Тукув дастгохларида хаpaкат узатиш - Текстиль - Рефераты

Тукув дастгохларида хаpaкат узатиш

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

279 KB

Тўқув дастгоҳларида ҳа pa кат узатиш Режа: 1. Бурчак ва айланма тезлик ҳақида тушунча. 2. Станокларда ҳаракат узатиш турлари. 3. Фрикцион узатмалар 4. Шестерняли узатмалар 5. Эгилувчан элементли узатмалар 6. Ричаг, кулачок ва эксцентрикли механизмлар 7. Тормоз ва муфталар

2.1 Бурчак ва айланма тезлик ҳақида тушунча. Ҳаракатланувчи қаттиқ жисмнинг икки нуқтаси доимий қўзғ алмай қолса, унинг бундай ҳаракати қўзғалмас ўқ атрофидаги айланма ҳаракат дейилади. Машина ва станокларнинг кўп қисмлари айланма ҳаракатда бўлади, жумладан, тишли ғилдираклар, шкифлар, эксцентрик лар, валлар ва бошқалар. О 1 О 2 ўқ атрофида айланаётган жисмнинг А нуқтаси радиуси r га тенг айлана чизсин: О 1 А= r Жисмнинг бурчак тезлиги ў згармас (const  ) бўлганда текис айланиш юз беради. Бу рилиш бурчаги бу ҳолда қуйидаги формула билан аниқланади: t   Жисм ўз ўқи атрофида айланса, унинг нуқталари радиуси r нуқталардан айланиш ўқигача бўлган масофага тенг айлана бўйлаб силжийди, дейилади. t вақтда S = AA l йўлни ўтган А нуқтани кўриб чиқамиз. Айни ҳолда S йўлни бурилиш бурчаги билан айлана ради усининг кўпайтмаси сифатида аниқлаш мумкин, яъни  r S бўлади. Нуқта А айланани бир марта ўтса, r S 2 , n марта айланганда эса rn S 2  Бу ҳолда А нуқтанинг айланиш тезлигини қуйидагича аниқлаш мумкин: 30 60 2 rn rn l S v A A      t -вақт, секунд. Лекин 30 n   Бунда r r n v       30 Бу тезлик айланага уринма йўналган бўлади.

О 1 О 2 атрофида айланаётган жисмни кўриб чиқамиз (2.1-ра см). А нуқта r радиус билан айлана чизади:r=О 1А. Айланаётган А нуқта t вақт оралиғидан кейин А 1 вазиятни олади ва ОА ва О 1 А 1 тўғри чизиқлар орасида бурчак  ҳосил бў лади  жисмнинг бурилиш бурчаги деб аталади. Бурилиш бурчаги  жисмнинг маълум бир вазиятига мос келади ва радиан ҳисобида ўлчанади. Бурилиш бурчагининг ўзгариши бурчак тезлик билан аниқланади. Бурилиш бурча ги орттирмасининг шу орттирма содир бўл ган вақт t га нисбати айланаётган жисм нинг ўртача бурчак тезлиги  деб аталади t    рад/с Бурчак тезлиги  билан частота п ораси даги боғланишни қуйидагича аниқлаш мумкин. Айланаётган жисмнинг бир айла нишда бурилиш бурчаги 2  радианга тенг. 1 минутда п айланишда бурилиш бурчаги 2  n ни ташкил этади. Тегишлича, бурчак тезлик п айланишдаги бурилиш бурчагини 60 га бўлиш йўли билан аниқланади: 30 60 2 n n      Айланага уринма йўналган нуқтанинг тезлиги айланма тезлик  дейилади. Айланма тезлик радиусга пропорционал.

2.1-расм. Жисмнинг қўзғалмас ўқ атрофида айланиши 2.2. Станокларда ҳаракат узатиш турлари. Тўқув станоклари маълум иш бажарадиган механизм ва деталлардан ташкил топган. Дастгоҳ механизмларини ҳаракатлантириш учун дастгоҳларга двигателлар ўрнатилган. Двигателдан энергия механизмларга махсус қурилма (узатма) орқали узатилади. Двигателдан иш органларига ҳаракат узатувчи механизмларга узатма дейилади. Тўқув дастгоҳларида ишлатиладиган механизмлар конструкциясига қараб гуруҳларга: ричагли, кулачокли, шестерняли, винтли ва понали, врикцион, эгилувчан звеноли, гидравлик, пневматик, электрик механизмларга бўлинади. Ҳар бир тур узатма узатиш тезлиги ва узатиш сони билан характерланади. Тезлик 60 dn v   , бунда: d -етакчи ёки етакланувчи звенонинг диаметри, n -мос равишда вақт бирлигидаги айланиш частотаси Ҳар қайси узатиш механизмида икки асосий звено: етакчи ва етакланувчи звено бўлади. Кўп поғонали узатмаларда етакчи звено билан етакланувчи звено орасига оралиқ звено жойлаштирилади. Етакчи звено айланиш частотасининг етакланувчи звено айланиш частотасига нисбати ( n 1 : n 2 ) узатиш сони деб аталади.

2.3. Фрикцион узатмалар Фрикцион узатмалар фрикцион катоклар 1 (2.2-расм) ва улар тегишиб турган (контакт) жойида бир-бирига Q кучи би лан сиқилиши натижасида ҳосил бўладиган ишқаланиш кучидан фойдаланишга асосланган. Катокларни бир-бирига сиқиш учун зарур куч винтлар, пружиналар, юк оғирлиги ёки машина ва механизмларнинг ўз оғирлиги ҳисобига ҳосил бўлади. Фрикцион узатмаларнинг афзалликлари: оддий тузилган, равон, шовқинсиз ишлайди, узатиш сонини равон (поғонасиз) ўзгартириш йўли билан узатишни амалга ошириш мумкин; фрикцион катоклар бир-бирига нисбатан сирпанади, бу эса ҳаракатга келтирилаётган механизм деталларини синишдан сақлайди. Фрикцион узатмаларнинг камчиликлари: узатиладиган қувват катталиги чекланган, валлар ва валларнинг таянчларига катта, куч тушади, катоклар ўзаро сирпанишлари оқибатида узатиш сони ўзгариб туради; катоклар ортиқча ейилади, бунинг оқибатида узатма бир оз шовқин чиқариб ишлайди. Фойдали иш коэффициенти нисбатан кичик. Етакчи ва етакланувчи звенолар орасида сирпаниш бўлмаган ҳолда узатманинг узатиш сони қуйидагича аниқланади:1 2 1 2 D D n n i   2.2 -расм. Фрикцион узатма Аммо фрикцион узатма ишлаганда ҳамма вақт сирпаниш юз беради. Сирпаниш миқдори узатманинг конструкцияси, куч ва бошқа омилларга боғлиқ.

Етакланувчи вал бурчак тезлигининг поғонали ўзгаришини таъминлайдиган фрикцион узатмалар вариаторлар деб аталади. Тўқув дастгоҳида фрикцион узатма бош валга электр двигателдан ҳаракат узатувчи восита бўлиб ишлайди. 2.4. Шестерняли узатмалар Машинасозликда энг кўп тарқалган узатмалар шестерняли (тишли) узатмалардир. Уларнинг асосий афзалликлари: Ф.И.К. юқори, ихчам, ишончли ишлайди, ишлатиш оддий, узатиш сони ўзгармас, узатадиган қувватлар диапозони катта (киловаттнинг мингларча улушларидан то ўн мингларча киловаттгача). Шестерняли узатмаларнинг асосий камчиликларига уларни тайёрлашнинг нисбатан мураккаблиги (махсус жиҳозлар ва асбоблар зарурлиги) ва ноаниқ тайёрланганида катта тезликда шовқин чиқариб ишлаши киради. Етакчи ва етакланувчи валларнинг ўқлари орасидаги масофа катта бўлганида шестерняли узатмалар жуда бесўнақай бўлиб чиқади ва бундай ҳолларда улардан фойдаланиш самарасиз бўлади. Етакчи ва етакланувчи валлар геометрик ўқларининг бир-бирига нисбатан вазиятига қараб, тишли узатмалар қуйидаги хилларга бўлинади: -параллел ўқли валларда ишлатиладиган цилиндрик ғилдиракли узатмалар; валларнинг ўқлари фазода айқаш жойлашганда ишлатила диган винтсимон ва гипоид ғилдиракли ҳамда червякли узатмалар. Цилиндрик тишли ғилдираги бўлган узатмалар энг кўп тарқалган. Тишларнинг ясалишига қараб, тўғри, қия ва шеврон тишли ғилдираклар (шестернялар) бўлади. Цилиндрик тишли шестернялар ички ва ташқи илашишли бўлиши мумкин. Конуссимон ғилдираклар тўғри тишли, қия тишли ва эгри тишли қилиб тайёрланади. Конструкциясига қараб қуйидаги тишли узатмалар бўлади: очиқ узатмалар (корпусга жойланмаган; чанг ва ифлосликлар таъсиридаги узатмалар) ва ёпиқ узатмалар (махсус корпусга жойланган, танқаридан чанг киришдан ҳимояланган ва корпусдаги мой ваннасидан доимо мойланиб турадиган ёки тишларнинг илашган жойига тушган мой билан мойланиб турадиган узатмалар).

Тишли ғилдиракларни тайёрлашда талаб этилган аниқлик уларнинг айланма тезлигига жуда ҳам боғлиқ. Аниқлик етарлича бўлмаганида ва тезлик катта бўлганида тишли ғилдирак анча шовқин чиқариб ишлайди, тишларга эса қўшимча (дина мик) куч тушади. Шестерняли узатмаларнинг кинематикаси. 2.3-расмда цилин дрик тишли узатмаларнинг схемалари тасвирланган. Етакчи валга ўтқазилган шестернялардан бирининг тиши жуфт ғилдиракнинг ботирига киради. Айланаётган етакчи ғилдиракнинг ти ши етакланувчи ғилдиракни бирор бурчакка бурилишга мажбур қилади, шундан кейин тишларнинг иккинчи ва ҳоказо жуфтлари илашишга киради. Шундай қилиб, етакланувчи ғилдирак узлуксиз айланма ҳаракатга келтирилади. Узатманинг узатиш сони. Етакчи ва етакланувчи ғилдирак лар бир- биридан анча узоқ масофада жойлашган ҳолда ҳаракат фақат 2 тишли ғилдирак билан узатилганда улар жуда қўполлашиб кетади. Талаб этилган узатиш сонини параллел валларга ўтқазилган кўп сонли ғилдираклар ёрдамида узатган маъқул. Етакчи валга диаметри d 1 бўлган тишли ғилдирак, етакла нувчи валга диаметри d 4 бўлган ғилдирак ўтқазилган. Айнан ўшандай илашиш қадамлари бўлган d 2 ва d 3 диаметрли ғилдираклар оралиқ ғилдираклар деб аталади. Биринчи жуфтнинг узатиш сони 1 2 12 z z i  Иккинчи жуфтники 2 8 23 z z i  Учинчи жуфтники 3 4 34 z z i  Ҳар қайси узатиш сонларини кўпайтириб қуйидагини топамиз: 14 3 2 1 4 8 2 34 23 12 i z z z z z z i i i         Ҳосил қилинган натижа узатманинг умумий узатиш сони: 3 4 14 z z i  бўла ди:

Айтилганлардан шу нарса келиб чиқадики, оралиқ ғилдираклари бор тишли ғилдираклар кетма-кет қаторининг умумий узатиш сони ташкил этувчи узатмалар хусусий узатиш сонларининг кўпайтмасига тенг бўлар экан. Оралиқ ғилдираклар умумий узатиш сонини ўзгартирмайди, лекин етакланувчи валнинг айланиш йўналишига таъсир қилади: оралиқ ғилдираклар сони жуфт бўлганда етакчи ва етакла нувчи ғилдираклар қарама- қарши йўналишда, тоқ бўлганида эса бир хил йўналишда айланади. Қўпол ва оғир икки ғилдирак ўрнига берилган узатиш сони ни сақлаган ҳолда кичик тишли ғилдираклардан фойдаланилганда узатма енгиллашади, ихчамлашади ва етакланувчи ғил диракнинг айланиш йўналишини ўзгартиришга имкон беради. Бир жуфт тишли ғилдирак билан узатиш сони катта (одатда i max >10) бўлган узатма ясашниинг иложи йўқ. Катта уза тиш сонларини ҳосил қилиш учун кўп поғонали узатма деб юритиладиган узатмадан фойдаланилади. Узатманинг узатиш сони i 14 қуйидаги мулоҳазалар асосида аниқланади:1 2 12 z z i  3 4 23 z z i  5 6 34 z z i  2.3-расм. Червякли узатмалар: 1-червяк, 2-червяк ғилдираги Бу тенгликларни ўзаро кўпайтириб қуйидагини ҳосил қиламиз: 2

5 3 1 6 4 2 34 23 12 14 z z z z z z i i i i        Шундай қилиб, кўп поғонали узатманинг умумий узатиш сони узатмага кирадиган алоҳида тишли ғилдираклар жуфтлари узатиш сонларининг кўпайтмасига тенг. Червякли узатмалар. Ўқлари кесишадиган валлар орасида ҳаракат узатиш учун червякли узатмалар ишлатилади. Валга ўтқазилган (ёки вал билан яхлит ишланган) червяк (винт) бошқа валга ўтқазилган червяк ғилдирагини айлантиради. Червякли узатма тишли-винтли узатмалар деб аталадиган узатмалар жумласига киради, чунки уларда ҳам тишли, ҳам винтли узатмаларга хос белгилар бўлади. Червяк ҳам винт каби қадами Р ва йўли S (кўп киримли червяклар учун) билан характерланади: S=P*Z 1 , бунда; Z 1 - червякнинг киримлар сони, Червякли жуфтнинг узатиш сонини аниқлаймиз. Червяк айланганда илгариланма ҳаракатланадиган ғилдиракнинг чизиқли тезлиги:   2 1 1  S v бунда:  -червякнинг бурчак тезлиги; n 1 червякнинг айланиш частотаси. Червяк ғилдирагининг бошланғич айланасидаги чизиқли тезлиги: 60 2 2 2 2 2 2 n d d v     бунда: d 2 -червяк ғилдираги бошланғич айланасининг диаметри; 2  -ғилдиракнинг бурчак тезлиги, n 2 -ғилдиракнинг айланиш частотаси. Бу айнан бир хил тезлик, яьни v 1 = v 2 бўлгани учун 2 2 1 2 2 1 ,     d S n d Sn   Узатиш сони S d n n i 2 2 1   бўлади. Бу ифодага ғилдирак айланаси узунлигининг қиймати P z d 2 2  ва йўлининг қиймати p z S 1  ни қўйиб, қуйидагини ҳосил қиламиз: 1 2 1 2 2 1 z z pz p z n n i    бунда, z l — червякнинг киримлар сони; z 2 -ғилдирак тишларининг сони.

Червякли узатма машинасозликнинг турли соҳаларида кенг ишлатилади. Бунга сабаб бўлган асосий афзалликлари: 1) равон ва шовқинсиз ишлайди; 1) узатманинг габарит ўлчамлари анча кичик бўлишига қарамай катта узатиш сонлари ҳосил қилиш мумкинлиги киради. Червякли узатмаларнинг узатиш сонлари: i = 5  500. Куч узат- маларида фойдаланиладиган узатиш сонлари диапазони i =10  80 (баъзан, 120 гача); 3) Ихчам. Юқорида червякли узатманинг узатиш сони i = z 2 / z эканлиги кўрсатилган. Шундай қилиб, i=100 бўлган сонини бир киримли червяк ва тишлари сони Z 2 =100 булган ғилдирак билан ҳосил қилиш мумкин. Шу мисолдан кўриниб турибдики, узатиш сони катта червякли узатма шунга мо c тишли узатмалардан анча ихчам бўлади; 4) Ўз-ўзидан тормозланиш хоссаси бўлган узатма тайёрлаш имкони бор. Бу хосса шундан иборатки, ҳаракатни червякдан фақат червяк ғилдирагига узатиш мумкин, бу эса юк кўтариш қурилмаларида жуда муҳим, чунки ҳаракатлантириш двигатели тўхтатилганда тормозга ҳожат бўлмайди. Бу ҳолда юк червяк ғилдирагига маҳкамланган барабанга ўралган тросда осилганича туради. Червякли узатманинг камчиликларига қуйидагилар киради: 1. Ф.И.К. нисбатан кичик (0,5  0,85). Червякли узатмада Ф.И.К. одатда, тишли жуфтларникига қараганда кичик бўлади, бунга сабаб червяк ва ғилдиракнинг туташган профиллари куч таъсирида бир-бирига нисбатан силжиши туфайли катта и c роф- лар пайдо бўлишидир. Кўп киримли червяклари бор узатма- ларда червяклар жуда сифатли тайёрланганидагина  =0,95 бўлишига эришилади. 2. Ишқаланиш натижасида узатманинг кучли қизиши. Червякли узатмани совутиб туриш учун қовурғали деворчалари бўлган мой резервуарлари ишлатилади ва бошқа совитиш усул- ларидан фойдаланилади. 1. Тишли узатмалардагига қараганда анча кам қувват узатилади. Червякли узатмалар червякнинг киримлар сони билан (бир, икки, уч ва кўп киримли червяклар), червяк валининг жойлашиши (червяк ғилдирагига нисбатан юқорида, пастда ва ёнбошда жойлашиши) билан бир-биридан фарқ қилади. Машинасозликда, шу жумладан тўқимачиликда цилиндрик червякли узатмалар энг кўп ишлатилади.

2.5. Эгилувчан элементли узатмалар Тасмали узатмалар. Бир вал билан иккинчи вал орасидаги масофа анча катта бўлганида улар орасида айланма ҳаракатни шкив билан эгилувчан жи c мнинг ишқаланиш кучидан фойдаланиб, эгилувчан боғланиш ёрдамида узатиш мумкин. Тасмалар-(2.5-ра c м) эгилувчан боғланиш вазифасини бажаради. Тасманинг кўндаланг кесими шаклига қараб, ясси тасмали, понасимон тасмали ва доиравий тасмали узатмалар бўлади. Тасмали узатма шкивлар деб аталадиган икки ғилдирак: (етакчи ва етакланувчи) ва уларни қамраб олувчи берк (чексиз) тасмадан иборат бўлади. Айланаётган етакчи шкив ишқаланиш кучи туфайли етакланувчи шкивни айланишга мажбур этади. Шкивлар билан тасманинг тегишиб турган сиртларидаги: ишқаланиш кучи тасма тарангланганда ҳосил бўлади. 2.5 –Расм. тасмали узатма Ясси тасмалардан фойдаланилганда марказлараро масофа катта (15 мгача, баъзан, ундан ҳам ортиқ) бўлганида ҳам ҳаракатни узатиш мумкин. Ясси тасмалар чармдан, ип, жун, ипак ва синтетик толали тўқимадан яхлит тикилиб, резиналанади, понасимон тасмалар корд тўқима ва корд шнурлардан тайёрланади. Ясси тасмаларни елимлаб, тикиб ёки қистириб бириктириш мумкин. Ясси тасмали узатмаларнинг марказлараро масофаси доимий (ўзгармайдиган) ва ростланадиган (ўзгарувчан) бўлади. Биринчи ҳолда зарур тарангликни сақлаб туриш учун тасма чўзила борган сари уни вақти-вақти билан қайта тикилади (оддий узатма), ёки тасмани босиб турадиган қўшимча шкивлар қўйилади (тарангловчи роликли узатма).

Ясси тасмали узатмаларнинг афзалликлари: конструкцияси оддий ва арзон; равон, зарбларни юмшата олади (тасма элас тик бўлганлиги туфайли) ва тасодифий нагрузкаларда (тасма шатаксираб қолганида) ҳаракатлантирилаётган механизмларни синишдан сақлайди; етакчи ва етакланувчи валлар ўқлари орасидаги масофа анча катта бўлганда ҳам қувват узатишга имкон беради; шовқинсиз ишлайди (тишли узатмага қараганда); қaраб туриш ва хизмат кўрсатиш осон. Камчиликлари: узатиш сони ўзгарувчан; габаритлари анча катта; тасма чўзилиб қолади, бу эса марказлараро масофа ўзгармас бўлганида уни қайта тикиш ёки таранглаш мосламасидан фойдаланиш заруриятини туғдиради. Ясси тасмали узатмалар қуйидаги турларга бўлинади: очиқ-валлари параллел; айқаш-валлари параллел бўлмаган; ярим айқаш, бурчакли ва бошқалар. Узатиш сонини аниқлаш учун етакчи ва етакланувчи шкивларнинг айлана тезликларини билиш керак. Етакчи шкивнинг айлана тезлиги1 1 1 1 1 2/        D R Етакланувчи шкивнинг айлана тезлиги 2 2 2 2/    D Агар тасманинг шкивда сирпаниши ҳисобга олинмаса, яъни шкивнинг айлана тезлиги тахминан тасманинг чизиқли тезлигига тенг, деб фараз қилинса, 2 1    бўлади. Бинобарин, 1 2 2 1 2 1 /// DDnni    . Амалда тезликлар ўзаро тенг бўлмайди, чунки ҳамма вақт тасманинг шкивда эластик сирпаниши деб аталадиган сирпаниш мавжуд бўлади. Эластик сирпаниш сон жиҳатдан етакланувчи шкив тезлигининг нисбий камайиши билан ифодаланади: 12 12 12       бунда 12  -етакланувчи шкивнинг назарий бурчак тезлиги; 12  - етакланувчи шкивнинг ҳақиқий бурчак тезлиги. Сирпанишни ҳисобга олсак,

1 2 ) 1( v v    бунда:  -сирпаниш коэффициенти, (  =0,01-0,03) Бинобарин, 1 2 2 1 ) 1/( / D D i        Тасмали узатма куч билан ишлаганда албатта эластик сирпаниш юз беради. Уни узатма ўта кучланганда ҳосил бўладиган, шатаксираш деб аталадиган зарарли сирпаниш билан чалкаштириб бўлмайди. Понасимон тасмали узатма. Понасимон тасмали узатманинг ясси тасмали узатмаларга қараганда қуйидаги афзалликлари бор: -анча катта (7 ва 10 гача) узатиш нисбатлари ҳосил қилиш мумкин; -марказлараро масофа кичик бўлганда ишлатиш мумкин; -ҳар қандай вазиятда (ҳатто валлар вертикал жойлашганда ҳам) узатма ишончли ишлайди; -таранглаш роликларидан фойдаланмай туриб, битта узатма билан бир неча етакланувчи вални айлантириш мумкин; -етакланувчи вал бурчак тезлигини поғонали ростлаш мум кин; -тасмалар қистириб бириктирилмаганлиги учун анча равон ишлайди; -узатма ихчам бўлганлигидан уни тўсиш бирмунча осон; -битта тасма узилганда ҳам узатма ишлайверади, чунки понасимон тасмалар анча катта кучланишга йўл қўяди, шунинг учун қолган тасмалар зарур қувватни узата олади. Ҳозирги вақтда понасимон тасмали узатма тишли ғилдиракдан кейин энг кўп тарқалган узатмадир. Понасимон тасмали узатманинг ҳар қайси тасмаси берк тасмадан иборат. Тасмани шкивга кийдириш ва шкивдан чиқариш таранглигини ростлаш қулай бўлиши учун шкивлардан бири вал ўқига перпендикуляр силжий оладиган қилиб ўрнатилади. Тўғри ўрнатилган тасма шкив новининг ён ёқларига жипс тегиб туриши, четидан чиқиб ва нов тубига тегиб турмаслиги ке рак. Тасмали узатманинг узатиш сони: 2 1 2 1 n n i    билан аниқланади.

2.7-ра c м. Занжирли узатма. Занжирли узатмалар. Занжирли узатма оралиқ звеноли (эгилувчан боғланишли) узатмалар қаторига киради. Занжирли узатма (2.7-расм) иккита (ёки ундан ортиқ) юлдузчани (тиши махсус профилли ғилдиракни) қамраб олувчи берк (чексиз) занжир ёрдамида амалга оширилади. У фақат параллел валлар орасида ҳаракат узатиш учун хизмат қилади. Тасмали узатмадан фарқли равишда занжирли узатма тишли узатма сингари сирпанишсиз ишлайди. Занжирли узатманинг асосий афзалликлари: ихчам, тасмали узатмалардагига қараганда валларга кам нагрузка тушади, ҳаракатни анча узоқ (5—8 м) масофага узатиш имкони бор. Битта занжир билан бир нечта валга ҳаракат узатиш мумкин, узатманинг Ф.И.К. нисбатан катта (0,98 гача). Камчиликлари: -шарнирлар ейилиши туфайли занжирнинг қадами катталашади (занжир чўзилади), бу эса таранглаш қурилмалари ишлатишни талаб қилади; унга қараб туриш (мойлаш, ростлаш, валларнинг қийшайишини бартараф қилиш) анча мураккаб; шовқин чиқариб ишлайди. Машинасозликда, шу жумладан тўқимачиликда ишлатиладиган занжирлар бажарадиган ишининг характерига қараб, уч асосий гуруҳга бўлинади: ҳаракатлантирувчи, юк кўтарувчи ва тортувчи занжирлар. Ҳар қайси гуруҳ ўз навбатида кон структив белгиларига қараб турли турларга бўлинади. Қуйида фақат ҳаракатлантирувчи занжирлар кўриб чиқилади; улардан роликли, втулкали ва тишли (шовқин чиқармайдиган) занжир лар энг кўп тарқалган. Роликли занжирлар икки қатор-ички ва ташқи пластиналардан иборат. Ташқи пластиналарга ўқлар ясалган бўлиб, улар ички пластиналарга прессланган втулкаларда ўтқазилган. Втулкага иш роликлари ўтқазилган z 2z 1n 1 n 2

бўлиб, ишлаш жараёнида юлдузча тишларида юмалайди. Втулкали занжирлар ҳам шунга ўхшаш конструкцияли, аммо роликсиз бўлади. Втулкали ва роликли занжирлар бир қаторли ва кўп қаторли бўлади. Уларнинг чегаравий тезлиги секунд м v / 15 Тишли занжирларда юлдузчалар тишларининг профилига мос келадиган махсус профилли пластиналар бўлади. 2.6. Ричаг, кулачок ва эксцентрикли механизмлар Тўқув дастгоҳларида илгариланма-қайтма ва тебранма ҳаракат олиш учун ричаг, кулачок ва эксцентрикли механизмлардан кенг фойдаланилади. Ричагли механизмлар ҳозирги замон ма шина ва механизмларида стерженли механизмлар деб ҳам айтилади. Тўқув дастгоҳи бош валининг айланма ҳаракатини батаннинг тебранма ҳаракатига айлантириш учун тўрт зв еноли (стерженли) механизм ишлатилади. Бу механизм таркибида битта кривошип, битта шатун бўлгани учун у кривошип-шатунли механизм деб аталади. Кулачокли механизм асосан 4 звенодан: қўзғалмас звено, қўзғалмас ўқ атрофида айланувчи кула чок, ролик ва тўғри чизиқ ёки ёй бўйлаб ҳаракат қилувчи штанга (турткич)дан иборат. Одатда, кулачокли механизмда штанга ўрнатилган ролик кулачок профили билан штанга орасидаги ишқаланишни камайтириш учун ишлатилади. Кулачокли механизм лар таркибига кирувчи штангалар кулачок профилига доимо тегиб туриши учун штанга махсус пружи на ёрдамида профилга сиқиб қўйилади; бундай бириктириш усули куч билан бириктириш деб аталади. Механизмнинг куч билан бириктирилган звенолари, кўпинча, бириктирувчи куч ўзгариб турганидан бирикма унча пухта бўлмайди. Бун - дай механизмлар замонавий тўқув дастгоҳида тўқима ҳосил қилувчи ва батан механизмларида кенг қўлланилади. Кулачок профили айлана бўлса, эксцентрик деб аталади. Кулачок ва эксцентриклар юқори сифатли пўлатдан тайёрланади. Кулачок профилини тайёрлаш мураккаблиги кулачокли механизмларнинг камчилиги ҳисобланади.

2.8-расм. Кулачокли механизм 2.7. Тормоз ва муфталар Тўқув станокларида тормозлар кенг қўлланилади. Уларнинг асосий вазифаси станок бош валини тез ва маълум ҳолатда тўхтатишдан иборат. Тормозлар тўқув станогида ўрнатиладиган узатувчи ва тарангловчи механизмларда ҳам ишлатилади. Тўқув станокларида асосан автомобилларга ўрнатиладиган колодкали ёки пўлат лентали тормозлар қўлланилади, айрим ҳолларда қаршилик кучини кўпайтириш мақсадида мураккаб тормозлар ҳам ишлатилиши мумкин. Муфталар асосан валлар, трубалар, стерженлар ва бошқа деталларни бириктириш учун ишлатилади. Баъзи ҳолларда узатилаётган ҳаракат миқдорини чеклаш учун машиналарнинг узатмаларига муфталар ўрнатилади, бундай муфталар сақлаш муфталари деб аталади. Баъзи муфталар валларни бир-бирига бириктирибгина қолмай, ҳаракатни ҳам ростлайди. Валларни бириктириш усулига кўра муфталарни қуйидаги турларга бўлиш мумкин: 1. Бир валнинг иккинчи валга нисбатан ўқ бўйлаб ва радиал йўналишда силжишига йўл қўймайдиган қўзғалмас муфталар. 2. Муфталардаги оралиқ деталларнинг эластик деформация-ланиши ҳисобига радиал ва ўқ бўйлаб нисбий силжишига имкон берадиган қўзғалувчан муфталар.

3. Ишга тушириш пайтида ёки муфта узатаётган ҳаракат кучи ошиб кетганида ишқаланувчи туташ сиртларнинг нисбий бурилишига имкон берадиган фрикцион муфталар. Иш режими бўйича ҳам муфталар ҳар-хил бўлиши мумкин.

Похожие

Тукув дастгохи юритмаси

Тукув дастгохи турлари. Кулачокли хомуза хосил килиш механизми. Шода кўтариш кареткалари

Жаккард машиналари. Аркок ипини хомузага ташлаш. Аркок ипини хомузага мокисиз усулда ташлаш

Тўқув станокларининг турлари

Аркок ипини хомузага аралаш усулда ташлаш аркок ипини тўкима четига жипслаштириш