Терининг физикавий хоссалари - Текстиль - Рефераты

Терининг физикавий хоссалари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

377 KB

Терининг физикавий хоссалари Режа: 1. Масса 2. Майдон. 3. Қалинлик. 4. Жундорлик. 5. Зичлик. 6. Уз и лишдаги мустаҳкамлик чегараси.

Масса Тери хом-ашёсининг кўпгина турлари мол етказиб берувчилардан массаси бўйича қабул қилиниб тери ишлаб чиқарувчи корхоналарга топширилади. Ҳар хил турдаги янги шилиб олинган териларнинг массаси ГОСТ 1134-73 “Тери хом ашёси” давлат стандартида белгиланган. Янги шилинган тери массаси деб, ҳайвон танасидан шилиниб, тўлиқ совутилган тери массасига айтилади. Бу масса тери хом-ашёси ва тери ишлаб ишлаб чиқаришнинг ҳамма техник-иқтисодий ҳисоблашларида дастлабки масса бўлиб ҳисобланади. Тери массаси ҳайвоннинг тури,зоти,жинси,ёши шунингдек қалинлиги, зичлиги ва жундорлиги,консерваланган териларда намлик,туз миқдори ва ҳар хил оғирлаштирувчилар борлигига боғлиқ бўлади. Одатда семиз ҳайвонлардан шилинган тери, ориқ ҳайвонлар терисига нисбатан анча катта массага эга.Баъзи ҳолларда ҳар хил зотдаги ҳайвонлар терисининг массаси орасидаги фарқ, нафақат уларнинг майдонига, балки қалинлиги ва зичлигига ҳам боғлиқ бўлади. Масалан ,катта қалинлиги билан ажралиб турувчи гўштдор молларнинг янги шилинган териси ҳайвон массасининг тахминан 8% ини , териси нисбатан юпқароқ бўлган сутдор ҳайвонларнинг массаси эса 6,5-7% ни ташкил этади. Тери массасига жун қопламининг узунлиги ва қалинлиги катта таъсир кўрсатади. Бир хил зотдаги ҳайвонлардан,лекин йилнинг ҳар хил мавсумларида шилинган терилар массаси бир хил бўлмайди. Қишда сўйилган ҳайвонлар терисининг жун қоплами қалинроқ ва узунроқ бўлиб, ўз навбатида катта массага эга бўлади. Шунингдек терида ёғ тўпланиши ҳам сўйиш вақтига боғлиқ бўлиб,тери массасига таъсир этади.Бошқа тенг шартлар вақтида эркак ҳайвонлар териси одатда урғочилари терисига нисбатан катта массага эга. Ёшнинг ошиб бориши билан терининг майдони ва қалинлиги ортиб боради,бу эса массанинг ошишига олиб келади. Терилар массаси консервалаш усули ва даражасига боғлиқ бўлади. Ҳар қандай консервалаш усули авваламбор теридаги намлик миқдорининг

камайиши билан боғлиқ.Шунинг учун консерваланган терилар массаси доимо янги шилинган тери массасидан кам бўлади.Тери хом ашёси стандартида масса бўйича қабул қилинадиган, ҳар хил усуллар билан консерваланган катта шохли моллар ва от терилари массасининг нисбати белгиланган. Ҳар хил усулар билан консерваланган терилар массасининг нисбати,% Янги шилинган тери 100 Музлатилган тери 95 Ёйиб тузланган тери 87 Тузлиқда тузланган тери 83 Тузлаб қуритилган тери 50 Тузламасдан қуритилган тери 40 Аммо бу нисбатлар консервалаш ёки қуритиш даражасига қараб ўзгариши мумкин.Қуюқ туз эритмасида консерваланган тери хом ашёсини узоқ муддат сақлашда ,тери таркибидаги намлик аста-секин буғланади,бунинг оқибатида тери массаси камаяди. Айниқса тахловларнинг чеккаси ва юзида жойлашган терилар кўпроқ қурийди. Тузлаб қуритилган ва тузламасдан қуритилган терилар таркибидаги намлик миқдори даражасига атроф-муҳитнинг ҳарорати ва нисбий намлиги таъсир кўрсатади. Юқорида келтирилган нисбатлардан фойдаланиб, ҳар қандай усулда консерваланган тери массасини доим аниқлаш мумкин. Масалан, агар катта шохли молнинг янги шилинган териси 20кг бўлса, тузлиқда тузлангандан кейинги массаси: 20кг - 100% Х – 83%, х = (20 * 83) / 100 = 16,6кг Тузлиқда консерваланган тери массаси бўйича, бошқа усуллар билан консерваланган тери массасини ҳам аниқлаш мумкин. Масалан, агар тузлиқда консерваланган тери массаси 16,6кг бўлса, тузламасдан қуритилган тери массаси:

Х = (16,6*40) / 83 = 8кг Терида оғирлаштирувчилар ва меъёридан ортиқ намликнинг борлиги тери массасининг ортишига олиб келади. Тери массасини аниқлаш оғирлаштирувчиларга 0.1кг абсолют хатоликгача чегирма ҳисобидан амалга оширилади. Усол - янги шилинган терини нам ҳолида тузлаш оқибатида тери массасининг камайиши ҳисобланиб, бунда намлик билан бир қаторда тери тўқимасига сингишга улгурмаган бир қисм натрий хлор эритмаси ҳам йуқотилади. Давлат стандартига мувофиқ нам ҳолида тузлаб консерваланган терилар учун усол органолептик ёки аналитик усулда аниқланади. Аналитик усул бўйича усол тери таркибидаги намлик лаборатория шароитида аниқланиб, 1-жадвалга мувофиқ ҳисоблаб топилади. 1 -жадвал Катта шохли мол териларининг усол кўрсаткичлари Намлик миқдори, % УСОЛ , % Нам ҳолида ёйиб тузланган тери Намокобда т уз ланган т ери 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 23,8 22,0 20,2 18,4 16,6 14,8 13,0 13,0 11,8 10,6 9,4 8,2 27,8 26,0 24,2 22,4 20,6 18,8 17,0 17,0 17 15,2 13.4 11,6

52 7,0 9,8 Аммо ҳамма вақт ҳам усолни юқоридаги тартибда аниқлаш хом ашё массасининг ўзгаришини тўғри акс эттирмайди. Нам ҳамда тузланган хом ашёнинг усолини аниқроқ топиш учун намлик билан биргаликда натрий хлориднинг миқдорини ҳам ҳисобга олиш мақсадга мувофиқдир. Бундай ҳолатда усол қуйидаги формула бўйича аниқланади. S     100 100 100 1 2 1             a W b W Бунда S - терининг усоли, % W 1 - янги шилинган теридаги намлик миқдори,% W 2 - консерваланган терининг намлик миқдори, % a - теридаги ош тузи миқдори, % b - янги шилинган теридан тузлиқ (намакоб) билан ювиладиган моддалар миқдори, %. Агар янги шилинган теридаги намлик ва тузлиқ билан ювиладиган моддалар миқдорини доимий катталиклар деб қабул қилсак, яъни катта шохли моллар учун 68 ва 2 бўлса , тери усоли қ уйидагича аниқланади.   100 100 30 1 2         a W C Партиядаги бир қисм танлаб олинган терилар усолини аниқлаш учун, дастлаб терилар кўриб чиқилади ва у сол даражаси бўйича уларнинг бир хиллиги белгиланади. Агар терилар ичида ҳар хил даражали усол борлиги аниқланса, ҳамма терилар 2-3 бир хилли гуруҳларга ажратилади. Сўнгра ҳар бир гуруҳ учун алоҳида усол, % аниқланади ва гуруҳдаги терилар сонига мувофиқ ўртача усол кўрсатгичи ҳисобланади. Ушбу усол фоизи тахлил этилаётган партия учун қўлланилади. Мисол. Ёйиб тузлаб консерваланган 100 дона катта шохли мол териларидан иборат 2000 кг массали партия келтирилди. Партиянинг

массасини аниқлаш учун 20% тери, яъни 20 та тери танлаб олинади. Танлаб олинган терилар туз ва о ғ ирлаштирувчилардан тозаланганидан сўнг ўлчанади. 20 дона терининг массаси 400 кг ни ташкил этди. Усол даражаси бўйича 20 дона терини иккита гуруҳга: 5 та қуриган усол ва 15 та меъёрида усолга ажратилади. Қ уриган терилар усоли 17%, меъёрида терилар усоли - 13% ни ташкил этиши аниқланади. Бунда танланган териларнинг ўртача усоли:%0, 14 20 280 20 5 17 15 13      Оғирлаштирувчилари бартараф этилган 20 та танланган териларнинг 400 кг га тенг массасини, стандарт усол бўйича массага келтирамиз: кг6, 404 86 87 400   Ушбу массани 20 дона танлаб олинган териларнинг ёрлиғида кўрсатилган массаларини қўшиш йўли билан олинган массага таққослаймиз. Агар 20 дона терининг ёрлиқда кўрсатилган массаси, 420 кг ни ташкил этса, унда фарқ қуйидагича аниқланади:   %6,3 420 100 4, 15 420 100 6, 404 420      Ўрнатилган чегирма бутун партияга тарқатилади. Майдон. Терининг майдони унинг товар қ ийматини ани қ лашда муҳим кўрсатгич ҳисобланади. Бир ва худди ўша тур терилари бўлиб, аммо катта майдонга эга бўлган терилар кичик майдонли териларга нисбатан қимматли ҳисобланади. Чунки улардан кўпроқ тайёр буюмлар олиш мумкин. Бундан ташқари катта шохли моллар териларидан олинган терилар пойабзал

корхоналарида бичиш учун қулай, чунончи улардан камроқ чиқинди ҳосил бўлади. Шунинг учун тери хом ашёсини тайёрлашда бир қатор териларни баҳолаш унинг майдонига бевосита боғлиқ. Ҳозирги вақтда аҳоли ва тайёрлов ташкилотларидан қўй, эчки ва чўчқа терилари майдони бўйича қабул қилинади. Терининг майдони авваламбор ҳайвоннинг турига боғлиқ, чунки ҳар бир тур ўзига хос маълум максимал ўлчамларга эга бўлади. Ҳар хил ҳайвонлар териларининг майдони, дм 2 Катта шохли мол 200-500 Қўйлар 50-100 Отлар 200-400 эчкилар чўчқалар 40-100 50-200 Терилар майдонига шунингдек ҳайвонларнинг зоти ҳам таъсир қилади. Одатда эркак уй ҳайвонлари урғочиларига нисбатан йирикроқ бўлади, уларнинг териси ҳам каттароқ ўлчамга эга. Терилар майдони янада кўпроқ ҳайвонларнинг ёшига боғлиқ. Ёш чорва молларининг териси, вояга етган молларнинг шилиб олинган терисига нисбатан бир неча марта кичик. Масалан, бузоқлар териси 50-150 дм 2 бўлса, сигирлар териси 400 дм 2 гача бўлади. Терилар майдони шунингдек консервалаш усулига ҳам боғлиқ бўлади. Консерваланган терилар қоидага биноан, янги шилинган териларга нисбатан кичик майдонга эга, аммо баъзида бу ўзгаришлар шунчалик аҳамиятсиз бўлгани учун , улар амалда эътиборга олинмайди (10-жадвал). Қўй ва эчки териларининг майдони бўйиннинг юқориги чеккаси билан думининг асосини бирлаштирувчи АБ чизиқ бўйлаб ўлчанган тери узунлигини; (1- расм), думбали қўйларда – А нуқтасидан орқа оёқларнинг пастки чуқурчаларини бирлаштирувчи ДЕ ( 2 -расм) чизиғида ётган Б нуқтасигача бўлган тери узунлигини, унинг энига яъни олдинги

оёқлар чуқурчаларидан 3-4 см қуйида ўтказилган ВГ бўйлаб ўлчанган тери энига кўпайтириш йўли билан аниқланади. 2 -жадвал Ҳ ар хил усулда консерваланган терилар майдонининг янги шилинган терилар майдонига нисбати, % Консервалаш тури Хом –ашё тури Қўй ва эчки терилари Чўчқа терилари Янги шилинган тери 100 100 Музлатилган тери 100 97 Ёйиб тузланган тери 100 95 Тузлиқда тузланган тери - 90 Тузлаб қуритилган тери 94 88 Тузламасдан қуритилган тери 90 - Чўчқа териларининг майдони терининг узунлигини энига кўпайтириб, дециметр квадратларда ўлчанади. Терининг узунлиги бўйиннинг юқориги чеккасида ётган А нуқтадан ( 3 -расм) орқа оёқларнинг пастки чуқурчаларига тегиб ўтадиган уринма – ЖЕ чизиғида жойлашган Б нуқтагача, эни эса олдинги оёқларни пастки чуқурчаларидан 8-10см қуйида ўтказилган ВГ чизиқ бўйича ўлчанади. Крупонларнинг майдони юқориги чеккасидан пастки чеккасигача умуртқа поғонаси бўйлаб ўлчанган крупон узунлигини, крупоннинг энига, яъни крупон узунлигининг ўртасидан ўтказилган чизиқ ўлчамига кўпайтириб аниқланади. Териларнинг узунлиги ва энини ўчашда 0.5 дм дан кам масофа эътиборга олинмайди. Териларни эни ва узунасига чўзмасдан, текисланган кўринишда ўлчаш лозим. Музлатилган ёки ёймасдан юмалоқлаб қуритилган

ёки кўп миқдорда бурмалари бўлган чўчқа, қўй ва эчки териларининг майдони 1 дм 2 нинг массаси асосида аниқланади. 1 -расм.Эчки ва қўй (думбали 2 - расм. Думбали қўй терилари қўйлардан ташқари) терилари майдонини ўлчаш тасвири. майдонини ўлчаш тасвири. 3 -расм. Чўчқа териларининг 4 - расм. Дециметражли планшепт майдонини ўлчаш тасвири. Ромларда тортиб қуритилган қўй ва эчки териларининг майдонидан 10% чегириб қабул қилинади. Тери контури бўйлаб тортилган жойларда бўртиқларнинг ҳосил бўлиши тери чўзилганлигининг белгилари ҳисобланади. Тери майдони метр,чизғич ёки дециметражли планшет ёрдамида ўлчанади

(5- расм). Ҳозирги вақтда охиргиси тери хом ашёси корхоналарида кўпроқ тарқалган. Хом ашё 1 дм. кв.нинг массаси, (г) Музлатилган қўй териси: Жунли Ярим жунли Гўлак 40 37 34 Музлатилган эчки териси Музлатилган чўчқа териси Тузламасдан қуритилган қўй териси: Жунли Ярим жунли Гўлак Тузлаб қуритилган чўчқа териси Музлатилган чўчқа териси 37 58 20 18 26 36 58 Тери майдонини ўлчаш учун ишлатиладиган дециметражли планшет сирти текис ва силлиқ тўғрибурчакдан ташкил топган. Планшет ҳар бири бир дециметр квадрат майдонга эга бўлган 120 та квадратга бўлинган. Терининг узунлиги ва энини 0,5дм абсолют хатолик билан ўлчаш учун планшетнинг пасти ва ўнг томонида эни 0,5дм бўлган иккита узунчоқ чизиғи бор . Дециметражли тўр қуйидагича тузилган: Қуйи қатордаги квадратлар ўнгдан чапга 1дан 10гача рақамлар билан,чеккадаги ўнг қаторнинг квадратлари пастдан юқорига 1дан 12гача рақамлар билан белгиланган. Қолган квадратларда горизонтал қаторнинг рақамларига мувофиқ келувчи вертикал қатор рақамлари кўпайтмаси қаторнинг кесишган нуқтасида қайд этилган, бунда рақамлар албатта квадратнинг ўртасида ёзилиши лозим. Бу рақамлар майдоннинг дециметр квадратини белгилайди. Қўй ва эчки териларининг майдонини планшетда ўлчаш учун ,мездрасини юқорига,чўчқа териларини эса –қилини юқорига қаратиб шундай жойлаштириш зарурки,бунда терининг пастки ва ўнг томонларида жойлашган терининг узунлиги ва энини аниқловчи стандарт нуқталар

планшетнинг пастки ўнг чеккасига мос келсин.Терининг майдони ГОСТ 1134-73 давлат стандартида белгиланган, тери эни ва узунлигининг юқори ва чап стандарт нуқталаридан ўтказилган чизиқларнинг кесишган квадратида юқоридагига ўхшаш планшет қўлланилади, фақат планшет 270 та квадратга бўлинган. Амалда қўлланаётган терилар майдонини ўлчаш тизими, тери шаклининг мураккаблиги нуқтаи назаридан бир мунча такомиллашмаган бўлсада, аммо тери хом ашёси саноатини ривожланишининг ҳозирги босқичида етарли даражада қўллаш мумкин. Терилар майдонини ўлчашда электрон ёки бошқа машиналардан фойдаланиш баъзи бир технологик ва ташкилий қийинчиликларга дуч келсада, майдонни аниқлаш усулларини такомиллаштириш борасида иш олиб бориш давом этаяпти. Қалинлик. Тери қалинлиги ундан қандай маҳсулот ишлаб чиқаришни белгиловчи кўрсатгичлардан бири ҳисобланади.Тери қалинлиги ниҳоятда ҳар хил бўлиб, ҳайвоннинг тури ва терининг топографик қисмларига боғлиқ бўлади (3- жадвал). Тери қалинлиги нафақат ҳайвоннинг турига, балки унинг жинси ва ёшига қараб ҳам ўзгаради. Одатда эркак молларнинг териси, урғочиларига нисбатан сезиларли даражада қалин бўлади. Ҳайвон ёши улғайган сари терисининг қалинлиги ортади. Шунингдек кўпгина ҳайвонларда, ҳар хил миқдорда ёғ тўпланишига олиб келадиган тери қалинлигини мавсумий фарқлари кузатилади. Ҳар хил топографик қисмларда тери қалинлиги ҳар хил бўлади. Терининг ҳаммадан кўра қалинроқ қисми сағриси, юпқароқ қисми –этак ҳисобланади. Истисно фақат буқа териларига тегишли. Уларнинг энг қалин қисми ёқа ва пешона териси ҳисобланади. Бундан ташқари ҳайвонларни сақлаш ва боқиш шароитлари тери қалинлигига таъсир этувчи омиллардан ҳисобланади. Тери қалинлигига

ҳайвоннинг зоти ҳам муҳим таъсир кўрсатади. Масалан, гўшдор ҳайвонлар териси, сутдор ҳайвонлар терисига нисбатан кўпроқ қалинлиги билан ажралиб туради. 3 -жадвал Терининг сағрисида ўртача қ алинлик,мм Хом ашё тури Ўртача қалинлик, мм Хом ашё тури Ўртача қалинлик, мм Қўй териси Эчки териси Упука Бузоқ териси Ярим тери Сигир териси: Енгил Ўрта Оғир 1.5- 2 1.2-2.2 1.5-2 1.8-2.2 3 атрофида 3-3.3 3.7-4.2 4.5-4.8 Ҳўкиз териси: Енгил Оғир Буқа Той териси От терилари: енгил оғир Чўчқа терилари: майда ўрта йирик 3.9-4.3 4.6-5 5 атрофида 2,2 -//- 3-3,5 -//- 4 -//- 1-2 1.5-2.5 3.-3.5 Тери қалинлиги консервалаш усули ва уни сақлаш шароитларига қараб ўзгаради. Тери қалинлиги ҳўл тузлаб консерваланган сўнг, амалда ўзгармайди, аммо тузлаб қуритиб ва тузламасдан қуритиб консервалангандан сўнг эса тери қалинлиги ҳийла камаяди. Тери хом ашёси корхоналарида ҳўл тузлаб консерваланган, пойабзалнинг остки қисми чарми, эгар-жабдуқ ва техник чармлар ишлаб чиқаришга

5-расм. Қалинликни ўлчаш учун терида Н-нуқтасини топиш тасвири 6 -расм. Мейснер толшчемер. 1- ўлчов майдончалари; 2- ҳисобчи; 3- дастак; 4- ушлагич.юбориладиган катта шохли мол териларининг қалинлиги Н-стандарт нуқтасида ( 5 -расм) ўлчанади. Чунончи тери қалинлиги ҳар хил топографик қисмларида бир хил эмас. Н нуқтаси орқа оёқларнинг пастки чуқурчасига ўтказилган уринма чизиғидан 250мм юқорида ва умуртқа поғонаси чизиғидан 200мм масофа ўнгда жойлашган. Одатда терилар қалинлиги қалинликни ўлчовчи асбоб- Мейснер толшчемири (27- расм) билан, лаборатория шароитида эса – микрометр билан ўлчанади. Мейснер толшчемери мустаҳкам металлдан тайёрланган ёйдан, тутқи ва иккита майдончадан – пастки, қўзғалмас, диаметри 10мм ва дастакча ёрдамида кўтари- ладиган, диаметри 2мм, юқориги майдончадан ташкил топган. Юқориги майдонча дастакча ҳаракати билан туширилади, бу эса ҳамма ўлчанадиган териларнинг бир хил даражада сиқишини таъминлайди. Юқориги майдончанинг ҳаракати вертикал йўналишда тишли узатма орқали автоматик ҳисобчига узатилади. Ўлчанадиган тери толшчемернинг ўлчайдиган майдончалари оралиғига киритилади, бунинг учун юқориги майдонча дастакча ҳаракати билан кўтарилади. Сўнгра ушбу дастакча туширилади ва тери толшченомер майдончаларининг оралиғида қисилиб қолади. Ҳисобчи циферблатидаги стрелка тери қалинлигини 0.1мм гача абсолют хатолик билан кўрсатади.

Мейснер толшченомери билан тери қилинлигини ўлчашда, пастки майдонга мездра томонида, ҳаракатчан майдонча эса – жун қоплами томонида туришини эсда тутиш зарур. Қалинликни ўлчашда толшченомер майдончаларини соч йўналишига қарши силжитиш лозим. Мездра томонидан тери қисми гўшт ва ёғ қийқимлари ва туздан тозаланган бўлиши керак. Тери хом ашёсини навларга ажратишда, навловчи қалинликни терининг стандарт нуқтада ушлаб кўриш йўли билан органолептик аниқлайди. Зарурат туғилганда толшченомердан фойдаланади. Жундорлик. Жун қопламининг холати сочнинг узунлик, қалинлиги (тиғизлиги) ва бир жинслилиги билан аниқланади. Жун қопламининг узунлиги ва тиғизлиги ҳайвонниг тури, зоти, ёши, шунингдек йилнинг фасллари ва иқлим шароитига боғлиқ. Жун қоплами массасининг тери массасига фоиздаги нисбатининг ўзгариши чарм ишлаб чикаришда катта аҳамиятга эга, айниқса: тайёр чарм чиқимига таъсир кўрсатади. Бу ўзгаришлар биринчи навбатда молнии сўйиш вақти ва иқлим шароитлари билан боғлиқ. Ёз ва кузнинг бошларида ҳайвонлардан шилиб олинган терилар паст жун қоплами билан тавсифланади. Жуннинг улуши тери массасининг 6% дан кўп жун б ў лмаган миқдори тўғри келади. Қ ишда кўпчилик уй ҳайвонлари жун қопламининг жадал ў сиши кузатилади. Бу терини о ғ ирлаштириш билан бирга, жун улушини тери массасидан 10-15% га кўпайишига ва гўлак чиқимининг пасайишига олиб келади. Жун қопламининг ривожланиш даражаси нафа қ ат гўлак чиқимига, балки маълум даражада ча р м ва мўйна хом-ашёсининг пиши қ лигини изо ҳ лайди. Тери ёзнинг иккинчи ярмида ва кузда, ту л лаш тугагандан с ў нг анча пиши қ ва эластик б ў лади.

Жун қопламининг бир жинслилик даражаси, соч халтачалари ва ёғ безларининг ў рнашиши чукурлиги , дерманинг ғуддали ва т ў рли қаватлари нисбатини, шунингдек у шбу қаватларни бирикиш табиатини аниқлайди. Маълумки, м айин жунли қўй зотларининг жун қоплами бир жинсли, ҳа м ма соч халтачалари ва унга ҳ амрохлик қ илувчи барча тузилмалар бир хил чу қ урликда ў рнашган. Бу билан дерманинг т ў рли ва ғуддали қаватлар орасидаги боғламнинг мустаҳкам эмасли ги , шунингдек юза қаватининг к ў чиши тушунилади. Қўй терилари кандай максадда ишлатилишини жун қопламининг узунлиги, ингичкалиги ва тиғизлиги аниқлайди. Ч а рм заводларида олинган қўй жуни кимматли хом-ашё ҳисобланади, шунинг учун қўй терилари қ абул қ илинганда, ула р ни жунини узунлигига қ араб ба ҳ олайди. Шундан келиб чи ққ ан ҳ олда , қўй терилари гўлак ( жун узунлиги 25 мм гача), ярим жунли 25 мм дан 60 мм гача) ва жунли (60 мм дан юкори) териларга б ў линади. Жун узунлигини тўғрилаб ч ў змасдан, миллиметли чизғич ни штапел ёки ко к ил устига қ ў йиб улчанади. Ҳар хил топографик қисмларда жун узунлиги ҳар хил. Зичлик. Зичлик чарм ва мўйна хом-ашёсининг асосий кўрсаткичларидан бири ҳисобланади. Тайёр чарм ва мўйнанинг пиш иқ лиги ва қ айиш қ о қ лиги, шунингдек узилиш ва ч ў зилишга мустаҳкамлиги, сув ва ҳ аво ў тказувчанлиги ҳамда бошқа сифат кўрсаткичлари терининг зичлигига боғли қ . Дерманинг тузилиши, хусусан коллаген тола ла ри боғлам ларининг ў рилиш табиати, дермада ё ғ т ў пламалари ва бўш бирикувчи тўқималар қаватлар и нинг мавжудлиги ҳамда уларнинг ривожланиш даражаси, дерманинг соч илдизлари ва тер безлари билан бўлинганлик даражаси, ғуддали ва т ў рли қаватларнинг нисбати терининг зичлигига таъсир кўрсатади. Демак, зичлик хом ашёни қ андай ма қ садда ишлатилишини аниқловчи му ҳ им к ў рсатгич ҳисобланади. Хом ашё сифатини аниқлашда

зичликнинг аҳамияти катта б ў лсада, а м мо ҳ озиргача уни аниқлашнинг объектив усуллари мавжуд эмас. Терининг зичлиги органоле п тик, умурт қ а б ў йлаб, думдан я ғ рингача қўл билан пайпаслаб аниқланади. Бунда зич, пиши қ терилар қ айиш қ о қ ликни намоён этади, пиши қ б ў лмаган терилар бўш, х амирсимон тасаввурни ҳосил қилади. Териларнинг пиши қ лик даражасини оргонолептик й ў л билан аниқлашда, уларнинг консервал а ниш даражасини эътиборга олиш зарур, чунки етарли консерваланган терилар бўш б ў либ, ю қ ори усулли терилар қ айиш қ о қ ро қ б ў либ кўринади. 4.6. Уз и лишдаги мустаҳкамлик чегараси. Териларнинг узилиш даги мустаҳкамлилик чегараси ҳ а м ма турдаги чарм ва м ў йналарнинг сифатига анча катта таъсир кўрсатади. Масалан, узилишда ги мустаҳкамлик чегараси кичик бўлган терилардан ишлаб чи қ арилган , пойабзалнинг устки қисми чарм қ олипга тортилганда чидамайди, ёрилади. Ҳар х и л ҳайвонлар терисининг узилишда ги мустаҳкамлик чегараси бир хил эмас. У хом ашёнинг пишиқлиги, қалинлиги, хусусан терининг авто ли тик ва чирикли жараёнлар билан зарарланганлик даражасига боғли қ . Хом ашёнинг баъзи турлари (масалан қўй терилари) уз и лганда куч сизлиги билан ажралиб туради, шунинг учун бундай терилар ю қ ори мустаҳкамл и к талаб этувчи пойабзалнинг устки қисми чарм ишлаб чи қ аришда кам ишлатилади. Териларнинг узилишдаги мустаҳкамлик даражасини аниқлаш , махсус узиш машиналарида амалга оширилади. Бунинг учун терининг белгиланган қисм и дан аниқ ў лчамдаги намуна қ ир қ иб олинади. Намуна стандарт намликка келтир ил гандан с ў нг, узиш машинасининг икки ла қ ис қ ичлари орасида ма ҳ камланади ва синов олиб борилади. Намуна узилган ва қ тда,

машинанинг ньютонларда ифодаланган абсолют кучи синалаётган хом ашёнинг узилишдаги мустаҳкамлик чегарасини кўрсатади. Узилишдаги мустаҳкамлик чегараси нисбий мустаҳкамликни тўлиқ тавсифлайди. У узилиш вактидаги кучни, синалаётган намуна майдонининг кўндаланг кесимига бўлиш йўли билан аниқланади.

Фойдаланилган адабиётлар рўйхати 1. Александрова Ю.А. «Международный туризм». Учебник. М:«Аспект пресс» 2004г. 2. Александрова Ю.А. «Международный туризм» Учебное пособие для вузов. М:«Аспект пресс» 2001г. 3. Балабанов. И.Т. «Экономика туризма» М.,«Финанси и статистика»2000 г. 4. Биржаков М.Б. Введение в туризм. С.Пб.: Издательский Торговый Дом «Герда», 2004г. 5. Вавилова Е.В. Основы международного туризма. Учебное пособие. М., ГАРДАРИКИ, 2005. 6. География туризма: учебник / кол.авторов: Под ред. А.Ю. Александровой. М.: КНОРУС, 2008. 7. Дворниченко В.В. История международного и национального туризма. М., Издательство МЭСИ, 2001. 8. Дурович А.П. «Маркетинг в туризме». Минск. «Новое знание».2001. 10. Дурович А.П. Реклама в туризме. Учебное пособие. 2003. 11. Ердавлетов С.Р. География туризма: история, теория, методы, практика. Алматы, 2000. 12. Ердавлетов С.Р. История туризма. Развитие и научное изучение. Алматы, 2003 13. Жукова М.А. Индустрия туризма: менеджмент организации. М.: «Финансы и статистика», 2006. 14.Зорин И.В., Квартальнов В.А. Энциклопедия туризма. М. Финансы и статистика, 2000. 15. Кабушкин Н.Н. Менеджмент туризма. «Новое знание» М., 2001. 16. Квартальнов В.А. Иностранный туризм. М.: «Финансы и статистика», 2003. 17.Квартальнов В.А. Туризм . Учебник. М., «Финансы и статистика». 2004.

Похожие

Қоракўл жингалаги ва қоракўл терининг ҳосил бўлиши

Иссиклик хоссалари

Ёгочнинг кимёвий хоссалари

Тукимачилик махсулотларининг оптик хоссалари

Тукимачилик материалларининг механик хоссалари чузиш