Avtomobil transportining asosiy ish ko‘rsatkichlari - Транспорт - Рефераты

Avtomobil transportining asosiy ish ko‘rsatkichlari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

55 KB

A vtomobil transportining asosiy ish ko‘rsatkichlari va undan foydalanish Reja. 1. Umumiy tushunchalar. 2. Avtomobillar saroyi va undan foydalanish. 3. Avtomobillar saroyi quvvati va tarkibi. 4. Marshrutlarda avtomobillarni ishlatish. 5. Yukli o‘rtacha qatnov masofasi, yuk tashish o‘rtacha masofasi, passajirlar almashuvi koeffitsiyenti va passajirlar o‘rtacha qatnov masofasi.

1. Umumiy tushunchalar. Transportda tashish jarayoni o‘zaro bogliq va ketma-ket bajariluvchi operatsiyalar (passajirlarning transport vositasiga chiqishga tayyorlanishi yoki yuklarni tashishga tayyorlash, ularning transport vositalariga chiqishi yoki ortish, belgilangan manzilga yetkazish, tushirish, yuklarni egalariga topshirish, transport vositasini navbatdagi tashishga keltirish) yigindisidan iborat bo‘lib, uni transport vositasi orqali bajariladi. Transport ishini rejalashtirish, hisobga olish va tahlil qilish uchun muayyan texnik-ekspluatatsion ko‘rsatkichlar tizimidan foydalaniladi. Ularga quyidagilar kiradi: transport vositasining marshrutdagi ish rejimi, harakat tezligi, yuk ko‘taruvchanlikdan yoki passajirlar sigimidan foydalanish koeffitsiyenti, ma’lum masofadagi yo‘ldan unumli (yoki ish bajarish uchun) foydalanish koeffitsiyenti, transport vositasiga chiqish-tushish yoki ortish-tushirish operatsiyasiga sarflangan vaqt va boshqalar. Transportda qo‘llaniladigan o‘lchov birliklari quyidagilardan iboratdir: a) transport jarayoniga sarflanuvchi vaqt, soat; b) kilometrlarda o‘lchanuvchi, transport vositasi bosib o‘tgan masofa, kilometr; v) passajirlar yoki tonnalarda o‘lchanuvchi, tashilgan passajirlar soni yoki yuk vazni. Tashish ishlari o‘lchovi tizimiga quyidagilar kiradi: 1) avtomobil saroyi (korxonasi)da foydalanilayotgan avtomobillar soni; 2) marshrutlardagi transport vositalrining ish ko‘rsatkichlari; 3) avtotransport vositalarining ish unumi ko‘rsatkichlari; 4) transport mahsulotining tannarxi ko‘rsatkichlari. 2. Avtomobillar saroyi va undan foydalanish . Avtotransport saroyi deyilganda uning ixtiyoridagi avtomobillar, tirkama va yarimtirkamalar tushuniladi. Ular o‘z navbatida turlari, markalari va transport

vositalari miqdori bilan xarakterlanib, tashish bilan bogliq ishlab chiqarish dasturini to‘liq bajarishga qaratilgandir. Transport vositalarining miqdoriy tavsifi barcha avtotransport saroylari uchun umumiy bo‘lib, quyidagi elementlardan iboratdir: Ah-hisobdagi yoki inventar kitobida hisobga turuvchi avtomobillar va tirkamalarni umumiy soni. Hisobdagi avtomobillar texnik holatiga ko‘ra ekspluatatsiya qilishga tayyor (Ae.t) va kun davomida ta’mirda yoki texnik xizmat ko‘rsatishda turuvchi avtomobillarga (At.t.) bo‘linadi, ya’ni Ah Ae.t.- At.t. Avtomobil transporti saroyining ishga tayyorgarlik darajasini aniqlash uchun, saroyning texnik jihatdan ishga tayyorgarlik koeffitsiyenti ( a t ) aniqlanishi lozim. к тбэ к тэ тАК АК АК АК АК ..    a (1) Avtomobillarning texnik jihatdan ishga tayyorgarlik koeffitsiyenti ulardan qanchalik intensiv (jadal) foydalanish, qabul etilgan TXK va ta’mirlash tizimi, korxonada ehtiyot qism va agregatlar, materiallar yetarli miqdorda borligi, ustaxona va TXK o‘tkaziladigan joylar holatiga ko‘p jihatdan bog‘liqdir. Avtomobillarni texnik jihatdan ishga yarog‘li qilib ishlatish ko‘p jihatdan ularni ishlatuvchi haydovchilar va TXK va tamirlovchi chilangarlar malakasiga ham bog‘liqdir. Avtomobillarning texnik jihatdan ishga tayyorgarlik koeffitsiyenti ularning texnik holatiga ko‘ra ishga yaroqliligini, ya’ni buzuq emasligini belgilovchi koeffitsiyentdir. Avtomobillardan foydalanishni rejalashtirishda va hisoblab borishda avtomobillar saroyidan foydalanish koeffitsiyenti ko‘rsatkichi qo‘llaniladi.

Bu koeffitsiyent ekspluatatsiyadagi avtomobil kunlar (AKe) yigindisining avtomobil-kalendar kunlar (AKk) yigindisiga nisbati sifatida aniqlanadi, ya’ni:к э ф АК АК  a (2) ATS laridagi avtomobillardan foydalanish koeffitsiyentiga yana xafta davomidagi ish kunlari (5, 6 yoki 7 kun) katta ta’sir ko‘rsatadi. 3. Avtomobillar saroyi quvvati va tarkibi. Avtomobillar saroyi quvvati tushunchasi faqatgina avtomobillar miqdori bilangina aniqlanib qolmay, balki bunda saroyda bor barcha tur va modelli avtomobillarning bir yo‘la umumiy yuk ko‘taruvchanligi yoki passajirlar sigdira olishi tushuniladi va uni quyidagi formula bilan aniqlanadi: , ... 2 2 1 1 нпк п н н н i q Ах q Ах q Ах q Ах Q        T(pass) (3) bunda Ax i -ma’lum model (marka)li avtomobillar soni; q ni - ma’lum modelli avtomobilning nominal yuk ko‘taruvchanligi yoki passajirlar sigdira olish xususiyati. Avtomobillar saroyi tarkibi deyilganda ularda bor avtomobillarning turlari va modellarining umumiy avtomobillar soniga nisbatan foiz hisobidagi ko‘rsatkichidir. 4. Marshrutlarda avtomobillarni ishlatish. Transport vositasining yuk ko‘taruvchanligi (passajirlar sigdirishi) va undan foydalanish. Muayyan kalendar davr ichidagi avtomobillarning o‘rtacha yuk ko‘taruvchanligi quyidagi formula orqali topiladi:

кi кнi уртК А К q Ах q      T(pass) (4) Passajirlar sigimi yoki yuk ko‘taruvchanlikdan foydalanish ko‘pincha bir xil bo‘lmaydi va ular ushbu ko‘rsatkichlardan foydalanish koeffitsiyenti bilan aniqlanadi. Ayni koeffitsiyent kuzov (salon) larning turi va o‘lchamlari, ularning sigdira olishi, yuk tashishda taralar shakli va turi, yuklarni kuzovga joylashtirish usullari, yuk oqimi, bir yo‘la jo‘natilishga tayyorlangan yuk hajmi, yo‘l va iqlim sharoitlari va tashishni tashkil etish usullariga bogliqdir. Yuk ko‘taruvchanlik (passajirlar sigdirish)dan foydalanishning statik koeffitsiyenti bu amalda tashilgan yuk (passajir) miqdorining avtomobilning nominal yuk ko‘taruvchanligi (passajirlar sigdira olishi)ga nisbatidir. 1 marta qatnov uchun н а ст q q   ( 5 ) bir necha qatnov (Z k )lar uchun uning o‘rtacha qiymati: к н а ст Z q q    ( 6 ) Har xil miqdordagi yuk va passajirlarni yuk ko‘taruvchanligi (passajirlar sigimi) har xil avtomobillarda turli masofalarga tashishda statik yuk ko‘taruvchanlik (passajirlar sigdira olishi) koeffitsiyentidan foydalanish yetarli bo‘lmaydi. Shuning uchun, unga qo‘shimcha ravishda amalda bajarilgan tkm (pass.km) transport ishining tashish jarayonida nominal yuk ko‘t a ruvchanlikdan to‘la foydalanilgandagi miqdorga nisbati bo‘lmish dinamik koeffitsiyentdan ham foydalaniladi. Bir avtomobil va bir necha yukli qatnov uchun ushbu koeffitsiyent юкн а кюкн а д L q Р Z l q Р      ( 7 )

ATS dagi barcha avtomobillar uchunюк н а д АL q Р     ( 8 ) Yuk tashish avtomobillaridan foydalanishda statik va dinamik yuk ko‘taruvchanlikdan foydalanish koeffitsiyentlari quyidagi ikki xususiy holda o‘zaro teng bo‘ladi: 1. Agar bir avtomobil har xil masofaga va amalda bir xil xajmdagi yuk tashisa, ya’ni q amalda = const. 2. Agar bir avtomobil har xil xajmdagi yukni, bir xil masofaga tashiganda, ya’ni 1 yuk = const. Bunday hollarda γ st dan foydalaniladi. Avtomobil bir necha yukli qatnovni har xil masofada amalga oshirib, har safar har xil hajmdagi yukni tashiganda γ d dan foydalaniladi. Yuk ko‘taruvchanlikdan foydalanish koeffitsiyenti yuqori darajada bo‘lishi uchun: tanlanayotgan transport vositasi turi tashishga mo‘ljallangan yuk hajmi va yuk oqimi tarkibiga mos bo‘lishi kerak; avtomobilning kuzovi tashiladigan yuk turi va xarakteriga mos bo‘lishi krak; ixtisoslashtirilgan avtomobillardan foydalanish (masalan, paxta xom ashyosi tashishda qop-qanorsiz tashishga mo‘ljallangan va bortlari orttirilgan paxta tashuvchi avtopoyezd); yuklarni iloji boricha zichlab joylash (masalan, xashak va xashaksimon yuklarni presslab zichlash va h.k.); mayda partiyali yuklarni oldindan yo‘nalishlariga qarab (ayniqsa shaharlararo tashishda) guruhlash lozim. Passajirlar sig‘imidan foydalanishning statik koeffitsiyenti reys davomida tashilgan passajirlar umumiy sonini avtobusning nominal sig‘imiga nisbati sifatida aniqlanadi. Passajirlar sig‘imidan foydalanishning dinamik koeffitsiyenti esa

amalda bajarilgan transport ishi (passajir oboroti)ning butun tashish masofasi davomida avtobus nominal sig‘imidan to‘la foydalanilgandagi transport ishiga nisbati sifatida aniqlanadi. Avtobuslar sig‘imidan foydalanishning statik koeffitsiyenti passajirlarning reys davomidagi almashuvini hisobga olmaganligi uchun, amalda bu ko‘rsatkichdan foydalanilmaydi. Avtobus saroyi ishini rejalashtirish va tahlil etishda γ d ishlatiladi. Transport vositasining qatnov masofasi va undan foydalanish. Transport vositasining qatnov masofasi deyilganda, uning km larda o‘lchanuvchi bosib o‘tgan yo‘li tushuniladi. Avtomobilning ish marshrutidagi harakati ortish- tushurish (passajirni transport vositasiga chiqish va tushish) joylari o‘rtasidagi ayrim qatnovlardan hamda avtomobilning ATS va ishlash marshruti orasida harakatidan iborat bo‘ladi. Nolinchi qatnov (I 0 ) deyilganda, ATSdan to birinchi yuk ortish joyigacha va yuk tashish ishi nixoyasida so‘ngi tushirilgan joydan ATSgacha qatnov masofasi tushuniladi. Ayni transport jarayoni bilan bog‘liq bo‘lmagan barcha qatnov masofalari nolinchi qatnovlar xisoblanadi. Bo‘sh qatnov (I bk ) deyilganda avtomobilning yukdan bo‘shatilgandan keyingi yuk ortish joyigacha qatnovi tushuniladi. Tashish transport jarayonining ajralmas qismini xisobga olib, marshrutdagi bo‘sh qatnovni shartli ravishda nazariy jihatdan unumli qatnov desa ham bo‘ladi. Bir guruh avtomobillar va avtomobillar saroyining transport jarayonini bajarish uchun umumiy qatnov masofasi quyidagiga teng bo‘ladi:

L um =L yuq +L bq +L 0, km. Transport vositasining qatnov masofalaridan foydalanish darajasini belgilovchi koeffitsiyent β unumli qatnov masofalarini umumiy masofaga nisbati sifatida aniqlanadi. Bir avtomobilning smena yoki bir sutka davomidagisi: 5. Yukli o‘rtacha qatnov masofasi, yuk tashish o‘rtacha masofasi, passajirlar almashuvi koeffitsiyenti va passajirlar o‘rtacha qatnov masofasi. Bir sutkali o‘rtacha qatnov masofasi transport vositalari va haydovchilarning qanchalik jadal (intensiv) ishlashiga bogliq bo‘lib, yonilgi sarfi, TXK chizmasi, rejadagi yoki hisobiy davr ichida transport ishi hajmida o‘z aksini topadi. O‘rtacha tashish masofasi 1 t yukning o‘rtacha qancha masofaga tashilganligini ko‘rsatadi va u tonna-kilometrli yuk oborotining tonnalarda o‘lchanuvchi tashilgan yuklar miqdori (Q) ga nisbati tarzida aniqlanadi:т ткм урт Q Р L  , km (9) Bir marta yukli qatnov uchun l yuk miqdori bilan l o‘rt o‘zaro tengdir, chunki юк а юка к к урт l q l q Q Р l .    (1 0 ) Harakat tezliklari . Transport vositasining ish unumi avtomobilning harakat tezligi bilan to‘gridan-to‘gri bogliqdir. Harakat tezligi esa, avvalambor, avtomobilning tortish-dinamik xususiyati va uning texnik holatiga bogliqdir.

Bundan tashqari, harakat tezligi yo‘l-iqlim sharoitlari, yo‘llarda harakatlanish jadalligi, haydovchilar malakasiga tezligi harakat xavfsizligi va ish halokatsizligini ta’minlashi lozim. Yo‘l sharoitlari ichida harakat tezligiga ko‘proq ta’sir etuvchi ko‘rsatkichlarga yo‘l harakat qismining kengligi, harakat jadalligi, yo‘l qoplamasi holati, ko‘rinish sharoiti, yo‘l egriligi radiusi, nishablik uzunligi ahamiyati, transport harakatini tartibga solishni takomillashtirish kabilar kiradi. Harakat jadal bo‘lgan yirik shaharlar va ular atrofidagi harakat tezligi, transport oqimlari umumiy tezligiga bogliq bo‘ladi. Avtomobillarda yuk tashishda transport vositalarining harakat tezligi va ekspluatatsion tezligi bir-biridan farq qiladi. Avtomobillarning eng katta tezligi tushunchasi ham mavjud. Texnik harakat tezligi (V t ) avtomobillar bosib o‘tgan yo‘llarning (L km ) shu yo‘llarni bosib o‘tishga sarflangan vaqt (Th)ga nisbati tarzida aniqlanadi: Yakka avtomobil uchun Vt=L|T h , km|soat; Avtomobillar saroyi uchun Vt=L um |AT h , km|soat; Texnik harakat tezligini hisoblashda yo‘l harakatini tartibga solish bilan bogliq juda qisqa vaqt yo‘lda to‘xtashlar (svetoforli yoki oddiy chorraha, temir yo‘l shaxobchalaridan o‘tish) va shu kabilar harakat vaqtiga qo‘shiladi.

Adabiyotlar 1. Xo‘jayev B.A. Avtomobillarda yuk va passajirlar tashish asoslari.T.:«O‘zbekiston», 2002. -240 b. 2. Xodjayev B.A. Avtomobilniye perevozki. T.: « O‘qituvchi », 1991. -400s. 3. Xodjayev B.A. Gruzoviye avtomobilniye perevozki. T.: « O‘qituvchi », 1984. 4. Xo‘jayev B.A. Avtomobil transporti iqtisodiyoti. T.: «O‘qituvchi», 1992. 5. Xodosh M.S. Gruzoviye avtomobilniye perevozki. M.:«Transport»,1986- 208s. 1. L. L. Afanasev, N. B. Ostrovskiy, S. M. Sukerberg “Yedinaya transportnaya sistema i avtomobiln i ye perevozki”. M. “Transport”, 1984 g. 2. E. Karimov “ Avtomobil larda yuk tashish va uni tashkil qilish” T.: Sharq, 2002 y . 3. A. I. Paliy, Z. V. Polovin shikova “ Avtomobilniye perevozki ” (zadachnik), M. “Transport” 1982 y. 4. N. Arifjanova, M. Yoqubov “Avtomobillarda yuk va passajirlar tashish asoslari” fanidan masalalar to‘plami, TAYI 2006 y.

Похожие

Passajirlar tashishni tashkil etishning asosiy elementlari

Ichki yonuv dvigatellarining ish jarayoni va asosiy

Avtomobil transportida menejment

Avtomobil va shahar yo’llaridagi ko’prik va quvurlar to’grisida asosiy tushiunchalar

Avtomobil sanoati va transporti