Shekspir hayoti va ijodi - Литература - Презентации

Shekspir hayoti va ijodi

Загружено в:

04.07.2024

Скачано:

0

Размер:

1610.6083984375 KB

Mavzu: V. Shekspir va ingliz adabiyoti 1. Angliya uyg’onishining dastlabki vakillari. 2. Vilyam Shekspir hayoti va ijоdiy faоliyati 3. Shekspir masalasi 4. Vilyam Shekspirning adabiy merоsi 5. «Romeo va Juletta» tragediyasi. 6. «Hamlet» tragediyasi haqida. 7. Asardagi bоsh qahramоn masalasi.

XVI asrning oxirlaridan XVII asrning boshlari XVII asr boshlaridan shu asrning 40- yillarigacha XV asrning oxirlari va XVI asrning 60—70- yillar .Ingliz gumanistik adabiyoti uch bosqichga ajratiladi: Ingliz uyg’onish adabiyoti

Ingliz gumanistik adabiyotining namoyandalari : ShekspirTomas Mor Robert Grinlar Kristofer Marlo

Vilyam Shekspir hayoti va ijоdiy faоliyati Vilyam Shekspir 1564 yilning 23 aprelida Markaziy Angliyaning Stretf rd shaharchasida о tug’iladi. U iladagi 8 farzandning uchinchisi edi. о Shekspirning ajdodlari yemenlar — ya'ni, erkin dehqonlar bo'lganlar. Ular orasida jasur jangchilar, nayzadorlar, yoyandozlar bo’lganligi taxmin qilinadi. «Shekspir» so'zi — «nayza o'ynatuvchi» ma'nosini anglatadi. tasi О J n Shekspir charm qo’lq p tayyorl vchi о о о hunarmand bo’lib, savd bilan ham shug’ullanadi, о katta bro’ rttirib shahar kengashiga saylanadi о о va shahar b shlig’i vazifasida ishlaydi. Vilyam о Shekspir dastlab mahalliy «Grammatika maktabi»da o’qiydi. U yerda, as san, latin tili о o’rgatilib, sx lastik l gika va rit rikadan qisqacha о о о tushuncha ladi. Vilyam Shekspir ayniqsa, о Rim sh iri vidiy asarlarini qiziqib mut ala qiladi. о О о

• Shekspir 18 yoshida to'satdan 26 yoshli fermer qizi Anna Xetueyga uylanadi va 20 yoshida kattagina oilaning boshlig'iga aylanadi — qizi Syuzen, egizaklar Yudef va Gamlet ga ota bo'ladi. Endi u ikki oilani — o'zining va otasining oilasini boqishi lozim edi. Uning noqonuniy ovchiligiga barham beradilar, o'rmon qorovullari Uilyamni o'ldirilgan bug'u bilan tutib oladilar va sudya ser Tomas Lyusi oldiga olib boradilar. Shekspir Lyusi haqida epigrammalar to'qigan va ular xalq orasida mashhur edi. Brakonyerlarga beriladigan jazo og'ir edi — qamchi bilan savalash, badaniga qizdirilgan temirni bosish, hatto qatl qilishgacha borilar edi. Shekspir Stratforddan qochadi va Londonda panoh topadi. Oradan besh yil o'tgach, uning yurtdoshi, hunarmand Berbej tomonidan qurilgan London teatrida aktyor va dramaturg sifatida paydo bo'ladi. Shekspir teatrdagi ishni badavlat tomoshabinlarning otlariga qo'riqchilik qilishdan boshlaydi. Keyinchalik aktyorlik qiladi. So'ngra unga eski pyesalarni qayta ishlash vazifasini topshiradilar. Tajriba to'plagach, mustaqil ijod bilan shug'ullana boshlaydi. • 1599- yilda Londondagi eng yaxshi teatr — «Globus» ochiladi va Shekspir uning boshqaruvchilaridan biri qilib tayinlanadi.

• Shekspirning do'stlari ko'p edi, lekin dushmanlari ham yo'q emas edi. Ko'pchilik universitet ta'limini olgan dramaturglar ichida uni ko'ra olmaydiganlar ham uchrardi. Masalan, 1592- yili R. Grin Shekspirga pamflet yozadi va uni « mahmadona, o'zgalar patini yopishtirib olgan qarg'a », deb ataydi. • Shekspirning kiborlar orasida ham do'stlari bor edi. Graf Sautgempton uning do'sti va homiyi edi, u Shekspirni kibor bilimdon yoshlar to'garagiga olib kirgan edi. Bu to'garakda dramaturg Robert Esseks bilan tanishadi. Esseks taqdiri fojiali tugaydi. U Yelizavetaning nazari tushgan yigit edi, ular orasidan gap o'tadi va do'stlik buziladi. Esseks Yelizavetani tanqid qiladi va bu bilan chegaralanmay, unga qarshi isyon uyushtiradi. Isyonga chaqiriq sifatida Shekspirning “ Richard III ” asari sahnaga qo'yilishi lozim edi, tomoshaga isyonchilar to'planishgan edi. Pyesaning mazmun-mundarijasi ko'p jihatdan voqelikka yaqin edi, unda zolim qirolga qarshi isyon tasvirlanar va ma'qullanar edi. Biroq isyon amalga oshmadi, Esseks qatl qilindi. «Globus» teatrining aktyorlarini so'roqqa chaqirtirdilar. Ular isyonga aloqalari borligini rad etdilar va buni jo'ngina izohladilar: ular har doimgidek tomosha ko'rsatgandilar, xolos.

• Oradan ko'p o'tmay Shekspirning otasi vafot etdi, ketma-ket o'g'li Gamlet va ukasidan ayrildi . Bu orada qanchalik shafqatsiz bo'lsa ham, har qalay «Globus» teatriga homiylik qilgan Yelizaveta vafot etdi. Uning o'rniga qirol Iakov I Styuart o'tirdi. Tarixdan bilamizki, u Yelizaveta tomonidan qatl qilingan Mariya Styuartning o'g'li edi. «Globus» «Qirol malaylari» nomini oldi. Shekspir saroy teatri «Blekfrayes» ga pyesalar yoza boshladi. Bu teatrdagi yosh dramaturglar Bomont va Fletcher qanday qilib bo'lmasin uni chetlatishga urinardilar. Bu yillar Shekspir uchun og'ir bo'ldi. Uning so'nggi pyesasi «Bo'ron» da shunday epizod bor: sehrgar Prospero qizining nikoh to'yiga atab sehrli spektakl yozadi, ruhlarni so'nggi marta o'ziga chorlaydi, so'ng sehrli tayoqchasini sindiradi va duolar kitobini dengizga uloqtiradi. • Shekspir sehrgar qilmishida o'z qismatini bashorat qildi. Buyuk fojianavis sahnani va ijodni tark etdi. • 1612 - yilda dramaturg qadrdon Stratford ga qaytdi. Oradan to'rt yil o'tgach, 1616- yilning 23- aprelida 52 yoshida vafot etdi . Uni Stratford cherkoviga, mehrob ostiga ko'madilar. O'limi oldidan qabriga shunday so'zlami yozib qo'yishlarini vasiyat qildi: « Aziz do'stim, Iso haqqi bu yerga ko'milgan xokni bezovta qilma. Ushbu toshlarga shafqat qilganlar xudoning marhamatiga sazovor bo'lsinlar, mening suyak- larimni bezovta qilganlar xudoning qarg'ishiga qolsinlar ».

Shekspirning muallifligi masalasi • XIX asrga kelib Shekspirning muallifligi masalasi atrofida bahs- munozaralar vujudga keldi. Shekspirning asarlari boshqa birov tomonidan yozilgan, degan fikr o'rtaga tashlanadi va hatto jiddiy ilmiy tadqiqotlar uchun mavzuga aylanadi. Bunda oddiy, adabiyot va san'atdan yiroq oiladan chiqqan, maxsus ta'lim ko'rmagan aktyor shunday buyuk asarlar yaratishi mumkinligi, buning ustiga, o'z davri fanlariga oid bilimlardan bu qadar keng ma'lumotga ega bo'lishi shubhaga olinadi. Bir turkum tadqiqotchilar Shekspir asarlari yozuvchi va olimlar guruhi tomonidan yozilgan, degan fikrni ilgari suradilar. • Ikkinchi turkum tadqiqotchilar esa, uslubdagi yagonalikni sezgan holda, muallif kiborlar jamiyatidan bo'lgan, degan mulohazani o'rtaga tashlaganlar. • Shu tariqa Shekspir pyesalari goh ingliz faylasufi Frensis Bekon , goh graflar Retlend, Derbi, Osfordlar ijodi , deb taxmin qilingan. • Amerikalik Deliya Bekon 1857- yilda «Shekspir falsafasiga izoh» asarida Shekspir va faylasuf Bekon qarashlaridagi yaqinlikni isbotlagan. Biroq xulosa munozarali edi, olima fikricha, go'yo Shekspir asarlarini faylasuf Bekon, u boshchiligidagi to'garak yozgan.

• XX asr o'rtalariga kelib Amerikada Shekspirning muallifligi masalasi yana ko'tariladi. Endi Shekspir asarlari uning zamondoshi, 1593- yilda fojiali halok bo'lgan Kristofer Marloniki deya isbotlashga urinildi. Bu qarash tarafdorlarining fikricha, Marlo qotillardan yashirinish maqsadida Shekspir imzosi bilan asarlar yozgan. Bu nazariyaning ham asosi puchligi tezda ma'lum bo'lib qoldi. Marlo bilan Shekspir bir davrda ijod qilgan bo'lib, ularning asarlarini farqlash qiyin emas. So'ngra Marloning o'limi ham aniq qayd etilgan. Shekspir asarlari Marlo tomonidan yozilganligi xususidagi taxminda hech qanday mantiq yo'qligi aniqlangan.

Adabiy faoliyati • Shekspir ijodini she'riyatdan boshlagan. Uning ikki dostoni «Venera va Adonis» hamda «Lukretsiya» o'z davrida mashhur bo'lgan. Buyuk dramaturg, ayniqsa, sonet janrida shuhrat qozongan . Sonet Italiyada vujudga kelgan janr bo'lib, 14 satrdan iborat bo'lishi kerak . Ingliz soneti 4 va oxirgi 2 satrdan iborat. Shekspir oddiy ingliz sonet shakliga chuqur mazmun singdirdi. Uning 152 ta soneti mavjud bo'lib, 126 tasi shoirning do'stiga, 28 tasi qorasoch ayolga bag'ishlangan. Shekspirning ishqiy she'rlari hayotiyligi bilan ajralib turadi. Petrarka va uning ingliz izdoshlari ijodida oltin sochli, farishtasimon, yetishib bo'lmas go'zal kuylanadi. Shekspir sonetlarining qorasoch qahramoni esa jonli va hayotiy obrazdir. • Tadqiqotchilar Shekspirning pyesalari sonini 37 ta deb ko'rsatadilar va uch davrga bo'lib o'rganishni ma'qul ko'radilar.

1590—1600- yillar • Bu davr yosh dramaturgning hayotga va kelajakka ishonchi barq urib turgan davri. Ko'plab komediyalari mana shu davrda yaratilgan. Qadimgi Rim komediyasining qayta ishlangan shakli «Xatolar komediyasi”, Angliya hayotidan olingan «Vindzorlik masxaraboz ayollar» , italiyaliklar hayotidan olingan «Veronalik ikki yigit» (1594), «O'n ikkinchi kecha» (1600), fantastik ertak-pyesa «Yoz tunidagi kecha» (1596), va boshqalar ham shular sirasiga kiradi. Hammasida muhabbat mavzusi ko'tariladi. Bulardan tashqari «Qiyiq qizning quyilishi», «Adashishlar komediyasi», «Sevgining bexuda kuchayishi», «Yoz kechasidagi tush», «Yo’q narsadan bir talay g’avg’o», «Bu sizga yoqadimi?», «O’n ikkinchi kecha»; Angliyaning o’tmishidan olingan tarixiy dramalari: «Genrix VI», «Richard III», «Qirol Ioan», «Richard II», «Genrix IV», «Genrix V»; nihoyat « Romeo va Juletta » hamda «Yuliy Sezar» tragediyalari ham aynan ana shu davrda yozilgan.

1601—1608- yillar • Bu bosqichda, asosan, uning tragediyalari yaratilgan. Shekspir oilasida ro'y bergan fojialar hamda ingliz xalqining qashshoqlashuvi dramaturg ijodida iz qoldirmay ketmagan. «Gamlet», «Otello», «Qirol Lir», «Makbet», «Antoniy va Kleopatra», «Koriolan», «Afinalik Timon», tragediyalari uning qalbidagi ruhiy jarayonlar silsilasi mahsulidir. Hatto shu davrda yozilgan komediyalarida ham dramatik ruh ustuvorlik qiladi.

1609—1613- yillar • Dramaturg ijodida fojeiy ruh bir qadar susaygan davr. Chet ellik tadqiqotchilar buni dramaturgning voqelik bilan murosaga kelgani, kurashdan charchagani bilan izohlaydilar. Voqelikdagi o'zgarishlar, hukmron tabaqaga xizmat qilishga majburlik Shekspir imkoniyatlarini cheklagan bo'lishi mumkin. Biroq falsafiylik, o'git kuchayganligi «Simbelin» (1610), «Qishki ertak», «Bo'ron» pyesalarida kuzatiladi.

Shekspirning tanlangan asarlari

Shekspir xronikalari haqida • Shekspirning ingliz tarixiga bag'ishlangan xronikalari ikki yuz yillik davrni qamrab oladi. Ularda Angliya bilan Fransiya o'rtasida 100 yillik urush hamda Qizil va Oq atirgullar o'rtasidagi feodal urush voqealari aks etgan . Shekspirning xronika-pyesalariga R. Xoldinshen ning XVI asr o'rtalarida yozilgan tarixiy Angliya, Shotlandiya va Irlandiya xronikalari asos bo'lib xizmat qilgan . Shekspir xronikalarida Angliya taxti uchun bo'lgan kurashlar aks etgan. Dramaturg qirol uchun ikki jihat — shafqatsizlik va zaiflik jiddiy nuqson deb hisoblaydi. • Richard III , qirol Jon shafqatsizligi bilan, Richard I, Genrix VI zaifligi bilan fojialarga sabab bo'ladilar. Shekspir idealidagi qirol Genrix V obrazida mujassamlashgan.

Shekspir ijodining cho'qqisi uning besh tragediyasi : www.arxiv.uz «Romeo va Juletta» «Gamlet» «Otello» «Qirol Lir» «Makbet» 2C 2C 2C 3E09 2C

“ ROMEO VA JULETTA” • Shekspirning ilk tragediyasi «Romeo va Juletta» dir. Asar 1595-yilda yozilgan . Asar muhabbat mavzusida . Biroq bu asarda sevgi fojia bilan yakun topadi. Tragediyadagi fojianing asosiy sababchisi ikki oila o'rtasidagi eski adovat dir. Bunday mavzu qadimdan mavjud bo'lib, uni barcha xalqlarda kuzatish mumkin. • Romeo va Juletta muhabbati kutilmaganda bir ko'rishdayoq tug'iladi va alanga oladi. Bu Sharqda mashhur Qays va Layli ishqining uyg'onishini yodga soladi. Biroq har ikki asarda bo'lganidek, bu muhabbat yo'lida darhol g'ovlar paydo bo'ladi. Sevishganlarning oilalari bir-biriga dushman , Romeo go'zal Rozalindaga ham xushtor, Julettaga esa Paris uylanishi lozim , Juletta hali juda yosh... • Biroq muhabbat to'siqlarga qaramaydi, qahramonlarni butkul o'zgartirib yuboradi. Romeo o'zining Rozalindaga xushtorligini oddiy o'yin, havas ekanligini tushunib yetadi. Juletta esa yosh, soddadil qizdan irodali, o'z hissiyotlari uchun kurashishga qodir ma'shuqaga аylanadi. U sevgidan boshi aylangan • yigitga birinchi bo'lib turmush qurishni taklif qiladi.

Asar sujeti haqida qisqacha • Bu ikki yoshning muhabbatiga xayrixoh faqat ikkita odam bor — enaga va rohib Lorenso . Juletta oilada o'z hissiyotlariga hamdard odam topa olmaydi. Ota shafqatsiz va zolim odam, onasi esa farzandi dardlariga befarq . Faqat enagagina Julettaning sirlaridan voqif. Biroq enaga o'z qarashlarida sobit emas , kimdan sovg'a olsa, o'shanga xizmat qilaveradi. Julettaning Romeoga xufyona turmushga chiqqanini bila turib, uni Parisga tegishga undaydi. Shundan so'ng Juletta faqat rohib Lorensogagina ishonib qoladi. • Lorenso o'rta asr ma'rifatparvarining yorqin obrazidir. U ezgulik, toza hissiyotlar himoyachisi. U ikki yoshning muhabbati oilalar o'rtasidagi ixtilofga ham barham beradi, deya orzu qiladi. Shu sababli ham ularni yashirincha nikoh lab qo'yadi. • Romeo Tibaltni, ya'ni Julettaning qarindoshi akasini o'ldirib qo'ygach, qochishga majbur bo'ladi, Juletta esa Parisga turmushga chiqishga rozi bo'lishi lozim edi. Shunda Lorenso hiyla ishlatmoqchi bo'ladi, ya'ni o'zining bilimlariga tayanib o'tlardan tayyorlagan dorisi bilan Julettani uxlatib qo'ymoqchi bo'ladi. Bu Romeo yashirincha kelib Julettani olib ketishi uchun yagona chora edi.

• Juletta ota-onasiga sirini ocha olmas, chunki akasining o'limi, judolik alami ularning insofga kelishiga mutlaqo yo'l qo'ymasligi aniq edi. Buning ustiga qizning alamzada onasi Romeoni zaharlamoqchi ekanligi Julettaning Lorenso taklifiga ko'nishi yagona chora , degan xulosaga kelishiga sabab bo'ladi. • Romeoga Lorenso tomonidan yuborilgan chopar shaharda tarqalgan o'lat kasali tufayli vaqtida yetib bora olmaydi. Oqibatda Romeo Juletta o'limi to'g'risidagi yolg'on xabarni eshitadi va bu fojiaga sabab bo'ladi. • Asardagi ikki zodagon oilasi o'rtasidagi ixtilof tufayli Veronaning asl yoshlari Juletta, Romeo, Romeoning do'sti Merkutsio, Julettaning akasi Tibalt halok bo'ladi. Hatto Julettaga oshiq-u beqaror bo'lgan go'zal Paris ham nobud bo'ladi. Biroq sevgi g'alaba qozonadi, sevishganlarning jasadlari ustida ularning otalari bir-birlariga qo'l uzatadilar . Oshiq-ma'shuqni bir qabrga qo'yadilar. • Bu ham Navoiyning mashhur «Layli va Majnun» dostoni xotimasini yodga soladi • Bir na 'shqa soldilar ikkovni, • Jonsiz kelin-u o 'lik kuyovni. • Bu esa sof muhabbat barcha davrlar uchun birdek yuksak tuyg'u bo'lganligini tasdiqlaydi.

«Hamlet» tragediyasi haqida 1601- yilda Shekspirning yana bir buyuk asari «Gamlet» dunyoga keladi. Bu tragediya asosida XII asr solnomachisi Sakson Grammatik tomonidan yozib qoldirilgan afsona yotadi. Unda shahzoda Gamlet otasining o'limi uchun amakisidan qasos oladi. Bu niyatini yashirish maqsadida u o'zini aqldan ozgan qilib ko'rsatadi. Asar nihoyasida Gamlet g'alaba qozonadi va taxtni egallaydi. Ushbu qissa fransuz yozuvchisi Belforening «G'aroyib voqealar» kitobiga ham kiritilgan. Bundan tashqari T.Kid tomonidan yozilib, bizgacha yetib kelmagan asarda ham «Gamlet» haqida ma'lumotlar bor. Adib mavzuni Saksоn Grammatikning xrоnikasidan оlgan bo’lsa ham, lekin u haqiqiy ingliz milliy tragediyasini yaratib, ulug’ gumanistik fikrlarni chuqur falsafiy va badiiy umulashmalarda ifоdalab beradi. Ijtimоiy turmushni dinamik ravishda tasvirlashga asоs sоlib, tragediya janrini yangi bоsqichga ko’targan Shekspirning estetik qarashlari оchiq-оydindir. Gamlet оbrazida yozuvchining insоn, uning idrоki, yaratuvchilik kuchi haqidagi qarashlari mujassamlangan. Gamlet insоn aqlining eskilik ustidan tantanasini aks ettirgan Uyg’оnish davrining haqiqiy timsоlidir.

Gamlet obrazi xususida ba’zi mulohazalar • Shekspirning Gamleti afsona qahramonlaridan ancha farq qiladi. Gamletning hayoti afsonadagidan farqli o'laroq fojiali tugaydi, bundan tashqari u ayyor va epchil qasoskor ham emas. Shekspir yaratgan Gamlet murakkab fikrlovchi qahramon , u qasos olishga shoshilmaydi. • Gamlet O'rta asrlar ma'rifatparvarlik davri kishisi. U qilmishini tahlil qila oladi. Shu sababli amakisining chindan gunohkorligini tekshirib ko'rmoqchi bo'ladi. Sayyoh aktyorlarga qirol qoshida hayotda bo'lib o'tgan o'sha jinoyatni qayta tiklab o'ynashlarini topshiradi. Klavdiy o'z gunohi dahshatidan hushdan ketadi. Gamlet uchun ortiq shubha qolmaydi, biroq xudoga ibodat qilayotgan amakisiga shafqat qiladi. Endi uni gunoh ustida, mast holda jinoyat qilayotgan chog'ida o'ldirishga qaror qiladi. Nihoyat shunday fursat keladi, Gamlet amakisidan jinoyat ustida, zaharlangan onasi o'limi oldidan qasos oladi. Lekin o'zi ham zaharlangan qilich yarasidan halok bo'ladi. Gyote o'zining «Vilgelm Meysterning talabalik yillari» romani da Gamletni zaif xarakter qilib ko'rsatadi. Shundan kelib chiqib rus yozuvchisi Turgenev Gamletni faoliyat kishisi Don Kixotga qarama-qarshi qo'ygan . • Gamletni tabiatan zaif, ojiz qahramon deyish uncha to'g'ri emas. U, aksincha, fikrlovchi, hayot mohiyatini izlovchi inson. Gamlet insonlarni qadrlaydi, o'zidan keyin yomon nom qoldirishdan qo'rqadi. O'limidan so'ng u haqidagi haqiqatni xalqqa do'sti Goratsio yetkazadi .

«Gamlet»ga ishlangan suratlar

Nimadan qo’rqay? Mening umrim bahоsi ignacha emas. Ruhim bo’lsa… Ruhimga undan xatar yo’q. Chunki ruhim u kabi abadiy, o’lmas! Yana meni imlaydi. Оldiga bоray. Kimsan o’zing tun chоg’i Daniya mulkin – Jannat makоn shоhiday basavlat kelgan? Xudоvandning amri-la avraymi seni – Javоb ber!

XULOSA • Shekspir yaratgan o'lmas durdonalar, u ilgari surgan gumanistik g'oyalar kelgusi asr kitobxonlarini ham ezgulikka, ma'rifatga chorlovchi asarlar bo'lib qolaveradi.

Foydalanilgan adabiyotlar 1. Q.Azizov, O.Qayumov. Chet el adabiyoti tarixi. Toshkent “O’qituvchi”. 1987. 2. Maqsud Shayxzoda. Vilyam Shekspir. Tоshkent. G’оfur G’ulоm nоmidagi Adaiyot va san`at nashriyoti. 1983. Internetdan foydalanilgan adabiyotlar 2. WWW. Pedagog.uz. 3. WWW. Google.uz.

E’TIBORINGIZ UCHUN RAHMAT!

Похожие

Vilyam Shekspir hayoti va ijodi

Uvaysiy hayoti va ijodi

Nishotiy hayoti va ijodi

Zulfiya hayoti va ijodi

Nodirabegim hayoti va ijodi