Автомобиль йўллариннинг халқ хўжалигидаги ахамияти - Транспорт - Рефераты

Автомобиль йўллариннинг халқ хўжалигидаги ахамияти

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

1717 KB

Автомобил ь йўллариннинг халқ хўжалигидаги ахамияти Режа: 1. Автомобиль йўлларининг халқ хужалигидаги ахамияти 2. Ўзбекистон Республикаси автомобиль йўллари тўғрисидаги қонун 3. Автомобил ь йўлларини таснифланиши 4. Автомобил ь йўллари элементлари 5. Автомобил ь йўлларини бўйлама ва кўндаланг кесимлари

Йўл тармоқларининг юқори даражада ривожланиш, умумий юк ташишда автомобиль транспорти салмоғининг ортиши, қишлоқ хўжалиги, ишлаб чиқариш ва савдони ривожлантириш жараёнини тезлаштиради, янги иш ўринларини вужудга келтиради ва аҳолининг шахсий ташаббусини ривожлантиришга қўмаклашади. Шунинг учун, умумхалқ бойлиги, юрт фаровонлиги кўзгуси бўлган автомобиль йўлларини лойиҳалаш ахамияти беқиёсдир. Мамлакатимизнинг океанлардан олислиги, тўғридан-тўғри иқтисодий алоқаларни ривожлантириш, дунё хамжамиятларига чиқиш, хамда давлатимизга транзит юкларни кириш ва чиқаришини таъминловчи транспорт коммуникацияларини ривожлантириш заруриятини келтириб чиқаради. Шу сабабли Президентимиз И.А. Каримов давлатимиз мустақил- лигининг дастлабки йилларидан жахон бозорига чиқишнинг Ўзбекистон учун энг қулай ва қисқа йўлларини лойихалаш, уларни қуриш хақида қайғура бошлаган эди. Ушбу масалани хал қилишда Республикамиз рахбарияти тарихан мавжуд бўлган Карвон йўлларини ривожлантиришга қарор қилди. Бунинг исботи сифатида инсоният тараққиётининг энг улкан ютуқларидан бири хисобланган Буюк Ипак йўлини кўришимиз мумкин. Хозирги кунда мамлакатимизда йул куриш, реконструкция килиш ва таъмирлаш ишларига алохида ахамият берилиб, Президентимиз ташаббуси билан ушбу сохада модернизациялаш ишлари жадал олиб бориляпти. Умумфойдаланувдаги автомобиль йулларини ривожлантириш дастурининг руёбга чикарилаётганлиги туфайли транспорт инфратузилмаси бутунлай янги босқичга кўтарилди. Натижада, мамлакатимиз Хамдустлик давлатлари ичида транспорт тармокларининг ривожланиши ва ташилаётган юк хажми бўйича етакчи ўринларга чикиб олди. Ички юк ташувларнинг 65 фоизи а втомобиль транспорт и зиммасига ту ғ ри келаётгани бундан далолат беради. Халкаро ва давлат ахамиятига молик й ў лларни жахон андозалари даражасида қ уриш ва таъмирлаш ишлари бажарилаётгани бу борада бир

қ атор қ улайликлар ту ғ дирмокда. Шу максадда, "Фар ғ онайуллойиха" ннститути томонидан 2006-2009 йиллар мобайнида Фар ғ она водийси вилоятларини мамлакатнинг жанубий, ғ арбий ва шимолий вилоятлари билан бо ғ ловчи "Гулистон-Охангарон" йуналишидаги а втомобиль йули лойихаланган. Ушбу йул кисми, Ўзбекистан Республикаси Президентининг 2009 йил 22 апрелдаги ПК-1103 карорига асосан 2009-2014 йиллар давомида куриб фойдаланишга топшириш кузда тутилган дастурнинг дебочаси бўлиб хисобланади (1-жадвал). 1-жадвал Ўзбек Миллий автомагистралини қуриш ва қайта қуриш буйича 2009-2014 йилларига режалаштирилган қурилиш объектларининг дастури Ўз бек миллий автомагистрали таркибига кирадиган автомобил йулларининг дастур йуналиши Бирлик улчами Жами Шу жумладан, йиллар б ў йича 2009 2010 201 1 201 2 201 3 2014 Жами км 1501 74 269 270 335 271 282 Шу жумладан : км Ц ементбетон копламали 4- полосали йул км 400 - 70 80 82 84 84 Асфал ь тбетон копламали 4- полосали йул км 813 74 199 190 165 87 98 Асфальтбетон копламали 2- полосали йул км 288 - - - 88 100 100 Тупрок полотноли иншоотлар км 1026 272 219 218 158 159 - Кўприк ва йул утказгичларни куриш ва кайта қуриш пм 1488 - 528 69 174 367 350 Транспорт кесишувларини куриш сони 7 - - 1 2 1 3 Ўзбекистон Республикасининг Автомобиль йўллари тўғрисида Қонунчилик Палатаси томонидан 2007 йил 29 июнда қабул қилинган Сенат томонидан 2007 йил 24 августда мақулланган қонун 02.10.2007 йил №ЎРҚ – 117 бўлиб, 6 боб ва 30 моддалардан иборат. Ушбу қонуннинг мақсади автомобиль йўлларини лойихалаш, қуриш, реконструкция қилиш,

таъмирлаш, сақлаш ва улардан фойдаланиш сохасидаги муносабатларни тартибга солишдан иборат. Автомобиль йўллари бутун узунлиги ёки айрим қисмларининг иқтисодий, маъмурий аҳамияти ва вазифасига кўра белгиланишига қараб 2- жадвалга асосан тоифаларга бўлинади. 2- жадвал Йўлнинг синфи Номланиш и Вазифасига кўра белгиланиши ва ҳаракат шароитлари Йўлни нг тоифас и Аҳамия ти 1 2 3 4 5 Ав томагист рал лар Шаҳар ва пойтахтлар ни боғловчи магистралл ар Узоқ масофадаги тезкор алоқаларга мўлжалланган. Давлатлар пойтахтлари, йирик шаҳарлар ва республика саноат марказларини бирлаштиради. Ҳаракат хавфсизлиги ва мукаммал қулайликни ҳисобга олган ҳолда юқори тезлик ва ҳаракат жадаллигини таъминлайди. Iа Халқаро I-II синф аэропортла рга олиб борувчи йўллар Енгил Автомобиль ва автобусларнинг юқори тезликларда ҳаракатланиши учун мўлжаланган. Юқори тезлик, мукаммал қулайлик ва ҳаракат хавфсизлиги таъминланади. Кесишма ва туташмалар турли сатҳларда жойлаштирилади. Iа Давлат Тезкор йўллар Йирик шаҳарларн и айланиб ўтиш йўллари ва ҳалқа магистралл ар Транзит ҳаракатларга ҳалал бермайдиган, нисбатан юқори тезликларда ҳаракатланиш учун мўлжалланган. Республиканинг маъмурий, маданий ва саноат марказлари, шунингдек қўшни давлатлар ўртасида транпорт алоқаларини таъминлайди. Юқори тезликлар ва ҳаракат хавфсизлиги таъминланади. Транзит Автомобильларнинг йирик шаҳарларни айланиб ўтиши учун мўлжалланган, Iб Халқаро , давлат

маҳаллий транспорт воситаларининг ҳаракатига рухсат этилмайди. Автомобиль йўлларининг кесишма ва туташмалари турли сатҳларда лойиҳаланади. Тегишли техник- иқтисодий асослар бўлган тақдирдагина кесишма ва туташмаларни қисман бир сатҳда, чапга бурилиши сурилган ҳолда лойиҳалашга рухсат этилади. “Ўзавтойўл” ДАК Автомобиль йўллари илмий-текшириш институти томонидан киритилган Ўзбекистон Республикаси Давлат архитектура ва қурилиш қўмитасининг 2008 йил 3 июлдаги 61-сонли буйруғига асосан тасдиқланган Амалга киритиш муддати 2008 й . 1 июлқ 1 2 3 4 5 Йирик шаҳарларга кириш йўллари Юқори жадалликдаги ва ҳаракат тезлиги юқори бўлмаган транспорт воситаларини ўтказиш учун мўлжалланган, кесишмалар ва туташмалар асосан бир сатҳда чапга бурилиш сурилган ҳолда лойиҳаланади. Iб Оммавий дам олиш жойла - ри ва тарихий ёдгорликла рга олиб борув - чи йўллар Аксарият ҳолларда енгил Автомобиллар ва автобусларнинг юқори тезликдаги ҳаракати учун мўлжалланган. Меъморий- ландшафт лойиҳалаш асосларига риоя қилган ҳолда мукаммал қулайликдаги ҳаракат хавфсизлиги таъминланиши керак. I б II Одатдаги йўл турлари Шаҳарларн и айланиб ўтиш йўллари ва ҳалқа магис- траллар Транзит автомобилларнинг йирик шаҳарларни айланиб ўтиши учун мўлжалланган, маҳаллий транспорт воситаларининг ҳаракатига рухсат этилади. Автомобиль йўлларининг кесишма ва I б II Давлат

туташмалари турли сатҳларда лойиҳаланади, тегишли техник– иқтисодий асослар бўлган тақдирдагина кесишма ва туташмаларни қисман бир сатҳда, чапга бурилиш сурилган ҳолда лойиҳалашга рухсат этилади. Шаҳарларга кириш йўллари Юқори жадалликдаги ва ҳаракат тезлиги юқори бўлмаган транспорт воситаларини ўтказиш учун мўлжалланган, кесишишлар ва қўшилишлар асосан бир сатҳда чапга бурилиш сурилган ҳолда лойиҳаланади. Аралаш транспорт оқимини (автомобиллар, автобуслар, трол л ейбуслар, ғилдиракли тракторлар) ўтказиш таъминланади. Iб II III III - IV синф аэропортла рга олиб борувчи йўллар Енгил автомобиллар ва автобусларни нисбатан юқори тезликларда ҳаракатланиши учун мўлжаланган. Нисбатан юқори тезлик, мукаммал қулайлик ва ҳаракат хавфсизлиги таъминланади. Кесишмалар ва туташмалар турли сатҳларда лойиҳаланади. Тегишли техник–иқтисодий асослар бўлган тақдирдагина кесишма ва туташмаларни қисман бир сатҳда, чапга бурилиш сурилган ҳолда лойиҳалашга рухсат этилади. II Магистралқ йўллар Ҳаракат хавфсизлиги шароитларини ҳисобга олган турли транспорт воситаларининг (автомобиллар, троллейбуслар, ғилдиракли тракторлар) ҳаракати учун мўлжалланган. Республиканинг йирик ва кичик шаҳарларини бирлаштиради, вилоят ва туман II III

марказлари, тезкор йўллар, шунингдек ҳалқаро аҳамиятдаги магистралқ йўллар ўртасидаги ҳаракатга хизмат қилади. Минтақадаги ҳаракатнинг ўзига ҳос хусусиятларидан келиб чиққан ҳолда транспорт алоқаларига бўлган эҳтиёж таъминланади. Маҳаллий йуллар Аксарият ҳаракат тезлиги юқори бўлмаган ва аралаш транспорт оқимли (автомобиллар, автобуслар, ғилдиракли тракторлар, қишлоқ хўжалиги машиналари) маҳаллий ҳаракат учун мўлжалланган, туманларнинг маъмурий марказлари, шаҳарчалар, қишлоқ ва овуллар, шунингдек давлат аҳамиятидаги йўллар ўртасида транспорт алоқалари таъминланади. III IV V Маҳалл ий Йўлларнинг тоифаси уларнинг белгиланган вазифаси ва истиқболдаги ҳаракат жадаллигига қараб 3-жадвалга асосан қабул қилинади. 3- жадвал Йўлнинг иқтисодий аҳамияти Йўл тоифаси Ҳисобий ҳаракат жадаллиги, келтирилган дона /сут Ҳалқаро ва давлат аҳамиятига молик йўллар I а (автомагистралқ) I б ( тезкор йўл ) II III 14000 дан ортиқ 14000 дан ортиқ 6000 - 14000 2000 - 6000 Маҳаллий аҳамиятга молик йўллар IV V 200 - 2000 200 гача

Изоҳ: 1. Умумий транспорт оқимидаги енгил автомобиллар миқдори 30% дан кам бўлганда транспорт бирлигидаги ҳисобий ҳаракат жадаллиги қабул қилинади. 2. Iа, Iб тоифали йўлларга бир хил талаблар қўлланилганда матнда улар I тоифали деб ҳисобланади. Турли транспорт воситалари ҳаракат жадаллигини енгил автомобилникига келтириш коэффициентлари 4-жадвал бўйича қабул қилинади. 4- жадвал Транспорт воситаларининг тури Келтириш коэффиғенти Енгил автомобиллар 1,0 Кажавали мотоғикллар 0 , 75 Мотоғикл ва мопедлар 0 , 5 Юк автомобиллари, кўтариш имкониятига кўра, т: 2 , 0 1,5 6,0 2,0 8,0 2 , 5 14 , 0 3,0 14,0 дан ортиқ 3 , 5 Автопоездлар, к ў тариш имкониятига кўра, т : 12,0 3 , 5 20,0 4 , 0 30,0 5,0 30,0 дан ортиқ 6,0 Ғилдиракли трактор поездлари: 1 та тиркамали 3,0 2 та тиркамали ва қишлоқ х ў жалиги 3,5 3 та тиркамали 5,5 4 та тиркамали 9,0 Йўлнинг хақиқий харакат жадаллиги йилнинг ва куннинг хар хил вақтида визуал ўлчаш натижасида топилади. Бундан ташқири йўлларга счётчиклар қўйиш билан хам автоматик усулда аниқлаш мумкин. Автомобиллар харакат оқимининг яна бир характеристикаси деб, харакат тезлигини кўрсатиш мумкин. Харакат жадаллиги кам бўлган участкаларда автомобиллар ўзларининг динамик хусусиятларини яхши амалга ошира оладилар. Харакат жадаллиги ошиши билан,

автомобилларнинг бир-бирига таъсири сезила бошлайди. Бу таъсир натижасида автомобиллар оқимининг ўртача тезлиги пайдо бўлади. Автомобиль йўлларини геометрик ўлчамларини белгилашда асосий кўрсаткич бу хисобий тезлик хисобланади. Хисобий тезлик деб, якка автомобилнинг (хавфсиз ва устиворлик шарти бўйича) об-хавонинг муқим шароитида, автомобиль шинасининг йўл қатнов қисми юзаси билан меъёрий тишлашиш холатида, йўлнинг энг ноқулай бўлакларида мумкин бўлган энг катта тезликдаги харакатига айтилади. Йўл элементларини лойихалаш учун хисобий харакат тезлигини йўлнинг тоифасидан келиб чиқиб қўйидаги жадвалдан оламиз: Йўлнинг тоифааси Ҳисобий тезлик, км/соат асосийлари жойнинг мураккаб қисмларида рухсат этилганлари: паст-баланд тоғли I а 150 120 80 I б 120 100 60 II 120 100 60 III 100 80 50 IV 80 60 40 V 60 40 30 Автомобиль йўлларини транспорт-фойдаланиш сифатларини 4 туркумга ажратишимиз мумкин: - автомобиль ишига боғлиқ бўлган; - йўл қопламаси ва тўшамаси мустахкамлигига боғлиқ бўлган; - харакат хавфсизлигига боғлиқ бўлган; - харакат иқтисодийлигига боғлиқ бўлган. Автомобиль ишига боғлиқ бўлган транспорт-фойдаланиш сифатларига қўйидаги кўрсаткичлар мисол бўлади:

- харакат жадаллиги, харакат таркиби, харакат хажми, йўлнинг ўтказувчанлик ва ташувчанлик қобилияти, харакат тезлиги ва харакат вақти ва х.к. Йўл қопламаси ва тўшамаси мустахкамлигига боғлиқ бўлган транспорт-фойдаланиш кўрсаткичларига қўйидагилар мисол бўлади: - йўл тшамаси ва йўл пойи мустахкамлиги, қоплама равонлиги ва ғадир-будурлиги, қопламани ғилдирак билан тишлашиши, қопламани емирилишга бардошлиги, йўл тўшамаси ишлаш қобилияти ва х. Харакат хавфсизлигига боғлиқ транспорт-фойдаланиш кўрсаткичла- рига қўйидагилар мисол бўлади: - йўлнинг ишончлилиги, хизмат муддати, нисбий авариялик кўрсаткичи, авариялик ва хавфсизлик коэффиғиенлари ва кўриниш масофаси мисол бўлади. Харакатнинг иқтисодийлигига боғлиқ бўлган кўрсаткичлар қуйидагилардан иборат: - юк ташиш тан нархи (транспорт харажатлари-булар ёқилғи сарфи, ғилдирак емирилиши, мойлаш материаллари сарфи, эхтиёт қисмлар сарфи, автомобилнинг таъмирлаш муддати ва ҳ.: йўл харажатлари), автомобиль иш унумдорлиги, йўл-транспорт ходисасидан келадиган зарар.

1 – расм. Йўл ўқ чизиғининг планда ўтказилиши Автомобиль йўллари қўйидаги асосий элементлардан ташкил топади, яъни: - автомобиль йўлининг тарихи (режаси); - автомобиль йўлининг бўйлама кесими; - автомобиль йўлининг кўндаланг кесими. Йўлнинг жойдаги геометрик чизиғининг холати унинг трассаси деб аталади. Трасса тўсиқларни айланиб ўтишда, тепаликларга кўтарилишларда ва пастликликларга тушишида планда ва бўйлама профилда ўз йўналишини ўзгартиргани сабабли у фазовий чизиқ хисобланади Трассанинг горизонтал текисликка проек ц иясининг кичрайтирилган масштабдаги график тасвири трасса плани деб аталади. Бурилиш бурчаклари ҳисобига йўлнинг узайиши ривожланиш коэффи ц иенти ёки узайиш коэффи ц иенти билан тавсифланади, улар йўл ҳақиқий узунлигининг йўл бошланғич ва охирги пунктларини бирлаштирувчи, кейинчалик «ҳаво йўли» деб аталувчи тўғри чизиққа нисбатига тенг. хй ТР L L K  Горизонтал эгриларнинг қуйидаги геометрик элементлари бор (2-расм):  - бурчак, R - радиус, К- эгри чизиқ, Т - тангенс, Б - биссектриса. Эгри чизиқ элементлари ўзаро оддий тригонометрик муносабатлар билан боғланган бўлиб, уларни 2-расмдан олиш мумкин:

ЭО 180 πR K; 1 2 α sec R Б; 2 α Rtg T           Эгри чизиқларнинг узунлигини аниқлаш ва уларни жойларда режалаш қулай бўлиши учун махсус жадваллардан фойдаланилади. Чизма текислигида ёйиб кўрсатилган йўл ўқининг вертикал текисликдаги проекцияси йўлнинг бўйлама профили деб аталади. Бўйлама профил айрим йўл участкаларининг бўйлама нишаб билан ўлчанадиган тиклигини ва унинг қатнов қисмининг ер бетига нисбатан жойлашувини тавсифлайди. Бўйлама нишаблик автомобиль йўлларининг транспортбоплик сифатларини тавсифловчи муҳим кўрсаткичлардан бири ҳисобланади. Грунтни қирқиб олиш натижасида йўл сирти ер сиртига нисбатан паст бўлиб қолган жойлари ўймалар деб, йўлнинг ер сиртидан баландроқ сунъий тўкилган грунт устидан ўтадиган йўл бўлаклари эса кўтармалар деб аталади. Кўтармаларнинг баландлиги 1 м дан кам бўлганида йўл «нол» белгилардан (отметкалардан)* ўтади деб айтилади. Ўйма ва кўтармалар қуриш натижасида йўл белгилари ер сиртининг белгиларига мос тушмайди.

3 – расм. Бўйлама профилда йўлнинг жойлашиши I – йўл “ноль” белгиларда; II – кўтармада; III – ўймада Йўлнинг вертикал текислик билан кесилган кесимининг кичрайтирилган масштабдаги тасвири кўндаланг профил деб аталади Йўл сиртининг автомобиллар ҳаракатланадиган қисмидаги полосаси қатнов қисми (проезжая часть) дейилади. Қатнов қисми бўйлаб йўл ёқасида ва ажратиш полосаларида мустаҳкамлаш полосалари (четки полоса) ётқазилади, улар қоплама четининг мустаҳкамлигини оширади ва автомобиль ғилдираги қопламадан тасодифан чиқиб кетганида хавфсизликни таъминлайди.

4 – расм. Йўл кўндаланг профилининг элементлари: а - битта қатнов қисмли йўл; б - иккита қатнов қисмли ва ажратувчи поло-сали йўл; 1 - йўл пойи; 2 - йўл ёқаси; 3 - қатнов қисми; 4 - ён ариқчанинг ички қиялиги; 5 - кўтарма қирғоғи; 6 - қатнов қисмининг чети; 7 - қатнов қисми ўқи; 8 - йўл ўқи; 9 - четки полоса; 10 - ёнаки ариқчанинг ташқи ён-бағир қиялиги; 11 - кўтарманинг ёнбағир қиялиги; 12 - ажратиш полосаси. Қатнов қисмидан ён томонда йўл ёқаси жойлашган. Йўл ёқасидан автомобилларнинг вақтинча туриши ва таъмирлаш вақтида йўл-қурилиш материалларини сақлаш учун фойдаланилади. Йўлнинг қатнов қисмини грунт сиртидан керакли сатҳда жойлаштириш учун ён ариқчалари (кюветлари) бўлган йўл пойи (кўтарма ёки ўйма) қурилади, ариқчалар йўлни қуритиш ва ундаги сувларни оқизиб кетиш учун мўлжалланган.

АДАБИЁТЛАР 1. Қодирова А.Р., « Автомобил йўлларини лойихалаш » I ва II қисм. Тошкент 2001 й. 2. Горел ы шев Н.В. « Технология и организация строительства автомобильн ы х дорог » М. Транспорт 1992г. 3. Саидов З.Х, Амиров Т.Ж., Ғуломова Х.З., «Автомобиль йўллари: материаллар, қопламалар, сақлаш ва таъмирлаш» Тошкент 2010 й. 4. Цупиков С.Г., Дудин В.М., Тюремнов И.С., «Технология и организация строительства дорожных одежд» Ярославль 2009 й. 5. Васильев А.П. «Эксплуатация автомобильных дорог» I, II часть Москва Издательский центр «Академия» 2010 г. 6. .ШН Қ 2.05.02-07 «Автомобиль йўллари » Тошкент 2007 й. 7. ШНҚ 3.06.03-08 «Автомобиль йўллари » Тошкент 2008 й. 8. Ўзбекистон Республикасининг Автомобиль йўллари тўғрисидаги қонуни. 02.10.2007 й. N ЎРҚ – 117. 9. ГОСТ 9128-2009 С меси асфалътобетонн ы е дорож ные аэродромные и асфалътобетон . Технические условия. Москва Стандартинформ 2010 г.

Похожие

Автомобиль йўллари

Автомобиль йўллари тармоги.

Автомобиль йўлларини режаси.

Автомобиль йўлларидан фойдаланиш

Автомобиль йўлларини куриш асослари.