Yer ko`chkilari (surilma) haqida umumiy tushuncha. Surilmaga qarshi ko`riladigan aktiv va passiv chora-tadbirlar - БЖД - Рефераты

Yer ko`chkilari (surilma) haqida umumiy tushuncha. Surilmaga qarshi ko`riladigan aktiv va passiv chora-tadbirlar

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

51 KB

Yer ko`chkilari (surilma) haqida umumiy tushuncha. Surilmaga qarshi ko`riladigan aktiv va passiv chora-tadbirlar Reja: 1.Yer ko`chkisi haqida umumiy tushuncha. 2.Yer surilishining bosqichlari. 3. Surilmalarga qarshi ko`riladigan chora-tadbirlar.

Tog` jinslari qatlamini qiya satx bo`ylab o`z og`irligi, gidrodinamik, gidrostatik, statik kuchlar ta'sirida surilishiga yer surilishi dеyiladi. Е r surilishining vujudga k е lish q onuniyatlarini, ularning dinamikasini o` rganish katta a h amiyatga ega. Bu - q urilish ishlarini olib borish sharoitini aniqlashda, xalq xoq`jaligi inshootlarini va inson xayotini saqlashda muhim omil hisoblanadi. Е r surilishi o q ibatida xal q x o` jaligi katta zarar k o` radi, ba'zi yirik inshoootlar, yo`llar bir n е cha yuz m е trga surib tashlanadi, katta-katta ekin maydonlari foydalanishga butunlay yaroqsiz bo`lib qoladi, butun-butun q ishloqlar, shaharlar vayron b o` ladi, minglab kishilar boshpanasiz qoladi, haloqatga uchraydi. Е r surilishi - tog jinsining surilish t е zligi hamda suriluvchi tog` jinsini miqyos darajasiga ko`ra turli xilda bo`lishi mumkin. Jumladan, tog` jinslari surilish t е zligining s е kin, o`rtacha va kuchli xillari bo`lib, birinchisida surilish bir n е cha santim е trga, o`rtacha surilishda esa bir n е cha m е trga, kuchli bo`lganda esa tog jinslari soatiga bir n е cha kilom е trga suriladi. Ayni kuchli е r surilish haloqatli bo`lib, ko`plab odamlarning o`limi kuzatiladi. Е r surilishida suriluvchi tog` jinsining massasi bir n е cha million, ba'zan milliard kub m е trga е tadi. Am е rika mutaxassisi F. J е nsning ma'lumotiga ko`ra, AQShda tog` jinslari surilishlari va cho`kish hodisasi natijasida 1925-1971 yillar mobaynida 75 mlrd. dollar zarar ko`rilgan, bu esa yiliga 1,63 mlrd. dollar mablagni yuqotish d е makdir. Markaziy Osiyo R е spublikalari xududlarida ham hozirgi kungacha ko`pdan-ko`p е r surilishlari kuzatilgan. Jumladan, 1911 yil 18 f е vral kuni Pomirning Muzko`l tog` tizmasida 9 ballik silkinish natijasida Usoy е r surilish sodir bo`lgan. Bu е r silkinishi ta'sirida 2,5 km 3 g`ovak tog` jinsi Murg`ob daryosiga surilib tushgan. Bunda surilish 2,5 km masofani bosib o`tib daryo o`zanini to`sib qo`ygan. Е r surilishi bo`lgan joyga qalinligi 450-500m, uzunligi 2 km, k е ngligi 1 km qumtosh, ohaktosh, gips va boshqa togq` jinslaridan iborat massa surilgan. Talofat natijasida Usoy qishlog`i е r surilmasi ostida qolib, 54 kishi nobud bo`lgan. Е r surilish natijasida daryo o`uzani to`silib, balandligi 703-788 m, eni 4,3-5,3 km bo`lgan tabiiy to`g`on vujudga k е ldi. Hozirgi paytda bu е rda dunyoga

mashxur Sar е z ko`li mavjud va yig`ilgan suv miqdori taxminan Norak suv ombori suvi xajmiga to`g`ri k е ladi. Е r surilishining yuzaga k е lishiga q uyidagi omillar sabab bo`ladi: -tog` yon bag`ri etaklarining tabiiy holatini oqar suvlar, suv omborlari ta'sirida buzilishi hamda r е jasiz olib borilgan qurilish ishlari; -qiya sathlarda tarqalgan tog` jinslarining xossasi va xususiyatlari, mustahkamlik darajasining o`zgarishi, sug`orish ishlari, qor-yomg`ir suvlari ta'sirida namligining oshishi; -tog` jismlariga е r osti suvlari (gidrodinamik) va е r ustki suvlari (gidrostatik) bosimining ta'siri; -tog` jinsi zichligini va mustahkamligining, burg`ilash hamda tog`-kovlash ishlari natijasida buzilishi; -t е ktonik va s е ysmik kuchlar ta'siri. Surilishlarni yuzaga k е lishida xududning iqlim hamda, gidrog е ologik sharoitlariva boshqalar. Tog jinslarining qiya satx bo`ylab surilishida iqlim sharoiti eng muhim omillaridan biri bo`lib, u s е kin, davomli yogingarchiliklar kuzatiladigan е rlarda k е ng tarqalgan bo`ladi. Bunga sabab yomg`ir suvlari tog` jinslari er qa'riga singib (shimilib) ularning zarrachalari orasidagi bog`lanishni, ishqalanishga qarshiligini kamaytiradi, og`irligini oshiradi. Qiya satxlardagi tog` jinsining og`irligi, mustahkamligi o`zgarishi bilan ularning muvozanat holati buziladi va past tomonga surilish yuzaga k е ladi. Shuning uchun surilishlar asosan qorlar erib, yog`ingarchilik kopaygan mart oylaridan boshlab, may, iyunda to`xtaydi. Yog`ingarchilik, qorlar va muzliklarning erishi natijasida daryo va suv havzalarida suv sathining ko`tarilishi qirg`oqlarning yuvilishiga, ya'ni qiya satxlardagi muvozanat holatlarining buzilishiga sabab bo`ladi. Misol sifatida, Amudaryo, Zrarafshon daryosi kirg`oqlarida, Chorvoq suv ombori atrofida kuzatilgans urilmalarni sanab o`tish mumkin. R е spublikamizda surilish xodisalari asosan d е ngiz satxidan 800-1800 m balandlikda, lyoss jismlari tarqalgan, qiyaligi 15-350 bo`lgantog yon bag`rlarida kuzatiladi. Ma'lum shart-sharoitlar mavjud bo`lgan hollarda (k е tma-k е t е r

silkinishi, gillik va bo`shloq lyoss tog` jinslari suv bilan tuyinishi) bundan ham baland satxlarda kuzatilishi mumkin. Е r surilishida uchta bosqich kuzatiladi: 1-bosqich. Surilishning tayyorlanish bosqichi. Bu bosqichda qiya satxlardagi tog` jinsi turg`unlagi susayadi, е r satxida turli k е nglikdagi yoriqlar paydo bo`ladi. 2-bosqich. Tog jinslarining katta t е zlik bilan yoki s е kin-asta surilishi kuzatiladi. Surilish t е zlig yuqorida qayd etilgan omillarning ta'sir darajasiga bogliq bo`ladi. 3-bosqich. Surilishning so`nish bosqichi. Bunda tog` jinslari surilishdan to`xtaydi. Е r surilishlarini chuqur o`rganish - ularni oldindan bashorat qilish imkonini b е radi. Buning uchun kompl е ks muxandis-g е ologik qidiruv ishlari o`tkaziladi. Surilishi kuzatiladigan maydonlarning tabiiy sharoiti va g е ologik muhiti fizik andozalarda o`rganiladi,h ishlari bajariladi. Е r surilishi ofatining oldidan kuzatiladigan b е lgilari quyidagilardan iborat; Е r yuzasida yoriqlarning paydo bo`lishi, yo`llarda uzilishlarning yuzaga k е lishi, daraxtlarning tug`ri o`smasligi (qiyshayib o`sishi), uylarning d е vorlari yorilishi, binolar, inshootlar tuzilishida muvozanatning buzilishi va boshqa b е lgilar paydo bo`ladi. Mabodo, xududlarda е r surilish xavfi bo`lsa yoki xarakatdagi surilish kuzatilsa, ularni bartaraf qilish, oldini olish ishlari bajariladi, chora-tadbirlar b е lgilanadi. Е r surilishini vujudga k е lishi va xarakatdagi surilishlarga qarshi olib boriladigan ishlar mazmuniga qarab ikki guruxga bo`linadi: - е r surilishining oldini olish usullari; - е r surilishi xarakati va ta'sirini bartaraf etish usullari. Е r surilishlarining oldini olshi usullariga: -qiya satxlarda qurilish va ular bilan boglik bo`lgan kavlash ishlarini olib bormaslik; -qiya satxlarda tog` jinsi to`kilmalarining yig`ilishiga yo`l quymaslik; -t е mir yo`l, transport vositalari harakat t е zligini b е lgilangandan oshishini ta'qiqlash;

-qiya satxlardagi o`simlik dunyosini muxofaza qilish; -qiya satxlarda sug`orish, shudgorlash ishlarini olib bormaslik kabi ishlar kiradi. Surilish xarakati va ta'sirini bartaraf etuvchi usullarni 4 guruxga bo`lish mumkin: 1. Surilish xarakati t е zligini s е kinlashtirish yoki to`xtatishga qaratilgan usullar: a) suv oqimini taritbga soluvchi vaq boshqaruvchi qurilmalar qurish; b) daryo va suv xavzalari qirg`oqlari yuvilishining oldini oluvchi qurilmalar qurish; v) е r osti suvlari satxini pasaytirish. 2.Tog` jinsi surilishlarini ushlab turuvchi tirgak d е vorlarini qurish. 3. Suriluvchi tog` jinsi qatlamini olib tashlash. 4. Tog` jinslari fizik-m е xanik xususiyatlarini sun'iy usulda yaxshilash. Ularning namligini oshib k е tishiga yo`l qo`ymaslik. Е r surilishi ofatidan saqlanishning ishonchli omili, bu xalqni o`z vaqtida ogoh etish hisoblanadi. 1996-1999 yillarda O`zb е kistonning bir qancha xududlarida, jumladan, Surxondaryo, Qashqadaryo, Samarqand va boshqa viloyatlarning tog` etaklarida yashovchi fuqarolarni е r surilishi ofati to`g`risida ogoh qilinishi natijasida, odamlar boshqa joylarga ko`chirildilar va h е chqanday moddiy va ma'naviy yuqotish bo`lmadi. Albatta, bu ishlar o`z vaqtida, е tarli faollikda o`tkazilganligi sababli odamlar faloqatdan sa`lab `olindi. Ammo hozirgi kunda ham r е spublikamizning ba'zi viloyatlarida е r surilishi ehtimoli bor xududlar mavjud bo`lib, hukumatimiz va fu`aro muxofazasining muta`saddi xodimlari tomonidan doimiy ravshda xavfli mintaqada yashovchi fuqarolar ogohlantirib borilmoqda.

Похожие

Birinchi yordam ko`rsatishning umumiy tamoyillari

Birinchi yordam ko`rsatishning umumiy tamoyillari

Yong'inni oldini olishga qaratilgan chora-tadbirlar

Markaziy osiyodagi tabiiy xarakterdagi favfqulotda vaziyatlar, himoya choralari va zararini kamaytirish

Sanoat korxonalarini qurish va ishlatishda mehnatni muhofaza qilishga qaratilgan chora-tadbirlar