Абай Қўнонбоев ҳаёти ва ижоди - Литература - Презентации

Абай Қўнонбоев ҳаёти ва ижоди

Загружено в:

23.09.2019

Скачано:

0

Размер:

580.5 KB

РЕЖА:РЕЖА: 1.1. АБАЙ ҚЎНОНБОЕВ ҲАЁТИ АБАЙ ҚЎНОНБОЕВ ҲАЁТИ 2.2. А.Қўнонбоевнинг лирикаси А.Қўнонбоевнинг лирикаси 3.3. Шоир ижодидан намуналарШоир ижодидан намуналар

 Қозоқ халқининг мутафаккири, жамоат арбоби ва шоири Абай Қозоқ халқининг мутафаккири, жамоат арбоби ва шоири Абай Қўнонбоев ўз мероси билан қозоқ адабиёти, маданияти хазинасига Қўнонбоев ўз мероси билан қозоқ адабиёти, маданияти хазинасига улкан ҳисса қўшган, қозоқ адабиётининг энг буюк сиймоларидан улкан ҳисса қўшган, қозоқ адабиётининг энг буюк сиймоларидан ҳисобланади.ҳисобланади.  Абай Қўнонбоев ХАбай Қўнонбоев Х II Х асрнинг иккинчи ярмида яшади. У ҳозирги Х асрнинг иккинчи ярмида яшади. У ҳозирги Қозоғистоннинг Семипалатинск уездига қарашли Чингизтов районида Қозоғистоннинг Семипалатинск уездига қарашли Чингизтов районида чорвадор оиласида туғилди. Ёшлик чоғларида мадрасада ўқиди. чорвадор оиласида туғилди. Ёшлик чоғларида мадрасада ўқиди. Кейинчалик рус мактабига қатнаб рус тили ва адабиётини ўрганди. Абай Кейинчалик рус мактабига қатнаб рус тили ва адабиётини ўрганди. Абай бир томондан, шарқ адабиётининг буюк вакиллари Фирдавсий, Навоий, бир томондан, шарқ адабиётининг буюк вакиллари Фирдавсий, Навоий, Низомий ижоди билан, иккинчи томондан А.С.Пушкин, Л.Н.Толстой, Низомий ижоди билан, иккинчи томондан А.С.Пушкин, Л.Н.Толстой, М.Е.Салтиков-Шчедрин асарлари билан қизиқиб, ўз билимини оширди.М.Е.Салтиков-Шчедрин асарлари билан қизиқиб, ўз билимини оширди.  Абай ижоди ёшлик чоғларидан шеър ёзиш ва ўлан айтишдан бошланди. Абай ижоди ёшлик чоғларидан шеър ёзиш ва ўлан айтишдан бошланди. Унинг жуда кўп ўланлари халқ орасида машҳур.Унинг жуда кўп ўланлари халқ орасида машҳур.  Ўз даврининг илғор ғояли зиёлиси бўлган Абай маърифатпарварлик Ўз даврининг илғор ғояли зиёлиси бўлган Абай маърифатпарварлик ҳаракатига бошчилик қилди. У халқни саводхон қилиш ва руслардан ҳаракатига бошчилик қилди. У халқни саводхон қилиш ва руслардан ўрнак олишга даъват этди.ўрнак олишга даъват этди.

Абай лирик шоирдир. Унинг шеърларида тарқоқ қозоқ қабилаларини бирлаштириш, ёшликдан ҳунар ва илм ўрганиш зарурлиги ғояси тараннум этилди. Абай шеъриятини халқ ҳаётига яқинлаштирди, ўз лирикасида илғор ғояларни тараннум этди, халқ ҳаётининг турли-туман муҳим ижтимоий масалаларини ўз замонасининг илғор зиёлиси сифатида ҳал қилди.

А.Қўнонбоевнинг лирикаси халқ ҳаётини акс эттирувчи, таъсирчан, шўх лирикадир. Унинг кўпинча дўмбира ёрдамида ижро этилган ва қисман ёзиб қолдирилган ўланлари турли-туман мавзуларда битилган. Абайнинг бир қанча лирик шеърларида қозоқ чўлининг реалистик манзараси она-юртга бўлган зўр эҳтирос билан чизилган. Шоир Абай қозоқ шеъриятига достон жанрини олиб кирди. Унинг «Искандар» ва «Масъуд» номли достонлари ҳажм жиҳатдан унча катта бўлмаса-да, уларда шоирнинг кичик бир воқеа орқали Искандар ва Масъудга ўхшаш реалистик образлар ёрдамида илғор ғояларни олға суриш маҳорати яққол кўринди. Абай бадиий наср соҳасида ҳам қалам тебратган ёзувчидир. Умрининг охирларида яратган «Насиҳат» номли асари кичик-кичик дидактик ва фалсафий мазмундаги насрий ҳикоялардан иборат бўлиб, уларда адибнинг илғор фалсафий ва ижтимоий қарашлари ўз аксини топган.

 Унинг шеърларида тарқоқ қозоқУнинг шеърларида тарқоқ қозоқ қабилаларини қабилаларини бирлаштириш (“Шўрлик қозоғим”(1885)), бойлик вабирлаштириш (“Шўрлик қозоғим”(1885)), бойлик ва камбағаллик ўртасидаги зиддиятларни кўрсатиш (“Бой камбағаллик ўртасидаги зиддиятларни кўрсатиш (“Бой боласи ваболаси ва камбағал боласи” шеърлари), ёшликдан ҳунар ва камбағал боласи” шеърлари), ёшликдан ҳунар ва илм ўрганишилм ўрганиш зарурлиги ғояси (“Илм ўрган” шеъри) тараннум зарурлиги ғояси (“Илм ўрган” шеъри) тараннум этилди.этилди. Абай биринчи қозоқ композиторидир. У ўз шеърларига халқАбай биринчи қозоқ композиторидир. У ўз шеърларига халқ куйлари асосида куй басталаган. Абай С.Пушкиннинг куйлари асосида куй басталаган. Абай С.Пушкиннинг “Евгений“Евгений Онегин” асаридан парчаларни қозоқ тилига Онегин” асаридан парчаларни қозоқ тилига таржима қилди.таржима қилди. Ўзбек тилида Абайнинг “Ўланлар” (1945) ва Ўзбек тилида Абайнинг “Ўланлар” (1945) ва “Абай Қўнонбоев”“Абай Қўнонбоев” деган ном остида айриб асарлари таржима деган ном остида айриб асарлари таржима қилиб босилган.қилиб босилган.

IJODIDAN NASIHATLARIJODIDAN NASIHATLAR O’TTIZINCHI SO’ZO’TTIZINCHI SO’Z Bizda bir maqtanchoqlik degan yaramas narsa bor. Asli Bizda bir maqtanchoqlik degan yaramas narsa bor. Asli shu narsaning nima keragi bor o‘zi? Zotan, bu — or-shu narsaning nima keragi bor o‘zi? Zotan, bu — or- nomussizlik, nodonlik, o‘ysiz-xayolsizlik hamda na nomussizlik, nodonlik, o‘ysiz-xayolsizlik hamda na botirlik va na odamgarchilikdan xabari yo‘qlikning botirlik va na odamgarchilikdan xabari yo‘qlikning alomatidir! Tag‘in, bezrayib turib: «E, bor xudoyo! alomatidir! Tag‘in, bezrayib turib: «E, bor xudoyo! Kimdan kim ortiq ekan shunchalik! Birovning nasibasini Kimdan kim ortiq ekan shunchalik! Birovning nasibasini birov topib berarmidi hech? Kimning boshi kimning birov topib berarmidi hech? Kimning boshi kimning egari qoshida yuribdi... Birov mening qozonimni egari qoshida yuribdi... Birov mening qozonimni qaynatib beribdimi, yo men birovning qo‘liga qarab qaynatib beribdimi, yo men birovning qo‘liga qarab qolibmanmi?»—deb keriladi. Ba’zan esa dag‘dag‘a qolibmanmi?»—deb keriladi. Ba’zan esa dag‘dag‘a qilib: «Hammaga bir o‘lim!.. Voy onasini falon qilay! qilib: «Hammaga bir o‘lim!.. Voy onasini falon qilay! Bundai yurgandan ko‘ra o‘lganim ortiq! Juda nari borsa Bundai yurgandan ko‘ra o‘lganim ortiq! Juda nari borsa — haydab yuborar, otib yuborar! Qaerga borsam ham — haydab yuborar, otib yuborar! Qaerga borsam ham bir o‘lim!»—deb kekirdagini cho‘zadiganlar ko‘p-ku.bir o‘lim!»—deb kekirdagini cho‘zadiganlar ko‘p-ku.

 Mana, o‘zlaringiz ko‘rib yuribsizlar: hozir hech bo‘yiga Mana, o‘zlaringiz ko‘rib yuribsizlar: hozir hech bo‘yiga qarab to‘n bichadigan, aytgan gapida qat’iy qarab to‘n bichadigan, aytgan gapida qat’iy turadigan qozoq bormi dunyoda? Yo‘q, men hali turadigan qozoq bormi dunyoda? Yo‘q, men hali o‘limga bardosh bera oladigan qozoqni ham yoki, o‘limga bardosh bera oladigan qozoqni ham yoki, aksincha: men o‘limga bardosh bera olmayman, deb aksincha: men o‘limga bardosh bera olmayman, deb ochiq gapiradigan qozoqni ham ko‘rganim yo‘q... ochiq gapiradigan qozoqni ham ko‘rganim yo‘q... Bordi-yu, aqlsiz bo‘lsa-da, shunday jur’atli qozoq Bordi-yu, aqlsiz bo‘lsa-da, shunday jur’atli qozoq topilsa, u kishini hayratga solgan bo‘lur edi! Afsuski, topilsa, u kishini hayratga solgan bo‘lur edi! Afsuski, yo‘q. Buning o‘rniga shundaylar borki, zo‘r kelganda yo‘q. Buning o‘rniga shundaylar borki, zo‘r kelganda sichqonning inini ming tanga qilib, qochib kirarga sichqonning inini ming tanga qilib, qochib kirarga teshik top-may qoladi. Xo‘sh, bunday kishilarni nima teshik top-may qoladi. Xo‘sh, bunday kishilarni nima deb ataymiz? Ey xudo! O’z joniga ortiqcha hotamlik deb ataymiz? Ey xudo! O’z joniga ortiqcha hotamlik qiladigan, mol-dunyoni pisand qilmaydigan qiladigan, mol-dunyoni pisand qilmaydigan bechoralarning ahvoliga qarang. «Uyalmas yuzga tol-bechoralarning ahvoliga qarang. «Uyalmas yuzga tol- mas jag‘ beradi»,— deb shuni aytishar ekanlar-da... mas jag‘ beradi»,— deb shuni aytishar ekanlar-da... Bunday kishilar ham uyatsiz, orsiz kishilarning biri-Bunday kishilar ham uyatsiz, orsiz kishilarning biri- da. da.

 O’LANO’LAN O’lan — so‘zning poshshosi, so‘z O’lan — so‘zning poshshosi, so‘z sarasi,sarasi, Qiyindan qiyiltirar er donosi,Qiyindan qiyiltirar er donosi, Tilga yengil, yurakka iliq tegib,Tilga yengil, yurakka iliq tegib, Tep-tekis, silliq kelsin aylanasi.Tep-tekis, silliq kelsin aylanasi. Saralanmay bulg‘ansa so‘z orasi,Saralanmay bulg‘ansa so‘z orasi, Bu — oqinning bilimsiz-bechorasi.Bu — oqinning bilimsiz-bechorasi. Ham oqin, ham tinglovchi ko‘pi Ham oqin, ham tinglovchi ko‘pi nodon,nodon, So‘z tanimas bul yurtning bir porasi.So‘z tanimas bul yurtning bir porasi. So‘z boshi avval hadis, oyat bo‘lur,So‘z boshi avval hadis, oyat bo‘lur, Shirasi ham ma’nosi g‘oyat bo‘lur.Shirasi ham ma’nosi g‘oyat bo‘lur. Payg‘ambar h-am so‘zini o‘lan qilgan;Payg‘ambar h-am so‘zini o‘lan qilgan; O’lan aytay, shoyadki ko‘nglim to‘lur.O’lan aytay, shoyadki ko‘nglim to‘lur. O’landay xutba o‘qib keksa mullo,O’landay xutba o‘qib keksa mullo, O’lan aytib yig‘lagan valiyullo,O’lan aytib yig‘lagan valiyullo, Hamma ham chamasicha o‘lan o‘qir,Hamma ham chamasicha o‘lan o‘qir, O’lan bilan yozilgan kalimullo. O’lan bilan yozilgan kalimullo.

KO’KLAMKO’KLAM  Ko‘klam kelsa, qolmaydi qishning izi,Ko‘klam kelsa, qolmaydi qishning izi, Qulp urar ko‘kalamzor yerning yuzi;Qulp urar ko‘kalamzor yerning yuzi; Jon kiradi borliqqa, tabiatga,Jon kiradi borliqqa, tabiatga, Ona yanglig‘ jilmayar kunning ko‘zi.Ona yanglig‘ jilmayar kunning ko‘zi. Kulishar, o‘lan aytar yigit-yalang,Kulishar, o‘lan aytar yigit-yalang, Utovda o‘tirolmas qari-qartang;Utovda o‘tirolmas qari-qartang; Jon-jonivor, odamizod yayrab ketar,Jon-jonivor, odamizod yayrab ketar, Qushlarning qo‘shig‘idan havo jarang.Qushlarning qo‘shig‘idan havo jarang. Qirdagi, soydagi el aralashar,Qirdagi, soydagi el aralashar, Qo‘y qo‘zilab, oyoqqa o‘ralashar,Qo‘y qo‘zilab, oyoqqa o‘ralashar, Qish bo‘yi bir-birini ko‘rmaganlarQish bo‘yi bir-birini ko‘rmaganlar Quchoqlashar, o‘ynashar, hol so‘rashar.Quchoqlashar, o‘ynashar, hol so‘rashar. Tuya bo‘zlar, ot kishnar, qo‘ra shov-Tuya bo‘zlar, ot kishnar, qo‘ra shov- shuv,shuv, Kapalaklar gul izlab uchar duv-duv.Kapalaklar gul izlab uchar duv-duv. Yetti rangli gilamday yashil tusda —Yetti rangli gilamday yashil tusda — Suluv qizday buralib oqadi suv.Suluv qizday buralib oqadi suv. Ko‘l yoqalab uchishar o‘rdak ham g‘oz,Ko‘l yoqalab uchishar o‘rdak ham g‘oz, Uya izlab yugurar bola shovvoz;Uya izlab yugurar bola shovvoz; Uchar btni egarlab ko‘lga tushsang,Uchar btni egarlab ko‘lga tushsang, Chaqmoqday tez ov olar bo‘z dovulboz.Chaqmoqday tez ov olar bo‘z dovulboz.

 Qanjig‘ada o‘ljasi — ovchi qaytar,Qanjig‘ada o‘ljasi — ovchi qaytar, Suluv qizlar nozlanib, salom aytar.Suluv qizlar nozlanib, salom aytar. Qush go‘shtiga mos tushar nordon qimiz,Qush go‘shtiga mos tushar nordon qimiz, Badaningni balqitar, jimirlatar.Badaningni balqitar, jimirlatar. Ko‘klamday kiyinishar kelinchaklar,Ko‘klamday kiyinishar kelinchaklar, Chekkasida gunafsha, boychechaklar,Chekkasida gunafsha, boychechaklar, Qirda to‘rg‘ay sayrasa, soyda bulbul,Qirda to‘rg‘ay sayrasa, soyda bulbul, Gul bilan to‘lib ketar — tul etaklar.Gul bilan to‘lib ketar — tul etaklar. Dehqonlar qo‘sh qo‘shadi, ekar ekin,Dehqonlar qo‘sh qo‘shadi, ekar ekin, Hafta o‘tmay ko‘karar ekin-tikin,Hafta o‘tmay ko‘karar ekin-tikin, Savdogarlar mol yuklab, tuya qo‘mlab,Savdogarlar mol yuklab, tuya qo‘mlab, Olis-olis yo‘llardan kelar sekin.Olis-olis yo‘llardan kelar sekin. Olamga bezak bergan qodir mavlon,Olamga bezak bergan qodir mavlon, Yer — ona, quyosh — ota, nuri jahon,Yer — ona, quyosh — ota, nuri jahon, Onaday emizdirar ko‘ksidan yer,Onaday emizdirar ko‘ksidan yer, Otaday mehr to‘kar yorug‘ osmon.Otaday mehr to‘kar yorug‘ osmon. Bulut o‘tsa arillab oqadi soy,Bulut o‘tsa arillab oqadi soy, Kechasi chaman yulduz va to‘lin oy,Kechasi chaman yulduz va to‘lin oy, Ne qilsin qorong‘ida yarqyramay,Ne qilsin qorong‘ida yarqyramay, Quyosh chiqar chog‘ida holiga voy.Quyosh chiqar chog‘ida holiga voy.

СаволларСаволлар  1. Қозоқ классик адабиётининг отаси 1. Қозоқ классик адабиётининг отаси оти билан машҳур бўлган шоир ким?оти билан машҳур бўлган шоир ким?  2. 2. А дибнинг илғор фалсафий ва ижтимоий қарашлари ўз аксини топган насрий асарини айтинг?  3. АбайАбай нини биринчи қозоқ композитори биринчи қозоқ композитори деб айтилиши сабаби нимада?деб айтилиши сабаби нимада?  4. 4. “Шўрлик қозоғим”“Шўрлик қозоғим” шеърида қайси шеърида қайси ғоя тараннум этган?ғоя тараннум этган?

Похожие

Исҳоқхон тўра Ибрат ҳаёти ва ижоди

Туркий халқлар адабиёти тарихи

Алишер Навоийнинг ҳаёти ва ижоди Dars ishlanma

Тохир Маликнинг хаёти ва ижоди

ХХ аср бошлари Наманган адабий ҳаракатчилиги