Yozgi va qishki turar joy modellarini yaratish - Архтектура - Презентации

Yozgi va qishki turar joy modellarini yaratish

Загружено в:

19.06.2025

Скачано:

0

Размер:

2597.2412109375 KB

Etnoarxeologiya Mavlonova Gulmira

Mavzu: Yozgi va qishki turar joy modellarini yaratish Reja: 1. Dastlabki aholi turar joylari 2. Aholi turar joylarini rivojlanishi 3. Yozgi va qishki uy joylarning farqli jihatlari

Mezolit bilan bog'liq madaniyat turi hududlarga qarab farq qiladi, ammo bu kengroq ovchi-yig'uvchilar turmush tarzi foydasiga yirik hayvonlarni guruhli ovlashning pasayishi va paleolitga xos bo'lgan og'ir qirrali ekvivalentlarga qaraganda ancha murakkab va odatda kichikroq tosh asboblar va qurollarning rivojlanishi bilan bog'liq. Mintaqaga qarab, kulolchilik va to'qimachilikdan ba'zi foydalanishni mezolitga ajratilgan joylarda topish mumkin, lekin odatda qishloq xo'jaligining belgilari neolitga o'tishning belgisi sifatida qabul qilinadi . Doimiy aholi punktlari dengiz yoki ichki suvlarga yaqin bo'lib, yaxshi oziq-ovqat bilan ta'minlaydi. Mezolit jamiyatlari unchalik murakkab deb hisoblanmaydi, dafn etishlar esa ancha sodda; farqli o'laroq, ulug'vor qo'rg'onlar neolit davrining belgisidir.

Irlandiyada "vaqtinchalik" mezolit uyini rekonstruksiya qilish

Kulolchilikgacha bo'lgan neolit Göbekli Tepe xarobalari , c. Miloddan avvalgi 9000 yilNeolit davrda juda keng tarqalgan boshqa ishlanmalar hayvonlarni xonakilashtirish , kulolchilik , sayqallangan tosh asboblar va to'rtburchaklar uylardir. Ko'pgina mintaqalarda tarixdan oldingi jamiyatlar tomonidan qishloq xo'jaligining o'zlashtirilishi aholining tez o'sishi epizodlarini keltirib chiqardi

Nap of Howar , eramizdan avvalgi 3500–3100 yillarga oid dehqonchilik maskani Ba'zi o'simliklarni etishtirishga birinchi urinishlar taxminan 10 ming yil oldin qilingan. Xuddi shu davrda Yaqin Sharqning Hosildor Yarim oy mintaqasida yetishtirilgan arpa va bug'doy muvaffaqiyatli va insoniyat tarixi uchun o'zining oqibatlari jihatidan muhim bo'lib chiqdi. Xuddi shu davrda va o'sha hududda - Zagros tog'larida ( Ganji Dar va boshqalar) - echki ,qo'ylar xonakilashtirilgan

Bu jamiyatlar ixtisoslashtirilgan oziq-ovqat ekinlarini etishtirish, sug'orish va o'rmonlarni kesish kabi tadbirlar orqali o'zlarining tabiiy muhitini tubdan o'zgartirdilar , bu esa ortiqcha oziq-ovqat mahsulotlarini ishlab chiqarish imkonini berdi

Mis davri devor bilan o'ralgan turar-joyning rasmi, Los-Milares , IspaniyaTimna vodiysida eramizdan avvalgi 7000-5000 yillarda mis qazib olinganligi haqida dalillar mavjud. Yaqin Sharqdagi neolitdan xalkolitga oʻtish jarayoni arxeologik tosh asboblar yigʻindilarida yuqori sifatli xomashyo xarid qilish va ulardan foydalanishning pasayishi bilan tavsiflanadi. Bu keskin o'zgarish butun mintaqada, jumladan Tehron tekisligida , Eronda kuzatiladi. Bu erda oltita arxeologik joyni tahlil qilish nafaqat material sifati, balki tosh tosh artefaktlardagi estetik o'zgarishlarning sezilarli pasayishi tendentsiyasini aniqladi. Fazeli & Coningham bu natijalarni mis asboblardan foydalanishning ko'payishi natijasida hunarmandchilikning ixtisoslashuvini yo'qotishning dalili sifatida ishlatadi.

Namozgohtepa — eneolit va jez davriga oid qishloq harobasi. Janubiy Turkmanistonning Kopetdogʻ etaklarida joylashgan, maydoni 70 ga. 1949—52 yillarda professor B. A. Kuftin boshchiligidagi arxeologlar guruhi qazishmalar olib borgan va butun Oʻrta Osiyo eneolit va jez davriga tegishli arxeologik davriy sistemasi ishlab chiqilgan. 1950- yillarning oʻrtalaridan boshlab yodgorlikni keng koʻlamda oʻrganish ishi bilan V. M. Massoy boshchiligidagi Sankt-Peterburg arxeologlar guruhi shugʻullanib kelgan. N.da madaniy qatlamning qalinligi joylarda 34 m gacha boradi. N. madaniy qatlamlari 6 ta xronologik bosqichlarga (Na- mozgoh 1—6) boʻlingan. Ulardan Namozgoh 1—3 eneolit davriga, Namozgoh 4—6 esa jez davriga oiddir. Namozgoh — 1 (ilk eneolit) davrida aholi xom gʻishtdan kurilgan bir xonali uylarda yashagan. Namozgoh — 2 (oʻrta eneolit) davriga kelib, uy-joy qurilishida koʻp xonali uylar paydo boʻladi, bu davr qishloklarining atrofida mudofaa devorlari qad koʻtara boshlagan. Koʻp xonali uylar orasida doyra shaklida otashgohlar qurilgan. Namozgoh — 3 davriga kelib (soʻnggi eneolit), qishloklarning hududi ancha kengayadi, uy-joy majmualari qoshida hovlilar paydo boʻlgan, hovlilarni birlashtiruvchi tor koʻchalar rasmiylashadi, koʻchalar esa qishloq markaziga joylashgan ochiq maydonga tutashadi.

Nomozgoh 4 bosqichi madaniy qatlamlari yodgorliklarda 4-9 metrni tashkil etadi. Bu bosqich sirtiga monoxrom geometrik naqshlar yoki hayvon (echki), qisman qushlar va quyosh belgilari tasviri berib, ishlangan sopol idishlar an'anasi urf bo'lgan. Bosqich oxirlarida kulolchilik charxidan foydalanish boshlanadi. Nomozgoh 5 bosqichi madaniy qatlamlari 2,5 metrni tashkil etadi. Sopol buyumlari kulolchilikcharxida ishlanib, sirtiga qizgish-oq, sariq yoki qisman pushti rangdagi angob berib ishlangan sopol idishlar paydo bo'ladi. Bu bosqichda Nomozgoh 4 davri naqshli sopollari asta-sekin muomaladan chiqib boradi.

Nomozgoh VI davriga kelib, qadimgi yirik dehqonchilik markazlari o’rnida yangi o’zlashtirilgan yerlar hisobiga yangidan yangi qishloq xo’jalik vohalari paydo bo’ladi. Nomozgoh VI davriga kelib, sopol idishlarning turlari ko’payadi. Avvallari juda kam uchraydigan jo’mrakli choynaklar, ko’za va ko’zachalar Nomozgoh VI davrining asosiy idish turlari bo’lib qoladi.

Oltindepa Oltindepaning sharqiy qismidagi tepalikda o'tgan asr 60-yillari oxiri 70- yillar boshlarida V.M.Masson rahbarligidagi arxeologlar guruhi amalga oshirgan qazish ishlarida o'ziga xos diniy imorat ning xarobalarini ochib o'rganishga muvoffaq bo'lishgan. Bu inshoot tashqi tomondan zinasimon shaklda barpo qilingan bo'lib, faoliyati davomida uch marotaba qayta qurilish ishlari olib borilgan. Natijada ustidagi minorasi baland va yirik ko'rinish olgan. Uning ikkinchi zinasi uch tabahali “plyastr”-me'moriy bezak shaklida barpo qilingan. Ibodatxona sajda majmuasi, xo’jalik va yashash uy-joy qismlaridan tashkil topgan. Sajda majmuasida kohinlar jamoasi sag’anasi o'rin olgan, undagi xonalarning biri bevosita sajda uchun mo'ljallangan.

 Topilgan buyumlar

Manzilgoh tashqi tomonidan muhofaza devorlari bilan o’ralgan, ichki tomondan alohida qismlardan iborat mahallalar tarkib topadi. Arxeologik qazish ishlari natijasida manzilgohning atrofini o'rab olgan qalin mudofaa devorining qoldiqlari o'rganilgan. Mudofaa devorida uch marta qurilish ishlari amalga oshirilgan aniqlangan. Dastlab barpo etilgan devorning qalinligi 2 m., keyinchalik 4,8 m., rivojlangan bosqichida esa 6 m. dan iborat bo'lgan. Devor tashqi tomondan yarim aylana burjlar bilan kuchaytirilgan. Mazilgohning janubiy tomonida joylashgan asosiy darvozasi tomonlarida bino qilingan 6,2x3 m. o'lchamdagi minoralar tik tushirilgan me'moriy bezak-“plyastr” bilan boyitilgan. Eniga 15 m. keladigan darvoza arava va piyodalar uchun alohida yo'laklari ajralib turgan. Bu inshootlar manzilgohning rivojlanish cho'qqisiga chiqqan davrda barpo qilingan.

Gyaur-qal'a shahri qazishmalarining uch o'lchovli modeliHöyüğü tadqiq qilgan mashhur sovet va rus arxeologi V. Sarianidiga ko'ra , Gonur Depe "bronza davrining poytaxti yoki imperatorlik shahar-davlati bo'lib, kamida ming kvadrat milyadan ortiq bo'lgan va yuzlab sun'iy yo'ldosh aholi punktlarini qamrab olgan". U, shuningdek, uni "dunyodagi qadimiy sivilizatsiyaning beshinchi markazi" deb atagan, "Murg'ob daryosi turkmanlari jamiyati", rasmiy ravishda " Baqtriya- Marg'iyona arxeologik majmuasi " deb nomlangan. Aytilishicha, u "qadimgi davrning madaniy beshiklari" Misr , Mesopotamiya , Hindiston va Xitoy bilan ittifoq tuzgan Diniy urf-odatlar uning zardushtiylik dinining vatani ekanligini ko'rsatdi . Qo'ylarni qurbonlik qilish, olov va suvga bag'ishlangan ibodatxonalar, soma-haoma (taxminan afyun , efedra va mahalliy narkotikdan tayyorlangan pivo) ichish zardushtiylar tomonidan qo'llaniladigan odatlar deb hisoblangan

Viktor Sarianidi tomonidan topilgan . U yerdan 1972 yilda birinchi sopol parchalarini oldi va 1974 yildan 2013 yilgacha bu joyni qazib oldi. Sarianidi saroyni, mustahkam loy g'ishtdan yasalgan to'siqni va zardushtiylik dini bilan bog'langan olov qurbongohlari bo'lgan ibodatxonalarni topdi. Gonur Depening umumiy maydoni taxminan 55 gektarni tashkil qiladi va arxeologlar tomonidan uchta asosiy sektorga bo'lingan: Shimoliy Gonur , Katta nekropol va Gonur janubi . Majmuaning shimoliy qismida Gonur Shimoliy deb ataladigan oʻlchami taxminan 100x180 m (330x590 fut) boʻlgan markaziy qalʼaga oʻxshash tuzilishga ega edi.• Gonurdepe

Jonbos IV — O'zbekistonda birinchi topilgan neolit davriga (miloddan avvalgi 4—3-ming yillik) oid Kaltaminor madaniyatining eng nodir va muhim yodgorligi. Yodgorlik Qoraqalpogiston Toʻrtko'l tumanida joylashgan. Uni 1938—1940, 1945-yillarda Xorazm arxeologiya-etnografiya ekspeditsiyasi tekshirgan. Jonbos IV da maydoni 300 m² boʻlgan chayla qoldigʻi topilgan. Chayla kattagina urugʻ jamoasining yashash joyi boʻlib xizmat qilgan va unda qariyb 100—120 nafar kishi yashagan. Kuygan qamish va xoda qoldiqlariga qaraganda chayla ustunli, oval shaklida boʻlib, qamish bilan yopilgan. Unda bitta katta va yigirmadan ortiq kichik oʻchoq oʻrni qayd etilgan. Oʻchoqlar girdi va chayladan baliq (choʻrtan, zogʻora, laqqa), hayvon (toʻngiz, jayron, Buxoro bugʻusi), qush suyaklari va tuxum poʻchoqlari hamda bir qancha mayda tosh qurollar topilgan. Tosh qurollar orasida tosh bolta va ponalar, keskich, oʻroq hamda oʻq-yoy paykonlari uchraydi. Topilgan sopol idishlarning tubi yumaloq boʻlib, sirtiga chizma naqsh berilgan

Qoʻyqirilganqal’a – Toʻrtkoʻl shahridan 12 km shimoli sharqda joylashgan. Rejalashtirilishi aylana shaklda, devor bilan oʻrab olingan, umumiy hajmi – 86,5 m 0,6 ga. Yodgorlikning markaziy qismida ikki qavatli inshoot qurilgan, aylana holda, 44.4 m, inshootdan 14,5 m uzoqlikda ikki qatorli mudofaa devor qurilgan. Devor oʻz navbatida toʻqqizta burjga ega, kirish qismi sharqiy devorda joylashgan. Darvoza bir necha aylanma yoʻlaklarga ega boʻlib, „Labirint“ga ega toʻgʻriburchak shaklda yon tomonga oʻsib chiqishi 18 m, ikki yon tomoni yarim aylanali burj bilan kuchaytirilgan umumiy hajmi 0,3 ga. Qal’a xandak bilan oʻrab olinib, kengligi 15 m, chuqurligi 3 m.

Markaziy inshootning birinchi qavati 8 xonadan iborat boʻlib, uning balandligi 8,5 m. Tashqi devor avval paxsadan, keyin toʻrt tomoni teng xom gʻishtdan tiklangan, qalinligi 7,2 m. Uy xonalarini ajratgan devor 0,6 – 1,9 m paxsa keyin xom gʻishtdan qurilgan. Uy xonalari balandligi 3,6 m. Ikkinchi qavat yopiq yoʻlak orqali davom etib, devorlari nayza oʻqi shinaklarga ega. SHarqiy tomondan pandus orqali markaziy inshootga kirilgan boʻlib ikkinchi qavatda joylashgan. Burjlar yon tomonga emas, balki inshoot devoridan birmuncha yuqoriga oʻsib chiqqan. Darvoza tashqi devorning sharqiy tomonida joylashgan. Yodgorlik S. P. Tolstov rahbarligida Xorazm ekspeditsiyasi xodimlari tomonidan topilib, 1951 – 1957-yillarda qazish ishlari olib borildi va olingan ashyolarga qarab, birinchi qavat mil. avv IV asrlarga oidligi aniqlangan. Devor yaqinidan kengiligi 10 metr keladigan xandak utgan. Yodgorlikda madaniy hayot milodiy IV asrda barham topgan.

Yozgi uylar, asosan, dam olish va hordiq chiqarish uchun moʻljallangan boʻlib, ularning oʻziga xos xususiyatlari quyidagilardan iborat: 1. Tabiat bilan uyg‘unlik Odatda, tog‘, dengiz bo‘yi yoki qishloq joylarda joylashgan bo‘ladi. Katta derazalar va ochiq maydonlar orqali tabiiy yorug‘lik va shamollatish ta’minlanadi. 2. Yengil va ochiq me'moriy uslub Ochiq teraslar, balkonlar yoki verandalar mavjud bo‘ladi. Ichki dizayn soddalik va yengillik bilan ajralib turadi, ko‘pincha yorqin va tabiiy ranglar qo‘llaniladi. 3. Shamollatish va salqinlikni saqlash tizimi Yozgi uylar issiq iqlim sharoitiga moslangan bo‘lib, yaxshi shamollatish tizimi va ko‘pincha yengil qurilish materiallaridan foydalaniladi. Yog‘och, g‘isht, tosh yoki bambuk kabi tabiiy materiallardan qurilgan bo‘ladi.

Quyosh panellari, yomg‘ir suvidan foydalanish tizimlari kabi ekologik texnologiyalar qo‘llanilishi mumkin.Ko‘pincha atrof-muhitga mos ravishda tabiiy landshaft bilan uyg‘unlashgan bo‘ladi. Yozgi uylar shinamligi, tabiat bilan uyg‘unligi va qulayligi bilan ajralib turadi.

Qishki turar joylar sovuq ob-havo sharoitlariga moslashtirilgan bo‘lib, ularning asosiy xususiyati mustahkam va issiqlikni saqlovchi materiallardan qurilganligidir. Yog‘och, g‘isht yoki toshdan qurilgan qalin devorlar sovuqni ichkariga kiritmaydi va iliqlikni uzoq saqlashga yordam beradi. Ichki qismi qo‘shimcha izolyatsiya bilan qoplanib, pol va tom qismida ham maxsus qoplamalar qo‘llaniladi. Isitish tizimi qishki uylarning eng muhim jihatlaridan biri bo‘lib, kamin, pech yoki markaziy isitish tizimi orqali xona harorati me’yorda ushlab turiladi. Ko‘p hollarda ikki qavatli derazalar ishlatiladi, bu esa tashqi sovuq havoning kirishini oldini olib, uy ichidagi iliqlikni saqlaydi. Zamonaviy uylar pol osti isitish tizimiga ham ega bo‘lishi mumkin. Ichki makon iliq va shinam bo‘lishi uchun tabiiy yog‘och, tosh yoki qalin matolar bilan bezatiladi. Junli gilamlar, qalin pardalar va yumshoq mebellar xonaga qo‘shimcha iliqlik va qulaylik bag‘ishlaydi. Yorug‘ va tabiiy ranglar interyerda iliq muhit yaratishda muhim rol o‘ynaydi.  Tashqi muhit sovuqqa bardoshli bo‘lishi uchun uylarning tom qoplamalari qorga chidamli materiallardan ishlanadi. Ba’zi qishki uylar ochiq verandalar, yopiq issiq dam olish joylari yoki saunalar bilan jihozlanadi. Bu kabi turar joylar nafaqat iliqlik, balki tabiiy muhit bilan uyg‘unlikni ham ta’minlaydi.

Eskimoslar

Foydalanilgan adabiyotlar: ① Сергей Наумов. Узбекистан: В Хорезме отметили столетие русского археолога С. П. Толстова, 2007 ② Неразик, Е. Е., Лапиров-Скобло, М. С., Трудновская, С. А. & Вайнберг, Б. И. (1981). Городище Топрак- кала (раскопки 1965—1975 гг.) (ТХАЭЭ, т. 12). Москва. ③ Yatsenko, S.A. (2007). «The biggest expedition. Studying the ancient Iranian world: Chorasmian Expedition of S.P. Tolstov». Transoxiana 12. Yatsenko 2007 (accessed 4 April 2010). ④ Tolstov, S.P. (1945). «In the deserts of Khwarizm». The Asiatic Review XL no. 144; Tolstov, S.P. (1950). «Die archäologisch-ethnographische Expedition der Akademie der Wissenschaften der UdSSR nach Choresm vom Jahre 1947». Sowjetwissenschaft, Gesellschaftswiss., Abt. 1. ⑤ Tolstov, S.P. (1956). «The prehistoric cultures and primitive irrigation systems of ancient Chorasmia» // Bulletin of the Institute of Archaeology, Univ. of London 13 (for 1955-56); Гулямов, Я. Г. (1957). История орошения Хорезма с древнейших времен до наших дней. Ташкент; Андрианов, Б. В. (1969). Древние оросительные системы Приаралья. Москва. ⑥ Итина, М. А. (1997). «К 90-летию С. П. Толстова и 60-летию Хорезмской археолого-этнографической экспедиции» // Российская археология 1997 no. 4. 189—199; Рапопорт, Ю. А. & Семенов, Ю. М. (2004). «Сергей Павлович Толстов: выдающийся этнограф, археолог, организатор науки» // Выдающиеся отечественные этнологи и антропологи XX в. / Отв. ред. В. А. Тишков & Д. Д. Тумаркин. Москва.

E'tiboringiz uchun rahmat

Похожие

Dopusk va o’tkazishlarni yagona va dopusk va o’tkazishlar tizimi

Dopusk va o’tkazishlar. O’zbekiston respublikasida yagona va dopusk va o’tkazishlar sistemasi

Qurilish materiallari va buyumlari

Menejment madaniyati va uslublari

Qurilish ob’yektlari