Ishlarni og‘irlik va xavflilik zararlilik darajasi bo‘yicha tasniflanishi - БЖД - Рефераты

Ishlarni og‘irlik va xavflilik zararlilik darajasi bo‘yicha tasniflanishi

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

82 KB

Ishlarni og‘irlik va xavflilik zararlilik darajasi bo‘yicha tasniflanishi Reja: 1. Jarohatlanish ko‘rsatkichlari va sabablarini o‘rganish uslublari 2. Mehnatni muhofaza qilish va mehnat xavfsizligini boshqarish 3. Mehnat xavfsizligini ta’minlovchi tamoyillar, uslublar va vositalar 4. Jarohatlanish va kasb kasalliklarining iqtisodiy oqibatlari hamda xavfsiz ish sharoitining samaradorligi

Ishlarni og‘irlik va xavflilik-zararlilik darajasi bo‘yicha tasniflanishi Yuqorida t а ’kidlangan zararli va xavfli faktorlarning ta’siri ishning turiga, xususiyatiga va og‘irlik darajasiga bog‘liqdir. Shunga mos holda, barcha jismoniy ishlar 3 sinfga ajratiladi: yengil ishlar (1), o‘rtach а og‘irlikdagi ishlar (lla, llb) va og‘ir ishlar (III). Yengil ishlarni bajarishga – 172 j/s, o‘rtacha og‘irlikdagi ishlarni bajarishga – 172...293 j/s, og‘ir ishlarni bajarishga 293 j/s.dan ortiq energiya sarf1anadi. Lekin ishlarni og‘irlik darajasini aniqlashda, faqatgina ularni bajarishga sarflanadigan energiya miqdoriga asoslanish to‘g‘ri bo‘lmaydi. Shu sababli, mehnat sharoitini, ishlab chiqarish muhitini, ularni insonning (ishchining) asab torlariga ta’sirini ham hisobga olish zarurdir. Umuman, ishlarni og‘irlik darajasi bo‘yicha guruhlashda 50 ga yaqin mezon («Kriteriya») hisobga olinishi mumkin. Ishlar xavflilik va zararlilik darajasiga qarab esa zararli, ха vfli va o‘ta xavfli turlarga ajratiladi. Zararli ishlarga nomaqbul iqlim sharoitida bajariladigan ishlar (kuchli shamol, past yoki yuqori harorat, namlik, yuqori darajada shovqin, titrash, har xil nurlar ta’sirida ishlash) kiradi. Xavfli ishlarga, o‘t yoquvchilar, elektriklar va shu kabi boshqa ishlarni misol qilish mumkin. O‘ta xavfli ishlarga esa, yong‘inni o‘chirish va uning oqibatlarini tugatish, tabiiy ofatlar davrida avariya-tiklash ishlarini olib borish kabilarni kiritish mumkin. Jarohatlanish ko‘rsatkichlari va sabablarini o‘rganish uslublari Ishlab chiqarishda sodir bo‘lgan baxtsiz hodisa tufayli ishchi o‘z mehnat qobiliyatini bir kun va undan ortiq vaqtga у o‘qotsa yoki asosiy kasbidan boshqa ishga o‘tishiga sabab bo‘lsa N-1 shaklli dalolatnoma tuziladi. N-1 shaklli dalolatnoma tekshirish materiallari bilan birgalikda baxtsiz hodisa ro‘ у bergan boshqarmada 45 yil saqlanishi kerak.

Og‘ir ahvoldagi, ikki yoki undan ortiq kishilarning guruhli o‘limi bilan tugagan baxtsiz hodisalar maxsus tekshiriladi. Agar bunday baxtsiz hodisalar sodir bo‘lsa, boshqarma rahbari darhol yuqori tashkilotlarga, mehnat muhofazasi bo‘yicha texnik inspektorga, mahalliy prokuraturaga xabar berishi lozim. Baxtsiz hodisalarni to‘g‘ri tekshirish, ularni sabablarini o‘rganish va baholash jarohatlanish ko‘rsatkichlarini aniqlash orqali tahlil qilinishi mumkin. Ishlab chiqarishda ro‘ у bergan jarohatlanishlarning holatini xarakterlovchi ko‘rsatkichlarga quyidagilarni kiritish mumkin: Jarohatlanish chastotasi - К ch К ch = (n 1 /n u ) 1000, bu yerda, n 1 – baxtsiz hodisa tufayli ish qobiliyatini у o‘qotgan va halok bo‘lgan ishchilar soni; n u – o‘rtacha ishchilar soni. Jarohatlanish og‘irligi – К o K o =D n /n 2 bu yerda, D n – hisobot davrida у o‘qotilgan jami ish kunlari soni; п 2 – ish qobiliyatini у o‘qotgan ishchilar soni. Ish kunining у o‘qotilishi ko‘rsatkichi – K ik К ik = (D n /n u )100, % М a’lumki, ishlab chiqarishdagi jarohatlanishlarni kamaytirish uchun ularning sabablarini to‘g‘ri aniqlash va atroflicha tahlil qilish zarur. Ishlab chiqarishda yuz bergan baxtsiz hodisalarning sabablarini o‘rganish va baholashni quyidagi uslublar orqali amalga oshirish mumkin: Monografik usul. Ushbu usul har bir baxtsiz hodisani alohida chuqur tahlil qilish, uning aniq sabablarini o‘rganishga asoslangan. Bunda ishlab chiqarish jarayonida ishlatilgan mashina, mexanizmlar va boshqa texnik jihozlarning mexanik holati, ishlatiladigan materiallarning tarkibi, havo va suvning sanitar- gigiyenik holati kabi faktorlar tekshirilib o‘rganiladi. Statistik usulda esa jarohatlanishlarning sabablari keng masshtabda, у a’ni tuman, viloyat, vazirliklar, tarmoqlar va umuman respublika miqyosida o‘rganiladi. U tashkilotlar va korxonalarning baxtsiz hodisalar bo‘yicha

hisobotlarini statistik qayta ishlash va tahlil qilishga asoslangan bo‘lib, baxtsiz hodisalarni ishchilarni kasbi, yoshi, jinsi, ish staji kabi ko‘rsatkichlar bo‘yicha taqsimlanishini yoritadi. Topografik usul baxtsiz hodisa ro‘ у bergan joyni o‘rganish va tahlil qilishga asoslangan bo‘lib, ushbu joyni ishlab chiqarish rejasiga yoki topografik kartaga tushirish orqali amalga oshiriladi. Iqtisodiy usulda esa mehnat muhofazasi uchun ajratiladigan mablag‘lar va materiallarning baxtsiz hodisalarni kamaytirishga qanchalik ta’sir etishi va baxtsiz hodisalarning iqtisodiy oqibatlari o‘rganiladi. Mehnatni muhofaza qilish va mehnat xavfsizligini boshqarish O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 7noyabr 1994-yildagi 538- sonli qaroriga asosan korxonalarda mehnatni muhofaza qilish davlat boshqaruviga o‘tkazildi va b и masalada bosh mutasaddi qilib Mehnat vazirligi tayinlandi. Keyinchalik Vazirlar Mahkamasining 16-fevral 1995-yildagi 58- son qarori bilan Mehnat vazirligi qoshida «Mehnatni muhofaza qilish boshqarmasi» tuzildi. Bu boshqarmaning vazifasi respublikamizdagi korxona va muassasalarda mehnat xavfsizligini ta’minlash bilan bog‘liq bo‘lgan barcha tashkiliy va texnikaviy muammolarni o‘z vaqtida yechilishini nazorat qilish hamda xavfsizlik mezonlarini muhokama etish va tasdiqlash jarayonida ishtirok etishdan iboratdir. Mehnat xavfsizligi xizmatini bevosita tashkilotning bosh rahbari boshqaradi. Unga amalda bu xizmatni tashkil etish uchun uning yordamchisi va asosiy mutasaddi shaxs sifatida texnika xavfsizligi muhandisi tayinlanadi va unga hamkorlik uchun ko‘ р yillik ish tajribasiga ega bo‘lgan muhandis hamda texnik xodimlar, mehnat jamoalari va kasaba uyushmasi qo‘mitasi tomonidan mehnatni muhofaza qilish bo‘yicha o‘zlari saylagan vakillari jalb etiladi. Mehnat xavfsizligi xizmatining asosiy vazifasi ishlab chiqarishda sodir bo‘ladigan jarohatlanish va boshqa baxtsizliklarni keltirib chiqaradigan sabablarni bartaraf qilish va tashkilot ma’muriyatining ishchi-xizmatchilarga ish sharoitini yaxshilab borishi ustidan nazorat qilib turish, fan va texnika yutuqlarini joriy etish asosida mehnat xavfsizligi va himoya vositalarini muttasil takomillashtirish,

mehnat madaniyatini oshirish, baxtsizliklarni oldini olishga qaratilgan tashkiliy va texnik hamda sanitariya tadbirlarini ishlab chiqish va ularni joriy qilishdan iboratdir. Mehnat xavfsizligini boshqarish tizimining birdan bir maqsadi, mehnat muhofazasi qonun-qoidalariga ishchi va xizmatchilarning e’tiborini oshirish, sog‘lom va xavfsiz ish sharoitini yaratishni yagona, to‘g‘ri yechimini aniqlash hamda uni ishlab chiqarishda tatbiq etishga tavsiya qilishdir. Mehnat xavfsizligini boshqarish – bu bir qator, tashkiliy, texnikaviy va sanitar-gigiyenik hamda iqtisodiy tadbirlar tizimini tayyorlash va joriy qilish asosida amalga oshiriladi. Mehnat xavfsizligini ta’minlovchi tamoyillar, uslublar va vositalar Xavfsizlikning umumiy nazariyasi tarkibida tamoyillar va uslublar evristik hamda uslubiy rol o‘ynaydi. Fransuz filosofi Gelvetsiy (1715–1771- у .) xavfsizlik tamoyil- larining ahamiyati to‘g‘risida quyidagicha yozadi: «Ayrim tamoyillar to‘g‘risidagi bilimlar, osonlik bilan ba’zi omillarni bilmaslikning o‘rnini to‘ldiradi». (« О b ume», 1758- у .). Xo‘sh, tamoyillar, uslub va texnik vositalarning а s о si у та ’nosi nima? Tamoyillar – bu g‘ оуа , fikr, umumiy tushunchalar va umumiy qoidalardir. Uslub – bu umumiy .qoidalardan kelib chiqadigan va maqsadga olib boradigan у o‘l, maqsadga erishishning usulidir. Xavfsizlikni ta’minlovchi tamoyllar. Xavfsizlikni ta’minlovchi tamoyillar turli xil bo‘lib, ularni orientirlovchi, texnik, tashkiliy, boshqarish kabi guruhlarga ajratish mumkin. Orientirlovchi tamoyillarga ishchining faolligi, faoliyatning insonparvarligi, operatorni almashinishi, tasniflanish, xavfni bartaraf etish, tizimlash, xavfni kamaytirish kabilar kiradi. Texnik tamoyillarga blokirovkalash, vakuumlash, germetiklash, masofadan himoyalash, bosim ostida himoyalash, mustah-kamlik, bo‘sh (zaif) zvenodan foydalanish, ekranlashtirish misol bo‘ladi.

Tashkiliy tamoyillar vaqt bilan himoyalash, ma’lumot, zaxiradan foydalanish, muvofiqlashmaslik, me’yorlash, kadrlarni tanlash, ketma-ketlik o‘rnatish, ergonomik kabi turlarga bo‘linadi. Boshqarish tamoyillari adekvatlik, nazorat, teskari bog‘lanish, javobgarlik, rejalashtirish, rag‘batlantirish, boshqarish, samaradorlik kabilardan iborat bo‘lishi mumkin. Quyida ayrim tamoyillarni ma’nosi bilan tanishib chiqamiz: Ме ’yorlash tamoyillari – insonni turli xil xavflardan himoyalash maqsadida, standart asosida xavfli va zararli faktorlarning ruxsat etilgan miqdorlarini o‘rnatish demakdir. Masalan, REM (PDK), qo‘1da ko‘tarish yuk me’yori, ish vaqti me’yori va boshqalar. В o‘sh (zaif) zveno tamoyillari. Texnik tizimning xavfsiz ishlashini ta’minlash maqsadida unga zaif element o‘rnatiladi, у a’ni belgilangan ko‘rsatkich me’yordan oshgach, birinchi navbatda zaif element ishdan chiqadi va texnik tizim buziladi, jarayon to‘xtaydi va natijada xavf bartaraf etiladi. Bularga saqlash klapanlarini, elektr saqlagichlarini va muftalarni misol keltirish mumkin. М a’lumot berish tamoyillari. Ishchiga ish davrida xavfsizlikni ta’minlash bo‘yicha у o‘1-yo‘riqlar, ko‘rsatmalar berishga asoslangan. Bunga kurs o‘qishlari, у o‘riqnomalar o‘tish, xavfsizlik belgilari, ogohlantiruvchi yozuvlar va boshqalar kiradi. Tasniflash tamoyillarida obyektlarni xavflilik darajasiga bog‘liq holda sinflarga yoki kategoriyalarga ajratish tushuniladi. Masalan, sanitar - himoya zona1ari (5 sinfga ajratilgan), portlash-yonish xavfliligi bo‘yicha ishlab chiqarish binolarining kategoriyalari ( А , В ,V,G,D, Ye), yong‘in zonalari va boshqalar. Xavfsizlikni ta’minlash uslublari. Xavfsizlikni ta’minlovchi uslublarni o‘rganishdan oldin ishchi zona va xavf zonasi kabi iboralarga tushuncha beramiz. Mehnat jarayoni davrida ishchi turadigan yoki harakat qiladigan joy, ishchi zona – gomosfera deb yuritiladi.

Doimiy yoki davriy ravishda xavf sodir bo‘ladigan zona–noksosfera deb yuritiladi. Mehnat jarayoni davrida xavfsizlikni ta’ т inlash uslublarini quyidagi 3 turga ajratish mumkin: 1. Gomosfera va noksosferani fazoviy va (yoki) vaqt bo‘yicha ajratishga asoslangan uslub. Bu asosan distansion boshqarish, а v- tomatlashtirish, robotlashtirish va boshqa tashkiliy tadbirlar orqali, amalga oshiriladi. 2. Xavfni bartaraf etish orqali noksosferani me’yorlashtirish uslubi. Bunga insonni shovqin, gazlar, changlar ta’siridan himoya qilishga qaratilgan tadbirlar majmui va jamoa himoya vositalari kiradi. 3. М a’lum muhitda insonni himoyalash darajasini oshirishga qaratilgan usullar va vositalar majmui. Bu uslub ishchilarni xavf- sizlik texnikasi bo‘yicha o‘qitish, ShHVdan foydalanish, psixologik ta’sir etish va boshqa shu kabi tadbirlar orqali amalga oshiriladi. Xavfsizlikni ta’minlovchi vositalar – bu xavfsizlik tamoyillari va uslublarini amalga oshirishdagi konstruktiv, tashkiliy namda material mujassamlikdir. Tamoyillar, uslub va vosita – bu xavfsizlikni ta’minlovchi mantiqiy bosqichdir. Ularni tanlash faoliyatning aniq shart- sharoitlariga, xavf darajasiga, iqtisodiy ko‘rsatkichlarga va shu kabi bir qancha mezonlarga bog‘liq bo‘ladi. Xavfsizlikni ta’minlovchi vositalar jamoa himoya vositalari (JHV) va shaxsiy himoya vositalariga (ShHV) bo‘linadi. 0'z o‘rnida JHV va ShHVlar ham xavfning xususiyati, amalga oshish tartibi, ishlatilish sohasi va shu kabi ko‘rsatkichlarga bog‘liq holda bir necha guruhlarga bo‘linadi. Jarohatlanish va kasb kasalliklarining iqtisodiy oqibatlari hamda xavfsiz ish sharoitining samaradorligi Baxtsiz hodisalar tufayli yuzaga keluvchi umumiy iqtisodiy zararni hisoblash. Ishlab chiqarishda mehnat muhofazasi tadbirlarining o‘z vaqtida uzluksiz amalga oshirilib borilishi, sog‘lom va xavfsiz mehnat sharoitini yaratishga, ishchilarning ish unumdorligini oshishiga va natijada bir ishchi hisobiga ishlab chiqariladigan mahsulot miqdorini ko‘payishiga olib keladi.

Aksincha, ishlab chiqarishda mehnat sharoitiga yetarli e’tibor bermaslik ish unumdorligini pasayib ketishiga, xavfli va zararli omillar ta’sirining kuchayishiga, natijada turli xil jarohatlanishlar va kasb kasalliklarini kelib chiqishiga sabab bo‘ladi. Albatta, har bir baxtsiz hodisa, u qanday ko‘rinishda bo‘lishidan qat’i nazar, ushbu korxonaga katta iqtisodiy, ijtimoiy va ma’naviy zarar yetkazadi. Tashkilot yoki korxonaning baxtsiz hodisalar tufayli umumiy iqtisodiy zararini quyidagicha aniqlashimiz mumkin: Р j = Р t + Р k , bu yerda, Р j – jarohatlanishlar va kasb kasalliklari tufayli yuzaga kelgan umumiy zarar, so‘m; Р k – yomon ish sharoiti tufayli yuzaga kelgan kasalliklar natijasida ko‘rilgan zarar, so‘m. Har bir jarohatlanish tufayli yuzaga kelgan umumiy zarar quyidagi tashkil etuvchilardan iborat bo‘lishi mumkin: Р j = S a + S k +S ix +S s +S kv +S t +S o +....+S ya , bu yerda, S k – klinik davolanish xarajatlari, so‘m; S a – ambulatoriya davolanish xarajatlari, so‘m; S ih – ishlab chiqarilmagan ish haqi xarajatlari, so‘m; S 3 – foydadan olinmay qolingan soliq miqdori, so‘m; S kv – kasallik varaqasi bo‘yicha to‘langan mablag‘, so‘m; S t – baxtsiz hodisani tekshirishga sarflangan mablag‘, so‘m; S o – ishdan chiqqan uskuna yoki jihoz va uni ta’mirlashga sarflangan mablag‘, so‘m; S ya – jarohatlanish tufayli ishlab chiqarilmagan yalpi mahsulot qiymati, so‘m. Yomon va zararli ish sharoitlari orqali sodir bo‘lgan kasalla-nishlar tufayli ko‘rilgan zarar: P k = S ak + S kk + S pk + S v + S kv + … +S ya .

Tibbiy xulosalarga asosan ishchi jarohatlanish yoki kasallanish tufayli o‘z ishidan boshqa ishga o‘tkazilgan bo‘lsa, iqtisodiy zararni hisoblashda bu masala bilan bog‘liq xarajatlarni ham hisobga olish talab etiladi. Yuqorida keltirilgan umumiy iqtisodiy zararning barcha tashkil etuvchilaridan asosiysi baxtsiz hodisa tufayli ishlab chiqarilmagan yalpi mahsulot miqdori hisoblanadi. Uning miqdorini quyidagicha aniqlashimiz mumkin: S ya = S 1 D 1 , bu yerda, Si – bir ish kunida bir ishchi hisobiga ishlab chiqariladigan jami mahsulot narxi, so‘m; D 1 – jarohatlanish tufayli у o‘qotilgan ish kunlari soni (bir jarohatlanish hisobiga. S1=Sjm/po ⋅ Dyk, bu yerda, S jm – bir yilda ishlab chiqarilgan jami mahsulot narxi, so‘m; pi – bir yildagi o‘rtacha ishchilar soni; D ik – yillik ish kunlari soni. Barcha г o‘yxatga olingan jarohatlanishlar tufayli ishlab chiqarilmagan mahsulot qiymati Sj=SjmDj/Po ⋅ Dik, bu yerda, D j – jarohatlanishlar tufayli у o‘qotilgan jami ish kunlari soni. Yomon va zararli mehnat sharoiti oqibatida yuzaga kelgan ka- sallanishlar tufayli ishlab chiqarilmay qolgan yalpi mahsulot miqdori, so‘m: Syok=SjmDk/P1Dik, bu yerda, D k – mehnat sharoiti tufayli yuzaga kelgan kasallanishlar oqibatida у o‘qotilgan ish kunlari soni. Jarohatlanishlar va mehnat sharoiti bilan bog‘liq bo‘lgan kasallanishlar tufayli ishlab chiqarilmagan umumiy yalpi mahsulot qiymati: Syam Sjm (Dj+Dk) po‘ Dyk Baxtsiz hodisalar tufayli yuzaga kelgan iqtisodiy zarar miqdori aniqlanib, tahlil qilingach, mehnat muhofazasini yaxshilash bo‘yicha tadbirlar ishlab chiqiladi.

Mehnatni muhofaza qilish tadbirlariga sarflangan mablag‘lar samaradorligini hisoblash. Ushbu ishlab chiqilgan tadbirlar natijasida mehnat sharoitining yaxshilanishini, xavfli va zararli faktorlar ta’sirining kamayishini hisobga olgan holda mehnat muhofazasi tadbirlariga. sarflangan mablag‘lar samaradorligi aniqlanadi. Р =P 1 + Р 2 +P 3 , bu yerda, P i – ishlab chiqarishni mexanizatsiyalash, ilg‘ ог va yangi loyihalarni joriy etish natijasining iqtisodiy samarasi, so‘m; Р 2 – jarohatlanishlar va kasalliklarni kamayishi natijasida ish kunlari hisobida ishlab chiqilgan yalpi mahsulot bo‘yicha olingan iqtisodiy samara, so‘m; P 3 – sanitar-gigiyenik sharoitlarni yaxshilanishi natijasida ish unumdorligini oshishi hisobiga olingan iqtisodiy samara, so‘m. P 1 =(S 2 -S 1 ) ⋅ M, bu yerda, S 2 – mahsulotning dastlabki tannarxi,so‘m; S 1 – mahsulotning keyingi tannarxi, so‘m; М – yangi jarayon bo‘yicha olingan mahsulot hajmi. P 2 =(D 2 -D 1 ) ⋅ а , bu yerda, D 2 – o‘tgan yilda jarohatlanishlar va kasalliklar tufayli у o‘qotilgan ish kunlari soni; D 1 – ushbu yilda у o‘qotilgan ish kunlari soni; а – ushbu yilda bir ishchi hisobiga ishlab chiqarilgan kunlik mahsulot miqdori, so‘m. P3=(S21-S11)M1, bu yerda, S 21 – mehnat sharoiti yaxshilanishiga qadar bo‘lgan mahsulot t а nn а xi so‘m; S 11 – mehnat sharoiti yaxshilangandan keyingi mahsulot tannarxi, so‘m; M 1 – umumiy ishlab chiqilgan mahsulot hajmi, so‘m.

Adabiyotlar: 1. O’zbekiston Respublikasining “Mehnatni muhofaza qilish to’g’risida”gi Qonuni Toshkent, 1993 y. 2. V.S.Alekseev, E.O.Murodova, I.S.Dav ы dova. Bezopasnost jiznedeyatelnosti «Prospekt» Moskva-2006 g. 3. O. Q udratov, T. G’ aniev. Hayotiy faoliyat xavfsizligi. Toshkent. «Mehnat»- 2004. 4. H .E. G’ oipov. Mehnat muhofazasi. Toshkent. «Mehnat»-2000. 5. O’ .R.Boynazarov. Hayot faoliyat xavfsizligi. Ma’ruza matnlari to’plami. Qarshi-2000.

Похожие

Ish joyidagi xavflar va qaltis ishlarni nazorat qilish

Hayotiy faoliyat xavfsizligining nazariy asoslari

Elеktr tоkining insоn оrganizmga ta’siri. Ta’sir turlari, darajasi

Mehnatni muhofaza qilish fanining asosiy mazmuni va ijtimoiy ahamiyati

Favqulodda vaziyatlar bo’yicha komissiyalar. Favqulodda vaziyatlarda ishlarni tashkil qilish