Технологик жараёнларни лойиҳалаш - Транспорт - Рефераты

Технологик жараёнларни лойиҳалаш

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

131.5 KB

Технологик жараёнларни лойиҳалаш. Режа: 1. Технологик жараёнларни ишлаб чиқиш тартиби. 2. Технологик жараён вариантларининг техник-иқтисодий таҳлили. 3. Технологик жараёнларни намуналаштириш. 4. Технологик жараённи лойиҳалашни автоматлаштириш.

1.Технологик жараёнларни ишлаб чиқиш тартиби. Заготовкаларга кесиб ишлов беришнинг технологик жараёнларини ишлаб чиқиш комплекс масала бўлиб, уни муайян шароитларда ҳал қилиш учун заготовкани тайёр деталга айлантиришнинг оптимал вариантини топиш лозим, айни пайтда техник талабларга жавоб берадиган сифат ва аниқлик бажарилиши зарур. Бунинг учун қуйидаги дастлабки маълумотлар ва материаллар керак: деталнинг ишчи чизмаси ва шу детал иштирок этган йиғма бирликнинг чизмаси; заготовканинг ишчи чизмаси, деталларни тайёрлаш дастури; ишлаб чиқилган технологик жараённи бажариш шароитлари (мавжуд корхона, истиқбол ва ҳ.к.); кесув ва ўлчов асбобларига тааллуқли ГОСТлар ва нормалар; мосламаларнинг нормалари ва альбомлари; ускуналарнинг технологик тавсифлари; меъёрлар, қўлланмалар ва йўриқномалар (қўшимча қатламларни ҳисоблаш, кесиш шароитларини танлаш ва ҳ.к.). Детални ясаш технологик жараённи маълум бир тартибда ишлаб чиқилади. Деталнинг ишчи чизмасини ва детал иштирок этган йиғма бирликнинг умумий чизмасини ўрганиш ва танқидий таҳлил қилиш билан технологик жараённи ишлаб чиқиш бошланади. Деталнинг вазифалари ва иш шароитлари ҳам ўрганилади. Хатолар ва камчиликлар (ўлчамларни ва аниқликни нотўғри кўрсатиш, ғадир-будурлик, шакллар ва юзалар бўйича нотўғри талаблар ва ҳ.к.) топилса, дарҳол тўғрилаш керак. Заготовкани ясаш усулини тайёрлов цехининг (қуйиш, таъмирлаш ва б.) технологияси белгилайди. У заготовка материалига, миқдоррига биноан иш тутади. Механик ишлов технологиясининг вариантини танлаш ва тузиш заготовка турига боғлиқ. Технологик жараён хомаки, нозик ва пардоз амалларга бўлинади. Амаллар шундай шаклланадики, натижада ҳар бирининг қийинлиги маҳсулотни чиқариш тактига (оқимли қаторда маҳсулотни тайёрлаб чиқариш вақти) тенг ёки каррали нисбатда бўлсин. Ускуналардан фойдаланиш коэффициентини

ошириш мақсадида амалнинг станок вақти чиқариш тактига тенг ёки каррали нисбатда бўлишига интилиш лозим. Технологик жараён бир ёки кўп ўтишли ва кўп вазинли амаллардан ташкил топади. Бир ўтишли амалда бир ёки бир неча бир хил кесувчи асбоб билан ишлов берилади. Масалан, бир тешикни бирваракайига икки томондан пармалаш, валнинг цилиндр юзасини бир неча кескич билан қириш, бир даста валнинг кўндаланг юзини фрезалвш бир ўтишли амалга мисол бўлади. Кўп ўтишли амалда бир ёки бир неча деталнинг юзасига бир ёки бир неча асбоб билан ёинки бир неча деталга турли асбоблар билан (револвер станокларда ишлов, нусха кўчирувчи ярим автоматларда кесиш ва ҳ.к.) ишлов берилади. Кўп позицияли ёки агрегатли станокларга асосланган кўп вазиятли амаллар ҳам шунга киради. Амалларни шакллантиришда бир йўла кўп станокни бошқариш ёки касб ўриндошлиги имкониятини ҳам кўзлаш муҳим. Юқори унумли станокларни (ярим автоматлар, автоматлар, автоматик қаторлар) шундай танлаш керакки, улар амалларни бир жойда жамлашга, вазият ва ўтишларни бир вақтда бажаришга имконият яратсин. Юпқа қатламни олиш билан боғлиқ бўлган хомаки ишловни, юқори аниқликни бўлмаса ҳам катта унумдорликни таъминлайдиган станокларда бажариш керак. нозик ишлов берадиган амаллар юқори аниқликни таъминлайдиган станокларда, пардозлаш амаллари-прецизион (юқори даражада аниқлик берадиган) станокларда бажарилади. Технологик жараённинг таркибига мавжуд корхонадаги шароитлар ва янгидан лойиҳаланаётган заводдаги бўлажак шароитлар жиддий таъсир ўтказади. Мавжуд корхонада ишсиз турган ёки қўшимча иш бериш мумкин бўлган ускуналар ҳам технологик жараённи шакллантиради. Бу ҳолда жараённи кўп миқдоррдаги деталларга лойиҳалаш ускуналар сонини маҳсулот чиқариш коэффициентига оддийгина кўпайтиришдан иборат бўлиб қолмасдан, технологик ва ташкилий ечимлар ҳисобига амалга оширилиши зарур. Янги қурилаётган завод учун технологик жараён ишлаб чиқишда ускуналар деталларни арзон тайёрлаш нуқтаи-назаридан танланади.

Шундай қилиб, технологик амални лойиҳалашда қуйидаги маълумотларга эга бўлиш керак: заготовкага ишлов бериш йўналиши (маршрути), уни асослаш ва қотириш схемаси, кўрилаётган технологик амал таъминлайдиган ишлов аниқлиги ва юза ғадир-будурлиги, олдинги амалларда эришилган аниқликлар ва ғадир-будурликлар, қўйимлар. Агар технологик амал оқими қаторига мўлжалланаётган бўлса, юқоридагилардан ташқари, ишнинг суръатини ҳам олдиндан билиш керак. йўналиш ёрдамида илгаридан белгиланган амал ойдинлаштирилади: ўтишларнинг навбатлари ва устма-уст тушиш имкониятлари тайинланади, ускуналар ва жиҳозлар узил-кесил танланади, кесиш режими ва вақт меъёри ҳисобланади, созлаш ўлчамлари тайинланади ва созлаш схемаси тузилади. Технологик амалнинг эҳтимолий икки-уч варианти, лойиҳалашнинг техник иқтисодий тамойилига риоя қилинган ҳолда унумдорлик ва таннарх бўйича таққосланади. Лойиҳалашда битта деталга кетадиган вақтни қисқартиришга ҳаракат қилиш лозим. Оқимли қатордан фойдаланилганда бу вақтни қатор унумдорлиги билан мувофиқлаштириш керак. Вақт меъёрини қисқартириш учун бир неча технологик ўтишларни бир вақтда бажариш керак. асосий вақт юқори унумли ва аралаш асбобларни қўллаш, кесиш режимини ошириб, ишлов қатламини камайтириш, технологик ўтишлар сонини ва асбобнинг ишчи юришини қисқартириш ҳисобига камаяди. Ёрдамчи вақтни заготовкани ўрнатиш ва ечиш, ёрдамчи юришлар вақти ҳисобига камайтириш мумкин. Бунинг учун тезкор мосламалардан фойдаланиш керак. Технологик амалларни лойиҳалаш кесиш режимларни, СМАД тизимининг бикрлигини ҳисобга олган ҳолда кутилаётган ишлов аниқлигини, ишчи ва ёрдамчи юришларни ва шу кабиларни ҳисоблаш билан бир вақтда бажарилади. Кесиш режими ишланган юзанинг аниқлиги ва сифатига иш унуми ва таннархига жиддий таъсир этади. Бир асбобли ишловда кесиш режимларини белгилашнинг тартиби қуйидагича: аввал кесиш қалинлиги аниқланади,

кейин асбобнинг сурилиши ва ундан кейин кесиш тезлиги. Қалинлик ишлов қатламига ва уни иш бажарадиган бир юришда олиб ташлаш имкониятига қараб аниқланади. Агар ишлов аввалдан созлаб қўйилган станокда бажарилса, кесиш қалинлиги ҳам илгаридан ҳисоблаб қўйилган ишлов қалинлиги энг юқори миқдоррда олиниб, иш бажариладиган юришлар сони камайтирилади. Берилган аниқлик ва юза ғадир-будурлигини таъминлаш мақсадида иш бажариладиган юришларнинг сўнгиларидан кесиш қалинлиги камайтирилади. Кесувчи асбобнинг сурилиши энг катта миқдоррда олинади. Хомаки ишловда технологик тизимнинг энг бўш қисми (заготовка кесувчи асбоб, станокнинг бирор элементи) чекловчи омил бўлади. Тозалаш ва пардозлаш ишловларида сурилишни юза аниқлиги ва ғадир-будурлигига бўлган талабга биноан белгиланади. У мавжуд меъёрларга қараб ҳисобланади ва танланади, лекин станокнинг паспорт кўрсаткичлари билан келиштирилган бўлиши шарт. Кесиш қилинлиги ва сурилиш танлангандан сўнг, кесиш кучининг тангенсли ташкил этувчиси ва кесиш моменти, сўнгра станокни сиқиш кучи (буниси мослама конструкциясини ишлаб чиқишга керак), зарурий ва сарфланадиган қувват ҳисобланади. Сиқув кучини ҳисоблаётганда кесиш қалинлигининг энг юқори чегараси, сарфланадиган қувват ҳисобланаётганида оралиқ қўйимнинг ўртача қиймати бўйича ҳисобланган кесиш қалинлиги (бир тўп заготовкага ишлов беришда шуниси маъқул) олинади. Кесиш тезлиги, ушбу технологик ўтишнинг бажарилиш шароитини ҳисобга олган ҳолда, формулалар бўйича ҳисобланади ёки меъёрлардан олинади. Одатда, бу тезликни ҳисоблашда, кесувчи асбобнинг чидамлилигига қаралади:   С v / T m

бу ерда: С v - ишловнинг муайян шароитларига, кесиш қалинлигига, сурилиш ва заготовка материалига боғлиқ бўлган доимий сон; T -кесувчи асбобнинг чидамлилиги, мин; m -нисбий чидамлилик кўрсаткичи ( m <1). Кесиш тезлиги ҳисоблангандан сўнг шпиндел айланишининг частотаси (ёки столнинг, сирпанғичнинг иккиланган юришлари сони) аниқланади. Ҳамма рақамлар станокнинг паспорт кўрсаткичлари билан солиштирилади ва зарурат бўлса, ҳисобларга тузатиш киритилади. Кўп асбобли ишлов учун кесиш режимини аниқлашнинг хусусияти шундаки, ҳамма асбоблар берилган технологик амал кўзланган тартибда ишлашини таъминлаш зарур. Бунда шу амални бажарувчи ускуналарнинг хусусиятини эътиборга олиш керак. Масалан, токарлик-револвер станокларида, кўп кескичли токарлик яримавтоматларда, кесиб кенгайтирадиган станокларда, битта ёки бир нечта блокка (суппорт, тутгич, борштанга) кесувчи асбоблар тўпламини ўрнатиб қўйиб, ишлов бериладиган ҳолатлар бўлади. Ҳар бир блокдаги асбобларнинг сурилиши бир ҳил, тезлиги эса заготовканинг ўлчамига қараб ҳар хил бўлади. Кесиш қалинлиги ва сурилиш бир асбоб билан ишлангандаги каби қабул қилинади. Кесувчи асбоблар блоки учун сурилиш станокнинг имкониятига ёки ишланаётган заготовканинг қалинлигига қараб энг кам миқдоррда белгиланади. Нозик ишлов беришда сурилиш юза ғадир-будурлиги талабига биноан чегараланади. Заготовканинг энг катта диаметри ва энг катта узунлигига ишлов берадиган кесувчи асбоб чегараловчи ҳисобланади. Танланган сурилишни станокнинг паспорт кўрсаткичлари билан таққосланади. Чегараловчи асбоблар учун кесиш вақтининг коэффициенти аниқланади: бу ерда:  кс -муайян асбобнинг кесиш йўли:  ию - асбоблар блокининг иш бажарадиган юриш йўли. Созловдаги ҳар бир асбобнинг чидамлилиги (кесиш кучи шунга мўлжалланади):  и.ю / кс

T қ T m  Бу ерда: Т m -муайян созловдаги чегараловчи кесув асбоблар бир ҳил ишлаган шароитдаги шартли-иқтисодий чидамлилик, мин. Т m нинг қиймати меъёрий жадваллардан олинади. Улар ишланаётган заготовка материали ва кесув асбобини, созловдаги асбоблар сонини, уларнинг тури ва ўлчамини ҳисобга олади. Мўлжалланган чегараловчи кесув асбобларининг чидамлилиги бўйича, меъёрларига қараб кесиш тезликлари- V аниқланади; уларнинг энг кичиги чегараловчи асбобга тааллуқли бўлади. Шу тезлик бўйича шпинделнинг айланиш частотаси- n ҳисобланади ва станокнинг паспорт кўрсаткичига қараб тузатилади. Сўнгра, кесиш моменти ва қуввати ҳисобланади. Улар ҳам станокнинг паспорт кўрсаткичлари билан, шпинделнинг мазкур айланиш частотасига мос ҳолда таққосланади ва зарур бўлса, тузатиш киритилади. Бунинг учун сурилиш ва кесиш тезлиги ўзгартирилади. Кўп шпинделли пармаловчи, кесиб кенгайтирувчи, узунасига фрезаловчи станокларда блок ёки каллакка ўрнатилган кесув асбоблари тўплами турли тезлик билан, лекин бир ҳил сурилиш билан ишлайди. Ҳар бир асбобнинг ишлаши, ишлов бериладиган юзанинг ўлчамига боғлиқ ҳолда турлича давом этиши мумкин. Бу ҳолда созловдаги ҳар бир асбоб учун кесиш қалинлиги тайинланади, шундан сўнг меъёрларга қараб сурилиш-шпинделнинг бир айланишида кескич ўтадиган йўл- S o танланади. Кейин, кесиш тезлиги бўйича чегараловчи асбоблар ва уларга қараб амалдаги чегараловчи кесув асбобининг шартли-иқтисодий чидамлилиги аниқланади. Шартли-иқтисодий чидамлиликнинг меъёрларидан фойдаланиб, созловдаги ҳамма асбоблар учун кесиш тезлиги топилади.развёртка туридаги тоза ишлов берадиган асбоблар учун кесиш тезлигини чидамлилик бўйича эмас, ишланадиган юзанинг аниқлиги ва сифатига қараб белгиланади. Кейин асбоблар ўрнатилган шпинделларнинг айланиш частотаси- n а ва кесувчи асбобнинг бир минутдаги силжиши аниқланади:ат 0n S Sm 

Sm нинг энг кичик қиймати кўп шпинделли каллак учун қабул қилинади, шундан сўнг асбоб шпинделларининг айланиш частотасига тузатиш киритилади: n a т қ S м / S o n Шунга қараб амалдаги кесиш тезлиги ҳисобланади:  а қ  dn ат /1000 Тайинланган кесиш режимлари жами кучини, кесиш моменти ва қувватини беради. Бу рақамларга асосан кесиш режимларига, станокнинг паспорт кўрсаткичларига таққослаб, тузатиш киритилади. Автомат қаторлар ва агрегат станоклар учун кесиш тезлигини шундай белгиланадики, асбобларнинг чидамлилиги иш сменасининг ярмидан кам бўлмасин. Ўтмаслашиб қолган асбоблар тушлик вақтида ва сменалар ўртасида, ускуналарни тўхтатиб қўймай алмаштирилади; кам ишлайдиган асбоблар сменалар оралиғида ёки бир неча сменадан сўнг алмаштирилади. Асбобни алмаштириш-мажбурий, унинг ейилишига қарамайди. Ишлаб чиқилган технологик жараён технологик хужжатлар билан расмийлаштирилади. Технологик хужжатларнинг ягона тизимида (ЕСТД- единая система технологической документации) шундай хужжатларнинг тўплами кўзда тутилган. Улардан асосийлари: йўналиш картаси (маршурутная карта) ва технологик жараён картаси. Йўналиш картасида буюмни тайёрлаш ёки таъмирлаш технологик жараёни (назорат ва узатишлар билан бирга) акс эттирилади. Унда ҳамма амаллар технологик кетма-кетликда, ускуналарни, жиҳозларни, материал ва меҳнат меъёрларини белгиланган шаклда кўрсатилади. Технологик жараён картасида ҳам йўналиш картасидаги сингари, буюмни ясаш ва таъмирлаш (назорат ва узатишлар билан бирга) технологик жараённи ёзиб қўйилади, лекин бу ерда йўналиш картасидан фарқли ўлароқ, битта цехда, технологик кетма-кетликда бажарилаётган бир ҳил ишнинг амаллари, технологик жиҳозлар, материаллар ва меҳнат меъёрлари кўрсатилади.

Технологик ҳужжатлар тўпламига амаллар картаси, эскизлар картаси, технологик кўрсатмалар, деталлар (йиғма бирликлар) қайдномаси ва бошқа хужжатлар ҳам киради. Амаллар картасида битта амалга тегишли ўтишлар, ишлов режимлари ва технологик жиҳозлар кўрсатилади. Серияли ва ялпи ишлаб чиқаришда бундай карталар ҳар бир амал учун тузилади ва йўналиш картаси билан тўлдирилади. Амаллар дастурлар асосида бошқариладиган станокларда бажарилса, ҳисоб-технологик карта тузилади. Унда кесувчи асбобнинг ҳаракат траекторияси ва ишнинг элементлари кўрсатиладики, шуларга қараб станокни бошқарувчи дастур тузилади. Эскизлар картасида маҳсулотни ясаш ёки таъмирлаш бўйича технологик жараённи, амал ёки ўтишни бажариш учун зарур бўлган эскизлар, схемалар ва жадваллар берилади. Кесиб ишлаш учун бу карталар созлов эскизлари кўринишида берилади (заготовкани ўрнатиш схемаси, олинган ўлчам қўйимлари ва юзалар ғадир-будурлиги). Жадваллар ва схемалар эскиз картанинг бўш жойида, тасвирнинг ўнг томонида ёки пастида берилади. Бўтловчи картада йиғма буюм тўпламига кирадиган деталлар, йиғма бирликлар ва материаллар маълумотлар берилади. Технологик йўл-йўриқда иш усуллари ёки детал ясаш технологик жараёнлари (шу жумладан, назорат) техника воситаларини ишлатиш тартиблари ва хоказо ёзиб қўйилади. Технологик хужжатлардаги кўрсатмаларга қатъий риоя қилиш корхонадаги технологик интизомни ва сифатли маҳсулотни таъминлайди. Технологик жараённи лойиҳалаш билан бирга махсус ускуналарни, ишчи назорат мосламаларини, кесув ва ўлчов асбобларини конструкциялаш бўйича техник топшириқ ҳам ишлаб чиқилади. 2. Технологик жараён вариантларининг техник-иқтисодий таҳлили. Кесиб ишлаш технологик жараёни икки-уч вариантда бажарилади. Энг самарали вариант техник-иқтисодий таҳлил йўли билан танланади.

Амал технологик жараённинг асосий, ҳисоблаш элементи ҳисобланади. Амални бажариш учун сарфланадиган вақт (вақт меъёри) муайян шароит учун шу амални қўллаш мезони бўлиб хизмат қилади. Вақт меъёри- t 1 (битта детал учун) қуйидагича аниқланади: t 1 қ t ат Қ t ё Қ t тх Қ t т Бу ерда: t ат -асосий технологик вақт; t ё -ёрдамчи вақт; t тх -иш жойига техник ва ташкилий хизмат кўрсатиш вақти; t т -ишчининг танаффуслари ва табиий эҳтиёжлари учун вақт. Асосий технологик вақт: t ат  L ҳ i / S Бу ерда: L ҳ - ҳисобий ишлов узунлиги (кесиш узунлиги, асбобнинг меъёрдан ортиқ юрган йўли); S -сурилиш, мм/мин; i -асбоб билан юриб ўтиш сони. Иш жойига техник ва ташкилий хизмат кўрсатиш вақти (станокни мойлаш ва тозалаш, станокдан қириндилар тушириш ва ҳ.к.) тезкор (оператив) вақтга нисбатан фоизлар билан меъёрланади: t оп  t ат + t ё Дам олиш танаффуслари ҳам тезкор вақтга нисбатан фоиз билан тайинланади. Шуларни ҳисобга олган ҳолда вақт меъёрини қуйидагича ёзиш мумкин. t 1  ( t ат + t ё )[1 + ( t тх + t т )/ 100] Вақт меъёрига тескари катталикни маҳсулот меъёри (вақт бирлигида дона билан ўлчанади) дейилади: Q  1/ t 1 Бир сменадаги маҳсулот миқдорри: Q  60 T c м / t 1 бу ерда: Т см - иш сменасининг давомийлиги, соат. Вақт ва маҳсулот меъёрлари станок амалларининг асосий мезони бўлиб хизмат қилади ва иш унумдорлигини белгилайди. Амалларнинг турли вариантлари учун вақт меъёри - t 1 ни аниқлаб, уларни унумдорлик бўйича таққослаш мумкин.

Деталларни гуруҳ-гуруҳ (партия) қилиб, ишлов бериш шароитларида (амалларнинг даврий қайтарилиб туриши, қайта созланадиган гуруҳ станоклар қаторида ишлаш) тайёрлов-якуний ишлар (иш ва чизмалар билан танишув, ускунани тайёрлаш ва созлаш ва хоказо) вақти-Т тя ни ҳам ҳисобга олиш зарур. Берилган гуруҳ (тўп) деталларнинг вақт меъёри-Т г . Т г  t 1 n + Т тя Бу ерда: t 1 - вақт меъёри; n - гуруҳдаги деталлар сони; Т тя - тайёрлов-якуний вақт (гуруҳнинг катта-кичиклигига боғлиқ эмас). Вақт меъёри бўйича асосий вақт коэффициентини аниқлаш мумкин:  t ат | t l Бу коэффициент ўхшаш амаллар вариантлари таққослашда хизмат қилиш мумкин. Турли усулларни баҳолаш учун уни қўллаб бўлмайди, масалан, сидириш (протягивание) юқори унумли усул ҳисобланади,  коэффициент эса, тешикларни сидиришда развёрткага қараганда кичик. Бу-сидиришда асосий вақтнинг кичиклиги билан изоҳланади. Детал ясаш жараёнида, заготовка ясаш усулини ҳисобга олган ҳолда яхлит тавсифлаш учун материаллардан фойдаланиш коэффициентини қўллаш мумкин:  м  P бу ерда:  -тайёр детал массаси; P -заготовка массаси. 3. Технологик жараёнларни намуналаштириш. Турли автомобил ва трактор заводларида бир ҳил ёки шакли ва ўлчамлари билан бир-бирига яқин турадиган деталларни ясаш учун ҳар-хил технологик жараёнларни қўллаш натижасида бу деталлар сермеҳнатлилиги ҳам бир биридан жиддий фарқланади. Бунинг сабаблари-қўлланадиган ускуналар, технологик жиҳозлар, маҳсулот ҳажмининг турли-туманлигидадир. Турли-туманликни бартараф этиш учун технологик жараёнларни лойиҳалашга тегишли умумий тамойилларни ишлаб чиқиш ва асослаш ҳамда деталларнинг таснифи асосида намунавий жараёнларни ишлаб чиқиш лозим.

Умум қабул қилинган таснифлагичга биноан ҳамма машинасозлик деталлари икки синфга бўлинади. 1-айланиш жисмига оид деталлар (вал, втулкалар, дисклар, цилиндрлар..), 2- айланиш жисмига оид бўлмаган деталлар (корпуслар, плиталар, ричаглар..) киради. Ҳар қайси синф, ўз навбатида, деталнинг конструктив хусусиятига қараб синфчаларга, сўнгра гуруҳ ва гуруҳчаларга бўлинади. Технологик жараёнларни намуналаштириш-муайян синфдаги ҳамма деталларни тайёрлашга оид бўлган жараёнларни яратиш тушинилади. Бу жараёнлар турли ишлаб чиқариш шароитларида исталган детални ясашнинг оптимал технологик жараёнини ишлаб чиқишга асос бўлиши ҳам керак. Технологик жараёнга турли омиллар таъсир ўтказади: детал конструкцияси (ўлчамлар, шакл, ишлов аниқлиги), умумий миқдори ва заготовка ясаш усули. Детал ўлчамлари зарурий ускуналарнинг тавсифига ва технологик жараёнга жиддий таъсир ўтказади. Деталларнинг шакли бир хил бўлса ҳам, ўлчамлари билан кескин фарқлқилса, технологик жараёнлар бир-бирига ўхшамайди (масалан, деталнинг тирсакли вали билан компрессорни ҳудди шундай вали). Двигател тирсакли валининг ўзак ва шатун бўйини йирик махсус ва ихтисослаштирилган токарлик станогида йўнилади, компрессор валининг бўйинлари эса, оддий токарлик ёки кўп кескичли станокда мосламалар ёрдамида йўнилади. Корпус деталлар (цилиндрлар блоки, сув насоси корпуси..) ҳам турли ускуналарда бажарилади. Оқимли ишлаб чиқариш шароитларида турли оқимли қаторлар (якка, жуфтланган, гуруҳ) бир хил ўлчамли ва бир синф, бир-бириникига ўхшаган технологик жараёнга эга бўлган деталлар учун яратилади. Деталнинг шакли кўп жиҳатдан уни ясаш жараёнини аниқлаб беради. Баъзи ҳолларда турли шаклдаги деталлар ўхшаш технологик жараёнлар билан ясалиши мумкин. Масалан, поғонали вал ва крестовина ташқи кўринишдан кескин фарқлқилади, лекин уларнинг ўрнатув асоси ва амаллар кетма-кетлиги бир хил. Поғонали валнинг ён қиррасини, чор бармоқнинг

цапфасини фрезалаб, марказ чуқурчаси очиб олингач, валнинг икки томони, чор бармоқнинг цапфаси ҳомаки ва тозалаб қирилади. Пардозлаш амали иккала детал учун-силлиқлаш бўлиб, вални иккита марказ орасига сиқиб қўйилган ҳолда, чорбармоқни-патронга қисган ҳолда бажарилади. Ўхшаш технологик жараёнлар корпусларда, кронштейнларда, устунларда ҳам бор. Ишлов аниқлиги ҳам детал ясашнинг технологик жараёнига таъсир этади. Детал юзасининг юқори даражада аниқлиги қўшимча пардозлаш амаллари ҳисобига таъминланади. Бў қўшимча амаллар технологик жараёнга асосий амаллар бажаришини ўзгартирмайдиган қилиб киритилади. Бу, ўз навбатида, юқори наиқлик билан ишлайдиган станокларга зарурат туғдиради. Натижада механик ишловнинг меҳнат сарфи ортиб кетади. Тайёрланадиган деталлар миқдорри ускуналарни танлашга ва демакки, технологик жараёнга таъсир қилади. Юқори унумли ускуналар, махсус автоматлаштирилган мосламалар ва қурилмалар, махсус кесув ва ўлчов асбоблари кўп детал тайёрлаш имконини беради. Заготовка ясаш усули деталнинг конструктив хусусиятларига, ишлаб чиқариш ҳажмига боғлиқ ва кесиб ишлаш жараёнида ҳал қилувчи аҳамиятга эга. Йирик серияли ва ялпи ишлаб чиқаришда намуналаштирилган технологик жараён тайёрлаш учун қўпол заготовка ясаш усулларини (эркин болғалаш, қўл кучи билан қуйиш ва ҳ.к.) қўллаш ярамайди. Чунки кесиб ишлашда 2-3 марта кўп металл қириндига чиқиб кетади, ишлар қийинлиги ва нархи ошади. 4.Технологик жараённи лойиҳалашни автоматлаштириш. ЭҲМ лар ёрдами билан катта технологик масалаларни ечиш мумкин. Стандарт деталларни ясашнинг намуналаштирилган технологик жараёнларини лойиҳалаш, технологик лойиҳалаш учун меъёрларни ишлаб чиқариш шулар жумласидан. ЭҲМ ёрдамида заготовка ясаш усулини танлаш, ишлов қатлами ва аниқлигини, кесиш режими ва вақт меъёрини ҳисоблаш мумкин. Шунинг учун кесиб ишлаш ва йиғувга тегишли технологик

жараёнларни лойиҳалаш асосий технологик масалалардан бири ҳисобланади. ЭҲМдан технологик ускуналар мажмуасини автомат равишда бошқариш воситаси сифатида фойдаланиш ҳам мумкин. ЭҲМ ёрдамида технологик жараёнлар лойиҳалаш ишидан олдин лойиҳаланаётган жараённинг математик моделини ишлаб чиқиш керак. математик модел аналитик ёки тажрибавий ифодалар, жадваллар кўринишига эга бўлади. Мураккаб ҳодисаларни аниқ математик формулалар билан ифода қилиш қийин, шунинг учун уларни тахминий ифодалар билан акс эттирилади. Технологик лойиҳалаш алгоритмини ва унга тегишли ЭҲМ дастурини дастлабки кўринишда ишлаб чиқиш энг қийин масала ҳисобланади. Алгоритм, бу-қўйилган масалани ечиш учун маълум бир тартибда бажариладиган амаллар тизимидир. Дастур шу алгоритмни бирор тил билан ифода этишдир. Уни ЭҲМ бошқарувчи сигналларга айлантирадиган буйруқлар мажмуаси, деб ҳам тушуниш мумкин. Деталлар заготовкасига ишлов бериш технологик йўналишлари намуналаштирилган технологик жараёнлар асосида ишлаб чиқилади. Дастлабки маълумотлар сифатида детал конструкцияси ва уни тайёрлашнинг техник шартлари, заготовка кўриниши, маҳсулот ҳажми, ускуналар ва технологик жиҳозлар ҳақидаги маълумотлар ишлатилади. Бунда деталга қабул қилинган классификаторга биноан ёндошилади. ЭҲМ ни технологик жараёнлар лойиҳалаш учун қўлланганда қийинчилик 10-15 марта, таннарх 2-4 марта камаяди. Деталнинг умумий таннархи 50-70% камаяди. Якка фойдаланиладиган замонавий компьютерлардан технологик жараёнларни лойиҳалашда фойдаланилса, нафақат сермеҳнатлилик ва таннарх камаяди, балки бўлажак деталнинг юқори сифатига ва аниқлигига ҳам ҳисса қўшилади.

Адабиётлар: 1. Ф.П. Гурин, В.Д. Клепиков, В.В. Рейн. Автомобилсозлик технологияси. I - II китоб. Тошкент, 2001. 2. Т.Абдусатторов, О.В.Лебедев, В.Ш.Ахмедов. «Транспорт машинасозлиги технологияси», ТошТЙМИ, Тошкент, 2003. 3. Ф.П.Гурин, М.Ф.Гурин, «Технология автомобилестроения», 1986, 246 стр. 4. С.М.Қодиров, О.В.Лебедев, А.М.Хакимов, под общей редакцией К.М.Сиддикназарова, «Восстановление деталей автомобиля», Тошкент, Ўқитувчи, 1995, 272 стр.

Похожие

Технологик жихозларни йигиш

Технологик жиҳозларни монтаж қилиш

Технологик машиналарни бадиий лойихалаш

Асосий технологик жиҳозларни таъмирлаш

Темир йўлларни лойиҳалаш ва қуриш асослари