Hayotiy faoliyat xavfsizligi kursining mazmuni, maqsadi va vazifalari - БЖД - Рефераты

Hayotiy faoliyat xavfsizligi kursining mazmuni, maqsadi va vazifalari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

86.5 KB

Hayotiy faoliyat xavfsizligi kursining mazmuni, maqsadi va vazifalari Reja: 1.Kirish. 2.Hayot faoliyat xavfsizligi fanining maqsadi va vazifalari. 3.Hayot faoliyat xavfsizligi kursining qisqacha mazmuni.

Kirish Mamlakatimizda mustaqillikning dastlabki yillaridanoq fuqarolarni jumladan ishchi va xizmatchilarni ijtimoiy holatini yaxshilash, ularning turmush darajasini yuksaltirishga, ishlash sharoitlarini texnika xavfsizligi va sanitariya talablari darajasidagi asosini yaratishga katta e’tibor qaratib kelinmoqda. Ta’lim jarayonida ham keng qamrovli islohotlar amalga oshirilmoqda. Qabul qilingan Kadrlar tayyorlash milliy dasturi, Ta’lim to’g’risidagi Qonunlar asosida ta’lim sohasida katta yutuqlarga yerishildi. Ta’lim mazmuni tubdan ijobiy o’zgarishga yuz tutmoqda. Ta’lim tizimining barcha tizimida eng zamonaviy o’qitish vositalaridan foydalanilmoqda. Ishlab chiqarish ham eng qudratli, zamonaviy ishlab chiqarish vositalari bilan qurollantirilmoqda. Ijtimoiy hayot tarzi faollashmoqda. Mamlakatda qabul qilingan «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi», «Ta’lim to’g’risida»gi Qonun ta’lim tizimi mazmunini tubdan o’zgartirib yubordi. Jumladan oliy ta’lim o’quv rejalariga zamon va hayot talablaridan kelib chiqib katta o’zgartirishlar kiritildi. Yosh mutaxassislarga har bir sohada chuqur va keng qamrovli ma’lumot berish, ularga berilgan bilim ishlab chiqarishda va jamiyatda o’z aksini va dolzarbligini yo’qotmaydigan bo’lishiga va ularning bilim darajalari dunyo ta’lim standartlari qo’ygan talabga javob berishiga asosiy ahamiyat qaratilmoqda. Zamonaviy hayotdagi ishlab chiqarish samaradorligini etuk kadrlarsiz tasavvur etish mumkin emas. Har sohada inson omili, uning qadr-qimmati birinchi o’ringa qo’yilib ish tashkil etilgan joyda yutuqlar barqaror bo’lishi shubhasiz. Inson tug’ilishi bilan yashash, yerkinlik va baxtga intilish huquqiga ega bo’ladi. Inson o’zining yashash, dam olish, sog’ligi haqida qayg’urish, qulay atrof- muhit, xavfsizlik va gigiyena talablariga javob beradigan mehnat sharoitida ishlashga bo’lgan xuquqlarini hayot faoliyati jarayonida amalga oshiradi. Uning bu huquqlari O’zbekiston Respublikasi Konstitusiyasida kafolatlangan. Hayot faoliyat – bu insonning kunlik faoliyati, dam olishi va yashash tarzidir.

Inson hayoti jarayonida uni o’rab turgan borliq muhiti bilan uzluksiz aloqada bo’ladi va shu bilan birga har doim uni o’rab turgan muhitga bog’liq bo’lib kelgan va shunday qolavyeradi. Inson shuning uchun ham o’zini o’rab turgan atrof-muhit hisobiga oziq-ovqat, havo, suv, dam olish uchun zarur moddiy narsalar va boshqalarga bo’lgan ehtiyojini qanoatlantiradi. Atrof-muhit – insonni o’rab turgan muhit bo’lib, insonning hayot faoliyatiga, uning sog’ligi va nasliga to’g’ridan to’g’ri, birdan urinma yoki masofadan ta’sir etishga qobiliyatli omillarning (jismoniy, ximiyaviy, biologik, informasion, ijtimoiy) shartli yig’indisidir. Inson va atrof-muhit uzluksiz o’zaro ta’sirda bo’lib, doimiy harakatdagi «Inson – atrof muhit» sistemasini tashkil etadi. Dunyoning evolyusion jarayonida bu sistemani tashkil etuvchilar uzluksiz o’zgarib bordi. Inson mukammalashdi, yer sharining aholisi va uning oqimi o’sdi, jamiyatning ijtimoiy asosi o’zgardi. Atrof- muhit o’zgardi: inson o’zlashtirgan yer yuzi va yer osti hududi kattalashdi; tabiiy tabiat muhiti insoniyat jamiyatining o’sib borayotgan ta’sirini boshdan kechirmoqda, inson tomonidan sun’iy yaratilgan maishiy, shahar va ishlab chiqarish muhiti paydo bo’ldi. Tabiiy muhit o’zi etarli bo’lib, inson ishtirokisiz mustaqil mavjud bo’laoladi va rivojlanaoladi. Inson tomonidan yaratilgan boshqa barcha borliq muhiti mustaqil rivojlana olmaydi va ular paydo bo’lganidan so’ng eskirishga va yemirilishga mahkum. Insoniyat o’zining dastlabki rivojlanish bosqichida tabiiy atrof-muhit bilan o’zaro uyg’un harakat qilgan. Atrof-muhit asosan biosfera, yer osti, galaktika va cheksiz koinotdan tashkil topadi. Biosfera -barcha turdagi organizmlar, jumladan inson yashashi mumkin bo’lgan atrof-muhit bo’lib, u murakkab tuzilishdagi yyer sharining muhim qobig’idir. Biosfera bir necha milliard yillar davomida shakllangan. Zamonaviy olimlar biosferani moddalarni planeta bo’yicha harakatini ta’minlovchi yirik, global ekosistema sifatida qarashadi. Hozirgi yerada hayot yer qatlamining yuqori (litosfera) qismida, yerning pastki havo (atmosfera) qobig’ida va yer sharining

suvli qobig’i (gidrosfera) da tarqalgan. Bu shu bilan izohlanadiki, litosferada yer osti suvlari va tog’ chukmalarida chuqurlikni sekin-asta ortib borishi bilan harorat ham ortib 2 km dan 16 km chuqurlikda 100 o S va yuqori (vulqonik faollik zonasida esa 200 dan 1500 o S cha) ni tashkil etadi. Yerning yuzasida hayotning konsentrasiyasi va faolligi eng yuqoridir. Inson evolyusiyasi jarayonida o’zining oziq-ovqat, moddiy boylik, iqlim va ob-havo ta’siridan himoyalanish, o’ziga qulaylikni oshirish bo’yicha ehtiyojlarini samaraliroq qanoatlantirishga intilib tabiiy muhitga birinchi o’rinda biosferaga to’xtovsiz o’z ta’sirini o’tkazdi. Bu maqsadga etish uchun u biosferani bir qismini texnosfera band etgan joyga aylantirdi. Texnosfera - o’tmishda biosferaga taalluqli bo’lgan keyinchalik insonlarning o’zining moddiy va ijtimoiy-iqtisodiy ehtiyojlarini yanada yaxshilash maqsadida to’g’ridan to’g’ri yoki sirtdan texnik vositalar bilan ta’sir etgan hududdir. Texnosfera insonlar tomonidan texnik vositalar yordamida yaratilgan shaharlar, qo’rg’onlar, qishloq aholi punktlari, sanoat va korxonalar zonasi band etgan hududlar hisoblanadi. Inson hayot faoliyati jarayonida nafaqat tabiiy muhit bilan balki, ijtimoiy muhit deb ataluvchi odamlar bilan ham uzluksiz aloqada bo’ladi. Insonni ijtimoiy muhit bilan aloqasi tug’ilishni davom ettirish, bilim, tajribalarni almashtirish, o’zining ma’naviy ehtiyojlarini qanoatlantirish, intellektual qobiliyatlarni oshirishda foydalaniladi va shakllanadi. Zamonaviy industrial jamiyatda inson atrof-muhit komponentlari (biosfera, texnosfera va ijtimoiy muhit) bilan o’zaro ta’sirda bo’ladi. Ya’ni inson tabiiy atrof- muhitga uzluksiz ta’sir etsa, o’z navbatida biosfera va insonning ehtiyojlaridan kelib chiqib uning uzluksiz jismoniy va aqliy faoliyatining mahsuli bo’lgan texnosfera va ijtimoiy muhit ham insonga to’g’ridan to’g’ri yoki sirtdan doimiy ta’sir etadi. Yuqorida qayd etilganlar asosida quyidagicha xulosa chiqarish mumkin:

1. zamonaviy inson uni o’rab turgan atrof-muhitning tashkil etuvchilari ya’ni, tabiiy, texnogen (texnosfera) va ijtimoiy muhit bilan uzluksiz o’zaro ta’sirda bo’ladi; 2. XIX asr oxiridan boshlab va XX davomida texnosfera va ijtimoiy muhit uzluksiz rivojlanmoqda, bunga ushbu sohada inson faoliyati orqali o’zgartirilgan ulushlarni oshib borayotganligi isbotdir; 3. Texnosferani rivojlanishi tabiiy muhitni o’zgartirish hisobiga amalga oshmoqda. Zamonaviy hayotda insonlarning ijtimoiy mavkelarini yuksalish bilan birga ularning tinchligiga, sog’ligiga va mehnati xavfsizligiga xavf soladigan omillar soni ham ortib bormoqda. Ma’lum sharoitda ularning insonlarning ruhiy holatiga, organizmi sog’ligiga salbiy ta’sirini ko’rsatishi hammaga ma’lum. SHu sababli insonlarni nafaqat ularning aqliy yoki jismoniy mehnat faoliyati davomida balki, yashash joyida, yo’lda va barcha holatlarda xavfsizligini, yaxshi kayfiyatini, mehnat qobiliyati va ish unumdorligini taminlash, sog’ligi haqida qayg’urish masalalarini ijobiy hal etish juda dolzarb masalalardan biridir. Qayd qilingan masalalarni ijobiy hal etishda hayot faoliyat xavfsizligi fanining o’rni, uning nazariy ma’lumotlari bilan bo’lajak mutaxassislarni qurollantirish muammolarni ijtimoiy hayotda mumkin qadar ijobiy hal etilishiga yordam beradi. Hayotiy faoliyat xavfsizligi fanining maqsadi va vazifalari Hayotiy faoliyat xavfsizligi (HFX) — ishlab chiqarish va noishlabchiqarish muhitida insonni atrof muhitga ta’sirini hisobga olgan holda xavfsizlikni taminlashga yo’naltirilgan bilimlar sistemasidir. Hayotiy faoliyat xavfsizligining maqsadi ishlab chiqarishda avariyasiz holatga yerishish, jarohatlanishni oldini olish, insonlar sog’ligini saqlash, mehnat qobiliyatini oshirish, mehnat sifatini oshirish hisoblanadi.

Qo’yilgan maqsadga yerishish uchun quyidagi ikki masalani echish lozim bo’ladi: 1. Ilmiy (inson-mashina sistemasini; atrof muhit-inson, xavfli (zararli) ishlab chiqarish omillari va boshqalarni matematik modellashtirish); 2. Amaliy (uskunalarga xizmat ko’rsatishda mehnat xavfsizligini taminlash). Hayotiy jarayonda insonni atrof-muhit va uning tashkil etuvchilari bilan o’zaro ta’siri YU.N.Kurjakovskiyning «Hayot faqat moddalar, energiyalar va informasiyalar oqimlarini tirik tana orqali harakati jarayonida mavjud bo’la olmaydi» degan hayotni saqlash qonuniga mos holda elementlar orasidagi moddalar massasining, barcha turdagi energiyalar va informasiyalarning oqimlari sistemasiga asoslangan. Hayotni saqlash qonunidagi oqimlar insonga o’zini oziq- ovqatga, suvga, havoga, quyosh energiyasiga, o’rab turgan muhit haqidagi informasiyalarga bo’lgan ehtiyojlarini qanoatlantirishi uchunkerak. SHu bilan bir vaqtda inson hayotiy fazasida o’zidan ongli faoliyati bilan aloqador (mexanik, intellektual energiyalar), bioliogik jarayon chiqimlari ko’rinishidagi ma’lum massadagi moddalar oqimini, issiqlik energiya va boshqa energiya oqimini ajratadi. Moddalar va energiyalar oqimi almashinuvi inson ishtirok etmaydigan jarayonlar uchun ham xaraktyerlidir. Tabiiy muhit bizning planetamizga quyosh energiyasi oqimi kirib kelishini ta’minlaydi. Bu esa o’z navbatida biosferada o’simlik va hayvonlar oqimini, moddalar (havo, suv) adiabatik oqimini, har xil energiyalar oqimini, jumladan favqulodda holatlarda tabiiy muhitdagi energiyalar oqimini ro’yobga keltiradi. Texnosfera uchun barcha turdagi xom ashyo va energiyalar oqimi, mahsulotlar va odamlar navbati oqimlarining har xilligi; chiqindi oqimlari (atmosferaga tashlanayotgan chiqindilar, suv hovzalariga tashlanayotgan sanoat va boshqa iflos suvlar, suyuq va qattiq chiqindilar, har xil enyergetik ta’sirlar) xaraktyerlidir. Har qanday xo’jalik yuritishning chiqindilari va teskari samarasi bo’ladi va ularni yo’qotib bo’lmaydi. Ularni bir fizik-ximik shakldan boshqa shaklga o’tkazish yoki fazoga chiqarib yuborish mumkin. Texnosfera, bunday tashqari

tusatdan portlash, yong’in natijasida, qurilish konstruksiyalarini buzilishida, transport avariyalarida va shunga o’xshashlarda katta miqdordagi chiqindilar va energiya oqimini yuzaga keltirishi mumkin. Ijtimoiy muhit tabiiy va texnogen olamni o’zgartirishga yo’naltirilgan insonga xaraktyerli bo’lgan barcha energiya oqimlarini ishlab chiqaradi va iste’mol qiladi, jamiyatda chekish, alkogol ichimliklar, narkotik moddalar va shunga o’xshashlarni iste’mol qilishga aloqador zararli holatlarni shaklllantiradi. «Inson - atrof muhit» sistemasini har xil komponentlari energiya va informasiyalarini xaraktyerli massalar oqimini quyida keltiramiz: Tabiiy muhitning asosiy oqimlari. - quyosh nurlanishi, yulduz va planetalar nurlanishi; - kosmik nurlar, chang, astyeroidlar; - yerning elektr va magnit maydoni; - ekosistemalarda, biosferada moddalar aylanishi; - atmosfera, gidrosfera va litosfera holatlari shu jumladan favqulodda holatlar; - boshqalar. Texnosferadagi asosiy oqimlar. - xomashyolar, energiyalar oqimi; - iqtisod sohasi mahsulotlarining oqimi; - iqtisod sohasi chiqindilari; - maishiy chiqindilar; - informasiya oqimlari; - transport oqimlari; - yorug’lik oqimi (sun’iy yoritish); - moddalar va texnogen avariyalardagi energiya oqimlari; - boshqalar. Ijtimoiy muhitdagi asosiy oqimlar. - informasiya oqimlari (o’qitish, davlat boshqaruvi, xalqaro hamkorlik boshqalar);

- odamlar oqimi (demografik portlash, aholi urbanizasiyasi); - narkotik , alkogol vositalar va boshqa oqimlari; - boshqalar. Hayot faoliyat jarayonida inson iste’mol qiladigan va chiqaradigan asosiy oqimlar. - kislorod, oziq-ovqat, suv va boshqa moddalar (alkogol, tamaki, narkotiklar) oqimlari; - energiyalar oqimi (mexanik, issiqlik, quyosh va boshqalar); - informasiya oqimlari; -hayot faoliyat jarayonidagi chiqindilar oqimi; -boshqalar. HFX kursining qisqacha mazmuni Hayot faoliyat xavfsizligi insonni har qanday muhitdagi faoliyatida uning xavfsizligi va sog’ligini ta’minlovchi, xavfli va zararli omillardan himoya qiluvchi amaliyot va nazariyani qamrab olgan ilmiy bilimlar majmuidir. Bu fan quyidagi asosiy masalalarni echadi: - atrof muhitning noqulay ta’sirlarini turkumlaydi (aniqlaydi va sonli baholaydi); - insonni xavflardan himoyalaydi yoki unga noqulay omillar ta’sirini oldini oladi; - xavfli va zararli omillarni ta’siri salbiy oqibatlarini tugatish; - muhitda insonga normal, shinam sharoit yaratish. Hayot faoliyat xavfsizligining integral ko’rsatkichi hayotning davomiyligi hisoblanadi. Sivilizasiya taraqqiyoti (ilmiy-texnikaning, iqtisodning rivojlanish, qishloq xo’jaligini industrlashtirish, har xil energiyalardan foydalanish - yadro energiyasigacha, yangi mashina va mexanizmlarni yaratilishi, zarar kun andalarga qarshi har xil o’g’itlarning qo’llanilishi) inson sog’ligiga salbiy ta’sir etuvchi zararli omillar miqdorini sezilarli darajada ko’paytirmoqda. SHu sababli

ushbu omillardan himoyalash inson hayot faoliyatini taminlashning muhim elementi bo’lib qolmoqda. Insoniyat paydo bo’lgandan boshlab o’zining ko’payishi davomida iqtisodni rivojlantirish bilan birga xavfsizlikning ijtimoiy-iqtisodiy sistemasini yaratdi. Buning oqibatida insonga zararli ta’sirlar sonini oshishiga qaramasdan insonning xavfsizligi darajasi ortdi. Hozirgi vaqtda eng rivojlangan mamlakatlarda o’rtacha umr ko’rish 77 yoshni tashkil qiladi. “Hayot faoliyat xavfsizligi” kursi inson organizmi va atrof muhit o’rtasidagi murakkab aloqalarni bilish jarayonini ko’zda tutadi. Insonni muhitga ta’siri fizikaviy qonunlar bo’yicha muhitning barcha tashkil etuvchilari (komponentlari)ni qarama-qarshi ta’sirini yuzaga keltiradi. Inson organizmi u yoki bu ta’sirlarni moslashish chegarasidan oshmaguncha og’riqsiz qabul qiladi. Hayot faoliyat xavfsizligi quyidagi masalalarni ko’rib chiqadi: - maishiy muhitdagi xavfsizlik; - ishlab chiqarish muhitidagi xavfsizlik; - shahar muhitidagi hayot faoliyat xavfsizligi; - atrof muhitdagi xavfsizlik; - tinchlik va urush vaqtidagi favqulodda holatlar. Maishiy muhit – bu maishiy sharoitdagi insonga ta’sir qiluvchi barcha omillarning yig’indisidir. Organizmni maishiy omillarga reaksiyasini fanning soglom turmush tarzi, sog’lom turmush tarzining kasallik profilaktikasi bilan aloqasi masalalariga bag’ishlangan mavzularda o’qish mumkin. Ishlab chiqarish muhiti – bu mehnat faoliyati jarayonida insonga ta’sir qiluvchi omillar yig’indisidir. Tabiiy muhitdagi xavfsizlik – bu ekologiyaning sohalaridan biridir. Ekologiya organizmni atrof muhit bilan o’zaro ta’siri qonuniyatlarini o’rganadi.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR 1.O’zbekiston Respublikasining Konstitusiyasi . Toshkent, ,,O’zbekiston", 1992 y. 2. Barkamol avlod - O’zbekiston taraqqiyotining poydevori. Toshkent « SHarq",1998 y. 3 .O’zbekiston Respublikasini Mehnat kodeksi Toshkent, 1996 y. 4.O’zbekiston Respublikasining “Mehnatni muhofaza qilish to’g’risida”gi Qonuni Toshkent, 1993 y. 5.V.S.Alekseev, E.O.Murodova, I.S.Dav ы dova. Bezopasnost jiznedeyatelnosti «Prospekt» Moskva-2006 g. 6.O. Q udratov, T. G’ aniev. Hayotiy faoliyat xavfsizligi. Toshkent. «Mehnat»-2004. 7. H .E. G’ oipov. Mehnat muhofazasi. Toshkent. «Mehnat»-2000. 8. O’ .R.Boynazarov. Hayot faoliyat xavfsizligi. Ma’ruza matnlari to’plami. Qarshi- 2000. 9. G’ .E.YOrmatov. Hayot faoliyat xavfsizligi (Ma’ruza matnlari to’plami), Toshkent-2003 10. Bezopasnost jiznedeyatelnosti. Pod ob щ ey redaksiey doktora texn. nauk, professora S.V.Belova. Moskva, «V ы sshaya shkola» 2003.

Похожие

Hayotiy faoliyat xavfsizliging asosiy tushunchalari

Hayotiy faoliyat xavfsizliging asosiy tushunchalari

Hayotiy faoliyat xavfsizligining nazariy asoslari

Texnosfera xavflardan himoyalovchi texnikalar , usullar va vositalar. Xalq sohalrining turli tashkilot va korxonalarida hayotiy faoliyat xavfsizligi

Texnosfera xavflardan himoyalovchi texnikalar, usullar va vositalar. Xalq sohalrining turli tashkilot va korxonalarida hayotiy faoliyat xavfsizligi