Baliqlar ekologiyasi va iqtisodiy ahamiyati - Зоология - Рефераты

Baliqlar ekologiyasi va iqtisodiy ahamiyati

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

35.5 KB

Baliqlar ekologiyasi va iqtisodiy ahamiyati Reja : 1. Baliqlar ekologiyasi. 2. Baliqlar migrastiyasi. 3. Baliqlar ko’payishi. 4. Baliqlarni iqtisodiy ahamiyati.

1. BALIQLAR EKOLOGIYASI Baliqlar barcha tuban xordalilar singari nuqul suvda yashaydigan jonivorlardir, ularning embrion hayoti bo’lsin, butun umri suvda o’tadi. Suvning o’ziga xos bir qancha xossalari borki, ular o’sha suvda yashaydigan organizmlar uchun katta ahamiyatga ega. Bular qo’yidagilar: 1. Suv temperaturasi. 2. Suvdagi kislorod miqdori. 3. Suvdagi tuzlar miqdori. Baliqlarning asosiy ekologiya gruppalari. Baliqlarning o’zlari yashaydigan muxitga nisbatan 2 ta munosabatini ular ekologik klassifikastiyasiga negiz qilib olish mumkin: 1. Suvdagi tuzlarga munosabati 2. Suv havzalaridagi yashash joylariga munosabati Birinchi holda baliqlar tubandagi asosiy guruhga bo’linadi: 1) Dengiz baliqlari - Umr bo’yi sho’r suvda yashaydi, chuchuk suvga ko’chirilsa o’lib qoladi. Vakillari : treska, kilka, sardinka va boshqalar. 2) O’tkinchi baliqlar - Hayotining ko’p qismini o’tkazadi, bu erda oziqlanadi, lekin o’rchish uchun chuchuk suvga o’tadi (chunki sho’r suvda ikrasi ivib qoladi) bunga seldsimonlar, losossimonlar, osyotrsimonlar kiradi. 3) Chala o’tkinchi baliqlar - dengizning daryo mansablarida tutash joylarida yashaydi, lekin qishlash va o’rchish uchun daryo etagiga o’tadi. Bularga leshch, laqqa, sazan, sudak va boshqalar kiradi. 4) Chuchuk suv baliqlari - umrbod chuchuk suvlarda yashaydi, hatto bir oz sho’rlangan suvda ham halok bo’ladi. Vakillari: nalm, marinka va boshqalar. Baliqlar suv havzalaridagi yashash o’rinlariga qarab qo’yidagi gruppalarga bo’linadi.  Pelagik baliqlar – ochiq suv muhiti baliqlari suvning yuzidan to bir necha yuz metr chuqurlikkacha boradigan barida yashaydi. Ular juda tez suza olishi bilan xarakterlanadi. Vakil: Akula, seld, sudak, losos va boshqalar.

 Bental – baliqlar. Suvlikning o’rta qismida yashaovchi baliqlar. Skatlar, kambalalar, bichoklar, chuchuk suvda yashovchi karp, karas, som, lin, sterlyad va boshqalar.  Litoral – baliqlar. Chuqurlik baliqlari bularni rangi muhit qanday rangda bo’lsa bular ham shu rangda bo’ladi. Ba’zilari esa suv ostida qumda, balchiqqa kirib ketadi.  Baliqlarning jinsiy etilishi – turlariga qarab turli yoshlarda kuzatiladi. Masalan: Hamsa baliida 1 yoshda, karp simon va okunsimonlarda 3-4 yoshda, osyotr va sevryuga 10-15 yoshga, beluga 14-17yoshda hatto 20yoshda kuzatiladi. Bizning sharoitimizda yashaydigan chuchuk suv baliqlarning ko’p qismi yilning iliq faslida ikra tashlaydi bundan (cho’rtak - erta bahorda, nalim-qishda) mustasnodir. Ikra tashlash vaqti kelganda baliqlarda anchagina o’zgarishlar seziladi, ularning rangi o’zgaradi, tanasining ba’zi qismlarida o’zgarish yuz beradi. Masalan: garbushada ikra tashlash vaqtida tanada kumush-qo’nir, qora dolar hosil bo’ladi. Ko’pgina baliqlar o’rchishdan oldin uzoq uzoq masofalarni bosib o’tadi. 2. BALIQLAR MIGRATSIYASI Baliqlar migrastiyasi uch xil bo’ladi asosan. 1. O’rchish migrastiyasi - bunda baliqlar o’rchish uchun dengizdan daryoga, ba’zilari esa daryodan dengizga chiqadi. Ba’zi baliqlar jumladan tipik dengiz baliqlari esa dengizdan dengiz qiroqlariga, suv ustidan suv ostiga tushadi. Bular treska, piksha va boshqalar. Ba’zi baliqlar o’rchish uchun minglab kilometrlab yo’l bosadilar. Masalan: keta (2000 km dan ortiq) nerka (4 mingdan). Evropa daryo ugori Atlantika okeanining arbiy qiroigacha o’rchish uchun boradi. 2. Ovqatlanish migrastiyasi - Ba’zi baliqlar ovqat izlab ko’chib yuradilar. Masalan: Sevryuga ovqat izlab Kura daryosida Kaspiy dengiziga, treska esa Shimoliy muz okeani dengizlaridan Tinch okeaniga o’tadi.

3. Qishlash migrastiyasi - Baliqlarning ko’pgina turlari qishda juda kam harakat qiladi va mudroq xolatda keladi. Masalan: Kambala balii yilning issiq fasllarida butun Pyotr I qo’ltiiga tarqalgan bo’lsa qishda esa bir joyda to’planadi. 4. BALIQLAR KO’PAYISHI Baliqlarning ko’p turlari ayrim jinslidir. Urulanish tashqi suvda bo’ladi. Baliqlar juda ko’plab suvga ikra tashlaydi. Baliqlar qancha ikra tashlashi ularni avlodiga amxo’rlik qilish bilan xarakterlanadi. Ba’zi baliqlar tuxumini maxsus yamalarga ko’yadi, ba’zilari esa suv osti qumlari, balchiqlar ostiga qo’yadi shuning uchun (garbusha 1-2 ming ikra, keta 2-5 ming ikra, semga 6-20 ming ikra tashlaydi. Sevryuga – 400 ming, osyotr 400-2500 ming, beluga 300-800 ming, sudak 300-900 ming, sazan 400-1500 ming, treska 2500-10 mlngacha ikra tashlaydi). Baliqlarni yoshi turlicha bo’ladi. Masalan: beluga – 100 yilgacha, kambalalar 60 yilgacha sazon 16 yilgacha yashagani ma’lum. 4. BALIQLARNI IQTISODIY AXAMIYATI. Baliqlarni planetamiz bo’yicha iqtisodiy ahamiyati nihoyatda katta. Hayvonlardan olinadigan jamiki mahsulotlarning 17 %i baliqlarga to’ri keladi. Baliqlardan oziq ovqat maxsulotlaridan tashqari ular qoldiqlardan hayvonlarga berish uchun “baliq uni” tayyorlanadi. Ko’pgina turlari jigaridan (treskasimonlar, akulalar) shifobaxsh va texnik baliq yoi olinadi. Tangalaridan sun’iy sadaf olinadi. Akulalar, skatlar, som, beluga, ketalar terisi teri-galenteriya sanoati uchun qimmatli hom ashyo hisoblanadi. Baliqlardan olinadigan ikra eng to’yimli ozuqa xisoblanadi. Baliqchilik - keyingi 30-40 yil ichida O’zbekistonda ayniqsa Qashqadaryoda Qarshi cho’lini, yangi erlarni o’zlashtirish oqibatida ko’pgina suv omborlari vujudga keldi. Bu vohamizda baliqchilikni sun’iy suv havzalarining yaratilishiga asos bo’ldi.

Hozirgi kunda viloyatimizda bir qancha baliqchilik xo’jaliklari tashkil etilgan bular Chimqo’ron, Tallimarjon va h.k.o. Viloyatimizda baliqchilikni rivojlantirish uchun qimmatbaho baliq turlari materikning turli regionlaridan keltirib iqlimlashtirilmoqda. Qadimdan viloyatimiz suvliklarida uchta baliq turi uchrasa bugungi kunda 28 ta baliq turi iqlimlashtirilgan. Er yuzida baliqlarning 20 mingdan ortiq turi tarqalgan bo’lib umrtqali hayvonlarning qariyb 50 % ini tashkil etadi. Baliqlar – butun er yuzi suvliklarida (chuchuk va sho’r) er osti suvliklarida, qaynoq buloqlarda ham yashaydi. Baliqlarning tabiatdagi roli nihoyatda katta, jumladan inson kundalik hayotida ahamiyati juda salmoqli, ayniqsa oziq-ovqat maxsulotlari eng ko’p qismi (ba’zi mamlakatlar axolisi uchun qazib hammasini) to’ri keladi. Bevosita baliqlar bilan shuullanadigan fan ixtiologiya deb ataladi (ixtios-baliq , logos-fan grekcha) Insonlar qadimddan baliqlar bilan shuullanib kelgan. Qadimgi ibtidoiy odam ham baliq ovlagan. Buni usha davrga mansub orlar devoridagi rasmlardan ko’rish mumkin. Baliqlar xaqidagi dastlabki ma’lumot Aristotel (Eramizgacha 384-322) asarlarida uchraydi.

Похожие

Suyakli baliqlar sinfi

Baliqlar (Pisces) sinfi

Hasharotlarning ekologiyasi

Xordalilar tipi

Qushlar sinfi