Qalblarda qo’shiq bo’lib yashagan shoir. Muhammad Yusuf - Литература - Презентации

Qalblarda qo’shiq bo’lib yashagan shoir. Muhammad Yusuf

Загружено в:

12.08.2024

Скачано:

0

Размер:

829.203125 KB

“ QALBLARDA QO’SHIQ BO’LIB YASHAGAN SHOIR”

REJA:  1. Muhammad Yusuf hayoti va ijodi.  2. Muhammad Yusuf ijodidan namunalar va ularning tahlili.  3. Muhammad Yusuf hayoti va ijodini muammoli ta’lim asosida o’rganish

MUHAMMAD YUSUF HAYOTI VA IJODI MUHAMMAD YUSUF (1954-2001) O`zbek adabiyoti shunday chamanzorki uning bo`stonida turfa xil gullarni va ranglarni uchratishimiz mumkin. Bu bo‘stonda bir-biriga o`xshamaydigan, bir-birini takrorlamaydigan dilbar shoirlar avlodi qayta-qayta bo`y cho`zaveradi. Ana shunday betakror shoirlardan biri, shubhasiz, O`zbekiston xalq shoiri, xalqimizning suyukli farzandi Muhammad Yusufdir. Muhammad Yusuf 1954-yil 26-aprelda Andijon viloyatining Marhamat (1898-yilda mashhur Dukchi eshon qo`zg`oloni bo`lib o`tgan Mingtepa) tumanidagi Qovunchi qishlog`ida oddiy oilada tavallud topdi. Mana shu qishloqda beg`ubor bolaligi, sho`x-shodon o`smirligi o`tdi. Nechun qulluq qilmay Andijonga men — Shu yurtda tug`ildim, shu yurtda o`sdim. Agar do`stim bo`lsa, bitta u do`stim — Nechun qulluq qilmay Andijonga men!.. deb yozadi keyinchalik shoir.

Biz baxtli bo‘lamiz Mayli-da, kimgadir Yoqsa, Yoqmasa, Ularga qo‘shilib Yig‘lasharmidik. Biz baxtli bo‘lamiz Xudo xohlasa, Xudo xohlamasa Uchrasharmidik… Rayhon hidlaringni Yo‘llarimga sep, Kut meni, Har oqshom, Ko‘kka oy chiqqan. Faqat, Yig‘lamagin, Gunohim ne deb, Aybing – Onang seni Chiroyli tuqqan!..1C 01 22 23 23 31 23 1C 32 32 31 01 34 23 35 36 35 37 23 38 21 03 3A

 O`rta maktab ta’limini olgach, Muhammad Yusuf Toshkentdagi Rus tili va adabiyoti institutiga o`qishga kiradi va uni 1978-yilda bitiradi. Uning dastlabki she’rlaridan namunalar 1976-yilda «O`zbekiston adabiyoti va san’ati» haftaligi sahifalarida chop etilgandi.  Bu paytlar o`zbek she’riyati o`zining yangi yuksalish pog`onasiga ko`tarilgan, Shavkat Rahmon, Usmon Azim, Xurshid Davron singari ko`plab iste’dodlar o`rtasida o‘ziga xos ijodiy musobaqa avjga chiqqan edi. Bu ijod davrasiga dadil kirib borish, o`ziga mos o`rinni egallash oson ish emas edi. Bu ishning uddasidan chiqa olgan, adabiy jamoatchilik nazarini o`z tomoniga qarata olgan shoirlardan biri Muhammad Yusuf bo`ldi.  Yosh ijodkor 1978-1980-yillarda respublika «Kitobsevarlar» jamiyatida, 1980- 1986-yillar oralig`ida poytaxtning «Toshkent oqshomi» gazetasida, 1986-1992- yillarda esa G`afur G`ulom nomidagi Adabiyot va san’at nashriyotida xizmat qiladi. Mana shu nashriyotda ishlash yillari Muhammad Yusufning ijodiy taqdirida muhim o`rin tutdi. Zero, bu paytda mazkur dargohga zamonasining zabardast ijodkorlaridan biri Erkin Vohidov rahbarlik qilar, barcha bo`limlarda hukm surgan ijod ruhi yosh shoirning kamol topishiga ham jiddiy turtki bergandi.

 Muhammad Yusuf 1992-1995-yillarda «O`zbekiston ovozi» gazetasida, O`zbekiston Milliy axborot agentligi (O‘zA)da xizmat qildi. 1997-yildan e’tiboran shoir O`zbekiston Yozuvchilar uyushmasi raisining o`rinbosari etib tayinlandi.  Garchi, uning she’rlari vaqtli matbuotda tez-tez chop etilib turgan bo`lsa-da, birinchi she’riy to`plami nisbatan kech - 1985-yildagina e’lon qilingandi. Shundan keyin shoirning «Bulbulga bir gapim bor» (1987), «Iltijo» (1988), «Uyqudagi qiz» (1989), «Halima enam allalari» (1989), «Ishq kemasi» (1990), «Ko`nglimda bir yor» (1990), «Bevafo ko`p ekan» (1991), «Yolg`onchi yor», «Erka kiyik» (1992), «Osmonimga olib ketaman» singari o`nlab she’riy majmualari o`quvchi qo`liga yetib bordi. U yirik poetik janrlarga ham murojaat etib, «Osmonning oxiri», «Qora quyosh» singari dostonlar yaratdi.  Yurtimizning mustaqillikka erishgani Muhammad Yusuf ijodida yangi ufqlarni ochdi. Uning millat va yurt istiqloli sharafiga bitgan go`zal she’rlari o`zining samimiyligi, soddaligi, badiiy mukammalligi bilan millionlar qalbida aks sado berdi. Shoirning «Vatanim», «Xalq bo`l, elim», «Dunyo», «Inshoolloh», «O`zbekmomo», «Iqror», «Tilak» singari o`nlab she’rlari chinakam she’riyat yurtni qanday kuylamog`i lozimligini isbotlagan asarlar bo`lib qoldi.

 Istiqlol yillarida erishgan yuksak ijodiy yutuqlari uchun Muhammad Yusufga 1998-yilda «O`zbekiston xalq shoiri» unvoni berildi.  Muhammad Yusuf ijodi keyingi davr o`zbek qo`shiqchiligi rivojida muhim o`rin tutadi. Milliy san’atimizning eng yirik va iste’dodli vakillaridan tortib, havaskor qo`shiqchilargacha shoir she’rlarini kuyga soladilar va hozirgi kunda ham shoir she’rlari sevib o`qiladi yangi- yangi bastalangan kuylarga ashula qilib solinadi. Marhum qo`shiqchi Muhiddin Xoliqov, O`zbekiston xalq artisti Ozodbek Nazarbekov, Yulduz Usmonova, O`zbekiston xalq artisti G`iyos Boytoyev ijodlarining asosiy manbasi Muhammad Yusuf she’rlari bilan bog`liqdir.  Afsuski, Muhammad Yusufning umri qisqa bo‘ldi. U 2001-yilning 31-iyulida Qoraqalpog`istonning Ellikqal’a tumaniga qilingan ijodiy safar chog`ida, yuzlab muxlislari qarshisida she’r o‘qiyotgan paytda yurak xurujidan vafot etdi. Xuddi Boburdek, Shavkat Rahmondek Muhammad Yusuf ham bor-yo`g`i 47 yil umr ko‘rdi.  Biroq bu umr bir dilbar shoirning tug`ilishi, kamol topishi, o`zini voyaga yetkazgan yurt va millatga samimiy va ixlos ila xizmat qilib, ortidan yaxshi nom qoldirishi uchun kifoya qildi...

MUHAMMAD YUSUF IJODIDAN NAMUNALAR VA ULARNING TAHLILI  Muhammad Yusuf ijodidan namunalar va ularning tahlili   YURTIM, ADO BO`LMAS ARMONLARING BOR...  Yurtim, ado bo`lmas armonlaring bor,  Toshlarni yig`latgan dostonlaring bor,  O`tmishingni o`ylab og`riydi jonim,  Ko`ksing to`la shahid o`g`lonlaring bor.   Bag`rim o`rtar bir o`y bahor ayyomlar,  Oy botgan yoqlarga termulib shomlar.  Aybin bilmay ketgan Akmal Ikromlar,  Fayzullodek mardi maydonlaring bor...   Yurtim, ko‘nglingdek keng osmonlaring bor,  Yulduzni yig`latgan dostonlaring bor.  Osmonlaringda ham diydoringga zor,  Jayrondek termulgan Cho`lponlaring bor.   Qo`ling qadog`iga bosay yuzimni,  Onamsan-ku, og`ir olma so`zimni,  Qayinbarglar yopib qaro ko`zini  Olislarda qolgan Usmonlaring bor.   Alhazar, alhazar, ming bor alhazar,  Ana, yurishibdi kiyganlari zar,  Qodiriyni sotib shoir bo`lganlar —  Mehrobingdan chiqqan chayonlaring bor...   Qurboning bo`layin, ey onajonim,  Sening faryodlaring - mening fig`onim,  O`tmishingni o`ylab qiynalar jonim,  Aytsam ado bo`lmas dostonlaring bor.

 Biz tarix darslaridan yaxshi bilib boryapmizki, o`zbek xalqi dunyodagi eng qadimgi xalqlardan biri sanaladi. Va bu xalq tarixda misli ko`rilmagan hodisalarni boshdan kechirgan. Ikki daryo oralig`ida joylashgan, zamini hosildor, xalqi mehnatkash, o`troq madaniyatning noyob namunalarini yaratgan bu diyorga kimlarning ko`zi kuymagan deysiz. Bosqinchi ketidan bosqinchilar kelib, bu go`zal yurtni g`orat qilishga — boyliklarini talash, xalqini qullikka mubtalo qilishga urinardi.  Xalqimiz bamisli samandar (olovda tug`ilib, olovdan omon chiqadigan afsonaviy qush)dek barcha sinovlardan omon chiqdi, sharaf bilan chiqdi. Biroq bu kurashlar, ozodlikka bo‘lgan intilishlar, albattaki, qurbonsiz, yo`qotishlarsiz kechmadi. Millatning ne-ne bahodirlari, yurt ozodligini har narsadan ustun bilgan xalqning asl farzandlari shu kurash maydonlarida jon berdilar.  Guruch kurmaksiz bo`lmaganidek, yov kelganda o`zini chetga olgan, joni shirinlik qilib sha’nidan kechgan, hatto do`stlarini sotgan kimsalarni ham, afsuski, tarix yoddan chiqarmaydi. Ularning kirdikorlari tufayli yurtning «ado bo`lmas armonlari, toshlarni yig`latgan dostonlari» paydo bo`ldi.

 Mana shu o`tmishni o`ylamaslik, bilmaslik, his qilmaslik mumkin emas. Xotira qachon bizga ko`makka keladi, ertangi kun uchun xizmat qiladi? Qachonki, u uyg`onsa, anglansa va his qilinsa!  Ayniqsa, sobiq sho‘ro davrida yurtimiz va yurtdoshlarimiz boshidan kechgan musibatlarni unutishga hech kimning haqi yo‘q. «Qora ko`zlarini» tug`ilmay qolgan farzandlari emas, balki olis Sibir o`rmonlaridagi «qayinbarglar yopgan» Usmon Nosirning ham xuddi siz-u bizdek yashashga haqi bor edi. Uning ham joni sabil emas edi. Afsuski...  Afsuski, o`zimizdan chiqqan sotqinlar, mehrobga in qurgan chayonlar Usmon Nosirning ham, Abdulla Qodiriyning ham, Cho`lpon va Fitratning ham umriga zomin bo`ldilar.  Albatta, bugun bir millat vakillarining bobolari hayotida yo`l qo`ygan xatolari tufayli bir-birlarini qoralab o`tirish mavridi emas. Lekin bu degani, «o`tgan o`tdi — ketdi», qabilida ham tushunilmasligi lozim. Shoirning istagi — bugungi va kelgusi avlod bu o`tmishdan saboq chiqarsin, ertaga bo`ladigan ming turli hayot sinovlariga tayyor tursin!  Shundagina millat millat bo`ladi, xalq chinakam xalq bo`ladi. Shundagina odamlar ruhiyatidan olomonlik hissi chekinib, chinakam shaxslar shakllanadi.

Lolaqizg‘aldoq Mendan nima qolar: Ikki misra she’r, Ikki sandiq kitob, Bir uyum tuproq. Odamlar ortimdan Nima desa der, Men seni o‘ylayman O‘zimdan ko‘proq – Lola, lolajonim, Lolaqizg‘aldoq! Men ketsam, yomondan Yiroq bo‘l, ohu, Chunki sen chiroyli, Ko‘rkli bir juvon. Yomon kunlar bir kun Yaxshi bo‘lar-u, Yomon odam yaxshi Bo‘lmas hech qachon… Yasha chegarada Turgandek ogoh, Lola, lolajonim, Lolaqizg‘aldoq!18 02 033027211F2701 14 14 36 16 17 03302701 16 18 18 03302701 08 3C 3E 08 08 08 36 08 1C 18 18

 VATANIM  Men dunyoni nima qildim,  O`zing yorug` jahonim.  O`zim xoqon,  O`zim sulton  Sen taxti Sulaymonim.  Yolg`izim, Yagonam deymi,  Topingan koshonam deymi,  O`zing mening ulug`lardan  Ulug`imsan, Vatanim...   Shodon kunim gul otgan sen,  Chechak otgan izimga,  Nolon kunim yupatgan sen,  Yuzing bosib yuzimga.  Singlim deymi,  Onam deymi,  Hamdard-u hamxonam deymi,  Oftobdan ham o`zing mehri  Ilig`imsan, Vatanim.   Sen Mashrabsan,  Xalqda tumor,  Balxda dorga osilgan.  Navoiysan, shoh yonida  Faqirni duo qilgan.  Yassaviysan, meniki deb,  Ko`ringan da’vo qilgan,  Ming bir yo`‘i ochilmagan  Qo`rig`imsan, Vatanim.   Sen Xo`jandsan,  Chingizlarga Darbozasin ochmagan,  Temur Malik orqasidan  Sirdaryoga sakragan.  Muqannasan qorachig`i  Olovlarga sachragan,  Shiroqlarni ko`rgan cho`pon:  Cho`lig`imsan, Vatanim.   Kim Qashqarni qildi makon,  Kim Enasoy tomonda,  Jaloliddin — Kurdistonda,  Boburing — Hindistonda,  Bu qanday yuz qarolik deb,  Yotarlar zimistonda.  Tarqab ketgan to`qson olti  Urug`imsan, Vatanim...   O`g`lim, desang osmonlarga  G`irot bo‘lib uchgayman,  Chambil yurtda Alpomishga  Navkar bo‘lib tushgayman,  Padarkushdan pana qilib  Ulug`beking quchgayman,  G`ichir-g`ichir tishimdagi  So`lig`imsan, Vatanim...   O`tgan kuning — o`tgan kundir,  O`z boshingga yetgan kun,  Qodiriyni bergan zamin,  Qodiriyni sotgan kun.  Qo`lin bog`lab,  Dilin dog`lab,  Yetaklashib ketgan kun,  Voh bolam! deb aytolmagan  Dudug`imsan, Vatanim...   Sen — shoxlari osmonlarga  Tegib turgan chinorim,  Ota desam, O`g`lim deb,  Bosh egib turgan chinorim,  Qo`ynimdagi iftixorim,  Bo`ynimdagi tumorim,  O`zing mening ulug`lardan  Ulug`imsan, Vatanim! 

 Muhammad Yusufning bu she’ri asosida yaratilgan qo`shiqni eshitmagan, uni xonandaga jo`r bo`lib birga aytmagan yurtdoshimiz kam topiladi. Bastakor she’r matniga — mazmun- mohiyatiga shunchalar mos, ohangdosh musiqa topganki, go‘yo shoir oldindan shu musiqani xirgoyi qilib ash’or bitganday. She’rdagi mazmun va ohang rivoji (dinamizmi) musiqada ikkinchi umrini boshlaydi, xonanda ovozi goh kuchayib, goh pasayib o`zbekning tarixiy ko`tarilish va tanazzul bosqichlarini ifoda etadi.  Aslida, Vatan to`g`risidagi, yurtimiz tarixida o`tgan ulug`lar nomlarini birma-bir sanab, moziyda bo`lgan voqealarni eslab, ularga hamd-u sanolar aytish tarzida yozilgan she’rlarning soni bor-u sanog`i yo‘q. Ularning deyarli barchasida Amir Temur, Manguberdi, Navoiy va Boburlar, Cho`lpon va Fitratlar albatta tilga olinadi, hammaga ma’lum sifat va o`xshatishlar orqali ular ulug`lanadi. Biroq nima uchun ularning birortasi Muhammad Yusuf she’ri singari mashhur bo`lmadi? Nega bu she’riy tizmalar millionlar ko`ngliga jonli his bo`lib ko`chib o`tmadi?

 Demak, Vatan to`g`risida kuylash ham har xil bo`lar ekan-da. Bu she’r-u qo`shiqning ham samimiysi, yurakdan chiqib yurakka boradigani va... aksincha ta’sir qiladigani bo`lar ekan-da. Ozod Sharafiddinovning inson qalbidagi Vatan tuyg`usi, unga sadoqat hislariga bag`ishlangan «O`lsam ayrilmasman quchoqlaringdan» maqolasida olim amalda emas, balki ko`proq og`izda «vatanparvarlik» qiladiganlardan ozurda ko`nglini to`kib solgan. Boyagi she’rlarni ham «Vatan mavzusida ham yozib turish kerak, ajabmas qo`shiq bo`lib qolsa, agar mashhurroq qo`shiqqa aylanib ketsa, davlat biror unvon berib qolsa qani...» qabilidagi o`ylar ortidan «dunyoga kelgan», biroq tug`iliboq shu on jon bergan chalajon, rangpar tizmalardir, deyish mumkin. Chunki Vatanni tama bilan, pisanda bilan sevish mumkin bo`lmaganidek, u haqda ayni maqsadlar bilan yozib ham, kuylab ham bo`lmaydi..

 Muhammad Yusufning «Vatanim» she’rida esa mutlaqo boshqa hodisaga duch kelamiz. Shoirning ona yurtdan tuygan mehri xuddi singilning, onaning mehridek iliq, u bir aka bo`lib, bir o`g`il bo`lib bu mehrga javob bergisi, agar shu yurt «o`g`lim» deya unga mushtoq bo`lsa, har qanday mushkulot qarshisiga chiqqisi, kelgusi padarkushlardan kelajak ulug`beklarini pana qilib quchgisi keladi. Uning uchun Ulug`bek, Navoiy, Bobur yoxud Mashrab bir inson ismi emas, balki xalq, millat fazilati, xalq va millatning mujassam ismidir. Bu ismlar bag`riga shoir xalq tarixini, uning eng zafarli va eng achchiq kunlarini jamlaydi. She’rning har bir bandi oxirida Vatanga beriladigan sifat («ulug`imsan», «ilig`imsan», «qo`rig`imsan», «cho`lig`imsan», «urug`imsan», «dudug`imsan») kamida yuz yillik hodisalar natijasi, quvonch-u alamini ifoda etib keladi. Birgina bandda ifoda topgan ma’nolar ko`lamiga e’tibor beraylik:  Kim Qashqarni qildi makon,  Kim Enasoy tomonda,  Jaloliddin — Kurdistonda,  Boburing — Hindistonda,  Bu qanday yuz qarolik deb,  Yotarlar zimistonda.  Tarqab ketgan to`qson olti  Urug`imsan, Vatanim...

 Bandning dastlabki misrasida chor hukumati tomonidan yurtidan chiqib ketishga majbur qilingan, umrbod ortga qaytolmay Qashqar tuprog`ida xoki qolgan shoir Furqat eslansa, ikkinchi misrada sho`ro davlati qatag`oni qurboni bo`lgan, Sibir o`rmonlarida daraxt kesib umri chirigan Usmon Nosir yodga olinadi. Jaloliddin Manguberdi va Bobur qismati esa Sizga yaxshi ma’lum. Parchadagi keyingi ikki misra alohida tahlilni talab etadi. Agar kuzatayotgan bo`lsangiz, Andijonda tashkil etilgan «Bobur Xalqaro jamg`armasi» turli sabablarga ko`ra qabrlari xorijda qolib ketgan ulug`larimizning so`nggi makonlarini izlab topish ularning hozirgi holatini o`rganish bo`yicha juda katta ishlarni amalga oshirmoqda. Jumladan, xalqaro ekspeditsiya tomonidan suratga olingan, hozirgi Afg`oniston hududidagi Navoiy, Lutfiy va boshqa mutafakkir bobolarimizning tashlandiq qabrlari, turli mojarolar tufayli katta shikast yegan maqbaralarini ko`rib yurtdoshlarimiz nafsoniyatiga ozor yetmasligi mumkin emas. She’rdagi «Bu qanday yuz qarolik deb, Yotarlar zimistonda» misralari ayni shu holatning ham achchiq ifodasi sifatida tushunilishi mumkin...  Shoir nihoyat mustaqilligini, ozodligini qo`lga kiritgan Vatanni qutlar ekan, haqli ravishda xalq nomidan «O`zim xoqon, O`zim sulton, Sen taxti Sulaymonim», deya faxr etadi.

MUHAMMAD YUSUF HAYOTI VA IJODINI MUAMMOLI TA’LIM ASOSIDA O`RGANISH  Muhammad Yususuf hayoti va ijodini muammoli ta’lim asosida o`rganishning bir qancha afzalliklari bor. Bu metod orqali o`quvchilarni badiiy asarlarni chuqurroq tahlil qilish malakasi oshiriladi. Aslida muammoli ta’lim yaratishning bosh maqsadi o`quvchilarni har tomonlama aqliy rivojlanishini ko`rsatuvchi asosiy factor uning yuqori darajada mustaqil fikrlay olish qobiliyatidir. Agar o`quv jarayoni o`quvchini mustaqil fikr yurita olishga o`rgatsa, unday ta’limni rivojlantirishga asoslangan o`quv – biluv jarayoni deb qabul qilish mumkin.  Muammoli vaziyat quyidagi bosqichlarda amalga oshiriladi:  1. Muammoli vaziyatni keltirib chiqarish  2. Muammoli vaziyatni asoslash tushuntirish  3. Muammoli vaziyatni o`quvchilar bilan birgalikda tahlil qilish  4. Muammoli vaziyatni yechimining bir necha usullarini aniqlash  5. Muammoning natijaviy yechimini tanlab, har tomonlama baholash

 Muhammad Yusufning ijodi bilan birga uning hayotini o`rganishda muammoli ta’lim metodidan foydalanishimiz mumkin.  Bunda Muhammad Yusufning hayotiga oid biror muammoli savol o`quvchilar o`rtasiga tashlanadi.  Masalan:  a) Muammoli vaziyat keltirib chiqariladi:  Muhammad Yusuf Andijonning Marhamat tumanida tug`ilmaganida shunday go`zal asarlar yoza olarmidi.  b) Muammoli vaziyat asoslanadi:  Muhammad Yusuf 1954-yili Andijon viloyati Marhamat tumanida oddiy oilada tug`ilgan.  c) Muammoli vaziyatni o`quvchilar bilan birgalikda tahlil qilinadi:  Muhammad Yusuf hayoti va ijodini har xil usullar bilan o`rganish mumkin.  d) Muammoli vaziyat ni yechishning bir becha usullari aniqlanadi:  O`zbekistonning barcha joylari so`lim va go`zal. Farg`ona viloyati esa o’zgacha chiroylidir. Bu yerning tog`lari, adirlari, odamlari ham o`zgachadir.  e)Muammoli vaziyatning yechimi topiladi:  Yo`q Muhammad Yusuf Andijonda tug`ilmaganida bunday ajoyib she’rlar yoza olmagan bo`lar edi.

E’TIBORINGIZ UCHUN RAHMAT!

Похожие

Muhammad Yusuf (yangi)

Muhammad Yusuf hayoti va ijodi

Muhammad Yusuf 62 yilligi munosabati bilan

Muhammad Yusuf she`riyat shaydolari qalbida mangu barhayot

Zavqiy ( Ubaydulloh ) Hajvchi shoir