XX asr 20-50 - yillari adabiyoti - Литература - Презентации

XX asr 20-50 - yillari adabiyoti

Загружено в:

08.06.2024

Скачано:

0

Размер:

3019.0390625 KB

MAVZU: XX ASR 20-50-YILLARI ADABIYOTI REJA: Oktyabr to’ntarishi va sho’ro adabiyotining vujudga kelish omillari Adabiyotda hokim mafkura ustuvorligi 20-30-yillar badiiy tizimida zamonasozlik, ijtimoiy tarafkashlik illatlari Ikkinchi jahon urushi davri adabiyotida tarixiy mavzu va vatanparvarlik motivizatsiyasi Urushdan keyingi davr adabiyotida konfliktsizlik nazariyasi ifodasi

20-50-yillar o’zbek adabiyoti Yangilanayotgan voqelik zaminida o’zbek adabiyoti 20- yillardayoq shakl, mazmun va janriy jihatdan jiddiy o’zgardi. Tarixga nisbatan qisqa vaqt oralig’ida vujudga kelgan ijtimoiy-tarixiy burilishlar (oktyabr to’ntarishi, jadid ma’rifatparvarligi, milliy chegaralanish) inson dunyoqarashi islohotiga yo’l ochdi. Yer-suv islohoti, madaniy inqilob, savodsizlikka qarshi kurash kabi tushunchalar asta-sekinlik bilan badiiy adabiyotga kirib keldi va so’z san’ati ijtimoiylashuvi jarayonini tezlashtirdi.

Inson dunyoni tushunish tarzi, badiiy didi, olamni estetik idroklash malakasi yangilanishi aynan shu davrdan boshlanadi. Shunga mos ravishda ifoda yo’sini, tasvir tamoyillari va poetik talab ham o’zgardi. Hayot ijtimoiy, madaniy, siyosiy va ruhiy teranligiga kirib borish mayli davr adabiyoti qiyofasini belgilaydi. Xalq va jamiyat hayoti solnomasi sifatida badiiy tizim joriy bosqichda ancha ommalashdi. Davr millat tarixi muayyan qismini tashkil etadi. U XX asrga Turkistonda jadidchilik harakati shakllanishi, chorizm ag’darilishi, muxtoriyat tiklanishi va sho’ro jamiyatini qurish uchun kurash yillari sifatida kiradi. Asr avvalida Rossiya imperiyasida uchta siyosiy to’ntarish (1905-yil, 1917-yil fevral va oktyabr) Markaziy Osiyo xalqlari hayotiga ham jiddiy ta’sir o’tkazadi. Ong va saviya yuksalishi adabiy didni rivojlantiradi.

Agar 20-yillar o’zbek adabiyotida an’anaviy talqin va zamonaviy ifoda raqobati kuzatilgan bo’lsa, 30-40-yillarda sobiq Ittifoq mafkurasi qaror topishi manfaatlarni birlashtirishi ko’zga tashlanadi. Shunga qaramasdan, joriy bosqich badiiy tizimi mafkuraviy kurashlar hamda ijtimoiy tarafkashlik avj olgan davr sifatida mohiyat kasb etadi. 30-yillar adog’ida XX asr zabardast vakillari Abdulla Qodiriy, Cho’lpon, Fitrat, Elbek, Botu qatag’on qurboniga aylanishdi. Shakllanayotgan adabiy avlod – Abdulla Qahhor, G’afur G’ulom, Oybek, Mirtemir, S.Ahmad, Mirmuhsin ijodida yangi davr ruhiyati ustuvorlashadi. Badiiyat va g’oyaviy asos o’rtasida vujudga kelgan muxolifat badiiy so’z san’atiga salbiy ta’sir o’tkazadi. Ayni paytda, adabiyotga davlat siyosiyati sifatida e’tibor qaratilishi (adabiyot plenumlari, ijod forumlari, bahs-munozaralar) uning ommalashuviga zamin hozirladi. Binobarin, ma’rifatparvarlik missiyasi uning ravnaqini belgiladi.

O’zbek xalqi mustamlaka davridagi milliy zulm va ijtimoiy adolatsizlikdan qanchalik aziyat chekmasin, hech qachon ruhiy tushkunlikka tushmadi. 20- yillarda avj olgan milliy ozodlik harakatlari buning yorqin ifodasi sanaladi. Mafkuraviy tushovlarga qaramasdan, Abdulla Qodiriy, Cho’lpon, Fitrat ijodida dunyoni badiiy-estetik tushunish malakasi ko’zga tashlanadi. Uch adabiy siymo adabiy merosini mavzu, til va uslub tavofuti bog’lab turadi. Ayniqsa, Fitrat adabiy talqinida kuzatilgan ma’rifiy quvvat-hofiza hukmron doiralarni ham larzaga soladi. Natija o’laroq qattol siyosat iste’dodlarni mahv etadi. G’afur G’ulom, Oybek, Mirtemir, Maqsud Shayxzoda iqtidori sotsialistik g’oya targ’ibotiga yo’naltiriladi. Yangilanish tamoyillari har qanday ko’rinishi keskin tazyiq ostida qoldi.

20-50-YILLAR O’ZBEK ADABIYOTI 1. Abdulla Qodiriyning “O’tkan kunlar“ romanida milliy ifoda uslubiga asos solindi. 2. Cho’lpon she’r tili va ijod ruhiyatini soddalashtirdi, ijtimoiylashtirdi, badiiy shartlilikka yo’naltirdi. 3. Abdurauf Fitrat ilmiy tafakkur va adabiy talqin malakasini jiddiy isloh qildi.

30-yillarda badiiy adabiyotga kirib kelgan avlod ijod erkinligidan mosuvo bo’lgandi. Abdulla Qahhor, G’afur G’ulom, Maqsud Shayxzoda, Mirtemir, Oybek kabi ijodkorlar amalda huquq va erkinlikdan ayrilgandi. Shunga qaramasdan, “Sarob“, “Shum bola“, “Navoiy“ kabi nodir durdonalar dunyoga keladi. Munosib voris sifatida bu avlod salmoqli badiiy meros qoldirdi. Oybekning 30-yillarda yaratgan “sof lirikasi“, G’afur G’ulomning 40-yillarda yozgan falsafiy-ma’rifiy talqini hanuz o’z qadrini yo’qotmaydi. Mirtemir milliy ruhiyat go’zal qiyofasini chizdi. Abdulla Qahhor o’zbek hikoyanavislik maktabiga asos soldi, jiddiy bahs-munozaralarga uchragan “Sarob“ romanini o’zbek kitobxoniga taqdim etdi. Eng muhimi, badiiy ijod malakasi aynan shu davrda shakllandi va bosqichma-bosqich takomillashdi.

20-50-YILLAR O’ZBEK ADABIYOTIDA QUYIDAGI SALBIY ASORATLAR KUZATILDI: 1. Mafkura va g’oyaviylik ijod tamoyillarini belgilab beradigan asosiy mezon darajasiga ko’tarildi. 2. Konfliktsizlik nazariyasi badiiy mushohada malakasi sayozlashuvi, jo’nlashuviga xizmat qildi. 3. Adabiy talqinda madhiyabozlik, shaxsga sig’inish illatlari avj olishiga yo’l ochdi.

XULOSA 20-50-yillar o’zbek adabiyoti XX asr bbadiiy tizimida o’ziga xos o’rin tutadi. U yanglishuv va ziddiyat, yo’qotish va zafarlar omuxtalashgan bosqich sifatida adabiy rivojlanish qonuniyatlarini munosib davom ettirdi. Uch avlod adabiy rishtalarini bog’laydigan bosqichda badiiy adabiyotning asta-sekinlik bilan ijtimoiylashuv jarayoni qabarib ko’rinadi. Realiktik tasvir tamoyillari qaror topishi, ifoda mustaqillashuvi hamda umumkayfiyat tubdan o’zgaruvi uning tabiatini tavsiflaydi. Badiiy adabiyot joriy bosqichda o’z mohiyatidan uzoqlashmadi. U inson adabiy zavqi hamda ijtimoiy mohiyatini o’rganishga yo’naltirildi, jamiyat a’molini belgilash muhim omil vazifasini bajardi. Ayniqsa, millat ruhiyatini tiklashda ikkinchi jahonurushi davrida yaratilgan tarixiy asarlar muayyan asos darajasiga ko’tarildi.

Похожие

XX asr o’zbek adabiyoti va uning o’ziga xos xususiyatlari

20-30 - yillar o'zbek bolalar adabiyoti

XX asr adabiyotida Oybekning tutgan o'rni

XX asr O'zbek adabiyotining til xususiyatlari

XX Asr o‘zbek adabiyotining til xususiyatlari oybek ijodi misolida