logo
  1. Главная страница
  2. Презентации
  3. Алгебра
  4. Kvadrat funksiya

Kvadrat funksiya

Загружено в:

23.09.2019

Скачано:

0

Размер:

844 KB
Скачать
Kvadrat funksiya REJA: 1. KVADRAT FUNKSIYANING TA&#39;RIFI; 2. y = x 2 FUNKSIYA; 3. y=ax 2 FUNKSIYA; 4. y=ax+bx+c FUNKSIYA; Foydalanilgan adabiyotlar. WWW.ARXIV.UZ 0 2 2 S vt gt S     S c v,b , 2 a 02  gtKVADRAT FUNKSIYA 1.KVADRAT FUNKSIYANING TA&#39;RIFI Fan va texnikaning turli sohalarida kvadrat funksiyalar deyiladigan funksiyalar uchraydi. Misollar keltiramiz: 1) Tomoni x bo&#39;lgan kvadratning yuzi y = x 2 formula bo&#39;yicha hisoblanadi. 2) Agar jism yuqoriga v tezlik bilan otilgan boisa, u holda t vaqtda undan yer sirtigacha masofa formula bilan aniqlanadi, bunda S 0 — boshlang&#39;ich t=0 vaqt momentidagi jismdan yer sirtigacha masofa. Bu misollarda y = ax 2 + bx + c ko&#39;rinishdagi funk siyalar qaraldi. Birinchi misolda a=1, b = c = 0, o&#39;zgaruvchilar esa x va y lar bo&#39;ladi. Ikkinchi misolda o&#39;zgaruvchilar esa t va s harflari bilan belgilangan. WWW.ARXIV.UZ Ta&#39;rif: y = ax 2 + bx + c funksiya kvadrat funksiya deyiladi, bunda a, b va c — berilgan haqiqiy sonlar, x 0,  a — haqiqiy o&#39;zgaruvchi. Masalan, quyidagi funksiyalar kvadrat funksiyalardir: y = x 2 , y = -2x 2 , y = x 2 -x, y = x 2 -5x+6, y = -3x 2 +4 x. 1-masala. x=- 2, x = 0, x = 3 bo&#39;lganda y (x) = x 2 - 5x+6 funksiyaning qiymatini toping. Yechish: y(-2)=(-2) 2 -5-(-2)+6=20; y (0)=0 2 -5-0+6=6; y (3)=3 2 -5-3+6=0. WWW.ARXIV.UZ 2-masala. x ning qanday qiymatlarida y = x 2 + 4x - 5 kvadrat funksiya 1) 7 ga; 2) -9 ga; 3) -10 ga; 4) 0 ga teng qiymatni qabul qiladi? Yechish: 1) Shartga ko&#39;ra x 2 +4x-5 = 7. Bu tenglamani yechib, quyidagini hosil qilamiz: x 2 +4x-12 = 0,6 , 2 , 4 2 12 4 2 2,1 2 1           x x x Demak, y (2) = 7 va y (-6) = 7. 2) Shartga ko&#39;ra x 2 + 4x - 5 = -9, bundan x 2 +4x + 4 = 0, (x + 2) 2 =0, x = -2. 3) Shartga ko&#39;ra x 2 +4x-5=-10, bundan x 2 +4x + 5 = 0. Bu tenglamani yechib, x 1,2 =-2±i ekanini topamiz. Demak, tenglama haqiqiy ildizlarga ega emas va shuning uchun x ning hech qanday haqiqiy qiymatlarida berilgan funksiya -10 qiymatni qabul qilmaydi. 4) Shartga ko&#39;ra x 2 +4x-5 = 0, bundan x 1 =l, x 2 =-5. Oxirgi holda x ning y = x 2 +4x- 5 funksiya 0 ga teng, ya&#39;ni y (1) = 0 va y (-5) = 0 bo&#39;lgan qiymatlari topildi. x ning bunday qiymatlari kvadrat funksiyaning nollari deyiladi. 3-masala. y = x 2 -3x funksiyaning nollarini to ping. Yechush: x 2 - 3x = 0 tenglamani yechib, x 1 = 0, x 2 = 3 ekanini topamiz. WWW.ARXIV.UZ X -4 -3 -2 - 1 0 1 2 3 4 y=x 2 16 9 4 1 0 1 4 9 162. y = x 2 FUNKSIYA y = x 2 funksiyani, ya&#39;ni a = 1, b=c=Q bo&#39;lgandagi y = ax 2 + bx + c kvadrat funksiyani qaraymiz. Bu funk-siyaning grafigini yasash uchun uning qiymatlari jadvalini tuzamiz: Jadvalda ko &#39; rsatilgan nuqtalarni yasab va ularni silliq egri chiziq bilan birlashtirib , y = x 2 funksiyaning grafigini hosil qilamiz (1- rasm ). y = x 2 funksiyaning grafigi bo&#39;lgan egri chiziq parabola deyiladi. y = x 2 funksiyaning xossalarini qaraymiz. * y = x 2 funksiyaning qiymati x 0 ga teng bo’lmaganda musbat va x = 0 bo&#39;lganda nolga teng. Demak, y = x 2 parabola koordinatalar boshidan o&#39;tadi, parabolaning qolgan nuqtalari esa abssissalar o&#39;qidan yuqorida yotadi. y = x 2 para bola abssissalar o &#39;qiga (0; 0) nuqtada urinadi deyiladi. * y = x 2 funksiyaning grafigi ordinatalar o&#39;qiga nisbatan simmetrik, chunki ( -x) 2 =x 2 . Masalan, y(-3)=y(3)=9 (1-rasm). Shunday qilib, ordinatalar o&#39;qi parabolaning simmetriya o’qi bo&#39;ladi. Parabolaning o&#39;z simmetriya o&#39;qi bilan kesishish nuqtasi parabolaning uchi deyiladi. y=x 2 parabola uchun koordinatalar boshi uning uchi bo&#39;ladi. * x > 0 bo&#39;lganda x ning katta qiymatiga y ning katta qiymati mos keladi. Masalan, y(3)>y(2,. y = x 2 funksiya x>0 oraliqda o&#39;suvchi deyiladi (1-rasm). x < 0 bo&#39;lganda x ning katta qiymatiga y ning kichik qiymati mos keladi. Masalan, y (-2)<y (-4), y = x 2 funksiya x < 0 oraliqda kamayuvchi deyiladi (1-rasm).1 2 3 4 -4 -3 -2 -1 0 x1 y 4 9 16 WWW.ARXIV.UZ Masala. y = x 2 parabola bilan y = x+6 to&#39;g&#39;ri chiziqning kesishish nuqtalari koordinatalarini toping. Kesishish nuqtalari sistemaning yechimlari bo&#39;ladi.       6 , 2 x y x y Bu sistemani yechib, x 2 =x+6, ya&#39;ni x 2 -x- 6=0 ni hosil qilamiz, bundan x 1 = 3, x 2 = -2, x, va x 2 larning qiymatlarini sistemaning tenglamalaridan biriga qo&#39;yib, y 1 = 9, y 2 = 4 ni topamiz. Javob. (3; 9), (-2; 4).A Parabola texnikada keng ko&#39;lamda foydalaniladigan ko&#39;pgina ajoyib xossalarga ega. Masalan, parabolaning sim metriya o&#39;qida parabolaning fokusi deb ataladigan f nuqta bor (2-rasm). Agar bu nuqtada yorug&#39;lik manbai joylashgan bo&#39;lsa, u holda paraboladan akslangan barcha yorug&#39;lik nurlari parallel bo&#39;ladi. Bu xossadan projektorlar, lokatorlar va boshqa asboblar tayyorlashda foydalaniladi. y = x 2 parabolaning fokusi (0; 1/4) nuqta bo&#39;ladi. WWW.ARXIV.UZ 3. y=ax 2 FUNKSIYA 1- masala. y=2x 2 funksiyaning grafigini yasang. A y=2x 2 funksiyaning qiymatlar jadvalini tuzamiz: Topilgan nuqtalarni yasaymiz va ular orqali silliq egri chiziq o &#39; tkazamiz (3 -rasm ). y =2 x 2 va y = x 2 funksiyalarning grafiklarini taqqos - aymiz (3 -rasm ). x ning aynan bir qiymatida y =2 x 2 funk siyaning qiymati y = x 2 funksiyaning qiymatidan 2 marta ortiq . Bu y=2x 2 funksiya grafigining har bir nuqtasini y=x 2 funksiya grafigining xuddi shunday abssissali nuq-tasining ordinatasini 2 marta orttirish bilan hosil qilish mumkinligini bildiradi. y=2x 2 funksiyaning grafigi y=x 2 funksiya grafigini Ox o&#39;qidan Oy o&#39;qi bo&#39;yicha 2 marta cho&#39;zish bilan hosil qi-linadi, deyiladi. 2-masala. y = (1/2) x 2 funksiyaning grafigini yasash. Y=(1/2)x 2 funksiyaning qiymatlar jadvalini tuzamiz: X -3 -2 -1 0 1 2 3 y=(1/2)x 2 4,5 2 0,5 0 0,5 2 4,5 Topilgan nuqtalarni yasab, ular orqali silliq egri chiziq o&#39;tkazamiz (4- rasm). y =(1/2)x 2 va y=x 2 funksiyalarning grafiklarini taqqoslaymiz. y =(1/2)x 2 funksiya grafigining har bir nuqtasini y=x 2 funksiya grafigining xuddi shunday abssissali nuqtasining ordinatasini 2 marta kamaytirish bilan hosil qilish mumkin. y = (1/2 x 2 funksiyaning grafigi y=x 2 funksiya grafigini Ox o&#39;qiga Oy o&#39;qi bo&#39;yicha 2 marta siqish yo&#39;li bilan hosil qilinadi, deyiladi. X -3 -2 - 1 0 1 2 3 y=2x 2 18 8 2 0 2 8 18 1 2 -1 0 x1 y 2 y=2x 2 y=x 2 1 2 0 x1/2 y 2 y=(1/2)x 2 WWW.ARXIV.UZ 3-masa1a. y=—x 2 funksiyaning grafigini yasang. y=-x 2 va y=x 2 funksiyalarni taqqoslaymiz. x ning aynan bir qiymatida bu funksiyalarning qiymatlari modullari bo&#39;yicha teng va qarama-qarshi ishorali. Demak, y=-x 2 funksiyaning grafigini y=x 2 funksiya grafigini Ox o&#39;qiga nisbatan simmetrik ko&#39;chirish bilan hosil qilish mumkin (5- rasm). Shunga o&#39;xshash y = - (1/2) x 2 funksiyaning grafigi Ox o&#39;qiga nisbatan y = (1/2) x 2 funksiya grafigiga simmetrikdir (6- rasm). y=ax 2 funksiyaning grafigi istalgan (0; (1/(4a)) da ham parabola deb ataladi. a>0 da parabolaning tarmoqlari yuqoriga, a > 0 da esa pastga yo&#39;nalgan. y=ax 2 parabolaning fokusi 0; — nuqtada joylashganligini ta&#39;kidlaymiz. y = ax 2 funksiyaning asosiy xossalahni sanab o&#39;tamiz, bunda a 0 ga teng emas.1 0 x1 y y=x 2 y=-x 2 0 xy y=(1/2)x 2 Y=-(1/2)x 2 WWW.ARXIV.UZ 1) Agar a >0 bolsa, u holda y =ax 2 funksiya x 0 ga teng emas bo&#39;lganda musbat qiymatlar qabul qiladi; agar a < 0 bolsa, u holda y=ax 2 funksiya x 0 ga teng emas bolganda manfiy qiymatlar qabul qiladi; y=ax 2 funksiyaning qiymati faqat x=0 bo&#39;lgan-dagina 0 ga teng bo&#39;ladi. 2) y =ax 2 parabola ordinatalar o&#39;qiga nisbatan sim metrik bo’ladi. 3) Agar a > 0 bo&#39;lsa, y holda y =ax 2 funksiya x > 0 bo’lganda o&#39;sadi va x< 0 bo&#39;lganda kamayadi. agar a<0 bo&#39;lsa, u holda y=ax 2 funksiya x>0 boiganda kamayadi va x< 0 bo&#39;lganda o&#39;sadi. Bu barcha xossalarni grafikdan kuzatish mumkin (7-rasm). 0 xy y=ax 2 , a>0 a) 0 xy y=ax 2 , a<0 b) WWW.ARXIV.UZ 4-masala. Bitta koordinata tekisligida y = 2x 2 va y = 8 funksiyalarning grafiklarini yasang. Shu grafiklar yordamida 2x 2 >8 tengsizlikni yeching. Berilgan funksiyalarning grafiklarini yasaymiz (8- rasm). 2x 2 >8 tengsizlikni yechish uchun x ning shunday qiymatlarini topish kerakki, y=ax 2 parabolaning nuqtalari y=% to&#39;g&#39;ri chiziqdan yuqorida yotsin. 8- rasmdan ko&#39;rinib turibdiki, 2x 2 >8 tengsizlik x <-2 bo&#39;lganda va shuningdek x>2 bo&#39;lganda to&#39;g&#39;ri bo&#39;ladi. 5-masala. a ning shunday qiymatini topingki, y=ax 2 parabola bilan y =2x+4 to&#39;g&#39;ri chiziqning kesishish nuqtalaridan birining abssissasi x=2 bo&#39;lsin. To&#39;g&#39;ri chiziqning 2=2x+4 tenglamasidan kesi shish nuqtasining ordinatasini topamiz: y =2 • 2+4=8. Pa rabolaning y=ax 2 tenglamasiga x=2, y=8 ni qo&#39;yib, 8=a•2 2 ni hosil qilamiz, bundan a = 2. 1 2 -2 -1 0 x1 y 8 Y=8 WWW.ARXIV.UZ 4. y=ax+bx+c FUNKSIYA 1-masa1a. y=x 2 — 2x+3 funksiyaning grafigini yasang va uni y=x 2 funksiya grafigi bilan taqqoslang. y=x 2 — 2x+3 funksiyaning qiymatlar jadvalini tuzamiz: X -3 -2 -1 0 1 2 3 y=x 2 -2x+3 18 11 6 3 2 3 6 Topilgan nuqtalarni yasaymiz va ular orqali silliq egri chiziq o &#39; tkazamiz ( 9 - rasm ). Grafiklarni taqqoslash uchun to 1 la kvadratni ajratish usulidan foydalanib, y=x 2 —2x+3 formulaning shaklini almashtiramiz:2 1)- (x 2 1 2x- x y 22      Awal y=x 2 va y=(x- l) 2 funksiyalarning grafiklarini taqqoslaymiz. Agar (x 1 , y 1 ) nuqta y=x 2 parabolaning nuqtasi, ya&#39;ni y 1 =x 1 2 boisa, u holda (x 1 +1; y 1 ) nuqta y=(x-l) 2 funksiyaning grafigiga tegishli bo&#39;ladi, chunki ((x 1 + 1) - 1 ) 2 = x 1 2 =y 1 . Demak, y=(x-1) 2 funksiya ning grafigi y=x 2 paraboladan bir birlik o&#39;ngga siljitish (parallel ko&#39;chirish) bilan hosil qilingan parabola bo&#39;ladi (10- rasm) . Endi y = (x-1) 2 va y = (x-1) 2 +2 funksiyalarning grafiklarini taqqoslaymiz. x ning har bir qiymatida y=(x— 1) 2 +2 funksiyaning qiymati y=(x-1) 2 funksiyaning qiymatidan 2 taga ortiq. Demak, y=(x- l) 2 +2 funksiyaning grafigi y=(x-l) 2 parabolani ikki birlik yuqoriga siljitish bilan hosil qilingan parabola bo&#39;ladi (11- rasm) . Shunday qilib, y=x 2 -2x+3 1 2 3 -3 -2 -1 0 x3 y 6 11 18 2 0 1 X 1 X 1 +1 xy y=x 2 y 1 y=(x-1) 2 0 1x 1 +1 xy y=(x-1) 2 +2 y=(x-1) 2y 1 +2 y 1 2 WWW.ARXIV.UZ ftinksiyaning grafigi y=x 2 parabolani bir birlik o&#39;ngga va ikki birlik yuqoriga siljitish natijasida hosil qilingan parabola bo&#39;ladi (40- rasm). y=x 2 -2x+3 parabolaning simmetriya o&#39;qi ordinatalar o&#39;qiga parallel va parabolaning uchi boigan (1; 2) nuqtadan o&#39;tgan to&#39;g&#39;ri chiziq bo&#39;ladi. y=a(x—x) 2 +y 0 funksiyaning grafigi y=ax 2 parabolan agar x 0 >0 bo&#39;lsa, abssissalar o&#39;qi bo&#39;yicha o&#39;ngga x 0 ga, agar x 0 <0 bo&#39;lsa, chapga |x 0 | ga siljitish; agar y 0 >0 bo&#39;lsa, ordinatalar o&#39;qi bo&#39;ylab yuqoriga y 0 ga, agar y 0 <0 bo&#39;lsa, pastga | y 0 | ga siljitish yo&#39;li bilan hosil qilinadigan parabola bo&#39;lishi shunga o&#39;xshash isbot qilinadi. , 4 4 2 2 a ac b a b x a y         ya&#39;ni y=a (x-x 0 ) 2 +y 0 kabi ko&#39;rinishda yozish mumkin, bunda , 4 4 ) ( , 2 2 000 a ac b x y y a b x     Istalgan y=ax 2 +bx+c kvadrat funksiyani to&#39;la kvadratni ajratish yordamida Shunday qilib, y=ax 2 +bx+c funksiyaning grafigi y=ax 2 parabolani koordinatalar o&#39;qlari bo&#39;ylab siljitishlar natijasida hosil bo&#39;ladigan parabola bo&#39;ladi. y=ax 2 +bx+c tenglik parabolaning tenglamasi deyiladi. y=ax 2 +bx+c parabola uchining (x 0 ; y 0 ) koordinatalarini quyidagi formula bo&#39;yicha topish mumkin: c bx ax x y y a b x       0 2 0 0 0 0 ) ( , 2 y=ax 2 +bx+c parabolaning simmetriya o&#39;qi ordina talar o&#39;qiga parallel va parabolaning uchidan o&#39;tuvchi to&#39;g&#39;ri chiziq bo&#39;ladi. y=ax 2 +bx+c parabolaning tarmoqlari, agar a>Q bo&#39;lsa, yuqoriga yo&#39;nalgan, agar a<0 bo&#39;lsa, pastga yo&#39;nalgan bo&#39;ladi. 0 1 xy y=(x-1) 2 +2 y=(x-1) 2 2 y=x 2 WWW.ARXIV.UZ 2-masala. y=2x 2 -x-3 parabola uchining koordi natalarini toping. Parabola uchining abssissasi: 4 1 2 0    a b x Parabola uchining ordinatasi:       81 3; 41 : 81 33 41 16 1 2 02 00 Javob cbxaxy 3-masala. Agar parabolaning (-2; 5) nuqta orqali o&#39;tishi va uning uchi (-1; 2) nuqtada bo&#39;lishi ma&#39;lum bo&#39;lsa, parabolaning tenglamasini yozing. Parabolaning uchi (-1; 2) nuqta bo&#39;lgani uchun parabolaning tenglamasini quyidagi ko&#39;rinishda yozish mumkin: 2 1)2 (x a y    Shartga ko&#39;ra (-2; 5) nuqta parabolaga tegishli va, demak, 2 1)2 (-2 a 5    bundan a=3. Shunday qilib, parabola y=3(x+1) 2 +2 yoki y=3x 2 +6x+5 tenglama bilan beriladi. WWW.ARXIV.UZ FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR 1.Algenra va matematik analiz asoslari. Akademik litseylar va kollejlar uchun darslik. “O’zbekiston”. 2004 y. 2. Algebra. 8-sinf darslik. “O’zbekiston”. 2004 y. WWW.ARXIV.UZ

Похожие

Kvadrat tenglama
Kvadrat tenglama tarixi
Funksiya, funksiyaning xossalari, funksiya differensiali
Funksiya hosilasi
Funksiya tushunchasi