shu o'qning yarmiga teng bo'ladi va katta y arim o'q (a) deyiladi. Salkam 24 yillik kuzatish natijalarini umumlashtirib, Kepl er planetalar harakatiga tegishli quyidagi uchta qonunni kashf etdi: Наг bir planeta Quyosh atrofida ellips bo'ylab aylanadi

Kepler qonunlari  Kepler qonunlari - I. Kepler kashf etgan sayyoralar harakatiga oid 3 ta qonun. I. Keplerning "Yangi astronomiya" (1609) asarida uning 2 qonuni bayon qilingan edi, 3- qonuni 1619-yilda kashf etildi.  1 - qo n u n . Har bir sayyora ellips boʻylab harakatlanadi, uning hamma sayyoralar uchun umumiy boʻlgan fokusida Quyosh yotadi. 2 — qonun. Quyoshdan sayyoraga oʻtkazilgan radius-vektor teng vaqtlar ichida teng yuzalar chizadi. Bu qonun sayyora harakat yoʻlidagi ixtiyoriy nuqtada oladigan tezlikni ifodalaydi. Unga muvofiq sayyoralar Quyoshga yaqin paytida tezroq harakat qiladi. 3-qonun. Sayyoralarning Quyosh atrofida aylanish davri kvadratlarining nisbati ularning quyoshdan oʻrtacha uzoqligi kublari nisbatiga teng , yaʼni: NA (1) I.Nyuton tomonidan 1687-yilda aniqlashtirilgan bu qonunni quyidagi formula orqali yozish mumkin: (2) bunda Tt va T2 — ikki sayyoraning Quyosh atrofida haqiqiy (siderik) aylanish davrlari; M — Quyosh massasi; gp va pg2 — birinchi va ikkini sayyoraning massalari; ah va a2 — birinchi va ikkinchi sayyoralarning Quyosh atrofida aylanish orbitalarining katta yarim oʻqlari. Keyingi tenglamadagi t va pg2 — sayyoralar massalari Quyosh massasi M ga nisbatan juda kichik boʻlgani uchun ularni hisobga olinmasa, (2) tenglama yuqoridagi (1) tenglama koʻrinishini oladi.

 Keplerning 1-2-3- qonunlari.  Elliptik orbita boʻylab harakatlanuvchi osmon jismlariga tegishli Keplerning uchinchi qonunini sayyoralar va ularning yoʻldoshlari hamda umumiy massa markazi atrofida elliptik orbitalar boʻylab harakatlanuvchi qoʻshaloq yulduzlarga qoʻllab, bu osmon jismlariga tegishli baʼzi kattaliklarni aniqlash mumkin. Xususan, bu qonun sayyoralarning massalarini Kuyosh massasiga nisbatan hisoblashga, shuningdek, kuzatishlar yordamida qoʻshaloq yulduzlardan birining ikkinchisiga nisbatan aylanish davrini aniqlash hamda ularning yillik parallakslarini oʻlchash asosida, ularning umumiy massalarini hisoblashga imkon beradi. Kepler oʻz qonunlari asosida sayyoralarning harakat jadvallarini tuzdi. Bu jadvallar 1627-yilda "Rudolf jadvallari" nomi bilan nashr qilindi. Aniqligi yuqori darajada boʻlgan bu jadvallardan astronomlar amaliy astronomiyada 17-, 18- asrlar davomida keng foydalanishgan. K. q. osmon mexanikasi fanining paydo boʻlishi va taraqqiyotida muhim oʻrin tutadi.

Sutkalik paralakslar  Kuzatishdan sutkalik va yillik paralakslarni aniqlash Faraz qilamizki M yoritgich osmon meridianidan o’tayotgan paytda bitta geografik meridianyushg ikkita O 1 va O 2 nuqtalardan turib Z 1 va Z 2 zenit masofalari o’lchangan bo’lsin.  Yana faraz qilamizki, har ikki kuzatish punkti yer meridianining shimoliy yarmida joylashgan bo’lib, har bir kuzatish joyidan zenitga nisbatan yoritgich janub tomonda ko’rinsin.

 Quyosh sistemasi jismlarigacha bo‘lgan masofalarni aniqlash  Bizning Quyosh sistemamizga kiruvchi jismlargacha (sayyoralar, Oy, mayda sayyoralar va hokazo) masofalar trigonometrik parallaks deyiluvchi usul yordamida topiladi.  +Kuzatuvchiga nisbatan uzoq, ya’ni u borib bo‘lmaydigan nuqtalargacha masofani aniqlash geometriya kursidan bizga ma’lum. 2.3-rasmda A nuqtadan turib, daryoning narigi qirg‘og‘ida joylashgan B daraxtgacha masofani topish kerak bo‘lsin. ---  2.3-RASM

Daryoning biz turgan tomonida biror C nuqtani olib, AC ning uzunligini katta aniqlik bilan o‘lchaymiz. Bu kesma ning uchlaridan V daraxtga qarasak, unga tomon yo‘nalishlarning (AB va BC) kuzatuvchining A dan C ga siljishiga mos ravishda siljishiga guvoh bo‘lamiz. Qaralayotgan obyektga tomon yo‘nalishning, kuzatuvchining siljishiga mos ravishda bu xilda siljishi, parallaktik siljish deyiladi. AC masofa esa bazis deyiladi. Bazisning ma’lum uzunligi va uning uchlaridan obyektga tomon yo‘nalishlar bilan hosil qilgan A va C burchaklarga (o‘lchashlar asosida ular oson topiladi) ko‘ra B daraxtgacha masofa aniqlanadi. +Quyosh sistemasidagi jismlargacha masofalarni aniqlash usuli ham mohiyati jihatidan geometriya kursida qaralgan, borib bo‘lmaydigan obyektlargacha masofani o‘lchash usuliga juda o‘xshash. Faqat bu o‘rinda bazis sifatida Erning katta o‘lchamlari (radiusi yoki diametri) olinadi.

Quyosh sistemasi jismlarigacha bo‘lgan masofalarni aniqlash. Jismlargacha masofalarni aniqlash ularning gorizontal parallakslarini topish orqali bajariladi. 2.4-rasmga ko‘ra, Yer markazidan gorizontal sutkalik parallaksi bo‘lgan M osmon jismigacha masofa to‘g‘ri burchakli uchburchak CQ 2 M dan + yoki (2.24) orqali topiladi. Bu erda -odatda yoy sekundlarida ifodalanishini (Oydan boshqa osmon jismlari uchun) e’tiborga olsak (2.25) bo‘ladi. Bu ifodaning qiymatini oldingi tenglamaga quyib, yoritgichgacha masofa (2.26) ifoda orqali topish mumkinligini aniqlaymiz.

Quyosh sistemasi jismlarining o‘lchamlarini aniqlash  Yuqorida keltirilgan formula yordamida faqat Quyosh sitemasidagi jismlargacha bo‘lgan masofalarni hisoblash mumkin. Quyosh sistemasidan juda katta masofada yotgan osmon jismlari, jumladan, yulduzlargacha bo‘lgan masofalarda osmon jismlarining sutkalik parallaks burchaklarini o‘lchashning iloji yo‘q, chunki bunday katta masofalar oldida bazis sifatida qaralayotgan Yer diametrRadiolokatsion usulda ham Quyosh sistemasidagi jismlargacha bo‘lgan masofalarni topish mumkin. Buning uchun o‘ta qisqa impulsli radiosignal osmon jismiga borib qaytib kelguncha ketgan vaqt t ni aniq belgilash zarur bo‘ladi. U holda ligidan (bu yerda s–yorug‘lik tezligi), ifoda yoritgichgacha masofani belgilaydi.

E`TIBORINGIZ UCHUN RAHMAT!

Похожие

Olamning yagona fizik manzarasi

Gallaktika. Koinot tuzilishi va rivojlanishi haqidagi hozirgi zamon dunyoqarashlar

Koinotning tuzilishi va evolyutsiyasi

Astronomiya fanining rivojlanish tarixi

Astronomiya fanining rivojlanish tarixi