Maktab gigiyenasi. Bolalarda sog`lom turmush tarzi. Tibbiy pokizalik - Валеология - Рефераты

Maktab gigiyenasi. Bolalarda sog`lom turmush tarzi. Tibbiy pokizalik

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

82.5 KB

M aktab gigiyenasi. B olalarda sog`lom turmush tar z i . T ibbiy pokizalik Reja: 1.Maktab yer maydoni va binosi gigiyenasi. 2.Sinf xonasining gigiyenasi. 3.O‘quv stol-stul (parta)larga gigiyenik talab. 4.O‘quv stol-stul (parta)larini sinf xonasida joylashtirish. 5.O‘quvchilarni sinf xonasida joylashtirish. 6.O‘quvchilarni o‘quv stol-stul (parta)da o‘tirishining gigiyenik qoidasi. 7.Maktabda haftalik dars jadvalini tuzishga gigiyenik talab. 8.O`quvchilarning sinfdan tashqari ishlari gigiyenasi. 9.Bolalarda sog`lom turmush tarzi, tibbiy pokizalik tushunchalarini shakllantirish.

Maktab yer maydoni va binosi gigiyenasi. Gigieyna talablariga ko‘ra maktab katta savdo inshootlari, kinoteatr, katta transport qatnovi bo‘lgan ko‘cha, zavod, fabrika, ferma, garaj, bozor kabilarning yaqiniga joylashmasligi kerak.Bu qoidalarga amal qilish maktabni shovqindan, ortiqcha ifloslanishdan, o`quvchilar o`rtasida yuqumli kasalliklarning tarqalishidan, transport harakati yo`lida shikastlanishlardan himoya qiladi. Shahar va tuman markazlarida aholi yashaydigan hudud bilan maktab o‘trasidagi masofa 1-1,5 km dan uzoq bo‘lmasligi tavsiya etiladi. Maktab yer maydoni 1,5-3,0 gektargacha bo‘lishi maqsadga muvofiq. Maktabning yer maydoni shartli ravishda 6 ta zonalarga bo‘linadi: 1.Maktab binosi joylashgan zona.Bu yerning tuprog‘i quruq, u atrofdagi maydonlarga nisbatan biroz balandroq bo‘lishi kerak.Bu yomg‘ir, qor suvlarini atrof maydonlarga oqib ketishiga, binoning zaxlamasligiga imkon beradi. 2.Dam olish zonasi – maktab binosi yonida joylashadi. Bu zonaga o‘rindiqlar, suv ichadigan idishlar o‘rnatiladi. 3.O‘quv-tajriba zonasi -maktab binosidan chetroqda ko‘kalamlashtirilgan joyga geografiya, botanika, zoologiya, fizika kabi fanlarning burchaklari tashkil etiladi. 4.Jismoniy tarbiya va sport zonasi – maktab yer maydonining markaziy qismida joylashgan bo‘lib, o‘rtasida futbol maydoni, atrofida yugirish yo‘lagi, uning chekkasida voleybol, basketbol, tennis va boshqa sport maydonchalari joylashadi. 5.Xo‘jalik zonasi-maktab binosidan kamida 25-30 metr chetroqda bo‘lib, xojatxona, o‘tin-ko‘mir, omborxona, transport vositalari joylashadi.U pastroq devor va darvoza bilan chegaralangan bo‘ladi. 6.Himoya zonasi - maktab binosi bilan ko‘cha o‘rtasidagi kengligi 20-30 metr maydon bo‘lib, unga chinor, terak kabi baland o‘sadigan daraxtlar ekiladi. Daraxtlar maktab binosini shamoldan, o`ta o`tkir quyosh nuridan, ko‘cha shovqini va changdan to‘sib turadi. Daraxtlar ekiladigan maydon cheti bilan maktab binosi o‘rtasida 6-8 metr oraliq bo‘lishi kerak. Bu daraxtlar sug‘orilganda bino poydevorini zahlashdan saqlaydi. Sinf xonasining gigiyenasi.

Ko`p qavatli maktab binosida boshlang`ich sinflar pastki qavatda joylashtiriladi. Sinf xonasining pol sathi 50 mІ bo‘lishi tavsiya etiladi.Odatda boshlang‘ich va o‘rta sinflarda 40 o‘quvchi o‘qiydi, har bir o‘quvchiga 1,25 mІ pol sathi, yuqori sinflarda 36 o‘quvchi o‘qiydi, har bir o‘quvchiga -1,40 mІ pol sathi to‘g‘ri keladi.Sinf xonasining uzunligi 8,2 metrdan oshmasligi kerak, bundan uzun bo‘lsa keyingi partalarda o‘tirgan o‘quvchilar doskadagi yozuvlarni yaxshi ko‘ra olmaydi. Sinf xonasining kengligi 6,2 metrdan oshmasligi kerak, aks holda derazalarning qarama-qarshi tomonidagi partalarga yorig‘lik kam tushadi va bu partalarda o‘tirgan o‘quvchilarning tez charchashi va ko‘zi xiralashib qolishiga sabab bo‘ladi.Sinf xonasida harorat +18-20 daraja, nisbiy namlik 40-60% bo‘lishi kerak. Sinf havosi tarkibi xuddi atmosfera havosidek toza bo‘lishi tavsiya etiladi.Havo tarkibidagi karbonat angidrid miqdori 0,04-0,07% dan oshmasligi kerak. U 0,1 % dan oshsa, bosh miya nerv hujayralarining faoliyati pasayib, o‘quvchilarda bezovtalanish, esnash, mudrash, o‘zlashtirishning pasayishi kabi bosh miyaning charchashi belgilari yuzaga keladi. Dars paytida o‘quvchilarning o‘zlashtirishi yaxshi bo‘lishi uchun sinf xonasining havosi yangilab turilishi zarur.Buning uchun ob-havoning sovuq kunlari, dars paytida deraza darchasi 2 marta 1-2 minutdan ochilib, havo yangilanadi.Ob-havo issiq kunlarida esa deraza darchasi doim ochib qo‘yiladi. Tanaffus paytida navbatchi o‘quvchidan boshqalar tashqariga chiqishlari, eshik- derazalar ochib qo‘yilishi talab etiladi. Sinf xonaning yorug‘ligi. Sinf tabiiy va sun`iy usullar yordamida yoritiladi.Tabiiy yoritish derazalar orqali ta`minlanadi.Sinfning tabiiy yorug‘lik koeffitsiyenti 1:4, kamida 1:5 ga teng bo‘lishi kerak, ya`ni sinfdagi hamma derazalarning umumiy sathi, sinfning pol sathini to‘rtdan yoki beshdan bir qismiga teng bo‘lishi lozim.Demak, sinfning pol sathi gigiyena qoidasiga binoan 50 mІ bo‘lib, derazalarning umumiy sathi 12,5 mІ, kamida 10 mІ bo‘lishi talab etiladi. Sinfning tabiiy yorug‘ligi yaxshi bo‘lishi ma`lum darajada bo‘yoqlarning rangiga ham bog‘liq. Qora, ko‘k, to‘q yashil, jigar-rang kabi rangli bo‘yoqlar yorug‘likni kamaytiradi. Gigiyena qoidasiga binoan sinfning devori och sariq yoki

och pushti, ship oq, deraza va eshik oq yoki havorang, parta (stol) larning ustki qismi och yashil, yon tomoni va o‘tirg‘ichlari oq rangli bo‘yoqlar bilan bo‘yalishi lozim. Derazaga o‘rnatilgan tuvaklardagi gullar yorug‘likni to‘sib, uni 20-30 foizgacha kamaytiradi. Shuning uchun tuvakdagi gullar sinf burchaklariga va derazadan qarshi tomonga maxsus stolchalarga o‘rnatilgani ma`qul.Sinf derazalariga tutiladigan pardalar ham yorug‘likni to‘sadi. Estetik ko‘rinish maqsadida tutilgan och sariq yoki och pushti rangli uzun pardalar derazaning ikki chetiga surib qo‘yilishi kerak. Faqat yozning issiq kunlari quyosh nurini to‘sish uchun parda derazaning quyosh tushayotgan tomoniga surib qo`yiladi.Derazadan quyosh o`tgach, parda ya`na chetga suriladi. Ba`zi maktablarda dars paytida o‘quvchilarning e`tibori bo‘linmasin degan maqsadda, deraza oynalarining pastki qismiga bo‘yoq surtib qo‘yishadi. Bunday qilish mutlaqo mumkin emas. Chunki, birinchidan bo‘yoq surtilgan oyna yorug‘likni kam o‘tkazadi; ikkinchidan esa, dars paytida o‘quv-yozuv mashg‘ulotlari o‘quvchilar ko‘zini charchatadi, ko‘zning ichidagi bosimi oshadi, shuning uchun har 10-15 minutda o‘quvchi e`tiborini o‘qituvchiga qaratgani holda, u deraza oynalaridan uzoqqa qarab, ko‘zini dam oldirishi kerak.Bunda ko‘z qorachig‘i torayib, ko‘z ichidagi bosim pasayadi va ko‘zi dam oladi.Shu sababdan derazaga qaragan o‘quvchiga, o‘qituvchi tanbeh bermasligi va aksincha, o‘quvchilarni shunga odatlanishi lozim. Sinfning sun`iy yorug‘lantirilishi elektr chiroqlari yordamida bo‘ladi.Oddiy, ya`ni spirallik chiroqlar qo‘llanilganida sinf pol sathining 1mІ sathiga 18 vt elektr quvvati to‘g‘ri kelishi kerak. Demak, sinfning pol sathi 50mІ bo‘lgani uchun, uning yoritilishiga 900 vt elektr quvvati talab etiladi. Buning uchun har biri 100 vt lik 9 ta elektr lampalar 2 qatorga 4 tadan ilinadi, bittasi doska ustiga ilinadi. Lyuminessent lampalar qo‘llanadigan bo‘lsa, elektr quvvati 2 marta ko‘p talab qilinadi, ya`ni 1mІ pol sathiga 36 vt, jami 1800 vt quvvatga ega bo‘lgan lyuminessent lampalar sinf shipiga 2 qator qilib o‘rnatiladi.Sinf doskasini yoritish uchun maxsus oyna o‘rnatilgan LPO-13 tipidagi lyuminessent lampa qo‘llanadi.

O‘quv stol-stul (parta)lariga gigiyenik talab. O`quv stol va stul (parta)lari quyidagi 3 ta gigiyenik talabga javob berishi zarur: 1.O‘quvchining bo‘yiga mos bo‘lsin. 2.O‘quvchining o‘quv-yozuv mashg‘ulotlarini bajarishi uchun qulay bo‘lsin. 3.O‘quvchi organizmining normal o‘sishi va rivojlanishiga zarar yetkazmasin. Stol va stullarning kerakli guruhini aniqlash qulay bo‘lishi uchun, ularga rangli bo‘yoqlar bilan belgi qo‘yiladi (markirovka qilinadi).Buning uchun stolning ikkala yon tomoniga va o‘tirg‘ichning pastki yuzasiga 2 sm uzunlikda va kenglikda A guruh stol va stullariga sariq, B guruhga-qizil, V guruhga-havorang, G guruhga- yashil, D guruhga – oq rangli belgi qo‘yiladi. O‘quv stol-stullarining guruhlari. Stol-stul guruhlari O`quvchining bo`yi (sm) Stolning balandligi (sm) Stulning balandligi (sm) Rangli belgilari (markirovka) A 130-sm gacha 54 sm 32 sm Sariq B 131-145 sm 60 sm 36 sm Qizil V 146-160 sm 66 sm 40 sm Havorang G 161-175 sm 72 sm 44 sm Yashil D 176 va bundan baland 78 sm 48 sm Oq Agar maktabdagi o`quv stol-stullari va partalarining guruhlari belgilanmagan, ya`ni markirovka qilinmagan bo`lsa, jadvalda ko`rsatilgan raqamlar bo`yicha ularning balandligini santimetr lenta yordamida o`lchab, rangli belgilar qo`yish (markirovka qilish) lozim. Sinf doskasi. Doskaning uzunligi 3 metr, kengligi 1,2 metr bo`ladi. Boshlang`ich sinflarda doskaning pastki qirrasini poldan balandligi 85 sm, o`rta va

yuqori sinflarda -95 sm bo`ladi.Doska och yashil rangli, chizmachilik xonasida- qora rangli bo`yoq bilan buyaladi. Keyingi yillarda ikki tomoni ochilib-yopiladigan, o`rtasi esa kino va diafilm ko`rsatish uchun moslashtirilgan sinf doskalari ishlab chiqarilmoqda. O‘quv stol-stul (parta)larini sinf xonasida joylashtirish. Stol va stul (parta)lar sinf xonasida 3 qator qilib joylashtiriladi. Partalar bilan derazalar o‘rtasidagi masofa 80-100 sm, sinfning ichki devori bilan partalar o‘rtasidagi masofa 50-60 sm, parta qatorlari o‘rtasidagi masofa 50-70 sm bo‘ladi. Doska bilan birinchi qator partalari o‘rtasidagi masofa 2,5-3 metr bo‘ladi. Doska va partalar sinfda joylashtirilganda o‘quvchilarning derazaga nisbatan chap tomonlari bilan o‘tirishlari ta`minlanmog‘i lozim. Har bir sinfda bo‘y usunligi turlicha bo‘lgan o‘quvchilar o‘qishi mumkinligini hisobga olgan holda, sinfda 3 xil o‘lchamdagi stol va stul (parta)lar joylashtiriladi.Kichik o‘lchamdagilar oldingi, o‘rtachalari sinf o‘rtasiga va katta o`lchamdagi partalar, oxirgi qatorlarga joylashtiriladi. O‘quvchilarni sinf xonasida joylashtirish. Bo‘yi past o‘quvchilar oldingi, bo‘yi baland o‘quvchilar esa oxirgi partalarga o‘tqaziladilar.Ko‘rish o‘tkirligi pasaygan o‘quvchilar deraza yaqiniga va oldingi qator partalarda, eshitish qobiliyati pasaygan o‘quvchilar o‘qituvchi stoliga yaqin partaga, angina, revmatizm, buyrak, nafas a`zolari yallig‘lanishi kasalliklarning surunkali kechuvchi shakllari bilan og‘rigan o‘quvchilar esa, yilning sovuq faslida isitish manbayiga yaqin partalarga o‘tqazilishlari tavsiya etiladi. O‘quv yilining har choragida deraza yonida va sinfning ichki devori yonida o‘tirgan o‘quvchilarning joylari bir-birlari bilan almashtirilishi kerak. Aks holda sinfning ichki devori yonida o`tirgan o`quvchilarning ko`zi xiralashib qolishi mumkin. O‘quvchilarning partaga o‘tirish qoidalari. O‘quvchilar stol va stul (parta)da quyidagi gigiyenik qoidalarga amal qilgan holda o‘tirishlari tavsiya etiladi; 1.O‘quvchi gavdasini tik tutgan holda, boshini biroz oldinga egib, o‘tiradi. Uning ikkala yelkasi bir tekislikda bo‘lsin.

2.O‘quvchi ko‘kragi bilan stol qirrasi o‘rtasidagi masofa uning kafti kengligida bo‘lsin. 3.O‘quvchining beli stul suyanchig‘iga tegib (suyanib) tursin. 4.O‘quvchining oyoqlari tizza bo‘g‘imida to‘g‘ri burchak hosil qilib bukilishi va oyoqlarining pastki yuzasi yoppasiga polga tegib tursin. 5.O‘quvchi ko‘zi bilan daftar-kitob o‘rtasidagi masofa, uning 2 qarichiga teng bo‘lsin.Yuqori sinf o‘quvchilari va katta odamlar uchun bu masofa 40 smga teng, ya`ni ularning ham ikki qarichiga teng bo`ladi. Maktabda haftalik dars jadvalini tuzishga gigiyenik talab. Dars jadvali gigiyenik talab asosida tuzilishi, o`quv kuni davomida o`quvchilarning ish qobiliyati yuqori darajada bo`lishiga, dars materiallarini yaxshi o`zlashtirilishiga, dars paytida o`quvchilarning charchab qolmasligiga imkon beradi. Maktabda o`qitiladigan fanlar, o`zlashtirilishi qiyin yoki oson bo`lishi nuqtai nazaridan, shartli ravishda 3 guruhga bo`linadi: 1.O`zlashtirilishi qiyin fanlarga matematika, fizika, kimyo, chet tillari, rus tili va adabiyoti kiradi; 2.O`zlashtirilishi o`rtacha darajada qiyin bo`lgan fanlarga tarix, jamiyatshunoslik, ona tili va adabiyoti, geografiya, chizmachilik va biologiya fanlari kiradi; 3.O`zlashtirilishi yengil fanlarga jismoniy tarbiya, mehnat, rasm, ashula kabilar kiradi. Dars jadvalini tuzishda, bosh miya po`stlog`i nerv hujayralari fiziologik xususiyatlarini, ya`ni ularning ish bajarish imkonini e`tiborga olish, o`quvchilarning fanlarni o`zlashtirish qobiliyati yuqori darajada bo`lishiga imkon beradi. Ularda aqliy charchashni yuzaga kelishining oldini oladi. Gigiyena fani talabiga binoan haftalik dars jadvalini quyidagi tartibda tuzish tavsiya etiladi: - birinchi va ikkinchi soatlarga o`zlashtirilishi qiyin fanlar joylashtirilishi lozim;

- uchinchi soatga o`zlashtirilishi o`rtacha fanlar joylashtiriladi; - to`rtinchi soatga o`zlashtirilishi oson fanlar joylashtiriladi; O`zlashtirilishi oson fanlarni to`rtinchi soatga qo`yilishiga sabab shuki, bu soatda o`quvchilarning miyasi dam oladi. Natijada beshinchi va oltinchi soatlarga o`zlashtirilishi o`rtacha qiyinlikdagi fanlarni joylashtirishga imkon yaratiladi. Dars jadvaliga fanlarni joylashtirishda yuzaga keladigan ayrim qiyinchiliklarni bartaraf etish uchun, yuqorida aytilgan tartibga ayrim o`zgarishlar kiritgan holda birinchi va ikkinchi soatlarga qiyin fanlar, uchunchi soatga o`zlashtirilishi oson, to`rtinchi soatga o`rtacha qiyin, beshinchi soatga oson, oltinchi soatga o`rtacha qiyinlikdagi fanlar qo`yilishi maqsadga muvofiq bo`ladi. Sog‘lom turmush tarzini shakllantirish. Sog‘lom turmush tarzi tushunchasi odam xulq atvorining hamma jihatlarini chuqur qamrab oladi. Sanitariya-gigiyena qoida va talablariga rioya qilish, atrofdagilarga iltifotli bo‘lish, o‘zining psixik holatlarini boshqara bilish, to‘g‘ri ovqatlanish, jismoniy tarbiya va sport bilan shug‘ullanish, zararli odatlardan voz kechish kabilar odam o‘z-o‘zini bilishining asosiy mazmunidir. Sog‘lom turmush tarzini shakllantirishda kun tartibi, ratsional ovqatlanish, shaxsiy gigiyena, aqliy va jismoniy mehnat gigiyenasi, zararli odatlar (tamaki chekish, nos otish, spirtli ichimliklar iste`mol qilish, giyohvandlik va hakozo) ga berilmaslik kabilar muhim ahamiyatga ega. Bolalarda tibbiy pokizalik malakasini shakllantirish. Gigiyenik tarbiyaning muhim vazifalaridan biri, bolaning yoshligidan tibbiy pokizalikka o`rgatishdir. Ertalabki gimnastika bilan shug`ullangandan keyin, yuvinish, sochiqni namlab badanning hamma qismlarini teri qizarguncha yaxshilab artish.So`ngra, nonushta qilish. Haftada bir marta hammom qilish.Yilning iliq, ayniqsa issiq fasllarida har kuni uyqudan 1-2 soat oldin dush qabul qilish (ustidan iliq suv quyib, yaxshilab artinish).

Qo`l-oyoq tirnoqlarini har 1-2 haftada olish.Hojatdan keyin, ko`chadan uyga qaytganda, o`ynagandan yoki ish bajargandan, pul ushlagandan keyin, taom qabul qilish oldidan bolani albatta qo`lni sovunlab yuvishga odatlantirish, chunki, pul yuqumli kasalliklar bilan xastalangan bemorlar qo`lida ham bo`ladi, yerga ham tushadi, ya`ni u infeksiyaning manbaylaridan biri hisoblanadi. Bola ikki yoshga to`lganida uning 20 ta sut tishlarining hammasi chiqqan bo`ladi. Shu bois, bolada har kuni kechki uyqu oldidan, tishlarini chyotka va pasta bilan tozalash malakasini shakllantirish lozim. Meva va sabzavotlarni albatta toza vodoprovod suvida 2-3 marta yuvgandan keyin iste`mol qilish. Daryo, ariq, hovuz, quduq kabi ochiq suv manbaylari suvidan faqat yaxshi qaynatgandan so`ng foydalanish, hatto meva-sabzavotlarni yuvish uchun ham qaynatib ishlatish lozimligini bolalarga tushuntirish zarur. Bolada tibbiy pokizalik malakasini shakllantirishda, shu maqsadga yo`naltirilgan har bir harakatni, og`zaki tushuntirish bilan bir qatorda, shu harakatni bajarish tartibini erinmasdan ko`rsatish lozim.

Asosiy adabiyotlar: 1. Bemorlarni uyda va shifoxonada parvarish qilish. F.G`. Nazirov. Toshkent- 2003. 2. Odam anatomiyasi. E.Qodirov. Toshkent-2003. 3. Anatomiya. A.S.Gusev. Moskva-1970. 4. Hamshiralik ishi asoslari. Q.Inomov. Toshkent-2007. 5. Xirurgiya. A.J.Hamrayev. Toshkent-2002. 6. Xirurgiya va reanimatsiya asoslari. A.J. Hamrayev. Toshkent-2002. 7. Bolalar kasalliklari. A.N.Buraya. Toshkent-1988. 8. Sog`lom va kasal bola parvarishi. A.N.Buraya. Toshkent-1988. 9. Klinikagacha bo`lgan xirurgiya. R.M.Axmedov. Toshkent-2001. Инфекционные болезни. К.В. Бунин. Москва-1980. Первая медицинская помощь в чрезвычайных ситуациях. Э.Икрамов 44 Тошкент – 2003. Курс гражданской защиты. В.Ф.Зубков Тошкент-2004

Похожие

O`SMIRLIK. JINSIY TARBIYA. OILAVIY TURMUSH QURISHNING TIBBIY MUAMMOLARI. KONTRATSEPSIYA.

Yosh fizioligiyasi va gigiyenasi fanining maqsadi, vazifasi, ahamiyati va rivojlanish tarixi

Yosh fiziologiyasi va gigiyenasi fanining predmeti va vazifalari. O`sish va rivojlanishining umumiy qonuniyatlari. Irsiyat va muhit

Odam organizmining rivojlanish qonuniyatlari

Bolalar salomatligi xolati va uni himoyalash