Автомобилларнинг юриш кисми - Транспорт - Рефераты

Автомобилларнинг юриш кисми

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

103 KB

Автомобилларнинг юриш қисми Режа: 1.Раманинг вазифаси, тузилиши ва турлари; 2.Кузовлар; 3.Кўприкларнинг вазифаси, турлари ва конструкцияси; 4.Осмаларнинг вазифаси ва конструкцияси турлари; 5.Эластик тузилмаларнинг турлари ва ишлаши; 6.Номустақил османинг конструктив хусусиятлари; 7.Амортизаторларнинг тузилиши ва ишлаш услуби.

Таянч сÿзлар: Рама, агрегат, механизм, кузов, ланжеронлар, икки поғонали мувозий, умуртқали Х-симон, нарвонсимон, кÿприклар, етакчи, бошқарилувчи, аралаш, икки қисмга ажралувчи, осмалар, номустақил, мустақил, эластик тузилмалар, варақ рессор,спиралсимон пружина, торсион, амортизатор, 1.Раманинг вазифаси, тузилиши ва турлари Атомобилнинг юриш қисми унинг араваси ҳисобланади. Юриш қисмининг асоси рама бўлиб, унга автомобилнинг барча агрегатлари бикр қилиб ўрнатилган. Юк автомобилларида рама кўтариб юрувчи вазифани ўтаб, унга таъсир этувчи ҳамма кучларни қабул қилади. Демак, автомобилда барча агрегат, механизм ва кузовни бикр қилиб ўрнатишга ва кўтариб юришга мўлжалланган қурилмага рама деб юритилади. Рамага таъсир этувчи кучлар двигателдан ғилдиракларга узатилаётган моментлар ва йўлдан берилаётган ҳар турли кучлар бўлиб, бу кучлар автомобилга ортилган юкнинг вазни, унинг юриш шароити ҳамда тезлигига кўра ўзгариб туради. Шунинг учун рама етарлича мустаҳкам ва бутун агрегатларни жойлаштиришга қулай бўлиши лозим. Раманинг умумий тузилишини ЗИЛ-130 автомобили мисолида тавсиф этамиз (14.1-расм). Рама кўндаланг балкалар бириктирилган иккита бўйлама балка (лонжерондан) иборат. Раманинг асоси иккита бўйлама жойлашган балкадан таркиб топган бўлиб, уларни лонжерон деб юритилади. Лонжерон 7 лар асосан шваллерсимон шаклга эга бўлиб, юкланиш кўпроқ тушадиган жойи кенгроқ қилиб ишланган. Улар кўндаланг балкалар 3, 14, 17, 20, 27 ёрдамида ҳар жойидан кетма-кет бирлаштирилиб, бикр тўрт бурчак шаклни ташкил қилади. Кўндаланг балкаларнинг кесими қуйи, швеллер ва қўштавр шаклида бўлиши мумкин. Лонжерон ва кўндаланг балкалар асосан пўлатдан қиздириб туриб босим билан ишлаш йўли билан, яъни штамплаш усули билан тайёрланади. Улар бир-бири билан парчин михлар ёрдамида бириктирилган, бу эса раманинг етарлича пухталиги таъминлайди. Олдинги кўндаланг балка 3га чеклагич 4 ва шатакка олинувчи илмоқлар 2, орқа, кўндаланг балка 22га

эса шатакка олувчи илмоқ 24 бириктирилган. Шатакка олиш қурилмаси цилиндрсимон корпусдан тузилган бўлиб, унинг иккала учида таянч шайбаси бор эластик пружина 25 эркин қўйилган. Эластик пружина орқали, шатакка олиш илмоғи 24нинг ўзаги ўтган. Тортиш кучини автомобилдан тиркама (прицеп) га узатишда тиркаманинг автомобиль устига чиқиб кетишидан ҳам гайка билан қотирилган қайишқоқ резина асрайди. Юк автомобилларининг юк кўтариш қобилиятига ва двигателларнинг жойлашув тартибига қараб раманинг тузилиши турлича бўлиши мумкин. Ундан ташқари автомобилнинг турига қараб (енгил, юк автомобиллари, автобуслар) рамага бўлган талаб тубдан ўзгаради. Шу сабабли рама лонжеронларининг ўрнатилиш ҳолати ва шакли турлича бўлиши мумкин. Масалан, лонжеронлар бир-бирига мувозий (параллел), лонжеронларнинг бир томондан оралиғи торайган, лонжеонлари эгилган шаклдаги, икки поғонали мувозий, умуртқали Х-симон, нарвонсимон, Х-симон шаклдаги кўндаланг тўсинли ва умуртқасимон шаклдаги ва бошқа турли кўринишда жойлашган бўлиши мумкин. 2.Кузовлар Кузов ташишга мўлжалланган кенг истеъмол молларни (юк автомобили) ёки йўловчиларни (автобус, енгил автомобиль) қулай жойлаштириш ва асраш учун хизмат қилади. Бажарадиган вазифасига кўра кузов юк, пассажир ва юк-пассажир ва ишлатиш услуби бўйича эса ихтисослашган ҳамда махсус турлари бўлиши мумкин. Конструкцияси бўйича каркасли, ярим каркасли ва каркассиз туларига бўлинади. Ундан ташқари автомобиль кузови юкланишларнинг таъсирига кўра кўтариб брувчи (несуший) ва туби билан кўтариб юрувчи (несушим основанием) бўлиши мумкин. Ўзи билан кўтариб юрувчи кузовларда ҳамма юкланишлар фақат кузов орқали қабул қилинади. Туби билан кўтариб юрувчи кузовларда эса юкланишлар рама ва кузоваро тақсимланади.

Юк автомобилларнинг кузови асосан икки қисмдан иборат бўлиб, унга ҳайдовчи ва бита ё иккита йўловчи учун кабина ва юк ташишга мўлжалланган кузов киради. Умумий ишларни бажарувчи ҳамма ишбоп юк автомобилларида юк ортиш ёки тушириш учун кузов платформа шаклида ишланган бўлади. Двигателнинг жойлашувига қараб юк автомобиллари ёпинчиқли (капотли) ва ёпинчиқсиз кабиналарга бўлинади. Агарда двигатель кабина олдида жойлашса, унда двигатель устига уни беркитиб турувчи ёпинчиқ ўрнатилади (ГАЗ-53А, ЗИЛ-130). Двигатель кабина тагида ёки ичида жойлашса ёпинчиққа хожат қолмайди. Бунда кабина (МАЗ-5335, КамАЗ- 5320) бевосита двигател тепасига ўрнатилади ва у автомобиль саҳнидан (платформасидан) анча олдинга сурила олади, бу ҳол юк саҳнини узайтиришга ҳамда ҳайдовчи учун йўлни яхши кўрищга имкон беради (14.2- расм). Двигателга қўл етиши қўлай бўлиши учун бундай кабиналар олдига кўтариб очиладиган қилиб ишланади ва уларга енгил очилиши учун лўкидон 3билан маҳкамлаб қўйилган шарнирли тирак чеклагич 2 ҳамда пружинали 5 таянчлар қўйилади. Ёпинчиқсиз кабина автомобилнинг узунлик ўлчамидан саҳн сифатида оқилона фойдаланишга имкон беради. Двигателнинг кабина тагида жойланиши кабина сиғимини ҳам бирмунча катталаштиради. Наижада, узоқ масофага қатнайдиган юк автомобилларида ҳайдовчи ухлаб дам олиши учун ётадиган жой ажратиш имкони бўлади (КамАЗ-5512, МАЗ- 53352). Ётиш жойи ўриндиқлар орқасида жойлашган бўлиб, бунинг учун кабина 0,6-0,8 м га узайтирилган. Кўплаб ишлаб чиқариладиган кабиналар кўпинча қалинлиги 1 мм бўлган варақали (лист) пўлатдан штамплаш усули билан бўлак-бўлак қилиб тайёрланиб, пайвандлаш йўли билан бирлаштирилади. Буюртма натижасида бир талайлаб (сериялаб) ишлаб чиқарилган кабиналар эса пўлат ёки дюралюминийдан қобирғали қилиниб, сиртини юпқа тунука билан қопланади. Кабина ичида ўриндиқлардан ташқари, бошқариш учун қулайлик яратувчи жами асбоб, жиҳоз ва ускуналар учун жой мавжуд.

Ёпинчиқ, қанотлар, зиналар ва радиатор қопламаси автомобиль кузовининг таянчиғи (оперение) ҳисобланади. Юк автомобилларининг кузови ҳамма ишбоп (универсаль) ва ихтисослашган бўлиши мумкин. Ҳамма ишбоп кузовлар (14.3-расм) ҳар хил юкларни ташиш учун мўлжалланган бўлиб, ёғочли ёки металл саҳн кўринишида бўлади. Одатда юкларни ортиш ва туширишни енгиллаштириш мақсадида саҳни орқа ва ён томонларини очиб ва кўтариб қўядиган ташлама деворлар (бортлар) 5,10 ва 9 билан жиҳозланган. Ташлама деворлари планка билан маҳкамланиб, бемалол қайилади. Ташлама деворлар ёпиқ ҳолатдалигида беркитиш 3 мосламаси билан маҳкамлаб қўйилади. Саҳнининг поли 1 иккита бўйлама 12 ва бир нечта кўндаланг чорқирра ёғоч (брус) 4 лардан йиғилган. Бўйлама чорқирра ёғочлар автомобиль рамасига узангили тортқичлар (стремянкалар) 2 ва 8 ёрдамида бириктирилган. Ихтисослашган кузов маълум бир турдаги юкларни ташишга мўлжалланган. Бунда доим ўрнатилган баланд деворли ёки алмаштириладиган деворли саҳнлар (платформалар) зичлиги жуда кам; бинобарин, ҳажми катта ва вазни енгил бўлган юкларни ташишни ўнғайлаштиради ва умумий миқдорини оширади. Бундан ташқари юк автомобиллари туркумида фургон, цистерня ва ўзи ағдарувчи турдаги ихтисослашган кузовлар кенг ўрин олган. Енгил автомобиль кузовлари вазифасига кўра такси, шахсий ва пойга автомобилларга ўрнатиладиган ихтисослаштирилган кузовларга бўланади. Ундан ташқари енгил автомобилнинг кузовлари двигателнинг жойлашувига, иш шароитига ва қандай ишга мўлжалланган лигига, эшиклар сони ва юқори қисмининг шаклига қараб қуйидагича бўлади: Седан- кузови уч бўлинмали, тўрт эшикли икки ёки уч қатор ўриндиғи бор усти ёпиқ ва ички тўсиғи йўқ. (ГАЗ-24, «Волга», ВАЗ-2106 «Жигули»). Лимузин- кузови уч бўлинмали, тўрт эшикли, усти ёпиқ, уч қатор ўриндиғи бор, биринчи қатор ўриндиғи орқа қатор ўриндиқларидан ойнали тўсиқ билан ажратилган. (ЗИЛ-114, ЗИЛ-420 А, ГАЗ-14 «Чайка»).

Купе- кузови икки бўлинмали, икки эшикли, усти ёпиқ бор ёки икки қатор ўриндиқли (ЗАЗ-968 «Запорожец»). Фаэтон- кузови икки бўлинмали, усти соябонли қисми йиғиштирилади ва ён қисми ойнали бўлиб, у олиниб қўйилиши мумкин (УАЗ-469, УАЗ-3151, ЛУАЗ-969). Кабриолет- кузови уч бўлинмали, устки ва орқа қисми йиғиштирилади ва ён эшиклари ойнасини тушириш мумкин (ЗИЛ-111 В). Универсал- икки бўлинмали кузови бўлиб, икки ёки тўрт эшикли, орқа қисмида очиладиган дарчаси бор (ГАЗ-21-02 «Волга», ВАЗ-2121 «Нива»). Комби (Хэтчбек)- икки бўлинмали, усти ёпиқ кузовида икки ёки тўрт ёнаки ва битта орқа эшиги мавжуд (ВАЗ-2108, ЗАЗ-1102, АЗЛК-2141). Пикан- юк-пассажир кузовининг усти очиқ юк саҳни бўлиб, ён томонидан 4-6 кишилик бўйлама жойлашган ўриндиқлари бўлиши мумкин, икки кишилик ёпиқ кабинаси бор (ИЖ-2714-01). Хардтон- йиғиштириладиган тентли томи бор, ён томонидаги ойналари туширилади. Кузови купе ёки седан турида бўлиши мумкин. Фургон- шассига ўрнатилган ихтисослашган юк кузови ойнасиз қилиб ишланган, орқа томонида очиладиган икки эшиги бор. Ҳайдовчининг бўлими юк бўлимидан ажралган (ИЖ-2715). Юқорида қайд этилган автомобиль кузовлари рамасиз конструкцияга эга бўлиб, каркасли ёки каркассиз бўлиши мумкин. Одатда каркасли кузовлар кўтариб юрувчи бўлиб, кузовнинг тубида махсус қилинган каркасларга автомобилнинг деталь ва қисмлари бириктирилади. Кузовнинг ташқи сирти бўйича махсус қилинган пўлат листли қобирғаларга тунука қобиқ тарзида пухта қилиб пайванд қилинади. Замонавий автомобилларни кўплаб ишлаб чиқариш йўлга қўйилганда, асосан каркассиз кузовлар қўлланилади. Бунда унинг бикрлиг ва мустаҳкамлиги листли пўлатдан ясалган ўзак киритилиши билан пухталиги ортади.

Автобус кузовлари бир ёки икки қаватли, усти ёпиқ ва баъзан очиқ ҳам бўлиши мумкин. Замонавий автобуслар нуқул металлдан ясалган вагон кўринишидаги усти ёпиқ каркасли кузовга эга.бу турдаги кузовлар двигателни маъқул жойга жойлаштириш (кузов ичига, яъни олд қисмига, орқа қисмига ёки полининг тагига), йўловчиларга мўлжалланган кузов хонасидаги жойдан мақсадга мувофиқ фойдаланиш имконини беради. Автобус кузовларининг умумий вазни ва нархи автобуснинг ярим вазнин ва ярмига яқин таннархини ташкил этади. Вагон туридаги кузовларда (14.4-расм) рама бўлмайди. Шунинг учун барча юкланишларни кузов ўзи қабул қилади. Шу нарсани таъкидлаб ўтиш керакки, автобуснинг бутун агрегатлари кузовнинг тубига бириктирилади. У кўндаланг 2 ва бўйлама 1 каркасли балкалардан ҳамда улар билан бир бутун қилиб туташган қобирғасимон 3,4,5 устунчалар кузов қафасини ташкил қилади ва қобирға устун учун материал сифатида пўлат ва дюралюминийдан ясалган ҳар хил шаклдаги ўзакдан фойдаланилади. Каркасли кузов қафасини қобиқлаш учун лист пўлат ёки алюминий қўлланилади. 3.Кўприкларнинг вазифаси, турлари ва конструкцияси Автомобилларнинг кўприклари асосан осма ва ғилдираклар орасидаги таъсир этувчи кучларни қабул қилувчи ва бир неча тузулмаларни бир бутун қилиб бирлаштирган ҳолда ишловчи агрегат вазифасини бажаради. Уларга ўрнатилган ғилдираклар турига қараб кўприклар-етакчи, бошқарувчи ва аралаш (етакчи ва бошқарилувчи) ҳамда кўтариб турувчи ёки кўтариб юрувчи бўлиши мумкин. Етакчи кўприк рама (кузов)га етакчи ғилдираклардан итарувчи кучларни ва тормозланганда эса тормоз кучларини узатаради. У ички бўшлиқлит бикр тўсин (балка) бўлиб, унинг учларида қотирилган подшипникларда етакловчи ғилдирак гупчаглари ўрнатилган, ичида эса асосий узатма, дифференциал ва ярим ўқлар жойлаштирилади. Конструкцияси бўйича ажралувчан ва ажралмас (яхлит) турларга бўлинади.

Икки қисмга ажраладиган етакчи кўприк енгил автомобилларда, енгил ва ўртача оғир юк кўтарувчи юк автомобилларида ҳамда автобусларда ишлатилади. Бундай етакловчи кўприк (14.5-расм, a) иккита калта 2 ва узун 3 бўлаклардан иборат. Узун бўлаги картерининг олд томонида бўртиқ қисми бўлиб, у асосий узатманинг етакчи шестерняли валини ўрнатишга мўлжалланган. Иккала қисми боғланувчи чўяндан қўйиб ясалади. Кўприкнинг иккала бўлаги ўртасида қистирма жойлаштирилиб, болтлар ёрдамида жипс қилиб бириктирилади. Картернинг ҳар икки томонига пўлатдан тайёрланган қувурсимон ярим ўқ қобиқлари1 ва 4 зўрлаб киритилади. Бундан ташқари, кўприкда рессорани жойлаштириш учун тўшамча 5 лар ва томоз механизмининг таянч дискини маҳкамлашга фланецлар қилинган. Бу тур кўприклар мустаҳкам ва пухта, лекин вазнлироқ, тиклаш вақтида кўп меҳнат сарфланади. Бўлинмайдиган етакчи кўприк (14.5- расм) картери ичи бўш яхлит 10 балка кўринишида бўлиб, марказий қисми томон кенгайиб ялпоқ шакл ҳосил бўлади. Ялпоқ қисмига икки ёнбошдан қувурсимон қуринишдаги балка пайвандланганлиги сабабли кўприк яхлит кўринишини эгаллайди. Кўприкнинг марказий қисмига олд томонидан асосий узатма ва дифференциалнинг қутиси жойлашган бўлиб, орқа томонни эса қопқоқ билан беркитилган кўприк балкасининг икки ёнбошига осма пружиналарини таянтириш учун лагансимон тўшамча 8, тормоз механизмининг таянч дискларининг фланеци 7 ва осма деталларини маҳкамлаш учун кронштейнлар 9, 11 пайвандланади. Шу тариқа штамплаш услуби билан тайёрланган бўлинмайдиган турдаги етакчи кўприклар енгил автомобиль ва кам ҳамда ўртача юк кўтарувчи юк автомобилларида ишлатилади. Бундай кўприкларнинг пухталиги ва мустаҳкамлиги қисмларга ажраладиган турдаги кўприкларга нисбатан юқори ва вазни енгилроқ. Бошқарилувчи кўприк балкаси қуштавр шаклида ясалган бўлиб, балканинг ўрта қисми пастга эгилган, натижада двигателни пастроқ жойлаштиришга имкон яратилади. Балканинг икки учида ишланган буровчи цапфа ғилдиракларни буриш вазифасини ўтайди. Буровчи цапфа қулоғи

шкворенга бронзали втулка орқали ўтқазилган. Шквореннинг пастки қисмида тўсин ва цапфа оралиғига таянч подшипник жойлаштирилган. Цапфада иккита конуссимон роликли подшипникларда олд ғилдиракларнинг гупчаги ўрнатилган бўлади. Аралашган турдаги кўприк ҳам етакчи, ҳам бошқарилувчи вазифасини биргаликда бажаради. Бундай кўприкларда ярим ўқ қобиғига шарсимон таянч қилинган бўлиб, унда шкворенли бармоқ қилинган шарсимон таянч қобиғи ва буровчи муштча оралиғида кардан шарнири (бурчак тезликлари бир хил бўлган) жойлашган бўлиб, у оралиқ юритма вазифасини бажаради. Кўтариб юрувчи кўприк тиркама ва яримтиркама ҳамда олд юритмали енгил автомобилларда ишлатилади. 4.Осмаларнинг вазифаси ва конструкцияси турлари Автомобилларнинг осмаси йўналтирувчи (эластик) ва сўндирувчи қисмлардан ташкил топган бўлиб, улар ёрдамида рама ёки кузов билан кўприклар ёки ғилдираклар бевосита бирлаштирилади (14.6-расм). Осмалар автомобилнинг кўтариб юрувчи тармоғи ва кўприклар ўртасида эластик алоқани узвий равишда таъминлаб, ғилдираклар ва у билан боғланган тармоққа тушадиган ўзгарувчан юкланишларни камайтиради, автомобилларнинг тебранишини сўндиради, шунингдек ҳаракати давомида автомобиль кузовининг ҳолатини ривожлантириб туради. Амортизатор корпуси суюқлик билан тўлдирилган бўлиб, корпуснинг балка қисми 2 шарнирли қилиб бирлаштирилади. Кузов ва ғилдирак 1 тебранганда амортизатор поршени 4 илгарилама ва қайтма ҳаракатланиб, корпус ичидаги суюқликни бир бўшлиқдан иккинчи бўшлиққа клапанлар 5, 6 орқали ҳайдаш ҳисобига тебранишларни сўндиради. Автомобилни юритиш учун етакчи ғилдиракларга келтирилган буровчи момент таъсирида рамага тортиш кучи узатилади ва автомобиль ҳаракатга келади. Рамага тортиш кучини бевосита узатиб турувчи ричаг9 автомобиль осмасининг

йўналтирувчи тузилмаси деб аталади. Йўналтирувчи тузилманинг ишлаш тавсифига қараб, осмалар номустақил ва мустақил турларга бўлинади. Номустақил осмада чап ва ўнг ғилдираклар умумий бикр балкаларга ўрнатилган бўлиб, бир ғилдиракнинг силкиниши ва тебраниши бошқасига ҳам албатта узатилади (14.7-расм, а). Мустақил осмада ҳар қайси ғилдирак кузовг айрим-айрим осилган бўлиб, бир ғилдиракнинг рамага нисбатан тик равишда силкинишини иккинчи ғилдиракда сезилмайди (14.7-расм, б). Иккала турдаги осмалар кинематик хусусиятларига қараб уч туркумга бўлинади: 1)ғилдирак автомобилнинг бўйлама ўқига нисбатан тик текисликда силжийди; 2)ғилдирак автомобилнинг бўйлама ўқига нисбатан мувозий текисликда силжийди; 3)ғилдирак автомобилнинг бўйлама ўқига нисбатан бирор бурчак остида силжийди. Замонавий енгил автомобилларда ва автобусларда кўпчилик ҳолларда осма стабилизатори ҳам ўрнатилади (14.8-расм). Осма стабилизатор автомобиль кузовининг ён томонга оғишини ва кўндаланг тебранишларини камайтиради. Стабилизатор кўндаланг ўзакдан 1, тиргак 2 дан ташкил топган. Ўзак пружиналанувчи пўлатдан II-симон шаклда ясалади. Унинг ўрта қисми рама ёки кузовга бириктирилган резинали тиргак 3га тиралган бўлиб, икки учи эса тиргак ва резинали ёстиқчалар 4 ёрдамида кўприкча ёки османинг ричагига шарнирли бирлаштирилади. 5.Эластик тузилмаларнинг асосий турлари ва ишлаши Варақали рессор(14.9-расм, а) эгилган шаклдаги айрим-айрим пўлат варақалардан марказий 2 ва ёнаки 3 белбоғчалар билан қотирилиб йиғилган, тўртбурчак кесимли ва ясси сиртли варақаларнинг қалинлиги 5-10 мм, эни бир-бирига тенг, узунлиги эса ҳар хил катталикда бўлади. Энг катта узунликка эга бўлган варақалар 1 таянч варақалар деб юритилади. Кўпинча у бошқа варақаларга нисбатан қалинроқ қилиб тайёрланади. Рессора таянч варақалар орқали рамага ёки кузовга бириктирилади. Енгил автомобилларда

қўлланиладиган рессора варақалари оралиғида ишқаланишни камайтириш мақсадида суст ишқаланувчи (антифрикцион) материаллардан тайёрланган қистирмалар қўйилади. Замонавий автомобилларнинг осмаларида ҳаво сиқилган эластик хусусиятига эга бўлган икки хонали доиравий шаклдаги қўшалоқ ёстиқчалар (баллонлар) кўп қўлланилмоқда. Икки хонали қўшалоқ кўринишида ҳаво ёстиқча қобиқ, ажратувчи белбоғча ҳалқа ва болтли босувчи ҳалқалардан иборат. Кордли резина материалдан ишланган ёстиқча қобиғи асосан иккита юпқа қатламлардан ташкил топади. Бу қобиқнинг корд қатлами асосан капрон ёки нейлон матолардан тайёрланади. Қобиқнинг ички сирти ҳаво ўтказмайдиган резина қатлам ва ташқи сирти эса мой ва бензинбардош қатламчалар билан қопланган ёстиқчани (баллонни) доира бўйича ўраб турувчи ҳалқа уларни хоналарга ажратиб, унинг диаметрини торайтиради ва белбоғча вазифасини бажаради. Болтли босувчи ҳалқалар баллонни бириктириш учун хизмат қилади. Доиравий икки хонали қўшалоқ ёстиқчаларнинг юк кўтариш қобилиятини 2-3 т бўлиб, ҳавонинг ички зўриқиши босими 0,3-0,5 МПа, 3,0-5,0 кгк/см2 гача бўлиши керак. Икки хонали қўшалоқ ёстиқчалар автобуслар, юк автомобиллари, тиркама ва ярим тиркамаларнинг осмаларида қўлланилмоқда. Бундай ёстиқчалар тик ҳолатда жойлаштирилиб, олдинги осмага иккитагача ва кейинги осмага тўрттагача ўрнатилиши мумкин. 6.Номустақил османинг конструктив хусусиятлари. Номустақил осма тажрибида маълум бўлган ва ишлатиладиган осмаларнинг энг қадимгиси бўлиб, шу кунгача асосан юк автомобилларида ва автобусларда, уларнинг олдинги ва кетинги ўқларида, шунингдек, кўпинча енгил автомобилларнинг етакчи бўлган кетинги ўқларида қўлланилиб келинмоқда. Бинобарин, енгил автомобиллар тўлиқ юритмали ва ўтағон бўлган ҳолларида ҳам номустақил осмалар олд ўқлари учун баъзан ишлатилади.

14.10-расмда ГАЗ-53А автомобилнинг олдинги осмаси ва унинг деталлари келтирилган. Бундай осмалар бир вақтнинг ўзида йўналтирувчи ва эластик тузилма вазифасини ўтайди. Олдинги ўқда ўрнатилган варақали рессоранинг ўрта қисми балкага иккита узанги тортқич (стремянка) 10 ёрдамида маҳкамланган ва унинг учлари эса рамага бириктирилган кронштейн 1 ва 6 оралиғида қистирилиб маҳкамланади. Бундай кронштейнларда рессорани ўрнатиш ва ечиш ҳамда таянч резиналарни алмаштириш учун рессоранинг варақалари марказий болт билан тортилган. Учлари 900 га букилган варақанинг чети таянч вазифасини ўтайди. Ўзак варақанинг букилган учида маҳкамланган чиқиқ мўлжалланган бўлиб, бу чиқиқ варақа билан таянч резиналарнинг тегиб туриш юзасини катталаштиради. Рессоранинг олд учи қўзғалмас қилиб бириктирилган бўлиб, у кронштейн 1 нинг резинаси таянч 13 оралиғига маҳкамланган, кўндаланг учи резинали таянч 14 га тиралиб туради. Рессоранинг кетинги қўзғалувчи учи кронштейн 6 га фақат иккита резинанинг таянчи 8 ёрдамида бириктирилган. Рессора эгилганди унинг қўзғалувчан учи таянч резиналарнинг деформацияланиши туфайли ётиқ текисликда бемалол сурилади. Рессоранинг тепага қараб букилиб кетишини чеклаш мақсадида чеклагич 3 мўлжалланган бўлиб, у рессоранинг устига узанги тортқичлар 10нинг оралиғида маҳкамланади. Амортизатор 5 тебранишларни сўндириш учун хизмат қилади. 7.Амортизаторларнинг вазифаси, тузилиши ва ишлаш услуби Маълумки, автомобиль нотекис йўлдан юрганда османинг эластик қисми рессора ғилдиракларига таъсир этаётган туртки ва силкинишлардан тебранади. Бу тебранишлар сўнувчи бўлишига қарамай, муайян вақтгача давом этади ва рама орқали кузовни ўзгарувчан силкиниш билан тебрантиради. Бу нуқсонни йўқотиш мақсадида автомобиль осмасида амортизатор ишлатилади. Амортизаторлар конструкцияси бўйича ричагли ва телескопли, ишлаш услуби бўйича икки томонлама ва бир томонлама

ишлайдиган турлари бўлади. Амортизаторларнинг ишлаш услуби бир-бирига ўхшаш бўлиб, фақат клапан ва деталларининг баъзи бир конструкцияси билан фарқ қилади. Ричагли амортизаторлар тезлиги унча катта бўлмаган қаттиқ осмали эски нусҳа автомобилларда қўлланилган. Бундай амортизаторларда тебранишларни сўндириш даражаси яхши эмас. Ундан ташқари вазни катта, таннархи қиммат, кулачог ва ричаг таянчига тушадиган кучларнинг қиймати бирданига ортиб бориб зарб билан ишлайди. Натижада ричагли амортизаторларнинг ишончли ишлаш даражаси ва ишлаш муддати телескопик амортизаторларга нисбатан анча паст. Шу сабабларга кўра бу турдаги амортизаторлар кейинги йилларда автомобиль осмаларида кам қўлланилмоқда. Автомобилларда асосан икки томонлама ишлайдиган телескопик амортизаторлар ишлатилади. Унинг асосий афзаллиги ихчам ва кам вазнга эга ҳамда осмада жойлаштириш қулай. Ундан ташқари осмада ҳосил бўлган тебранишларни икки томонлама ва яхши сўндиради. Икки томонлама ишловчи телескопик амортизатор конструкцияси, ÿрнатилиши ва ишлаш услуби 14.11-расм а, б да келтирилган. Амортизатор корпус 6, цилиндр 7, йÿналтирувчи тиргак 3 ва муҳофазаланувчи қобиқ 5 дан иьорат. Корпус 6 ва йÿналтирувчм тиршак 3 бир-бирига қопқоқ ёрдамида маъкамланиб, бирша харакат қилади. Унинг пастки учига икки қатор тешиклари бор поршень 9 ÿрнатилади. Поршеннинг пастки қисмига қайтариш клапани 10 таянч тарелкали ва пружинали втулка 11 ёрдамида маҳкамланади. Йÿналтиручи таянчнинг юқори қисми иш цилиндри бÿшлиғи А бÿйлаб ҳаракат қиладт ва сальник 2 ёрдамида мой ÿтказмайдиган қилиб ишланган. Цилиндр 4 нинг пастки қисми туйник 15 ли қопқоқ билан беркитилган. Марказий тешикка эгарча 16 ва пружинали сиқиш клапани 13 жойлаштирилган. Амортизатор деталларнинг бириктириш и натижасида поршень ости бÿшлиғи Б ва поршень устида жойлашган бÿшлиғи А ҳамда барқарорлаштириш идиши С ҳосил бÿлади. Улар бир-бири билан сиқиш 13 , киритиш 12 ва узатиш 10 клапанлари ва ÿтказиш клапани 8 орқали туташади.

Амортизаторнинг ичига махсус мой, амортизатор суюқлиги қуйилади, бунда субқлик барқарорлаштириш бÿшлиғининг яримигача қуйилади. Амортизаторнинг йўналтирувчи тиргаги 3нинг юқори учида қулоқча 1 бўлиб, у рама (14.11-расм) кронштейнига, пастки маҳкамлагичи 14 эса османинг балкасига бириктирилган. Рамалар эгилганда амортизаторнинг йўналтирувчи тиргаги сиқилади, у билан туташган поршень пастга қараб ҳаракат қилади. Натижада, поршень остидаги бўшлиқ Б нинг ҳажми камаяди ва суюқлик босими орта боради. Шунга кўра, амортизатор суюқлиги, суюқлик ўтказиб юборувчи клапан 8 ни очиб бўшлиқ Б дан бўшлиқ А га оқиб ўтади. Поршень устидаги бўшлиқ А иш бўшлиғи ҳисобланиб, унинг ичига муайян ҳажмни эгалловчи йўналтирувчи тиргак 3 жойлаштирилганлиги сабабли, тармоқни ишлатишга мўлжалланган барча суюқлик сиғмайди. Шу туфайли суюқликнинг бир қисми корпус 6 билан цилиндр 7 деворлари орасидаги барқарорлаштириш бўшлиғи С дан жой олиш мумкин. Бунинг учун поршень остидаги суюқлик пружинали сиқиш клапани 13 нинг қаршилигини енгиши керак. Демак, клапан ва клапанларнинг суюқликни мажбурий оқишига кўрсатган қаршилиги амортизаторнинг сиқиш даражасига бевосита боғлиқ бўлади. Рессоранинг тўғирланиб олдинги вазиятини эгаллаганда амортизатор чўзилади ва А бўшлиқда босим ҳосил бўлади ва ўтказиш клапанни 8 бу босим остида ёпилади, поршендаги узатиш клапани 1ё0 эса очилади. Шу заҳоти суюқлик поршендаги тешик ва узатиш клапани орқали бўшлиқ Б га оқиб ўтади. Бир вақтнинг ўзида суюқликнинг бир қисми киритиш клапани 12 орқали С идишдан идиш Б га ўта бошлайди. Одатда, рессора тўғирланганида суюқликнинг оқишига кўрсатилган қаршилик сиқилгандаги қаршиликдан бирмунча кичик бўлади. Шундай қилиб, амортизаторга таъсир этувчи сиқувчи ва чўзилувчи кучлар таъсирида суюқликнинг босими ўзгариб туради ва клапанларнинг ўз-ўзидан очилиб ва ёпилиб туриши таъминланади. Клапанларнинг суюқлик босимига бўлган қаршилиги османинг ишини равонлаштиради.

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР 1. Mamatov X. Avtomobillar (Avtomobillar konstruksiyasi asoslari) 1 va 2 qism. Darslik, Toshkent, О‘qituvchi, 1995 yil. 2. Mamatov X. Avtomobillar (Avtomobillar konstruksiyasidan oliy о‘quv yurtlari uchun programmalashtirilgan о‘quv qо‘llanmasi). Toshkent, О‘qituvchi, 1998 yil. 3. Mamatov X.M. Turdiyev Y.T. Shomaxmudov SH.SH., Qodirxonov M.O. Av - tomobillar (Konstruksiya va nazariy asoslari). Darslik, Toshkent, О‘qituvchi, 1982 yil. 4. Sergeyev V.V. Avtotraktorniy transport. V.SH. Moskva-1984. 5. Anoxin V.I. Ustroystvo avtomobiley. M.,1977. 6. Bagirov D.D. D.V.S. stroitelnix i dorojnix mashin. M.,1974 7. Gurevich A.M. Traktori i avtomobili. M.,1978. 8. S.M.Qodirov, M.O.Qodirxonov. Dvigatel va avtomobillar nazariyasi. Toshkent, О‘qituvchi, 1981 yil. 9. T.S.Xudoyberdiyev. Traktor va avtomobillar nazariyasi hamda hi sobi. Toshkent, О‘qituvchi, 1984 yil.

Похожие

Автомобилларнинг юриш қисмига тхк ва таъмирлаш

Автомобилларнинг юриш қисмига техник хизмат кўрсатиш ва таъмирлаш ишлари технологияси

Автомобилларнинг ишочлилиги.

Автомобилларнинг ишончлилигини таъминлаш

Ўтағон автомобилларнинг рул бошқармаси