Yuqumli kasalliklar kechishining davriyligi - БЖД - Рефераты

Yuqumli kasalliklar kechishining davriyligi

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

44 KB

Yuqumli kasalliklar kechishining davriyligi Reja: 1. Jinsiy organi kasalliklari. 2. Eklamsiya turlari va kasallik belgilari. 3. Bachadondan tashqaridagi homiladorlik. 4. Trofoblast kasalligi.

Yuqumli kasalliklarning uch davri farq qilinadi: 1) inkubasion yoki latent (yashirin) davr, bu vaqtda qo’zg’atuvchi organizmga tushib, unda rivojlanishini ma'lum bosqichini o’tadi, ko’payadi, buning natijasida organizm sezuvchanligi ortadi (sensibilizasiyasi kuzatiladi); 2) prodromal davr (darak beruvchi davr) allergiyani kuchayishi va organizm umumiy reaksiyalari paydo bo’lishi bilan bog’liq bo’lib, u klinikada behollik, quwatsizlik, bosh og’rig’i, ishtaha yo’qolishi, uyqudan so’nggi charchoqlik bilan namoyon bo’ladi. Bu davrda hali aniq bir kasallikni bilib bo’lmaydi; 3) kasallikning asosiy namoyon bo’lish davri bo’lib, u uch bosqichdan tashkil topadi — kasallik belgilarini kuchayish bosqichi, kasallikni avjlangan bosqichi va kasallik oqibatlari bosqichi. Shuningdek umumiy o’zgarishlar ham kuchayadi va u limfa tugunlari va taloq giperplaziyasi, jigar kattalashuvi, vaskulitlar, fibrinoid nekroz, gemorragik ko’rinishidagi tomirlar reaksiyalari, toshmalar toshishi va parenximatoz organlarning distrofik o’zgarishlari ko’rinishida allergiya morfologiyasini aks ettiradi. Bu davrda yuqori sezuvchan-likning birdaniga paydo bo’luvchi va asta- sekin paydo bo’luvchi xillarida organ va to’qimalarda paydo bo’lgan YUQUMLI KASALLIKLAR KECHISHINING O’ZGARISHLARI VA OQIBATLARI Yuqumli kasalliklarning oqibatlari tuzalish, kasallik asoratlarining qoldiq ko’rinishlari, kasallikning surunkali kechishi, basilla tashib yuruvchi bo’lib qolishlik, o’lim bo’lishi mumkin. Keyingi 30—40 yil ichida dunyoning ko’p mamlakat-larida bilinarli darajada yuqumli kasalliklar soni kamaydi. Ulardan ayrimlari, masalan chechak dunyo bo’yicha butunlay yo’qotildi. Bir qator mamlakatlarda vabo, toun, toshmali terlama yo’qotildi, bu kasalliklarni ba'zan avjlanishlari va sporadik (yakka) holatlari infeksiyani bizga chetdan kelishi bilan bog’liqdir. Poliomiyelit, bo’g’ma, skarlatina va boshqa infeksiyalar bilan kasallanish keskin kamaydi. Ko’pgina yuqumli kasalliklar dori-darmonlar bilan muvaffaqiyatli davolash va o’z vaqtida olib

borilgan profilaktik (oldini olish) tadbirlar tufayli nisbatan yaxshi kechadigan va kam asorat beradigan bo’lib qoldilar. Shuning bilan birga yer sharida vabo, toun, sariq lixoradka o’choqlari saqlanib qolmoqda va ular vaqti-vaqti bilan avjlanishlari mumkin, ular esa mamlakat ichida epidemiya ko’rinishida yoki butun jahon bo’ylab pandemik kechishi mumkin. Bundan tashqari yaqingacha bizga ma'lum bo’lgan infeksiyalar paydo bo’lib qoldi, masalan orttirilgan immunologik yetishmovchilik sindromi (SPID). Yuqumli kasalliklar juda ko'p, shuning uchun ham ular ichida eng ko’p uchraydiganlari va og’ir kechadiganlari to’g’risida to’xtalamiz. VIRUS KASALLIKLARI Viruslar organizmning ma'lum hujayralariga moslash-gandir (adaptasiya qilingandir). Ularni hujayralar ichiga kirishi o’zlarida maxsus «kirib olish fermentlari» bo’lganligi va ular ma'lum hujayralarning tashqi membranasi resep- torlari bilan muloqotda bo’lishligi bilan amalga oshiriladi. Virus hujayraga tushgandan so’ng uning yuzasini qoplovchi kapsomer oqsillari hujayra fermentlari yordamida parchalanadi va virus nuklein kislotasi ajralib chiqadi. U hujayra ultrastrukturasiga va yadrosiga kiradi va hujayra oqsil almashinuvini o’zgartiradi, shuningdek ultrastruktura giperfunksiyasini keltirib chiqaradi. Bu vaqtda yangi oqsillar, ya'ni virusli nuklein kislotasi bergan xususiyatlarga ega bo’lgan oqsillar paydo bo’ladi. Shunday qilib virus hujayrani o’zi uchun ishlashga «majbur» etadi. Hujayra o’z xususiy funksiyasini bajarishni to’xtatadi, unda oqsil distrofiyasi kuchayadi, so’ngra u nekrozga uchraydi, unda hosil bo’lgan virus esa erkin holatda qolib organizmni boshqa hujayralari ichiga kiradi va hujayralarni birin-ketin ko’plab miqdorini shikastlaydi. Viruslarning bunday umumiy ta'sirini ularning xususiyatga qarab ayrim o’ziga xosliligi bo’lishi mumkin. Ammo virus kasalliklari uchun yuqumli kasalliklarning yuqorida ko’rsatilgan barcha belgilari xarakterli hisoblanadi.

GRIPP Gripp -— antroponozlar guruhiga kiruvchi o’tkir virus kasalligidir. Zararlanish manbai bemor kishi hisoblanadi. Gripp uchun ommaviy epidemiya xarakterlidir. Kasallik chaqiruvchisi bir guruh viruslar bo’lib, ular morfologik bir- biriga o’xshash bocladi, lekin antigenlik xususiyati bilan bir-biridan farq qiladi va har tomonlama immunitet hosil qilmaydi. Infeksiya havo — tomchili yo'l bilan o’tadi. Epidemiologiyasi. Gripp virusi yuqori nafas yo’llari shilliq qavati epiteliyasiga tushadi, so’ngra qon oqimiga o’tadi (viremiya). Viruslar toksini mikrosirkulyasiya tarmog’i tomirlariga shikastlovchi ta'sir ko’rsatadi va ularning o’tkazuvchanligini orttirib yuboradi. Bir vaqtning o’zida gripp virusi immun sistema bilan muloqotda bo’ladi, so’ngra yana yuqori nafas yo’llari epiteliyasiga to’planadi. Viruslar neytrofil leykositlar tomonidan fagositoz qilinadi, lekin leykositlar ularni yemirib tashlay olmaydi, aksincha viruslar leykosit funksiyasini yo’qotadi. Shuning uchun ham gripp vaqtida ikkilamchi infeksiyalar faollashadi va ko’pincha ular bilan bog’liq ravishda asoratlar yuzaga keladi. Kasallik patogenezi va patologik anatomiyasi. Klinik kechishi jihatidan grippning engil, o’rtacha og’irlikdagi va asoratli xillari farq qilinadi. Engil xilida virus yuqori nafas yo’llari — burun, tomoq, kekirdak epiteliyasiga tushgandan so’ng bemorlarda yuqori nafas yo’llarining kataral yallig’lanishi paydo bo’ladi. Ular shilliq qavat giperemiyasi, ortiqcha shilliq ishlanishi distrofiyasi, viruslar qayta tiklanayotgan hilpillovchi epiteliya halokati va sidirilib tushishi bilan namoyon bo’ladi. Grippning engil xili 5—6 kun davom etib sog’ayish bilan yakunlanadi. O’rtacha og’irlikdagi grippda yallig’lanish traxeya, bronx, bronxiola va o’pka to’qimasiga tarqaladi, shuningdek shilliq qavatlarda nekroz o’choqlari paydo bo’ladi. Bronx shoxlari epiteliya hujayralarida va alveolar epiteliya hujayralarida gripp viruslari saqlanadi. o’pkada bronxopnevmaniya fokuslari va atalektaz o’choqlari paydo bo’ladi va ular ham yallig’lanishga uchrab uzoq davom etuvchi surunkali zotiljam manbai bo’lib qolishi mumkin. Grippning bu xili yosh

bolalarda, keksalarda va yurak qon tomiri kasalliklari bilan kasallanganlarda og’ir kcchadi. U yurak sistemasida yetishmovchiligidan o’lim oqibati yuz berishi mumkin.Og’ir xildagi grippning ikki turi — organizmning umumiy zaharlanishi (intoksikasiyasi) kuchli bo’lgan ko’rinishdagi va o’pka asoratlari bilan kechuvchi turi farq qilinadi. Umumiy intoksikasiya shu darajada kuchli bo’lishi mumkinki, hatto u bemorlarni 4—6-kunlari o’lim bilan tugallanishi mumkin. Murda yorish vaqtida yuqori nafas yo’llari, bronxlar va o’pkada ortiq darajadagi to’laqonlik aniqlanadi. Ikkala o’pkada atelektaz o’choqlari va asinoz pnevmaniya bo’ladi. Bosh miyada va ichki organlarda qon quyulishlar topiladi. Bakterial infeksiyalar, ko’pincha stafilokokklar qo’shi-lishi natijasida o’pkada asorat beruvchi gripp rivojlanadi. Organizmning rivojlangan intoksikasiyasi vaqtida nafas yo’llarida bronx devorlarining chuqur nekrozlari bilan kechuvchi fibrinoz-gemorragik yallig’lanish kuzatiladi. Bu o’tkir bronxoektazlar paydo bo’lishiga sababchi bo’ladi. Bronxlarga ekssudat yig’ilishi o’pkada atelektaz o’choqlari va o’choqli bronxopnevmaniya rivojlanishiga olib keladi. Ikkilamchi bakterial infeksiya qo’shilishi ko’pincha pnevmaniya o’choqlarida nekroz, abssess, atrof to’qimada qon quyilishlarining paydo bo’lishiga olib keladi. o’pka hajmi kattalashadi va olachipor ko’rinishga ega bo’ladi («katta olachipor ocpka»). Intoksikasiya va qon tomirlarining shikastlanishlari grippdagi asoratlar va o’lim sababchilari bo’lishi mumkin. Masalan, parenximatoz organlarda ortiq darajadagi distrofik o’zgarishlar bo’lib, yurakning intramural asab gangliyalarining distrofiya va nekrobiozi yurakning to’xtashiga olib kelishi mumkin. Bosh miya kapillyarla- ridagi staz, perikapillyar (kapillyar oldi) qon quyilishlari va gialinli tromblari miya shishiga, miyacha bodomcha-larini ensa teshigiga tarqalib qolishiga va bemor o’limiga sababchi bo’ladilar. Ba'zan ensefalit rivojlanib, undan ham bemorlar o’ladilar.

SIL Sil — antroponozlar guruhiga kiruvchi, organlarda o’ziga xos (spesifik) yallig’lanishlar rivojlanishi bilan ta'riflanuvchi surunkali yuqumli kasallikdir. Bu kasallik o’z ahamiyatini yo’qotgan emas, chunki yer yuzi aholi-sining 1% ga yaqinini sil bilan og’rigan bemorlar tashkil etadi. Sil qo’zg’atuvchisi R. Kox tomonidan aniqlangan sil mikobakteriyasidir. Mikobakteriyaning 4 ta tipi farq qilinadi, lekin inson uchun ikki tipi — odam va buqa tiplari patogen hisoblanadi. Epidemiologiyasi. Mikobakteriya odatda nafas olinayot-gan havo bilan o’pka to’qimasiga kiradi. Kamdan-kam holda u ovqat hazm yo’llariga tushishi mumkin (zararlan-gan sutni iste'mol qilganda). Ahyonda zararlanish yo’ldosh orqali yoki shikastlangan teri orqali bo’ladi. Mikobakteriya eng ko'p holatlarda o’pkaga tushadi, lekin ular hamma vaqt ham kasallik chaqirmaydi. Ko’pincha mikobakteriya o’pkada o’ziga xos (spesifik) yallig’lanishni o’zini chaqiradi, kasallik uchun xarakterli boshqa o’zgarishlar yuzaga kelmaydi. Bu holat sil bilan infeksiyalanish (zararlanish) deyiladi. Agar kasallik klinikasi va to’qima-larda o’ziga xos morfologik o’zgarishlar bo’lsa sil kasalligi deb atash mumkin. Ichki organlarga tushgan sil mikobakteriyasi organizm sensibilizasiyasi va immunitet hosil bo’lishiga qarab turi morfologik reaksiyalar chaqiradi. Eng xarakterli reaksiya asta-sekin rivojlanuvchi tipdagi yuqori sezuvchanlik reaksiyasi hisoblanadi. Silning uch asosiy ko’rinishi — birlamchi, gematogen, ikkilamchi sil farq qilinadi. SEPSIS Sepsis — biror bir mahalliy yuqumli jarayon mavjudligi bilan bog’liq ravishda kelib chiquvchi yuqumli kasallik bo’lib, o’zining bir qator xususiyatlar bilan boshqa infeksiyalardan farq qiladi. Bu xususiyatlarning mohiyati shundan iboratki, u o’ziga xos qo’zg’atuvchiga ega har qanday mikroorganizm yordamida chaqirilishi mumkin. Bu vaqtda u ko’zg’atuvchining alohida xususiyatlariga qaramay sepsisning klinik namoyon bo’lishi bir xil bo’ladi. Sepsis yuqumli emas.

Sepsisning kechishida davriylik yo'q, inkubasiya davrining aniq muhlati yo'q, shuning uchun ham u o’ta o’tkir (yashinsimon), o’tkir va surunkali kechi-shi mumkin. Sepsisda immunitet ishlab chiqarilmaydi va shuning uchun ham infeksiyani malum joyda ushlanib qolishi imkoniyati bo’lmaydi. Shunday qilib sepsis infeksiya sifatida mikroorganizm xususiyatlari bilan belgilanmay, balki makroorganizmning o’ziga xos giperergik reaksiyasi bilan belgilanadi. Sepsisda mahalliy va umumiy o’zgarishlar mavjud. Mahalliy o’zgarish kirish darvozasida yoki undan uzoqda yiringli yallig’lanish o’chog’i ko’rinishida paydo bo’lib, u septik o’choq deb ataladi (68-a rasm). Bu erdan infeksiya limfa yo’llari orqali tarqalib limfangit va limfadenit chaqiradi, shuningdek venalar orqali tarqalib, trombof-lebitlar bilan birgalikda ketadi. Bu vaqtda ko’pincha tromblarning yiringli irishi ketib, trombobakterial emboliya paydo bo’ladi. Umumiy o’zgarishlar parenximatoz organlarda distrofik va nekrobiotik jarayonlarning rivoj-lanishi, ularning yallig’lanishi (masalan, o’tkir yarali tromboendokardit) va qon yaratuvchi va limfoid to’qi-maning giperplaziyasi bilan ifodalanadi. Bu vaqtda sariq suyak ko’migi qizil ko’mikka aylanadi. Limfa tugunlari va qora taloq hajmlari kattalashadi, taloqning qizil pulpasi ko'p miqdorda kesma yuzasida qirindi beradi — septik taloq paydo bo’ladi (68-v rasm). Sepsis turlari. Kasallik chaqiruvchi qo’zg’atuvchilarning turlariga qarab, stafilokokkli, streptokokkli, kolibasillyar, oldagi va hokazo sepsislar farq qilinadi. Septik o’choqning joylashishiga qarab (kirish darvozasiga muvofiq) terapevtik, jarrohlik, ginekologik, otogen, tonzillogen, kindik, odontogen va kriptogen (sepsis o’chog’i topilmagan holat) sepsislar farq qilinadi. Klinik — morfologik namoyon bo’lishiga qarab quyidagi uch xil sepsis farq qilinadi: 1) septisemiya; 2) septikopiyemiya; 3) surunkali septik endokardit. Patologik anatomiyasi. Septisemiya uchun organizm-ning og’ir intoksikasiyasi (zaharlanishi) es-hushni yo’qotilishi va gektik lixoradka xarakterlidir. Bakterial antigenga nisbatan giperergik reaksiya, yiringli metastaz- larning boUmasligi va jarayonning tez kechishi va ko’pincha o’lim bilan tugallanishi ham septisemiya uchun xarakterlidir. o’lganlar murdasini yorib

ko’rishda qoidaga binoan septik o’choq topilmaydi. Odatda teriga seroz va shilliq qavatlarga ko’p sonli mayda qon quyilishlar ko’rinishidagi gemorragik sindrom kuzatiladi. Bu mayda tomirlar devorida giperergik reaksiya ko’rinishi oqibatidagi fibrinoid o’zgarishlar bilan bog’liqdir. Limfoid to’qima-ning, ayniqsa qora taloqning, shuningdek qon yaratuvchi to’qimalarning giperplaziyasi kuchayadi. Eritrositlarning ortiq darajadagi parchalanishidan gemolitik sariqlik vujudga keladi. Parenximatoz organlar parenximasida distrofik o’zgarishlar va oraliq to’qimasida yallig’lanish kuzatiladi. Septikopiyemiya septisemiyaga o’xshash jadallik bilan kechmaydi. Kirish darvozalarida septik o’choq va tromboflebit va tromblarning yiringli irishi bilan bog’liq bo’lgan ichki organlarning yiringli metastazlari mavjud bo’ladi. Yiringlar ayniqsa, ko’proq o’pkada (rasm), jigarda, buyrakda, kamdan-kam yurak klapanlarida va boshqa organlarda bo’ladi. Giperplastik jarayonlar limfoid to’qimada, shu jumladan qora taloqda ortiq darajada kuzatiladi. Surunkali septik endokardit. Sepsisning bu xili o’zining uzoq davom etishi va yurak klapanlarini 70% holatlarda revmatizm yoki aterosklerotik jarayonlar natijasida o’zgar-gan va o’z shaklini yo’qotgan klapanlarni shikastlashi bilan xarakterlanadi. Ko’pincha bir vaqtning o’zida aortal va mitral klapan shikastlanadi, kamroq holatda aortal, undan ham kam holatda birgina mitral klapan shikastlanadi. Ularda polipoz — yarali endokardit klapan tabaqalarining nekrozi va yaralanishi bilan rivojlanadi, hujayra infiltratida ko’plab mikroblar bo’ladi, yaralangan yuzada polip ko’rinishidagi trombotik massa cho’kadi (rasm). So’ngra klapan tabaqalarining sklerozlanishi va shaklini o’zgartirishi yuzaga keladi. Mikrosirkulyator tarmoq tomirlarida giperergik reaksiya ko’rinishlari — fibrinoid nekroz, plazmorragiya va vaskulitlar kuzatiladi. Tomirlar o’zgarishi bilan bog’liq ravishda ko’p sonli mayda qon quyilishlar ko’rinishidagi gemorragik sindrom paydo bo’ladi. Qora taloq kattalashgan bo’lib, unda turli muddatdagi infarktlar bo’ladi. Buyraklarda infarktdan tashqari, ko’pincha diffiiz glomerulonefrit rivojlanadi. Bosh miyada tromboemboliya bilan bog’liq bo’lgan infarktlar paydo bo’lishi mumkin. Sepsisning bu xili uchun umuman turli organlarda infarkt hosil

qiluvchi tomirlar tromboem-boliyasi juda xarakterli bo’lib, u tromboembolitik sindrom sifatida belgilanadi. Umuman sepsis, uning davolashdagi muvaffaqiyatlariga qaramay eng xavfli kasalliklardan biri bo’lib qolishi davom etmoqda. BOLALAR YUQUMLI KASALLIKLARI Yuqumli kasalliklarning qo’zg’atuvchilari patologik ta'sirini homila rivojlanishining bachadon ichidagi davrida (prenatal davr), shuningdek bola tug’ilgandan so’ng (postnatal davr) o’tkazishi mumkin. Yo’ldosh orqali homila to’qimasiga o’tgan viruslar, mikoplazmalar, listerellalar, toksoplazmozlar va yuqumli kasalliklarning boshqa qo’zg’atuvchilari tug’ma nuqsonlarni paydo bo’lishiga sababchi bo’ladi. Prenatal davrdagi faqatgina yuqumli kasallik chaqiruvchilari tomonidan emas, balki homilaga ta'sir etuvchi boshqa shikastlovchi ta'sirlar natijasidagi kasalliklarni tekshirish, oldini olish va davolash ishlari tibbiyotning alohida o’ziga xos qismi — prenatal patolo-giyaning mazmunini tashkil etadi. Yosh bolalarni tug’ilgandan so’ng va butun bolalik yillari davomida shikastlovchi yuqumli kasallik ko’zg’atuv-chilari organizmda xuddi katta kishilarning organlaridagi kabi o’zgarishlarni chaqiradi, ammo bu vaqtda infeksion jarayonning bir qator o’ziga xos kechishi va morfologiyasi bo’ladi. Bolalar infeksiyasining asosiy o’ziga xosliligi, ularning ko’pchiligi faqat bolalarni shikastlashi bilan ifodalanadi.

Похожие

Yuqumli kasalliklar bilan bog`liq favqulodda vaziyatlar

Ishlab chiqarishda shikastlanish va kasbiy kasalliklar

Homiladorlik va tug’ruq bilan bog’liq bo’lgan kasalliklar

Baktеriоlоgik zararlangan jоylarda epidеmiyaga qarshi qurashni tashkil qilish

Baktеriоlоgik zararlangan jоylarda epidеmiyaga qarshi qurashni tashkil qilish