Alisher Navoiy. G`azallar - Литература - Презентации

Alisher Navoiy. G`azallar

Загружено в:

23.09.2019

Скачано:

0

Размер:

1107.5107421875 KB

(1441-1501)Alisher Navoiy

 Agar bu ulug’ zotni avliyo desak, u avliyolarning avliyosi, mutafakkir desak, mutafakkirlarning mutafakkiri, shoir desak, shoirlarning sultonidir. Islom KarimovE’TIROF

 Alisher Navoiy 1441-yilning 9-fevralida Hirot shahrida tavallud topgan.

 Alisherning maktabdosh do‘sti Husayn Boyqaro taxtga chiqishi bilan uni Samarqanddan Hirotga chaqirib oladi va muhrdor qilib tayinlaydi.  1472-yildan vazirlik martabasiga ko‘tariladi, 1487-88-yillarda Astrobodda hokim bo‘lib ishlaydi.

Buyuk ijodkor 1501- yil 3-yanvar kuni vafot etdi.

Alisher Navoiyning qabri Hirotda. Hirot esa Afg`onistonda joylashgan.

 O‘tmish mavzusida «Tarixi mulki Ajam» («Ajam, ya’ni arab bo‘lmagan mamlakatlar tarixi»);  «Tarixi anbiyo va hukamo» («Payg‘ambarlar va donishmandlar tarixi») asarlarini yozgan.  Aruzga doir «Mezon ul-avzon» («Vaznlar o‘lchovi»);  Tazkirachilikka oid «Majolis un-nafois» («Nafis majlislar») kabi asarlar yaratdi.  Lug‘atshunoslikka oid «Sab’atu abhur» («Yetti dengiz») nomli kitob yozdi.  Muhokamat ul-lug‘atayn» («Ikki til muhokamasi») asarida turk (o‘zbek) va sort (fors) tillarini solishtirib, o‘z ona tilining tuganmas imkoniyatlarini ilmiy asoslab berdi. TURLI YO`NALISHDAGI ASARLARI

 Sharqda o‘tgan mashhur shayxlar, so‘fiylar hayoti haqida ma’lumot beruvchi «Nasoyim ul-muhabbat» («Muhabbat shabadalari») asarini yozib tugatdi.  So‘ng umr bo‘yi xayolini band etgan «Lison ut-tayr» ni qog‘ozga tushirdi.  Boshqalar bilan olib borgan yozishmalari — xatlarini to‘plab «Munshaot» («Xatlar») tuzdi.  1500-yilda buyuk mutafakkirning yaxshilik va yomonlik haqidagi qarashlarini o‘zida ifodalagan «Mahbub ul- qulub» («Ko‘ngillarning sevgani») asari maydonga keldi.

 Navoiyning 8 ta devoni bo’lib, 7 tasini o’zi tuzgan:  1. Ilk Devon-zamondoshlari tuzgan.  2. “Badoe’ ul-bidoya”-1472-76-yillarda Navoiy tuzgan ilk devon.  3. “Navodir un-nihoya” .  4. “Xazoyin ul-maoniy”- “Chor devon” – 1492-98- yillar.  5. “Devoni Foniy” (8-devon) – 1491-1498-yillar. DEVONLARI

 Shoirning muxlislari 1465-66-yillarda uning she’rlarini to’plab, devon tuzadilar va bu devon o’z davrida “xattotlar sultoni” nomi bilan mashhur bo’lgan Sultonali Mashhadiy tomonidan nasta’liq xatida ko`chiriladi.  Bu devon uni nashrga tayyorlagan adabiyotshunos olim Hamid Sulaymonov tomonidan shartli ravishda “Ilk devon” deb nomlangan.  391 g’azal, 41 ruboiy, 1 mustazod va 1 muxammas, jami 434 she’rdan tashkil topgan.“ ILK DEVON” HAQIDA

 “ Badiiylikning boshlanishi” - Alisher Navoiyning o'zi tomonidan tuzilgan birinchi rasmiy devon bo’lib, shoir bu devonini do'sti, podshoh Husayn Boyqaroning topshirig'iga ko'ra tuzgan edi.  11 janrga oid jami 1046 ta she’r mavjud:  g’azal – 777 ta, mustazod – 3 ta , muxammas – 5 ta, musaddas – 2 ta, tarji’band – 3 ta, qit’a – 46 ta, ruboiy – 85 ta, lug’z – 10 ta, muammo – 52 ta, tuyuq – 10 ta, fard – 53 ta."Badoye'u-l-bidoya“ devoni haqida

 "Behad nodirliklar" - shoirning ikkinchi rasmiy devoni  Devonning nisbatan to’liq nusxasi Abdujamil kotib va Sulton Ali Mashhadiy tomonidan ko’chirilgan bo’lib, unda 862 she’r bor.  XX asrning 80-yillar oxirida adabiyotshunos olima Suyima G’aniyeva ushbu devonning Navoiy muhri bosilgan notugal surat – nusxasini Eron Islom Respublikasidan olib keldi. Bu nusxa “Navoiy dastxati” nomi bilan 1991-yilda e’lon qilindi.“ Navodiru-n-nihoya“ devoni haqida

 Ushbu devon 4 devonni o`zida jo qilgan:  "G'aroyibu-s-sig'ar" ("Bolalik g'aroyibotlari")  "Navodiru-sh-shabob" ("Yigitlik nodirliklari")  "Badoye' ul-vasat" ("O'rta yosh go’zalliklari")  "Favoyidu-l-kibar" ("Keksalik foydalari")  Har bir devoniga 650 tadan g'azal kiritadi, shunga muvofiq boshqa she'riy janrlarga ham joy ajratadi. "Xazoyinu-l- maoniy“ devoni

 Navoiyning forscha she'rlari jamlangan to'plam.  Unda: 552 g'azal, 1 musaddas, 64 qit'a, 72 ruboiy, 1 tarkibband-marsiya, 16 ta’rix, 266 muammo, 10 qasida, 9 lug'z kabi janrlardan tashkil topgan she'rlar bor.  Devondagi she'riy merosning umumiy miqdori 12 ming misradan ortiqdir."Devoni Foniy“ haqida

Navoiy g`azallaridan namunalar

Kecha kelgumdur debon ul sarvi gulro‘ kelmadi, Ko‘zlarimg‘a kecha tong otquncha uyqu kelmadi. Lahza-lahza chiqdim-u, chektim yo‘lida intizor, Keldi jon og‘zimg‘a-yu, ul sho‘xi badxo‘ kelmadi… *  Ramali musammani mahzuf (yoki maqsur) vaznida.  Taqte’si: - V - - / - V - - / - V - - / - V - ) .  Radifiga o‘zbekcha so‘z («kelmadi») ishlatilgan va qofiyasidagi sakkiz («gulro‘ - uyqu – badxo‘ - qorong‘u - kulgu - su(v) -o‘tru - qayg‘u») so‘zdan oltitasi - o‘zbekcha, ikkitasi («gulro‘» va «badxo‘») - tojikcha. «KELMADI» g`azali

Qaro ko‘zum, kel-u, mardumliq emdi fan qilg‘il, Ko‘zum qarosida mardum kibi vatan qilg‘il. Yuzung guliga ko‘ngul ravzasin yasa gulshan, Qading niholig‘a jon gulshanin chaman qilg‘il… *  Sakkiz baytli bu g‘azal asrlar osha el orasida mashhur bo‘lib kelyapti.  Radifi sof turkiy (o‘zbekcha) so‘z.  Qofiyasiga shoir arabiy («fan», «vatan», «rasan», «kafan»), forsiy («ko‘hkan», «shikan», «anjuman») kalimalarga ohangdosh o‘zbekcha so‘z («tikan») ham topadi.  G‘azalning boshidan oxirigacha har baytda kutilmagan timsol, ifoda va tasvir ishlatiladi. «QILG‘IL» G`AZALI

Ko‘rgali husnungni zor-u mubtalo bo‘ldum sanga, Ne baloliq kun edikim, oshno bo‘ldum sanga: Har necha dedimki, kun-kundin uzay sendin ko‘ngul, Vahki, kun-kundin batarrak mubtalo bo‘ldum sanga… *  Ramali musammani mahzuf (yoki maqsur) vaznida.  Taqte’si: - V - -/ - V - - / - V - - / - V -) .«BO‘LDUM SANGA» g`azali

 KAMOL KASBIGA DALOLATU NUQSONIDIN IZHORI MALOMAT Kamol et kasbkim, olam uyidin Sanga farz o‘lmag‘ay g‘amnok chiqmoq. Jahondin notamom o‘tmak biaynih Erur hammomdin nopok chiqmoq. *  “ G‘aroyib us-sig‘ar”ning 10-qit’asi.  Qit’ada shoir kishilarni o‘zini har taraflama o‘stirishga undaydi. Hatto, bu umrning bosh mazmuni dajasidagi masala qilib qo‘yilgan. Alisher Navoiy hammomga kirib, nopok chiqish qanchalar mantiqsiz bo‘lsa, dunyoga kelib, kamolga yetmay o‘tish ham shunchalar bema’nilik ekanini ochiq- oydin aytgan-qo‘ygan. NAVOIYNING MASHHUR QIT’ALARI

Ulki, iflosdin ayog‘inda Kafsh yo‘li azmi chog‘i yo‘qtur oning, Shukr qildik boqib birav sori, – Ki yururg‘a ayog‘i yo‘qtur oning. *  “ Badoye’ ul-vasat”ning 41-qit’asi.  Bu qit’a zamirida har qanday kishi o‘z ahvolidan shikoyat qilishdan oldin orqa-oldiga, yon-atrofiga qarasin, qiyoslasin, keyin xulosa chiqarsin, degan oqilona o‘git yashirin. Mingni ko‘rib fikr qil, birni ko‘rib shukr qil, degan xalq maqoli ham aynan shu g‘oyani ilgari suradi.FALOKATDIN AYOG‘IG‘A KAFSH BO‘LMAG‘ANGA CHUN KAFSH UCHUN AYOG‘I BOR SHUKR VOJIBDUR

Topshiriq. Tegishli raqamlarni jadvalga joylang. “Xazoyin ul-maoniy”dagi devonlar haqidagi ma’lumotlarni to`g`ri topa olasizmi?

Topshiriq. Quyidagi g`azallarning vazni hamda taqte`larini yozing.

 1. Alisher Navoiyning haykali tepasiga uning qaysi misralari yozib qo’yilgan?  2. Navoiyning “Kelmadi” radifli g’azali qaysi vaznda yozilgan?  3. “Begona bayt” qanday tushuncha?  4. “Qaro ko’zim...”deb boshlanuvchi g’azalda qofiyani yuzaga keltirgan so’zlar?  5. “Mardumlig’”so’zining ma’nosi?  6. Alisher Navoiyning “Deyin” radifli g’azali necha baytdan iborat va qanday san’at qo’llangan?  7. Tarixda hech kim turkiy tilda Navoiychalik “ko’p va xo’p” asarlar yozmagan deb takidlagan kim?  8. “Muqarrabi shohiy” ya’ni shohning eng yaqin kishisi martabasi kimga kim tomonidan berilgan? Bilimingizni sinang!

E’TI BORING IZDAN XUR SAND MIZ!

Похожие

Nodira. G`azallar

Alisher Navoiy 7

Alisher Navoiy 5

Alisher Navoiy 3

Alisher Navoiy 5