Ekologiya fanining maqsad va vazifalari - БЖД - Рефераты

Ekologiya fanining maqsad va vazifalari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

42.5 KB

Ekologiya fanining maqsad va vazifalari Reja: 1. Inson hayotida mashinalarning yaratilishi. 2. Atrof-muhitni zararlash vositalari. 3. Havoni zararlanish muammolari. 4. Ekologik vaziyatni muammolari.

Hozirgi vaqtda atmosfera havosini, yer usti va yer osti suvlarini har xil sanoat chiqindilari bilan ifloslantirmaslik uchun kо‘plab ilmiy va amaliy ishlar olib borilmoqda. Ishlab chiqarish korxonalarining yildan-yilga kо‘payib borishi, atrof-muhitga chiqariladigan zararli moddalarning miqdorini kо‘paytirmoqda. Shuning uchun sellyo’loza va qog‘oz ishlab chiqarish korxonalarida suv sarfi, uni tozalash usullari, tejash yо‘llari, har bir texnologik jarayonda ajralib chiqayotgan moddalar tarkibi va miqdorini aniqlash dolzarb hisoblanadi. 1 . Inson hayotida mashinalarning yaratilishi. XVII asrda yashagan inson organizmidagi energiya miqdori qadimgi davrdagidan kam farqlanar edi. XVIII asrda Nyukomen bug` mashinani yaratdi, bu mashina konlardan suv tortib olishga asoslangan, Uatt mexaniq ish orqali bug` mashinasi yordamida issiqlik hosil qildi. XX asrning birinchi to`rtligida ilmiy tekshirishlar rivojlandi. 1939 yilda Xan va Shtrassman birinchi bo`lib, yadroviy bo`linish jarayonini kuzatdi. 1942 yilda Chikago universitetida Fermi boshchiligidagi bir gruppa olimlar birinchi atom reaktorini yaratishdi. 1972 yilda inson hayotini ta‘minlovchi texnik rivojlanish atrof-muhitni zararlanishiga olib kelishini Medouz sifatiy va miqdoriy asoslarda tushuntirdi. 2. Atrof-muhitni zararlash vositalari. Inson planetani tabiiy va asosiy zararlantiruvchisi hisoblanadi. Uzoq vaqtgacha ekologik rivojlanish garmonal tarzda kechdi. Bitta inson organizmi rivojlanish jarayonida uning atrofida kechadigan ximiyaviy jarayonlarga butun

ravishda bog`liq bo`ladi. Utgan yuz yillar davomida inson ekologik muammolar o`sish jarayoni balansiga sezilarli darajada ta‘sir ko`rsatmadi. Hozirgi vaqtda bu garmonal buzilish ximiyaviy va boshqa korxonalarning chiqindilar hajmi o`sishi hamda chiqindilarni suvga, havoga tashlanishi bilan bog`liq. 3. Havoni zararlanish muammolari. Atmosferada fotoximiyaviy jarayonlar natijasida iflos moddalar qayta ishlanadi va balans qayta tiklanadi. XX asr boshlarida inson atmosferaga tashlagan zararlar miqdori ko`p bo`lganligi uchun bu balans jarayonini tiklanishini buzilishiga olib keldi. Ekologik ximiyani amaliy qo`llanilishi aqlan ximiyaviy tenglamalar tuzish, jarayon borishida termodinamik qulayliklar belgilash, real kinetik reaksiya sharoitini belgilash kabi muammolar yechimini belgilaydi, lekin bu yetarli emas. Ekologik ximiyani muhim muammolaridan biri suvni ifloslanishi. Benzinni cho`kishidan hosil bo`ladigan qo`rg`oshin muhim xavflardan biri. Suvda oz miqdorda qo`rg`oshin bo`lishi tirik organizmni yemirilishiga olib keladi. Atom reaktorlaridan chiqadigan chiqindidagi radioaktiv modda ham asosiy zararlovchi hisoblanadi. Bundan tashqari odatdagi va noqulay organiq zararlovchilar mavjud. Masalan, metall o`rnida ishlatiladigan plastmassa ishdan chiqqandan so`ng qaerga tashlash muhim muammodir. 4. Ekologik vaziyatni muammolari. Hozir ko`pshaharlar, sanoat markazlari va tumanlarda ekologok vaziyat keskinlashgan deyish mumkin. Sanoat korhonalarining tadbirkorlik bilan

joylashtirilmasligi, ularning ishlab chiqarish quvvatini to`g`ri baholamaslik, tashkiliy ishlarning pastligi, texnologik jarayonlardagi nuqsonlar, eskitdan qolgan texnik vositalardan foydalanish ham atrof-muhitning ifloslanishiga sabab bo`ladi. Atrof-muhitning ifloslanishiga sanoat korxonalari, burdoqichilik majmualari chiqarib tashlaydigan chiqindilarni etarlicha zararsizlantirmaslik ham sabab bo`ladi. Fan-tehnika nihoyatda taraqqiy etgan hozirgi paytda, qishloq xo`jalik mahsulotlari etishtirishda o`ta ta`sirchan kimyoviy moddalarni ko`plab ishlatish atrof-muhit va etishtirilgan ne`matlar ifloslanishiga, odamlar orasida bir qancha xastaliklar avj olishiga sabab bo`lmoqda. Fan-tehnika taraqqiyotidan, tabiat boyliklaridan oqilona foydalanish yo`li bilan ishlab chiqarishning tabiatga nisbatan tazyiq oldini olish mumkinligini isbotlash qiyin emas. Biosferani ifloslanishdan muhofaza qilish, ona tabiatni ko`z qorachig`idek asrash, unga nisbatan muhabbat uyg`otish, yo`qolib ketayotgan o`simliklar va jonivorlarni iloji boricha saqlab qolish kabi g`oyalarni targ`ib qilish tashqi muhitni avaylashga, uni yaxshlab sog`lomlashtirishga olib keladi. 1. Bioximiyaviy o`zgarishlar ta‘siri. Inson faoliyati atrof-muhitdagi ximiyaviy tabiatga bog`liq. Ba‘zi zararli moddalar ta‘siri natijasida inson normal harakatlanishi buziladi. Bu moddalarni inson organizmiga singishi organizmdagi bio-ximiyaviy jarayonlarni kechishiga ta‘sir ko`rsatadi.

Ta‘sir ikki xil kechishi mumkin: organizmga ximiyaviy moddalarni tushishi natijasida bioximiyaviy jarayonlarni o`zgarishi hamda bioximiyaviy jarayonlar va harakat o`rtasidagi normal bog`liqlikni o`zgarishi. Bu ta‘sirlar farmakologiya talablari asosida nafas olish yo`llari orqali ta‘sir etib, organizmdagi bioximiyaviy jarayonlar dinamikasini o`zgartiradi. Bu o`zgarish harakat faoliyatiga ta‘sir etadi. Asosiy ta‘sirlardan biri neyroximiyaviy jarayon bo`lib, markaziy nerv sistemasida boradi. Nozik organ bo`lib, bir nechta shunday o`zgarishlarni keltirib chiqarish mumkin. Inson miyasi 100 mlrd. to`qimalardan iborat bo`lib, bir- biridan ingichka tirqish bilan ajralib turadi. To`qimalar orasida boruvchi aktiv jarayonlar natijasida 10-9g neyroximiyaviy modda uzatilishi mumkin. 2. Ximiyaviy moddalarni singishi. Tashqi ximiyaviy muhitni sifati yomonlashsa, demak ekologik tuzoqlar mavjud. Ximiyaviy muhitni o`zgarishi muhit holatini real va operativ boshqarish yetarli emasligini bildiradi. Ekologik tuzoqlardan biri og`ir metallardir. 1956 yil may oyida suv iflosliklarini insonga ta‘siri kuzatildi, ya‘ni klinikaga nerv sistemasini buzilishi bilan murojaat etildi. Tekshirilganda bu kasallikni keltirib chiqargan modda metilsimob bo`lib, ximiyaviy korxonalarni oqova suvini dengizga qo`shilishidan hosil bo`lgan. Natijada aholi daryo mahsulotlaridan oziqlangan. Kasallik bedavo bo`lib, nutqni va harakatni buzilishiga, eshitishni

yo`qotilishi kabi sabablar paydo bo`lishiga olib keladi. Ekologik tuzoqlardan gazlar bo`lib, chiqaradigan gazlar tarkibidagi atmosfera zararkunandalari va sanoat korxonalaridan atmosferaga tushadigan changlar va oltingugurt oksidi natijasida hosil bo`ladi. www.qmii.uz/e-lib Bundan tashqari uglerod oksidi-rangsiz, ta‘msiz gaz bo`lib, toksik ta‘sirga ega. 8 soatlik ish kunida ruxsat etilgan miqdor 50 mln -1ga teng. 100 mln-1 miqdorda 1 soatda xush yo`qotiladi, 4 soatda halok bo`lishi mumkin. Organizmda CO qon gemoglabinda harakatlanib karboksigemoglabinni hosil qiladi, bu esa inson o`limiga sabab bo`ladi. 1. Bioximiyaviy ta‘sir natijasida kechadigan kasallik. Tashqi muhitdan inson organizmiga tushadigan ximiyaviy moddalar neytroximiyaviy jarayonlar yo`nalishida o`zgarib, jarayonni ma‘lum qismida modda miqdori ta‘sir ko`rsatadi. Bioximiyaviy jarayonlarni o`rganish natijasida inson harakatiga ta‘sir ko`rsatuvchi ximiyaviy moddalar o`rganiladi. Ximiyaviy moddalarni inson organizmiga tushishini turli yo`llari bor, stomatik nafas yo`li orqali, terisi yoki shilliq parda orqali. Shunga ko`ra, ximiyaviy modda ta‘sirini ko`rsatuvchi ichki muhit yo`nalishini o`rganish zarur. Ba‘zan bu modda qon tomirlarini yemiradi yoki ichki hujayralar to`siqlarini zararlaydi. Agar modda miqdori yetarli konsentratsiyaga ega bo`lsa, uning ta‘sir etishi lokallanish darajasiga, biotransformatsiyaga, ya‘ni o`z yo`nalishida uchragan boshqa moddalar bilan o`zaro ta‘siriga hamda jarayonda uning yutilish yoki ajralib chiqish darajasiga bog`liq. Fenilketonurini inson organizmiga tushishi bioximiyaviy yo`l orqali uyg`unlashish natijasida enzimani yo`qotadi. Aminokislotalarni

yemirilishi orqali fenilalanin tabiiy ravishda tirozinga aylanadi. Enzimani yo`qolishi natijasida fenilanin fenilketonga aylanadi. Fenilketon markaziy nerv sistemasini ishdan chiqaradi. Fenilketonuri aqliy yetishmovchilikka sabab bo`ladi 5. Fermentatsiya texnologiyasi. Fermentatsiya jarayoni uch bosqichdan iborat: xom ashyoni tayyorlash, fermentatsiya jarayoni va mashsulotni chiqarib olish. Jarayon xom ashyo turi va mikroorganizmga bog`liq emas. Mikroorganizmlar normal rivojlanishi uchun ma‘lum talablar mavjud bo`lishi lozim, ya‘ni ozuqa muhiti tarkibiga talab, spetsifik bioximiyaviy talab, energiya manbaiga talab. Ushbu sharoitlardan birortasi mavjud bo`lmasa, mikroorganizmlar rivojlanmaydi.

Adabiyotlar 1. А. Қ . Қ удратов Меҳнат муҳофазаси. Тошкент- 1995. 2. А. К . К удратов. Охрана окружаюшей среди на предприятиях хлопкоочистительной и шелковой промишленности. «Укитувчи» Тошкент - 1995. 3. И. Каримов. Ўзбекистоннинг ўз исти қ лол ва тара ққ иёт йўли - Т. Ўзбекистон Т.1. 1996 й. 4. И. Каримов. Ўзбекистон - бозор муносабатларига ўтишнинг ўзига хос йўли. Т. Ўзбекистон. Т 2.1996 й. 5. И. Каримов. Ўзбекистон и қ тисодий исло ҳ отларни чу?урлаштириш йўлида. Т.Ўзбекистон. Т З. 1996 й. 6. И. Каримов. Ўзбекистон ХХI аср бўса ғ асида: хавфсизликка та ҳ дид, бар қ арорлик шартлари ва тара ққ иёт кафолатлари. Т. 1997 й. 7. И. А. Каримов. Ўзбекистон ХХI асрга интилмокда. Т. Ўзбекистон. 1999 й. 8. А. Қ. Қ удратов. Саноат э кологияси.Тошкент- 1999. 9. Ўзбекистон Республикаси Конституцияси. Тошкент. 8 декабр 1992 й. 10. Меҳнатни му ҳ оф а за қ илиш тў ғ исида Ўзбекистон Республикаси қ онуни. Тошкент, 6 май 1993 й. 11. Меҳнат кодекси. Тошкент, 26 май 1996 й. 12. Қ удратов О. Ипакчилик саноатида меҳнат муҳофазаси. Тошкент «Ўзбекистон» 1995 й. 300 б.

Похожие

Hayot faoliyati xavfsizligi fani o’bektlari, maqsad va vazifalari

«Fuqoro muxofazasi fanining xozirgi davrdagi ahamiyati va vazifalari»

Patologiya predmeti, vazifalari va metodlari

Texnologik jarayonlarni loyihalashning maqsadi va vazifalari

Texnosferada xavfsizlikni ta`minlash vositalari. “Inson - muhit” tizimida inson omili