Matnli masalalarni yechish usullari - Алгебра - Презентации

Matnli masalalarni yechish usullari

Загружено в:

23.09.2019

Скачано:

0

Размер:

1263.666015625 KB

Mavzu: Matnli masalalarni yechish usullari

• O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI • OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI • BUXORO DAVLAT UNIVERSITETI • PEDAGOGIKA FAKULTETI • Boshlang`ich ta`lim va sport • tarbiyaviy ishi yo`nalishi • 4- 2 BTU - 11 guruh talabasi Abdullayeva Mahliyoning • “ Matematika o`qitish metodikasi” fanidan tayyorlagan MUSTAQIL ISHI

MATNLI MASALALARNI YECHISH USULLARI • Qadimdan arifmetik masalalarni yechishga hurmat bilan qaraganlar. Odamlar juda ko'p zarur amaliy hayotiy masalalarga javob bera olganlar. «Matematika — aql gimnastikasi deyilishi bejis emas, albatta. • Masala yechish oson emas. Birinchidan, qo'shish, ayirish, ko'paytirish va bo'lish amallaridan mohirlik bilan foydalanishni bilish kerak. Bu hammasi emas. Qiyinligi shundaki, noma'lum va izlangan qiymatni topish uchun zarur bo'lgan arifmetik amallarni qo'llay bilishdir. • Bir amal bilan yechiladigan sodda arifmetik masalalar, umu-man, ikkita formula bilan ifodalanadi: • a = b + c va a = b • c.

1- masala. Terimchi 8 soatda 96 kg paxta terdi. U 5 soatda necha kg paxta teradi? Yechish. usul. 96 : 8 = 12 (kg) va 12-5 = 60 (kg). usul. 8 : 5 = 1,6 (marta) va 96 : 1,6 = 60 (kg). usul. 8 soat = 480 min, 480: 96 = 5 (min), 5 soat = 300 min, 300 : 5 = 60 (kg).• Matematikada masalalarni yechishning asosiy usullari sifatida arifmetik va algebraik usullar farq qilinadi. Arifmetik usulda masalani savoliga javob sonlar ustida arifmetik amallarni bajarish natijasida topiladi. • Ayni bir masalani yechishning turlicha arifmetik usullari berilganlar orasidagi, berilganlar bilan noma'lumlar orasidagi arifmetik amallarni tanlashda bu munosabatlarni bajarishdagi ketma-ketliklar bilan farq qiladi.

Algebraik usulda masala savoliga javob tenglama tuzish va yechish natijasida topiladi. Harf bilan belgilash uchun noma'lum tanlashga, mulohazalar yuritish yo'llariga bog'liq ravishda ayni bir masala bo'yicha turlicha tenglamalar tuzish mumkin . • 2- masala. Kosa va ikkita chinni piyolaga 740 g suv ketadi. Kosaga piyolaga qaraganda 380 g ko'p suv ketadi. Kosaga necha gramm suv ketadi? • Yechish. 1- usul. Kosaga x g suv ketsin, u holda masala shartiga ko'ra bitta piyolaga (x - 380) g, ikkita piyolaga esa (x - 380)-2 g suv ketadi, kosa va ikkita piyolaga (x + (x -380)) x x 2 g suv ketadi. Kosa va ikkita piyolaga 740 g suv ketgani uchun x + (x - 380) -2 = 740 tenglama tuzish mumkin. Uni yechib x = 500, ya'ni kosaga 500 g suv ketishi topiladi.

2. usul. Piyolaga x g suv ketsin, u holda kosaga (x + 380) g suv ketadi, ikkita piyolaga 2 x g suv ketadi. Kosa va ikkita piyolaga ((x + 380) + 2x) g suv ketadi. Kosa va ikkita piyolaga 740 g suv ketganligi uchun (x + 380) + 2 x = 740 tenglama tuzish mumkin. Uni yechib, x = 120 topiladi. Kosaga qancha suv ketishini topish uchun x ning topilgan qiymatini x + 380 ifodaga qo'yiladi. U holda 120 + 380 = 500. Demak, kosaga 500 g suv ketadi. 3. usul. Kosaga x g suv, bitta piyolaga y g suv ketsin, u holda ikkita piyolaga 2y g suv ketadi, kosa va ikkita piyolaga (x + 2y) g suv ketadi, bitta piyolaga (x - 380) g suv ketsa, x - 380 ifoda kosa va ikkita piyolaga 740 g suv ketgani uchun tenglamalar sistemasiga ega bo'lamiz. Bu sistemani yechib, x = 500, y = 120 olinadi. Masalada kosaga qancha suv ketishini topish talab etilayotgani uchun topilgan ma'lumotlardan talab etilayotgani tanlanadi.

Matnli masala biror-bir vaziyatning tabiiy tildagi ifodasi bo'lib, unda bu vaziyatning biror qismiga miqdoriy tavsif berish, uning qismlari orasidagi ba'zi munosabatlar bor-yo'qligini aniqlash yoki bu munosabat turini aniqlash talab etiladi. Har qanday matnli masala shart va talabdan iborat. Masalaning shartida obyektlar va berilgan obyektlarni xarak-terlovchi ba'zi miqdorlar haqida, bu obyektlarning ma'lum va noma'lum qiymatlari haqida, ular orasidagi munosabatlar haqida ma'lumotlar beriladi. Masalaning talabi nimani topish kerakligini ko'rsatishdir. Masalan, buyruq (To'g'ri to'rtburchakning yuzini toping) yoki so'roq (To'g'ri to'rtburchakning yuzi nimaga teng?) shaklidagi jumla bilan ifodalanishi mumkin. 1- misol. Yer maydonini «qo'l kuchi yordamida yuz kishi 10 kunda, «O'zbekiston» traktorida esa 1 soatda haydash mum-kin. Bu maydon qo'l kuchi va traktorda birgalikda necha kunda haydab bo'linadi? Yechish. Bu masalaning sharti: yer maydonini «qo'l kuchi yordamida yuz kishi 10 kunda, «O'zbekiston» traktorida esa 1 kun da haydash mumkin. Unda uchta miqdor orasidagi munosabat ifodalanayapti: ish hajmi, mehnat unumdorligi va ishni bajarishda sarflanadigan vaqt bo'lib, bunda uchta turli vaziyat qaraladi.

Birinchi vaziyat. Biror ish hajmi faqat qo'l kuchi yordamida ma'lum unumdorlik bilan bajariladi. Bir miqdorning qiymati ma'lum, u ham bo'lsa, ish vaqti 10 kun. Boshqa miqdorlarning qiymati noma'lum. • Ikkinchi vaziyat. Aynan o'sha ish hajmi faqat «O'zbekiston» traktorida ma'lum unumdorlik bilan bajariladi. Ish vaqti ma'lum, 1 kun. Boshqa miqdorlarning qiymatlari noma'lum. • Uchinchi vaziyat. Aynan o'sha ish hajmi har birining mos unumdorligi bilan bajariladi. Uchala miqdorning qiymatlari noma'lum. • Masalaning talabi: «Bu maydon necha kunda haydab bo'linadi?». Unda noma'lum miqdorlardan birining qiymatini, u ham bo'lsa, ikkalasi birgalikda ishlagan vaqtini topish kerakligi ko'rsatiladi. Shu talabning o'zini buyruq shaklida ham ifodalash mumkin: «Ikkalasi birgalikda ishlaganda, maydonni haydash uchun ularga necha kun talab etilishini toping». • Mazkur masalada miqdorlarning beshta noma'lum qiymatlari bor, ulardan biri masalaning talabiga kiradi. Miqdorning bu qiymati izlanuvchi miqdor deb ataladi.

MASALALAR YECHISH • Matnli masalalarni arifmetik usulda yechish murakkab fao-liyat bo'lib, uning mazmuni berilgan masalaga ham, masala yechuvchining malakasiga ham bog'liq. Shunday bo'lsa-da, unda bir necha bosqichni ajratish mumkin. • Masalaning mazmunini tushuntirib yechish va tahlil qilish. • Masalani yechish rejasini izlash va tuzish. • Yechish rejasini bajarish. Masalaning talabini bajarish haqidagi xulosani ifodalash (masalaning savoliga javob berish). • Yechimni tekshirish va agar xato bo'lsa, uni tuzatish. Masalaning talabini bajarish yoki masalaning savoliga javob berish haqidagi uzil-kesil xulosani ifodalash. • Shuni ta'kidlash kerakki, masala yechish jarayonida aytib o'tilgan bosqichlar qat'iy chegaraga ega emas va har doim ham birday to'la bajarilmaydi.

4- shart. • Test sinovi. Guruhlarga test savollari yozilgan kartochkalar beriladi. • Unda 2, 3, 5-mashqlar berilgan.

Agar matn bo'yicha maxsus savollar berib va ularga javob berilsa, bu masalaning mazmunini tushunib yetish, uning sharti va talabini ajratib olish mumkinmi? • Bu masala nima haqida? • Masalada nimani topish talab etiladi? • «Shu butun vaqt mobaynida» so'zlari nimani anglatadi? • Masalada uning har bir qatnashchisining harakati haqida nima ma'lum? • Masalada nima noma'lum? • Nima izlanuvchi: sonmi, kattalikning qiymatimi, muno- sabatning turimi? • Masalaning mazmunini tushunib yetishda va masala yechi-mini izlash uchun asos yaratishda masala matnini qayta ifodalash vaziyatlarning berilgan ifodasini, barcha munosabatlarni ularni boshqa ifodasi bilan almashtirish katta yordam beradi. Bu vosi-tadan matnni ma'noli qismlarga ajratish maqsadlarida foyda-lanish ayniqsa samaralidir.

Matn bo'yicha masalani tahlil qilish masala shartidan ham, uning savollaridan ham boshlanishi mumkin bo'lgan mulo-hazalar zanjiri ko'rinishida o'tkazilishi mumkin. • Masalaning shartidan savolga tamon tahlil qilishda beril-ganlar bo'yicha qanday noma'lum va arifmetik amal yordamida topilishi mumkinligini aniqlash kerak. Bu noma'lumni berilgan ma'lumot deb hisoblab, yana o'zaro bog'langan ikkita ma'lu-motni ajratish, uning yordamida topilishi mumkin bo'lgan noma'lumni va, shuningdek, mos arifmetik amalni aniqlash kerak va hokazo. Bu jarayonning bajarilishi noma'lumni hosil qilishga olib keluvchi amalni aniqlaguncha davom ettiriladi.

• . Chamalab ko'rish usuli. • Bu usulning mohiyati yechish natijasining to'g'riligini biror darajadagi aniqlikda oldindan aytishdan iborat. Chamalab ko'rish usuli faqat masalani yechganda chiqqan natija oldindan aytilgan natijaga mos kelma-gan holdagina «Masalaning yechimi to'g'rimi?», degan savolga aniq javob beradi. • Bu usuldan foydalanib, quyidagi masalaning yechimini tekshirishda mulohaza qanday o'tkazilishi ko'rsatiladi:

Hosil qilingan natija bilan masala shartlarini taqqoslash usuli. • . Bu usulning mohiyati, topilgan natija masala matniga kiritiladi va mulohazalar asosida bunda ziddiyat vujudga kelish- kelmasligi aniqlanadi. • 2- masala. O'tqazish uchun 600 tup o'rik va 400 tup olma ko'chatlari keltirildi. Ular qatorlarga baravardan o'tqazildi. Bunda o'rik o'tqazilgan qator olma o'tqazilgan qatordan 5 ta ko'p bo'ladi. O'rik, olma o'tqazilgan qatorlar alohida nechtadan bo'ladi? Olma 10 qator va o'rik 15 qator bo'lishi mumkin.

Hosil qilingan natija bilan masala shartlarini taqqoslash usuli. • Bu usulning mohiyati, topilgan natija masala matniga kiritiladi va mulohazalar asosida bunda ziddiyat vujudga kelish-kelmasligi aniqlanadi. • 2- masala. O'tqazish uchun 600 tup o'rik va 400 tup olma ko'chatlari keltirildi. Ular qatorlarga baravardan o'tqazildi. Bunda o'rik o'tqazilgan qator olma o'tqazilgan qatordan 5 ta ko'p bo'ladi. O'rik, olma o'tqazilgan qatorlar alohida nechtadan bo'ladi? Olma 10 qator va o'rik 15 qator bo'lishi mumkin.

Похожие

Epyurni qayta tuzish usullari. Almashtirish usuli. Masalalarni yechish algoritmi

Aylantirish usuli. Joylashtirish usuli. Masalalarni yechish algoritmi

Trigonometrik tengsizliklarni yechish usullari

52 – 24 ko`rinishidagi ayirishning yozma usuli. Sodda masalalarni ikki amalli masalaga aylantirib yechish

4-sinf matematika. misollar yechish