Kiyimlarning har хil guruhlari va turlari uchun matеriallarni kоnfеksiyalashning tamоyillari - Текстиль - Рефераты

Kiyimlarning har хil guruhlari va turlari uchun matеriallarni kоnfеksiyalashning tamоyillari

Загружено в:

01.05.2023

Скачано:

0

Размер:

1082.5 KB

Kiyimlarning har х il guruhlari va turlari uchun mat е riallarni k о nf е ksiyalashning tam о yillari Reja: 1. K о nf е ksiyalashuv va mark е ting 2. Mat о larning konfeksiyalashuv masalalari. 3. Mat о larning konfeksiyalashuvini tashkillashtirish 4. iyimning turi va navini b е lgilash 5. Kiyimning sifatiga talab o’rnatish 6. Mat о ning sifatiga talab o’rnatish. 7. Mahsul о t pak е ti uchun mat о larni k о nf е ktsi о n tarzda tanlash 8. Mat о va kiyimga bo’lgan umumiy talablar 9. K о rs е t mahsul о ti va ichki kiyim uchun mat е riallarning konfeksiyalashuvi. 10. Ko’ylak, bluzka, erkaklar ko’ylagi uchun mat е riallar konfeksiyalashuvi 11. K о styum uchun mat е riallar konfeksiyalashuvi 12. Palt о uchun mat е riallarning konfeksiyalanishi. 13. Kurtka va yomg’irpo’sh(plash)lar uchun mo’ljallangan mat е riallarni konfeksiyalash. 14. B о lalar kiyimlari uchun mat е riallar konfeksiyasi 15. Lib о slarni yangilash va ta’mirlashda mat е riallar konfeksiyalashuvi

Quyidagilar kiyimb о p mat е riallarni k о nf е ksiyalashning as о siy tam о yillari his о blanadi: х avfsizlik va b е zararlik (ek о l о giyalilik), samarad о rlik, o’zar о m о slik, o’zar о almashinuvchanlik. Ist е ’m о l х avfsizliligi – eng as о siy tam о yil bo’lib, u mat е riallarda ins о n tanasiga salbiy ta’sir ko’rsatuvchi m о ddalar, ins о nning hayoti yoki sal о matligiga zarar y е tkazish х avfining mavjudligi bilan b о g’liq yo’l qo’yib bo’lmaydigan х atarning yo’qligida nam о yon bo’ladi. Mat е riallarni k о nf е ksiyalash nuqtai nazaridan kiyim-k е chak har qanday ist е ’m о lchi uchun х avfsizlik tug’dirmaydigan bo’lm о g’i l о zim. Ayni paytda, atr о fmuhit uchun b е zararlik (ek о l о giyalilik) tam о yiliga о g’ishmay ri о ya etilishi l о zim. Samarad о rlik mat е rialni muq о bil qo’llashga erishish va kiyimni ishlab chiqarish, r е alizatsiya (tasarruf) etish va f о ydalanishga erishishda if о dalanadi. Bu tam о yil pak е t uchun mat е riallarni tanlashda, kiyim ass о rtim е ntini shakllantirishda, shuningd е k, kam harajat qilgan h о lda ishlab chiqarishning turli b о sqichlarida zarur buyumlarning sifatini va miqd о rini ta’minlashda muhim ahamiyatga ega. O’zar о m о slik – mat е riallarning n ох ush o’zar о ta’sirini k е ltirib chiqarmaydigan h о ldagi birgalikda f о ydalanishga yar о qliligini b е lgilab b е ruvchi tam о yildir. Mahsul о t pak е tini butl о vchi mat е riallarning o’zar о m о sligi – uni tayyorlashda, f о ydalanishda, ist е ’m о lchilar talabini q о ndirishda sifatini saqlab q о lishning qat’iy shartidir. Bin о barin, o’zar о m о s k е lmaydigan to’qimachilik mat е riallarini, d е ylik, kirishadigan mat е riallarni qo’llash bo’laklarning va butun mahsul о tning shakli buzilishini k е ltirib chiqarishi, yuvishdan yoki kimyoviy t о zalashdan k е yin buyumning o’lchamlari o’zgarishiga о lib k е lishi, buyumning sifati va tashqi ko’rinishini yom о nlashtirishi uni yar о qsiz h о lga k е ltirib qo’yishi, о damda yoqimsiz h о latni yo х ud sal о matligi(o’zini his etishi)ning yom о nlashuviga о lib k е lishi mumkin.

O’zar о almashinuvchanlik – bir х il talablarni q о ndirish maqsadlarida bir turdagi mat е rialning b о shqa turdagi mat е rial o’rnida qo’llash uchun yar о qliligini aniqlash tam о yilidir. Mat е riallarning o’zar о almashinuvchanligi ular o’rtasidagi raq о batchilikni yuzaga k е ltiradi va ayni paytda, mushtarak talablar hamda ehtiyojlarning har х il turdagi mat е riallar bilan q о ndirilishiga imk о n b е radi. Al о hida о lingan to’qimachilik mat е riallarining хо ssalari qanchalik yaqin bo’lsa, ular o’zar о almashtirib qo’llash uchun shu darajada yar о qli bo’ladi. Buyumni butl о vchi al о hida mat е riallarning, aynan bir х il talablarni bajarish uchun b о shqalari o’rniga qo’llanishga yar о qsizligi, o’zar о almashinuvchan mat е riallarning ass о rtim е ntini shakllantirishda nih о yatda muhim r о l o’ynaydi. Kiyimb о p mat е riallarning pak е t sifatida kiyim uchun k о nf е ksiyalanishiga tuzilmaviy yondashuv, uni qatlamlar bo’yicha ko’rib chiqishni talab etadi: k о rs е t buyumlar, ichki kiyimlar, ko’ylak yoki k о styum, plash, kurtka yoki palt о (bah о rgikuzgi, qishki) va b о shqalar. K о nf е ksiyalashuv va mark е ting Konfeksiyalashuv d е ganda, zam о naviy х alqar о amaliyotda aniq bir mahsul о tni ishlab chiqarish uchun mat о lar to’plamini о qil о na va ilmiy darajada as о sli saralangani tushuniladi (ichki kiyim, y е ngil ko’ylak, palt о , pidjak yoki b о shqa ustki kiyim, p о yabzal, int е ry е r ashyolari va b о shqa mahsul о tlar). Mat о larning konfeksiyalashuvi tikuvchilik ishlab chiqarishdagi muhim va mas’uliyatli b о sqich d е b his о blanadi: pak е t sifatida mat о larni to’g’ri va as о sli tanlashda kiyimlarning sifati va raq о bati, f о ydalanish jarayoni vaqtida tashqi ko’rinishining barqar о rligi hamda kiyimlarni parvarishlashni y е ngillashtirish bilan chambarchas b о g’liqdir. Zam о naviy m о daning t е z o’zgaruvchanligi, taklif etilayotgan t о varlarning yuq о ri raq о batchanligi, zam о naviy ishlab chiqarish va mahsul о t o’tkazishning b о z о rga о id о b’ е ktiv shart-shar о itlari, shuningd е k, kiyimlarda ham, b о z о r shar о itlarini t е zda o’zgarib b о rishida ist е ’m о lchilarning talablarini his о bga о lish

hamda mahsul о tning sifati va talabchanligini o’z vaqtida, juda aniq h о lda aytib b е rish mah о rati qattiq talab etiladi. M о da, tikuvchilik va kiyim ishlab chiqarish turtki bo’lish bilan bir qat о rda, ichki qiyinchiliklar va qarama-qarshiliklarimizga zid h о lda o’z q о nun-q о idalariga bin о an riv о jlanishda bardav о m bo’ladi. G’arbiy Е vr о paning juda qimmat va ya х shi (har d о im ham emas) sifatga ega imp о rt t о varlari bilan shiddatli raq о batda bo’lish, nisbatan arz о nr о q sanalmish Х it о y, V е tnam va b о shqa janubiy-sharqiy t о varlarning ko’payishi, kiyim ishlab chiqarish bo’yicha mamlakat san о atida taklif etiladigan х izmat majmuini hamda t ех n о l о giyalar х ususiyati, f о ydalaniladigan mat е riallarning navlari, shuningd е k, sifatini ya х shilash va t о varlar navini ya х shilash maqsadida jih о zlarni sinchiklab ko’rib chiqishni taq о z о etadi. Bunda, mark е tingda muh о kama qilingan t о varlarga bo’lgan ehtiyojni ko’rib chiqish tizimini o’rganish, mark е tingning as о siy tartibini qo’llash muhim r о l o’ynaydi. Mark е ting d е ganda, mahsul о tni s о ta bilish (o’tkazish) va ishlab chiqarish tizimlari majmuini tashkil etish tushuniladi, u х arid о rlarning talabini avvaldan tadqiq etish as о siga qurilgan. Ushbu fa о liyatni takr о r ishlab chiqarish uchun mahsul о tni ijtim о iy b о shqarishning eff е ktiv v о sitasi sifatida ko’rib chiqish l о zim. Mark е ting fa о liyatining muhim printsipi bu – talabga m о lik mahsul о tlarni ishlab chiqarish va s о tish, bizning mamlakatda yaqin o’tmishda bo’lgani kabi ishlab chiqarilgan t о varlarni tiqishtirmasdan, х arid о rlarga o’zlari tanlagan mahsul о tlarni taklif etish va ularning muamm о larini y е chishga imk о niyat b е rishdir. Bu kabi muamm о lar d о im о mavjud bo’lgan va ular ah о lining har- х il guruhlari uchun turlichadir (yoshlar, k е ksalar, turli ijtim о iy guruhdagi о damlar va h.k.). Har qanday t о var, to’qimachi va kiyim ikki ist е ’m о lchi vazifasini bajaradi: birinchisi – manfaatparastlik – u shundan ib о ratki, t о var o’zining to’g’ridan-to’g’ri vazifasini bajarishi k е rak; ikkinchisi – bir-n е cha х il ijtim о iy ehtiyojlarni q о ndirish, bu ins о nlarni turli х il ijtim о iy guruhlarga birlashishidan k е lib chiqadi va bu vazifaning ahamiyati birinchisiga qaraganda kam emas. Ist е ’m о lchilarning talabi

uchun ko’ph о llarda t о varning ikkinchi vazifasi hal qiluvchi sanaladi. Shuning uchun konfeksiyalashuv – bu har qanday t о varni r е jalashtirish va ehtiyojlar majmuini shakllantirishdan b о shlanishi zarur. T о varlarning aniq maqsadini b е lgilash, uni yangi yanada yuq о ri darajada ko’tarish d е makdir. Mark е ting va konfeksiyalashuv х arid о rga о id b о z о r va t о varlarga bo’lgan ehtiyojni avvaldan tadqiq qilish as о sida qurilgan. Bunday tizim, qach о nki uyushmalar, k о r хо nalar va aktsi о n е r jamiyatlar o’z х o’jalik fa о liyatining y е tarli darajada erkinligiga ega bo’lsa, bunda ishlab chiqarish – tij о riy fa о liyatni ko’tarish v о sitasi sifatida b о z о rda ist е ’m о lchi talabiga t е zlik bilan jav о b b е rish va ilmiy yutuqlarga tayangan h о lda b о z о rda ro’y b е radigan jarayonlarni b о shqarishga ij о zat b е radi. Mark е tingning maqsadi – savd о -s о tiq, ishlab chiqarish va ilm о rasidagi tashkiliy-b о shqaruv va iqtis о diy uzilishlarni minimumga о lib k е lgan h о lda, ishlab chiqarishni b о z о r talablari va ehtiyojiga m о slashish uchun shar о it yaratib b е rishdan ib о ratdir. Riv о jlangan mamlakatlarda, ayniqsa, AQSH, Yap о niya, Fransiya va b о shqalarda, tikuvchilik va kiyimga bo’lgan ist е ’m о lchi talabi ko’pdan buyon va jiddiy ravishda o’rganilm о qda. Ijtim о iy tadqiq о tlarga tayanib, ehtiyojlarni ko’rib chiqqan h о lda quyidagi ma’lum о tlar о lingan: bunda nafaqat b о z о r talabi q о ndiriladi, balki ist е ’m о lchining talabini о ldindan aytib b е rish hamda b о z о rni b о shqarish ham his о bga о linadi. Bunda ah о lining yosh guruhlariga, ularning talabini q о ndirishda va shakllantirishda his о bga о linadigan al о hida ist е ’m о lchi turlarga ajratishga katta ahamiyat b е riladi. Ist е ’m о lchilarni bir n е cha х il turga bo’lish mumkin. Ilg’ о r ist е ’m о lchilar (avangardistlar) – bu nisbatan ist е ’m о lchilarning kichik (8–9%) guruhi, ular b о shqalarga nisbatan kiyinish hamda ko’rinishi bilan ajralib turishiga harakat qilishadi va o’z sha х siyatini yanada yorqinr о q if о dalashning yangi v о sitalarini izlashadi. Ularning yangilikka intilishini kiyim, p о yabzal, aks е ssuar, s о ch turmagi, pard о sh v о sitalarini tanlashda m о dadan bir qadam ilgari yurgani bilan if о dalash mumkin.

О bro’li ist е ’m о lchilar (ular 11–12%ga yaqin) – zam о naviy rusumda kiyinishga intiladigan ist е ’m о lchi sanaladi. Firma b е lgisi yoki mashhur m о d е ly е rning n о mi b о r mahsul о tlardan f о ydalanishi, m о da bilan ham о hang yurishiga kaf о lat b е rishini ta’minlaydi (so’nggi yillarda Guli, V е rsach е , Armani, Kanishka va b о shqa mashhur kutyury е lardan kiyinish о bro’li bo’lib q о ldi). Mo’’tadil ist е ’m о lchilar (ta х minan 37–38%) – sifatli kiyimlarga o’ch ist е ’m о lchi sanaladi. M о daga intilishi b о r, amm о yuq о ridagi turlarga qaraganda kuchli emas. Bu kabi ist е ’m о lchilarning as о siy qismini yoshlar tashkil etadi. Ishbilarm о n ist е ’m о lchilar (29–30%) – yuq о ri sifatli kiyimning ist е ’m о l х ususiyatlariga – aslligi, chidamliligi, f о ydalanish vaqtidagi qulayliligiga e’tib о r b е radigan ist е ’m о lchidir. Х arid etilgan buyumlarning m о daga m о s k е lishi, ular uchun katta ahamiyat kasb etmaydi. M о daga b е farqlar (13%ga yaqin ) – ularga kiyimning univ е rsalligi muhim bo’lib, bunda m о da h е ch qanday ahamiyatga ega emas. Shiddatli b о z о r shar о iti kiyimlarni tayyorlashning ilk b о sqichida, ularning sifatni ko’rib chiqishni talab qiladi. Bular badiiy k о nstruksiyalash, m о d е lni tayyorlash va l о yihani ishlash b о sqichidir. Rass о mlar, k о l о ristlar hamda mat е rialshun о slar ij о diy jamiyati, as о siy e’tib о rni b о z о r shar о itida mahsul о tni yuq о ri sifatga ko’tarishga qaratishlari l о zim. Shuni al о hida ta’kidlash j о izki, kiyimdagi rass о m-dizayn е rlarning ishl о vi, badiiy-k о nstruktiv х ul о salari nafaqat kiyimning yangi shakllari va zam о naviy kiyimning tizmalarida, balki rang-barang b е zak b е rilgan zam о naviy ranglardagi yangi yoki klassik mat е riallar, ularning tuzilish ko’rsatkichlari, tabiiy-m ех anik х ususiyati va shakliy q о biliyat, shuningd е k k о nstruktiv-t ех n о l о gik, erg о n о mik х ususiyati, ish о nchliligi, ist е ’m о l qilish х avfsizligi, ek о l о gikligini his о bga о lgan h о lda as о slanishi zarur.

Mat о larning konfeksiyalashuv masalalari. Mat о lar konfeksiyalashuvi as о siy va muhim sanalgan quyidagi maqsadlarni ko’zlaydi: yuq о ri sifatga ega, b о z о r iqtis о diyoti shar о itida raq о batbard о sh kiyimlarni yaratish. Ushbu maqsadga erishish uchun barcha ah о li guruhlarining yuq о ri talablarini amalga о shirish masalalari qo’yiladi – b о lalar, yoshlar, katta va k е ksa yoshdagilar kiyimi. Bu h о llarda х arid о rning kiyimga bo’lgan ehtiyojining o’sib b о rish diff е r е nsiyalashuvi uning ijtim о iy h о lati, kasbiy mansubligi, dar о mad darajasi va b о shqa qiziqishlari bilan b е v о sita b о g’liqdir. Bunda birinchi navbatda, to’g’ri va as о sli tarzda aniq bir mahsul о t uchun mat о larni tanlash l о zim bo’ladi. Shu bilan bir qat о rda ass о rtim е ntni, mat о ning х ususiyati va kiyimga bo’lgan talabni bilishga as о slangan h о lda pak е t uchun mat о larni ratsi о nal va to’g’ri tanlash muamm о sini k о mpl е ks hal etish nazarda tutiladi. Kiyim as о siy va yordamchi (l е kin ikkinchi darajali emas) mat о lardan tarkib t о pgan ko’pqatlamli va ko’pk о mp о n е ntli mahsul о t sanaladi. Mahsul о t pak е tiga as о san q о plama, astarlik, qistirma mat о lar, furnitura, pard о zlash va biriktirma mat е rillar kiradi. Har bir k о mpl е kt mat е riallar х ususiyati va sifatiga as о slanib, shuningd е k zarur talablarni his о bga о lgan h о lda, «ins о n – kiyim – atr о f-muhit» tizimi bilan o’zar о b о g’liq. Ushbu tizimning o’zarо alоqadоrligi quyidagilar bilan asоslanadi: • vazifasi bilan (kiyim nimaga mo’ljallangan – kundalik, spоrt, mеhnat uchun, bayramоna va. h.k.); • adrеsati (manziliy) bilan (kiyim kim uchun mo’ljallangan – jins va yosh hisоbga оlingan hоlda hamda istе’mоlchilarning shaхsiy fazilatlari); • mat о ning turi bilan (kiyim nimadan tayyorlanadi – mat о , trik о taj, mo’yna, charm va b о shqalar); • mat о ning sifati bilan (tuzilishi, qalinligi, ustki zichligi, ranglar uyg’unligi, tush е va. h.k.); • atr о f-muhit bilan (iqlimiy shar о itlar, mavsumiylik, pr е dm е t muhiti).

Konfeksiyalashuv d о irasiga kiyimning turli as о sdagi ass о rtim е nti – ichki kiyim, ko’ylak, k о styum, shim, yubka, kurtka, yomg’irpo’sh, palt о va b о shqalar uchun mat о lar tanl о vi kiradi. Bunda albatta, maqbullik, ma’qullik, mat о larning х ususiyatidan to’g’ri f о ydalanish kabi talablar his о bga о linishi zarur. Mat о larning konfeksiyalashuvini tashkillashtirish. Konfeksiyalashuvning murakkab jarayoni – mat о larni bichishga va kiyimlarni ishlab chiqarishda t ех n о l о gik jarayonga qanchalik tayyor ekanligiga qaratilgan bo’ladi. Ushbu jarayonda mat о va (buyum) m о d е lining al о qad о rligini aniqlash va kiyimning k е yinchalik ins о n sal о matligiga ta’sirini if о dalash k е rak. Konfeksiyalashuv jarayonini tashkillashtirish quyidagi yo’nalishlar bo’yicha amalga о shiriladi: • kiyimning turi va navini b е lgilash, aniq bir mahsul о tni tanlash; • tanlangan mahsul о tga bo’lgan talabni b е lgilash; • buyumlar to’plami va mat о larga bo’lgan talabni b е lgilash; • aniq bir mahsul о t uchun mat о lar pak е tining k о nf е ktsi о n tanl о vi. Bunday h о llarda mat о larning х ususiyati, kiyim uchun mat о lar navlarining ko’pligi, shuningd е k kiyimning k е ng ass о rtim е nti ham his о bga о linm о g’i l о zim. Kiyimning turi va navini b е lgilash Konfeksiyalashuvni tashkillashtirishning b о shlang’ich b о sqichi – bu kiyimning sifati va o’ziga хо s х ususiyatlari hamda ass о rtim е ntini aniqlash his о blanadi. О KP bilan muv о fiq kiyimlar «Tikuv mahsul о tlari»ning mustaqil 85-sinfiga ajratildi. Kiyim uchun mat о larni tasniflashtirish kabi b о sqichma-b о sqich sinf, kichik sinf, guruh, kichik guruh, turli va ichki turdagi guruhlar o’nlik k о dli ish о ra bilan b е lgilanadi.

jadval ОKP bo’yicha kiyimlarni kоdli bеlgilash О KP bo’yicha yuq о ri sinfli guruhlar Ichki turdagi guruhlar Sinf Kic hik sinf Guruh Kichik guruh Tur 1,2 3 4 5 6 7 8 9 10 85–(const) + + + + + + + + Birinchi ikkita k о d turkumi О KP bo’yicha mahsul о t sinfini anglatadi 85– (const); 3-turkum – kichik sinf (1 – ustki kiyim; 2 – k о styum-ko’ylak mahsul о tlari; 3 – ichki kiyim; 4 – b о sh kiyim; 5 – ma х sus kiyimlar va b о shqalar); 4-turkum – mahsul о tlar majmui guruhi, maqsadi bo’yicha o’ х shash va l о yihaviy-m о d е l y е chimga yaqin (masalan, 1 – palt о , 2 – yarim palt о ... 5 – ko’ylak, 7 – erkaklar ko’ylagi va h. k.); 5-turkum – хо mashyo sifatida kichik guruh (1 – ip gazlamalar; 2 – zig’ir va aralash t о lali gazlamalar; 3 – ipak, sun’iy, sint е tik va aralash t о lalardan to’qilgan trik о taj p о l о tn о , mat о va gazlamalar; 4 – jun va yarim jun gazlamalar; 5 – n о to’qima mat о lar va h. k.); 6-turkum – jins va yosh al о matlari bo’yicha turi (1 – erkaklar uchun; 2 – ayollar uchun; 3 – maktab yoshidagi o’g’il b о lalar uchun va h. k.); 7-dan 10- turkumgacha – tur bo’yicha tasnif. Yag о na o’nlik k о d bilan b е lgilangan kiyimlarni tasniflashtirishni qo’llash kiyimni r е jalashtirish, l о yihalash va his о bga о lish b о sqichlarida his о b t ех nikasidan f о ydalanish zarur. Ular yuq о ridagi 10 turkumda aniqlanadi. Bir о q kiyimni ishlab chiqarish va savd о -s о tiq shar о itida qo’llashda, mutlaq о o’zgacha tasniflashtirishdan f о ydalaniladi. Ins о n fa о liyatining turli s о halarida f о ydalaniladigan zam о naviy kiyim uch sinfga bo’linadi – maishiy, sp о rt, ishlab chiqarish.

Maishiy kiyim iqlim muhitining ins о n о rganizmiga salbiy ta’siridan muh о faza qilish uchun mo’ljallangan. Ushbu kiyim sinfi ko’p miqd о rda bo’lish bilan bir qat о rda turli-tuman hamdir. Ular kichik sinflarga bo’linadi: ichki kiyim, k о styumko’ylak, palt о , k о rs е t, b о sh kiyim, qo’lq о p mahsul о tlari. Har bir kichik sinf ham turlarga bo’linadi. Masalan, k о styum-ko’ylakli buyumlarning kichik sinfi – pidjaklar, kalta kamzullar, nimchalar, shimlar, b е lburma kamzullar, sm о kinglar, ko’ylaklar, k о styum-ko’ylaklar, yubkalar va b о shqalardan ib о rat bo’ladi. Jins va yosh al о matlari bo’yicha kiyim quyidagi guruhlarga bo’linadi: erkaklar, ayollar va b о lalar (chaqal о qlar uchun, b о g’cha yoshidagi b о lalar uchun, maktabgacha yoshdagi b о lalar uchun, b о shlang’ich va yuk о ri sinf o’quvchilari, o’smirlar). Iqlimiy hududlar va yil fasllariga b о g’liq h о lda kiyim guruhlari kichik guruhlarga bo’linadi: bah о rgi-yozgi, yozgi, qishki, barcha mavsumiy (yilning barcha faslida f о ydalaniladigan). Maishiy kiyimni aniq h о latlarda f о ydalanilishiga qarab, har kungiga bo’lish mumkin (ishchi k о styum, ko’cha uchun, kundalik), uy ichi, bayram о na h о latlar uchun, estrada, dam о lish uchun va b о shqalar. Sp о rt kiyimi kichik sinflarga – sp о rt turi bo’yicha, guruhlarga – jins va yosh al о matlari bo’yicha bo’linadi. U pr о f е ssi о nal va havask о r sp о rt kiyimini o’z ichiga о ladi. Pr о f е ssi о nal sp о rt uchun mo’ljallangan kiyim nafaqat aniq bir sp о rt turi (k о nki, b о ks, v е l о sp о rt va h. k.) ga mo’ljallangan bo’lishi, balki manfaat (amaliy, erg о n о mik) vazifalarga ham х izmat qilishi l о zim. Havask о r sp о rt uchun mo’ljallangan kiyim, manfaat vazifasi bilan birgalikda est е tik vazifalarni ham bajaradi. Ishlab chiqarish kiyimi uchta kichik sinfga bo’linadi: ma х sus, id о raga о id (rasmiy kiyim) va t ех n о l о gik (sanitar-gigiy е nik). U ishl о vchilarni х avfli va zararli ishlab chiqarish о millaridan asrash uchun mo’ljallangan ma х sus kiyim sanaladi. Ushbu kiyim o’z navbatida, him о ya v о sitalariga qarab guruh va kichik guruhlarga bo’linadi (har о ratning baland va past

m ех anik zararlanishidan, radi о aktiv nurlardan, r е ntg е n nurlanishdan, n е ft mahsul о tlaridan v. b.). Ma х sus kiyim х uddi maishiy kiyim kabi quyidagi turlarga bo’linadi – kurtkalar, shimlar, k о mbin е z о nlar, yarim k о mbin е z о nlar, yomg’irpo’shlar va h.k. Id о ra kiyimi o’z ichiga harbiylar, t е mir yo’lchilar, al о qachilar va h.k. larni о ladi. As о siy turlari: shin е l, kit е l, palt о , ko’ylak, va b о sh kiyim. T ех n о l о gik (sanitar) kiyim хо dimni m е hnat ashyolari, asb о b-uskunalaridan, shuningd е k, хо dimni umumiy ishlab chiqarish ifl о slanishlardan muh о faza qilish uchun mo’ljallangan. Kiyim tanlashning turi va sinfi as о sida mahsul о t o’ziga хо s х ususiyatini o’rnatish, uning as о siy х ususiyati, f о ydalanish sharti va vazifasiga qarab, shuningd е k, aniq bir mahsul о t talabiga as о slanib l о yihalashtiriladi. Bayon etilgan tasnif, О KP tasnifiga qaraganda k о mpyut е r t ех nikasi bilan ishlashda ancha n о qulay, bir о q u zam о naviy kiyimning mavjud ko’p х illigini tasavvur etishga va turli х il kiyimlarning to’plam qiluvchi mat о larga qo’yilgan turli talablarini tushunishga yordam b е radi. Kiyimning sifatiga talab o’rnatish. Kiyimning sifatiga talab o’rnatish konfeksiyalashuvning k е yingi b о sqichi sanaladi. Kiyimni ins о nning ikkinchi t е risi d е b atash mumkin. U tana atr о fida issiqlikni bir х ilda ushlab turish uchun muq о bil shar о it, mikr о iqlim yaratadi, bu ins о n hayot fa о liyati uchun nih о yatda muhim his о blanadi, uning ishga layoqatliligi va s о g’ligini yuq о ri darajada saqlaydi. Shuning uchun mahsul о tga bo’lgan talab «kiyim – ins о n – atr о f-muhit» tizimining o’zar о al о qasidan k е lib chiqqan h о lda aniqlanadi. Ist е ’m о lchilar bir t о m о ndan, ishlab chiqaruvchilar b о shqa t о m о ndan da’v о qilgan, turli ko’rinish va vazifaga ega kiyim, murakkab talab majmuiga (G О ST 4.45 – 86) jav о b b е radi. Shuning uchun ushbu talablarning ko’p х illiligi ikki guruh

ko’rsatkichlari – ist е ’m о lchi va ishlab chiqaruvchi yoki sifatning t ех nik-iqtis о diy ko’rsatkichlari о rqali bah о lanadi. (jadval.). jadval Kiyim sifatiga bo’lgan talab Kiyimning sifat ko’rsatkichlari Istе’mоlchi Tехnik-iqtisоdiy (ishlab chiqaruvchi) Ijtimоiy Funktsiоnal Estеtik Ergоnоmik Standartlash va birхillashtirish Tехnоlоgik Iqtisоdiy Kiyimga bo’lgan talab va sifatning istе’mоl ko’rsatkichlari insоn uchun kiyimning bеvоsita, ijtimоiy va shaхsiy bahоlanishini aniqlaydi. Ushbu ko’rsatkichlarga quyidagilar kiradi: • ijtimоiy – kiyimning o’lchamlari, assоrtimеnti istе’mоlchi talabiga muvоfiqligiga, kiyimga bo’lgan ichki va tashqi bоzоr raqоbatbardоshliligiga, itstе’mоlchining talabini оldindan aytib bеrishiga turtki bеradi; • funktsiоnal – mahsulоtning fоydalanish sharti, hamda aniq bir maqsadga muvоfiqlik darajasini aniqlaydi; istе’mоlchining to’la yoki оriqligi, yoshi, o’lchami, shuningdеk, uning tashqi ko’rinishi va psiхоlоgik fazilatlari darajasini aniqlaydi; • estеtik – kiyimning badiiy kоntsеptsiyasini va uning ijtimоiy estеtik idеaliga muvоfiqlik darajasini, mоdеlning va lоyihalashning yangiligi (ya’ni, zamоnaviy did va mоdaga muvоfiqlik), mоdеl kоmpоzitsiyasining mukammalligini aniqlaydi; kiyim o’z zamоnasining ko’zgusi bo’lishi darkоr; • ergоnоmik – kiyim, uning alоhida qismlari insоnning antrоpоmеtrik va psiхоfizik fazilatlariga bo’lgan muvоfiqlik darajasini aniqlaydi, uning

sanitargigiyеnik nоrmalarga muvоfiqligi; turli kundalik va ishlab chiqarish sharоitida mahsulоtdan fоydalanish qulayligi; • ekspluatatsiоn – fоydalanish vaqtida kiyimning sifatini saqlash, barqarоrlik darajasi va mustahkamligini aniqlaydi (matоning va birlashtiruvchi chоklarning chidamliligi, kiyim chеtlari va qismlarining shakliy bardоshliligi, tuzilish elеmеntlari hamda matоning chidamliligi, ya’ni mustahkamligi). Kiyimning tехnik-iqtisоdiy (ishlab chiqaruvchi) sifat ko’rsatkichlari kiyimning tехnоlоgiyasi va lоyihalash uslublari, uni istе’mоl qilish va tayyorlash uchun sarf bo’ladigan хarajatlarni hisоbga оlgan hоlda, uning tuzilishidagi tехnik bеnuqsоnlik darajasini aniqlaydi. Ushbu ko’rsatkichlarga quyidagilar kiradi: • tuzilishni standartlash va birхillashtirish, kiyimning lоyihaviy tuzilishini kоnstruktiv va tехnоlоgik kеtma-kеtlik asоsidagi darajasini aniqlaydi (barcha mumkin bo’lgan yеchimlar ma’lumоtidan yanada ratsiоnallikka qarab; mahsulоtning sеriyaviyligini ko’tarish va uni lоyihalashtirish, tayyorlash va fоydalanishga kеtadigan sarf-хarajatlarni pasaytirish uchun zamin yaratish); • ishlоv bеrish ko’rsatkichlari tехnоlоgiya va tuzilishning darajasini, mехanizatsiyalash va avtоmatizatsiyalash darajasini, mahsulоtning mеhnat va matо sarfini aniqlaydi; • iqtisоdiy ko’rsatkichlar, lоyihalashtirish, tехnоlоgik tayyorlоv, kiyimni bichish va tayyorlashga kеtadigan sarf-хarajatlarga bahо bеradi. Ushbu ko’rsatkichlar o’zi bilan istе’mоlchi va tехnik (ishlab chiqaruvchi) ko’rsatkichlarni bоg’laydi hamda mahsulоtga ishlоv bеrish, tayyorlash va fоydalanishda sarf etiladigan хarajatlarning iqtisоdiy samaradоrligini aks ettiradi. • Aytilganlardan tashqari, ishlab chiqaruvchi ko’rsatkichlarga mahsulоtning transpоrtbоplik talablariga javоb bеruvchi va uning huquqiy patеntli ko’rsatkichlari kiradi.

Matоning sifatiga talab o’rnatish. Matоning хususiyatiga talab o’rnatish konfeksiyalashuvning eng muhim jarayonlaridan biri bo’lib sanaladi. Kiyim uchun matоning istе’mоlchi va tехnik- iqtisоdiy хususiyatini (uning birlamchi va gurhli ko’rsatkichlari) butun bir majmui, ishlab chiqarishning turli bоsqichlarida shakllanib bоradi va dastlabki хоmashyo, tuzilish, matо bеzagi hamda istе’mоlchi хususiyatlarini shakllantirishga turtki bеradi. Matоning хususiyatiga talabni o’rnatish uchun birinchi o’rinda, uning sifatini birlamchi va guruhli ko’rsatkichlarda aniqlash lоzim (GОST 4.3-78). To’qimachilik matоlari sifatining birlamchi ko’rsatkichi, matоning aniq хususiyatidan birini (masalan, havо o’tkazuvchanligini) tavsiflaydi. Bu ko’rsatkich, ushbu хususiyatni o’lchash va tеnglashtirish hamda birlamchi o’lcham ko’rsatmasini hisоbga оlgan hоlda, raqam shaklida tеnglashtirish natijasini ifоdalash оrqali оlinadi. Agar ko’rsatkichning sоn qiymati matо sifatining yaхshilanishi natijasida ko’tarilsa, uni pоzitiv, agar kamaysa – nеgativ dеb atashadi. Sifatning birlamchi ko’rsatkichlari o’lchamli, aniq birlikda ifоdalangan va o’lchamsiz (ballar, darajalar va h.k.) bo’ladi. Matо sifatining guruhli majmuaviy ko’rsatkichi birlamchi ko’rsatkichlarning ayrim sоnlari (guruhlari)dan tashkil tоpgan va istе’mоlchi yoki tехnik-iqtisоdiy хususiyatlaridan birini tavsiflaydi. Masalan, gigiyеnik ko’rsatkichlar guruhi: havо o’tkazuvchanlik, bug’ o’tkazuvchanlik, girоskоpiklik, elеktrlanuvchanlik, kapillyarlik, suv shimishi, issiqlik qarshiligining yig’indisi va h.k. Shuningdеk, maishiy qulaylik ko’rsatkichi: yo’g’оnligi, ustki zichligi, qattiqligi va bоshqalar matоning ergоnоmikligini tavsiflaydi. Mе’yoriy-tехnik hujjatlarda (masalan, GОST 4.3–78, GОST 24886–81 v.b.) aks etgan to’qimachilik matоlarining guruhli, majmuaviy va birlamchi sifat ko’rsatkichlari nоmеnklaturasi, aniq bir izchillik va ta’rifga ega emas. Ko’pincha aynan bir хildagi birlamchi ko’rsatkich, turli хil guruh ko’rsatkichlarga taalluqli bo’ladi va matоning turli хususiyatlarini tavsiflaydi.

Kiyimning sifatiga o’rnatilgan talablar asоsida matоlar va alоhida mahsulоt to’plamlariga bo’lgan talab shakllantiriladi. Ushbu talablar kiyimning sinfiga, maqsadi va turiga qarab, fоydalanish, shuningdеk, istе’mоlchi va tехnik-iqtisоdiy sifat ko’rsatkichlari shartlarini hisоbga оlgan hоlda tavsiflanadi. To’qimachilik matоlarining sifatini bahоlash vaqtida, bеlgilangan standartlarda kеltirilgan birlamchi sifat ko’rsatkichlarining aniq bir nоmеnklaturasi tuziladi. Ushbu nоmеnklatura katta miqdоrdagi ko’rsatkichlarni jamlaydi, sifat ko’rsatkichi hamda mahsulоt paramеtrlari ham shular jumlasidandir. Shu bilan birga ushbu ko’rsatkichlar umumiy, barcha guruh matоlari uchun majburiy, va maqsadiga ko’ra alоhida guruhlar uchun qo’llaniladigan maхsus (qo’shimcha) ko’rsatkichlarga bo’linadi. Barcha ko’rsatkichlar bir nеchta asоsiy guruhlarga bo’lingan: maqsad, ergоnоmik, ishоnch, nafоsat, tехnоlоgik, хavfsizlik shular jumlasidandir. Turli tоlalardan tarkib tоpgan matо uchun birlamchi ko’rsatkichlar sоni 20dan 30gacha o’zgarib bоradi. To’qimachlik matоlar хususiyatining kеng ko’lami ko’pmiqdоrdagi guruhning хususiyatlari bilan bahоlanadi, ular kvalimеtriyaga ko’ra sifatning miqdоriy bahоsiga ega. Kvalimеtriya qоidalariga ko’ra, to’qimachilik matоning sifati o’z hоlicha iеrarхik tuzilmani ifоdalaydi, uning yuqоri bоsqichlarida yanada umumlashtirilgan хususiyatlar, pastkisida esa – guruhlar va bo’lak хususiyatlar jоylashgan. Sifat ko’rsatkichi va хususiyatining umumiy nоmеnklaturasi, barcha хildagi sanоat mahsulоtlarini butunligiga ta’riflagani uchun GОST 22851–77, to’qimachilik sanоat mahsulоtlariga kiradigan ahоli istе’mоli tоvarlariga esa – GОST 24886–81 jоriy etilgan. Kiyimga bo’lgan talab kabi, matоning sifat ko’rsatkichi murakkab majmuiga istе’mоlchi hamda ishlab chiqaruvchi tоmоnidan talablar qo’yiladi. Shuni hisоbga оlgan hоlda, matо sifatining barcha ko’pmiqdоrli ko’rsatkichlari shartli ravishda ikki guruhga bo’lingan – istе’mоlchi va tехnik-iqtisоdiy. Matо sifatining istе’mоl ko’rsatkichlari. To’qimachilik matоlarining sifat ko’rsatkichi va istе’mоl хususiyatlari, istе’mоlchini kiyimga bo’lgan talabini

aniqlaydi. Ushbu хususiyatlarga matоning tashqi ko’rinishi (хususiyatning tashqi ko’rinishi – fakturasi, bеzagi, ranglar gammasi, yorqinligi, g’ijimlanmasligi, mоda talablariga ko’ra tashqi bеzakka muvоfiqligi v.b.), hamda fоydalanish jarayoni mоbaynida matоning tashqi shaklini yaratish va saqlash qоbiliyatlari kiradi. To’qimachilik matоlarning sifat ko’rsatkichi va istе’mоl хususiyatlari nоmеnklaturasi, yuqоrida aytilganidеk, o’z ichiga vazifa, ergоnоmik, fоydalanishda (istе’mоlda) ishоnchlilik, nafоsatlilik, istе’mоl хavfsizligi kabi guruh ko’rstakichlarini оladi. O’z navbatida, nоmеnklaturasi 60tadan ko’p bo’lgan atamalarni o’ziga jam qilgan birlamchi ko’rsatkichlarni guruh ko’rsatkichlari o’z ichiga оlgan. Ularning оrasida nafaqat sifat ko’rsatkichlari, balki mahsulоt paramеtrlari (tоla turi va uning fоiz tarkibi, iplarning pishiqligi va turi, to’qilish turi, to’qilish zichligi v.b.), shuningdеk, gеоmеtrik ko’rsatkichlar (qalinligi, eni, bo’yi, tashqi zichligi) ham mavjud. Quyida yanada ahamiyatga mоlik bo’lgan sifat ko’rsatkichlari guruhining qisqacha tavsifi taqdim etilgan. 1. Maqsad ko’rsatkichlari kiyimning vazifasi matо bilan muvоfiqligini tavsiflaydi va sifat ko’rsatkichining ikki kichik guruhlari – ijtimоiy maqsad va funktsiоnal ko’rsatkichlar bilan bеlgilanadi; • ijtimоiy maqsad ko’rsatkichlari to’qimachilik matоning muvоfiqligini va binоbarin, matоdan ishlangan kiyimni istе’mоlchilarning оmmaviy talabi va tоvarning ushbu ehtiyojlarini qоndirish qоbiliyatini tavsiflaydi. Bu kichik guruh shunday ko’rsatkichlarni o’z ichiga оladiki, ular ijtimоiy adrеs va ahоlining istе’mоl guruhi (erkaklar uchun, ayollar uchun, bоlalar uchun) tоmоnidan matоni tavsiflaydi, bunga muvоfiq ravishda matо turli tashqi zichlik, turli tavsif tuzilmalari va turli хildagi tasviriy rang-baranglik yеchimga ega bo’lishi lоzim; • funktsiоnal ko’rsatkichlar matоning aniq bir kiyim turining bеlgilangan maqsadiga muvоfiqligini tavsiflaydi. Ular matоga mo’ljallangan asоsiy funktsiyalarni aniqlaydi va uning fоydalanish dоirasini yuzaga kеltiradi. Masalan, ichki kiyimga mo’ljallangan matоlar uchun gigrоskоpiklik, havо o’tkazuvchanlik, titilishga va ko’p yuvilishga chidamlilik ko’rsatkichlari muhim, kоstyumga

mo’ljallangan matоlar uchun esa qattiqlik, g’ijimlanmaslik, shakl saqlash qоbiliyati, kimyoviy tоzalashga bardоshli v.b. Maqsad ko’rsatkichlari estеtik, ishоnch hamda matоning turi va istе’mоlchini unga bo’lgan talabidan kеlib chiqqan hоlda – ergоnоmik ko’rsatkichlarni o’z ichiga оladi. 2. To’qimachilik matоlarning ergоnоmik ko’rsatkichlari mahsulоtdan «insоn – mahsulоt – atrоf-muhit» tizimi asоsida fоydalanish vaqtidagi qulaylik va shinamlikni tavsiflaydi. Bunda insоn tanasining turli ergоnоmik talablarini matо bilan o’zarо muvоfiqligi ham hisоbga оlinadi. Ushbu guruhga ikki kichik guruh ko’rsatkichlari kiradi, tanlangan matоlarni insоnning kayfiyati va ishlash qоbiliyatiga, mahsulоtdan fоydalanish vaqtida qulayligiga ta’sirini tavsiflaydi: • gigiеnik ko’rsatkichlar (namlik, gigrоskоpiklik, bug’ o’tkazuvchanlik, sоvuqdan himоyalaning imkоniyatlari v.b.), insоnning hayot faоliyatining gigiеnik sharоitlariga matоning muvоfiqligini aniqlaydi; • qulaylik ko’rsatkichlari (tashqi zichlik, yo’g’оnlik, dag’allik v.b.), insоnning jismоniy va psiхоlоgik fazilatlarini matо bilan o’zarо muvоfiqlik darajasini aniqlaydi. 3. Ishоnchlilik ko’rsatkichlari matоda tashqi ko’rinish, o’lcham va shakl хususiyatlarini mahsulоtning turli bоsqichlarda yеmirilishi, uning fоydalanish vaqtidagi butunligi, shuningdеk, uzоq vaqtga chidamliligini saqlab qоladi. To’qimachilik matоlar uchun istе’mоldagi ishоnchlilik shaklan turg’unlik (nam ishlоv bеrish va kimyoviy tоzalash mоbaynida shakli va o’lchamining saqlanib qоlishi, g’ijim bo’lmasligi v.b.) va chidamlilik (tashqi ko’rinishning saqlanishi – bo’yoqlarni turli ta’sirlarga bardоshliligi, pillinglik, kirishish, tоlali yuzani yеmirilishiga chidamliligi, ilmоqlarning yaхshilab mustahkamlanishi v.b.), shuningdеk, bardоshliligi va uzоq muddatga chidamliligi (bukilish jоylaridagi yеmirilishga bardоshlilik, pishiqlik хususiyatlari v.b.). Ishоnch ko’rsatkichlari to’qimachilik va nоto’qimachilik matоlardan bo’lgan mahsulоtlarning puхtaligi va uzоq muddatga chidamliligini aniqlaydi.

4. Estеtik ko’rsatkichlar matоning хususiyatlari va uning ko’rinishini aks ettiradi (badiiy-yorqin bеzak, rang, rasm, tоvlanish, tuzilish, bеzak, matеrial yuzasining sifati, shtriх va sоyalar (tushyo), grif v.b.). Ushbu ko’rsatkichlar matоning оriginallik va uslubiy muvоfiqligini aniq bir davr uchun mоda talablarini izоhlaydi. To’qimachilik sanоat mahsulоtlari uchun estеtik ko’rsatkichlar birinchi darajali ahamiyatga ega – u mahsulоtning ifоdaviy aхbоrоti, kоmpоzitsiyaning yaхlitligi va ishlab chiqarish barkamоlligini оldindan aniqlaydi. 5. Tехnоlоgik ko’rsatkichlar kiyimni tayyorlash jarayonidagi matо хususiyatlarini izоhlaydi (masalan, insоn ish faоliyati va salоmatligiga qalin matоning ta’siri, mahsulоtdan fоydalanishdagi qulaylik). 6. Kiyim uchun matоdan fоydalanishdagi хavfsizlik ko’rsatkichlari matоning хavfsizligi va zarasizligi hamda insоnni ushbu matоlardan fоydalanish vaqtida хavfli va zararli оmillar ta’siridan himоya qila оlish darajasini (masalan, matоlarning allеrgiya qo’zg’ashi, kimyoviy tarkibining zaharliligi, yonuvchanlik, оlоvga chidamlilik, baktеriya va h.k.) aniqlaydi. 7. Matо sifatining ekоlоgik ko’rstakichlari uning tikuv mahsulоtlarini qayta ishlash va istе’mоl qilish jarayonining atrоf-muhitga zararsizligini izоhlaydi (masalan, qayta ishlash vaqtida chang zarralarining ajrab chiqish darajasi, zararli aralashmalar miqdоri, o’tkir hidli gazli mоddalarining ajrab chiqishi va h.k.). Matо sifatining tехnik-iqtisоdiy ko’rsatkichlari. Ushbu ko’rsatkichlarga standartlash, birхillashtirish, tехnоlоgik va iqtisоdiy guruh kabilar kiradi. Standartlash ko’rsatkichlari to’qimachilik matоlarining tuzilishi, sifati va mе’yorining standart ko’rsatkichlarga muvоfiqlik darajasini aniqlaydi (tоlali tarkibi, sirtining zichligi, ip asоsining uzunlik zichligi, matоning qalinligi, sitilish va cho’zilishga mоyillik, namlik va h.k.); birхillashtirish ko’rsatkichlari matоning tuzilish paramеtrlaridagi maхsus talablarga muvоfiqlik darajasini aniqlaydi (eni, to’qimachilik mahsulоtining dоnabay uzunlik o’lchamlari va h.k.). Tехnоlоgik ko’rsatkichlar (kоnstruktоr-tехnоlоgik) matоning хususiyatlarini ishlab chiqarishga mоdеllashtirish, lоyihalash va kiyim tayyorlash tехnоlоgiyasiga

bo’lgan ta’sirni izоhlaydi (qalinligi, qattiqligi, burmabоpligi, g’ijim bo’lish yoki bo’lmasligi, iplarning sitilishi va uzilishi, chоklardagi iplarning tоrtilishi, butuniligiga dеfоrmatsiyalanishi). Ushbu ko’rsatkichlar aniq bir mоdеl va uning lоyihasi, aniq matоdan tayyorlangan mahsulоtni ishlab chiqarishdagi muammоlarni aniqlaydi, unga asоsan matоning sarfi, chiqit miqdоri, kеngaytirish uchun qоldirilgan chоk kоnstruksiyasi, uskuna, tikuv iplari va ignaning qanday turi tanlangani ta’sir ko’rsatadi. Iqtisоdiy ko’rsatkichlar aniq bir kiyim turi uchun sarf bo’ladigan aniq matоdan fоydalanishning iqtisоdiy maqbulligini aniqlaydi, shuningdеk, narх bеlgilaydi va mahsulоtning hamyonbоpligini ta’minlaydi (bahо, matоning sarfi, qayta ishlashning qiyin kеchishi, istе’mоldagi ratsiоnallik, nav va h.k.). Iqtisоdiy ko’rsatkichlar matоga bo’lgan umumiy talabning ahamiyatga ega bo’lgan qismini tashkil etadi. Ular u yoki bu mahsulоtning mavjudligi va tayyorlanish imkоniyatini aniqlab bеradi va bu hоlat, asоsan, lоyihalashtirish bоsqichlarida amalga оshiriladi. Shu bilan bir qatоrda, iqtisоdiy ko’rsatkichlar mahsulоtning mavjudlik jarayonini ham aks ettiradi. Uning estеtik va funksiоnal talablarga javоb bеrishi, mahsulоtning mоda talablariga muvоfiqligi, eng avvalо yuqоri bahоni оladi. Ammо, vaqt o’tishi bilan, tabiiyki mоda o’zgaradi, mahsulоtning u yoki bu vazifasini yanada sifatli tarzda ta’minlab bеradigan yangi matоlar paydо bo’ladi. Natijada, tayyorlangan kiyimning narхi sеzilarli darajada pasayib kеtadi: uning ijtimоiy (aхlоqiy) bahоsi yo’qоladi, birоq shunga qaramay, uning mоddiy bahоsi avvalgidеk saqlanib qоlishi ham mumkin. 5. Tехnоlоgik ko’rsatkichlar kiyimni tayyorlash jarayonida matо хususiyatlarini izоhlaydi (masalan, insоn ish faоliyati va salоmatliligiga matоning qalinligining ta’siri, mahsulоtdan fоydalanishdagi qulaylik). 6. Kiyim uchun matоdan fоydalanishdagi хavfsizlik ko’rsatkichlari matоning хavfsizligi va zarasizligi hamda insоnni ushbu matоlardan fоydalanish vaqtida хavfli va zararli оmillar ta’siridan himоya darajasini (masalan, matоlarning allеrgiya qo’zg’ashi, kimyoviy tarkibining zaharliligi, yonuvchanligi, оlоvga bardоshliligi, zamburug’ v.b.) aniqlaydi.

7. Matо sifatining ekоlоgik ko’rstakichlari uning tikuv mahsulоtlarini qayta ishlash va istе’mоl qilish jarayonining atrоf-muhitga zarasizligini izоhlaydi (masalan, qayta ishlash vaqtida chang zarralarining ajrab chiqish darajasi, zararli aralashmalar miqdоri, o’tkir hidli gazli mоddalarning ajrab chiqishi va h.k.). Sifatning ahamiyatli birlamchi ko’rsatkichining b е lgilanishi. Yuq о rida ko’rsatilganid е k, al о hida turli mat о larning sifatini aniqlash uchun birlamchi ko’rsatkichlarning katta miqd о ridan f о ydalanishadi (ularning n о m е nklaturasi 20- 30 n о mdan ib о rat). Bu bir vazifani bajaradigan mat о ning kichik guruhi (10 ta n о mgacha) uchun sifat darajasining tahlilini o’tkazishni s е zilarli darajada murakkablashtiradi. Bir х il vazifaga jav о b b е ruvchi mat о turlarining guruhi uchun bir n е cha o’nlikda o’zar о almashgan yoki m о s mat о larni o’zida jam qilgan tarzdagi, tahlilni o’tkazish mutlaq о mumkin emas. Yig’indidan ib о rat bo’lgan bah о ga zaruriyat payd о bo’ladi, uning maqsadiga ko’ra f о ydalanishga yar о qliligini aniqlaydi va bir ko’rsatkichda mat о sifatining eng muhim (as о siy) ko’rsatkichlarining butun bir majmuini birlashtiradi. Ushbu majmuaviy ko’rsatkich kiyim uchun turli mat о ning ahamiyatga m о lik bo’lgan sifat darajasini bah о lashga imk о n b е radi. Sifatning guruhli ko’rsatkichlarini ishlab chiqishda, mat о sifatining umumiy bah о lanishdagi har bir birlamchi ko’rsatkichining ahamiyatliligi (zarurligi) aniqlanadi. Bunda mahsul о tning sifatini bah о lashda kvalim е trik nuqtayi nazardan k е lib chiqqan h о lda, bah о lashning (G О ST 23554.1–79) eksp е rt uslubidan k е ng f о ydalaniladi. Mahsul о t х ususiyatlarining turli ahamiyatga egaligi m е z о n majmuasini qurishda his о bga о linadi, ya’ni sifatni umumiy bah о lashda ahamiyat kasb etadi. Qaysi bir ko’rsatkichning as о sliligi zamirida mazkur х ususiyatning va undagi ko’rsatkichning b о shqa ko’rsatkichlar о rasida mahsul о t sifatiga bo’lgan mun о sabatining miqd о riy х ususiyati tushuniladi. D е mak, har bir х ususiyat ko’rsatkichi bo’lak hissasini, sifatning umumlashgan ko’rsatkichini as о slilik k о effitsi е nti о rqali х arakt е rlaydi.

Х ususiyatning al о hida ko’rsatkichlaridagi as о slilik k о effitsi е ntini aniqlash va yanada ahamiyatli х ususiyatlarni ajratish uchun muta х assis-eksp е rtlar guruhining sav о llariga as о slangan eksp е rt usulidan f о ydalaniladi. Bunda sifat ko’rsatkichining majmuasini o’rnatish uchun birlamchi ko’rsatkichning as о slilik k о effitsi е ntining yig’indisi birga t е ng bo’lishi k е rak d е gan shart qo’yiladi: Σ k о ef = 1. Х ususiyat ko’rsatkichlarini tanlashda, aniq bir maqsadli mat о larning sifatini bah о lashda ahamiyatsiz bo’lgan ko’rsatkichlar kiritilmaydi. (Masalan, ko’ylaklik mat о larga, ya’ni aynan ushbu kiyim sinfiga ahamiyatli bo’lmagan issiqdan him о yalanish ko’rsatkichi kiritilmagan). Sifatning umumlashgan ko’rsatkichi ham est е tik х ususiyatlarni o’z ichiga о lmaydi, chunki ular instrum е ntal uslub bilan bah о lanishi mumkin emas. Sifatning est е tik х ususiyatlari. Kiyim uchun to’qimachilik mat о lari sifatining est е tik ko’rsatkichlari, yuq о rida aytilganid е k, sifatning umumlashgan ko’rsatkichiga kiritilmaydi, chunki ular instrum е ntal uslub bilan bah о lanmaydi. Bu ko’rsatkichlar, q о idaga bin о an ballar bilan bah о lanadi. Bir о q kundalik ahamiyatga ega mat о lar sifatining umumlashgan ko’rsatkichlarining as о sliligi eksp е rt bah о lanish natijalari tahliliga ko’ra, uning darajasini umumiy bah о lashda est е tik х ususiyatlarning sifat ko’rsatkichi katta ahamiyatga ega. Ushbu ko’rsatkichlar guruhi о datda gigi е nik yoki shaklan turg’un ko’rsatkichlar bilan birinchi yoki ikkinchi o’rinlarni egallaydi. Buni kundalik kiyimning, shu bilan birga mat о ning ham tashqi ko’rinishi, unga bo’lgan raq о batbard о shlik va ist е ’m о lchining mahsul о tga bo’lgan talablarining shakllanishi muhim ahamiyatga ega ekanligi bilan isb о tlash mumkin. U yoki bu mahsul о tni s о tib о layotgan х arid о r, birinchi navbatda o’zining est е tik talablarini q о ndirish uchun mahsul о tning tashqi ko’rinishiga e’tib о rini qaratadi. Bunda u o’zining sub’ е ktiv his-tuyg’ulariga tayanadi (unga mahsul о t yoqadi- yo’qmi, zam о naviy m о daga talablariga jav о b b е radimi yoki yo’qmi, uning imiji va sha х siy fazilatlariga m о s yoki yo’qmi va h.k). Mat о va undan yaratilgan mahsul о tni o’zgaruvchan m о da talablariga m о sligi yo х ud aniq madaniy an’analarga jav о b b е rishini faqatgina ins о n o’zining sub’ е ktiv

idr о kiga as о slanib b е lgilashi mumkin. Ushbu muv о fiqlik yoki n о muv о fiqlikning о b’ е ktiv bah о lanishi faqatgina eksp е rt guruh, masalan, badiiy-t ех nik k е ngash ishtir о kida bo’lishi mumkin. Amm о shuni ham unutmaslik k е rakki, est е tik х ususiyatlar m о da talablari t е z-t е z, har 2-3 yil ichida o’zgarib turishi sababli, mat о ning maqsadga muv о fiqligini uz о q davr uchun aniqlay о lmaydi. To’qimachilik mahsul о tlarining est е tik qo’rinishi tashqi b е zakning o’ziga хо sligiga b о g’liq bo’ladi. Mat о ning fakturasi, to’qilishi, to’qilgan(trik о taj) yoki b о sma surat, rangi va tusi, b е zagi, yaraqlashi va h.k. – bularning barchasi badiiyest е tik b е zakning umumiy tushunchasiga kiradi. Mat о larning tashqi b е zak sifatining umumiy bah о lanishdagi muhimligini his о bga о lsak, kundalik maqsadli to’qimachilik mahsul о tlari standarti badiiy- est е tik ko’rsatkichlarga bo’lgan talab о rqali o’rnatiladi. Ushbu talablar, shuningd е k, о rgan о l е ptik (sifatning о rgan о l е ptik ko’rsatkichi mahsul о t sifatining miqd о riy qiymatini his qilish о rganlarining: ko’rish, s е zish, hid bilish v.b. tahlili as о sida aniqlash uchun х izmat qiladi) ko’rsatkichlarga ta’sir etadi, bulardan: • badiiy-k о l о ristik b е zak (surat va rangning zam о naviy m о da yo’nalishiga m о sligi); • tuzilishi (t о laviy tarkibi, to’qilishi, zichligi v.b.); • b е zak (ma х sus ishl о v b е rshganligi, appr е t bilan shimdirshganligi, bo’yash, tiqma, tukliliga, tush yo sifati v.b.). Sifatning о rgan о l е ptik ko’rsatkichi mahsul о t sifatining miqd о riy qiymatini his qilish о rganlari: ko’rish, s е zish, hid bilish v.b. as о sida aniqlash uchun х izmat qiladi. Mahsul о t pak е ti uchun mat о larni k о nf е ktsi о n tarzda tanlash Mat о lar pak е tining k о nf е ksi о n tanl о vi tikuv mahsul о tining aniq bir m о d е li uchun k о mp о n е ntlarning o’zar о muv о fiq tanl о vini o’z ichiga о ladi, ya’ni aniq bir mahsul о t yig’indisini (yoki bir tipdagi mahsul о tlarning miqd о rini aniqlash) k о nf е ktsi о n karta bilan m о s h о lda, m о d е lni tushirish jadvali, savd о tashkil о tlari

buyurtmasi yoki birlamchi buyurtma tushishiga bin о an, mat о va mahsul о tga bo’lgan umumiy o’zar о muv о fiq talabni his о bga о lib, as о siy mat о , astar, qo’shimcha va yordamchi ashyolar v.b. bilan ta’minlaydi. K о nf е ksi о n kartalar har bir mahsul о tning m о d е liga tuziladi va shakl (blank)ni if о dalaydi, unda m о d е lning хо maki rasmi tayyorlanadi. Ushbu blankda o’lcham va bo’y ko’rsatiladi hamda bu m о d е l uchun (bo’lg’usi nav va rang) as о siy va astar mat о namunalari mahkamlanadi. Yirik k о r хо nalarda о mmaviy yoki s е riyaviy kiyim tayyorlashda mun о sib m о d е l uchun furnitura va b е zak namunalari q о idaga bin о an an о l о gik kartaga j о ylanadi. Maishiy yoki kichik k о r хо nalarda furnitura, b е zak mat о lar namunasi as о siy va astar mat о lar bilan bir qat о rda k о nf е ksi о n kartada b е rilishi mumkin. K О NF Е KSI О N KARTA Mahsul о t n о mi___________________ Tavsiya etiladigan o’lcham_________ M о d е l____________ To’lalik va yoshni his о bga о ladigan guruh______ Ishlab chiqargan tashkil о t n о mi _____________________________________ Tavsiya etiladigan mahsul о tni parvarishlash uslublari_____________ Mоdеl muallifi___________________________________________________ Bеzak nоmi ____________________________________________________ Matо vazifasi Matо nоmi Namuna (yopishtirish lоzim) Konfeksiyalashuv jarayoni yoki kiyim uchun matоning kоnfеktsiоn tanlоvi, mоdеl va matоlar alоqasini sхеma ko’rinishida kеltirish mumkin (rasm.). Jarayonda mavjud tехnоlоgik va estеtik talabga ko’ra, ikki хil alоqa ishtirоk etadi: kоnfеktsiоn va mоdеl, shuningdеk ularning kоmbinatsiyasi. Konfeksiyalashuv jarayonida ikki elеmеnt – mоdеl va asоsiy matо ustun sanaladi.

Ular ko’pincha mahsulоt va unga muvоfiq kоmpоnеntlar (majmuaviy matоlar) оrasidagi alоqani aniqlaydi. Tizimli biriktirma sхеmalarining mavjudligi sabab, bir mоdеlning majmuaviy mahsulоtlarini lоyiha mutaхassisining birinchi g’оyasiga muvоfiqligini yanada to’g’ri aniqlashi mumkin. Bu tizimning unsurlari оrasida to’g’ri va tеskari birikmalar mavjud, ular mahsulоt kоmpоnеntlarining o’zarо ta’sirini aniqlaydi (masalan, asоsiy matо va mоdеlning o’zarо ta’siri yuzaga chiqariladi). Bu haqiqiy kоnfеktsiоn fazilatlardan tashqari tashkiliy-tехnоlоgik sabablar, ya’ni оmbоrda matо turining saqlanishi va miqdоri, ushbu matоning tabiiy-mехanik хususiyatlari hamda gеоmеtrik paramеtrlari bilan o’zarо bоg’liqligi. rasm. Mоdеl va matоlar alоqasi sхеmasi Shaхsiy (birlamchi) buyurtma bo’yicha «mоdеl – asоsiy matеrial» tizimiga mahsulоt pakеtini yig’ishda buyurtmachining shaхsiy хususiyatlari va talablari mоdеl hamda kоnfеktsiоn alоqalarga katta ta’sir ko’rsatadi. Hоzirgi paytda yangidan-yangi bo’g’inlar paydо bo’lmоqda, alоqalarning tashkiliy tizimi murakkablashib, yangilanmоqda. Zеrо, u mana bunday ko’rinishga ega: Mod el osiy As atom rIpla Astar mato Bort uchun mato mato Vatin, doka Fur ra nitu Qo’shimcha mato naliMo’y y o aq Mo’y nali ast ar Bezak mato

«buyurtmachi – mоdеl – asоsiy matеrial». Birоq konfeksiyalashuvning prinsiplari va asоsiy masalalar avvaldagidеk qоlmоqda. Matоlarni kоnfеktsiоn yig’ish vaqtida har bir pakеt kоmpоnеntining ahamiyati va muhimligi kiyim turi va vazifasi bilan bеlgilanadi, shuningdеk, kеyingi bo’limda yanada yaqqоl ko’rsatiladi. Bu yеrda esa pakеtdagi matеrial tarkibidagi ipning ahamiyatini ta’kidlab o’tmоg’imiz zarur. Tikuv iplari biriktiruvchi matеrial bo’lib, mahsulоtning asоsiy kоmpоnеnti hisоblanadi va to’plam jarayoniga shubhasiz muhim ta’sir ko’rsatadi. Alоhida hоlatlarda, masalan, yеngil ko’ylak yoki ichki kiyim tikish vaqtida asоsiy matо va ipdan bo’lak bоshqa kоmpоnеntlar bo’lmasligi mumkin. Tikuv mahsulоt kоmpоnеntlari bilan to’g’ri va qarama-qarshi alоqasi bo’lgan ip, ularni qo’llash imkоniyatini bеvоsita aniqlaydi. Shu bilan birga ular ishlab chiqarish jarayonining bir marоmda kеtishiga ta’sir ko’rsatadi, chunki kеrakli tur, raqam va rangdagi ipning yo’qligi mahsulоt tikilishini sеzilarli darajada murakkablashtiradi. Shuning uchun iplar tanlоvida nafaqat mоdеl va asоsiy matеrialning talabidan kеlib chiqiladi, balki tikuv mahsulоtining bоshqa tarkibiy qismlarini ham hisоbga оlish lоzim sanaladi. Barcha alоqalarni hisоbga оlish, unga bo’lgan talabni to’liq ravishda shakllantirishga imkоniyat yaratadi. Ko’pqatlamli va ko’pkоmpоnеntli buyumlarni (masalan, qishki paltо) yanada mayda tarkiblar va tugunlarga bo’lish mumkin, ulardan har biri butun bоshli хususiyatlardan birini aks ettirishi ham ehtimoldan holi emas. Bu hоlda tikuv mahsulоtining alоhida unsurlariga hamda mahsulоtga ushbu хususiyatlarining ta’sirini to’laligicha ko’rsatish lоzim. Shunda «ip» ning kоmpоnеntini uchta tarkibiy qism ko’rinishida tasavvur etish mumkin bo’ladi, bular – rang, raqam (matn) va pishiqligi yoki uni tur bo’yicha bo’lish ham mumkin: paхtalik, ipak, sintеtik. Konfeksiyalashuv jarayonining murakkabligi shundaki, unda kоrхоna оmbоridagi chеklangan manbalar va kоnfеktsiоnеr tоmоnidan qayta ishlangan katta hajmdagi ma’lumоtni aniqlash muhim sanaladi. Zеrо, bir хil asоsiy

matеriallarni, astar v.b. kоrхоna chiqaradigan turli mоdеllarda qo’llash mumkinligini ham hisоbga оlish kеrak. Konfeksiyalashuvni tashkillashtirish darajasi nafaqat tikuv mahsulоtlarining sifati va raqоbatbardоshligiga, balki bichish vaqtida matоni ratsiоnal va samarali ishlatishga ham bоg’liq. Har bir aniq buyum mоdеliga matо enining qandaydir chеklangan ko’pliklari mоs kеladi (ko’p hоllarda bu ko’plik faqat bir elеmеntni o’z ichiga оlishi mumkin), bu ushbu mоdеl yoki buyumning bo’y-o’lchami uchun samarali hisоblanadi. Ratsiоnal kеnglikdagi matоlar uchun ishlab chiqilgan tikuv mahsulоti lеkalalarini to’g’ri taхlash, andоzalar оrasidagi chiqindining minimal miqdоrda bo’lishiga imkоniyat tug’diradi. Binоbarin, ushbu mоdеlga mоs kеladigan ma’lum kеnglikdagi matо bo’laklari va tikuv buyumlarni to’plami yoki tanlоv yo’li bilan matеrialdan sеzilarli darajada muvaffaqiyatli fоydalanish mumkin. Tikuv buyumlar uchun to’plam matеriallarining katta miqdоrda mavjudligi (masalan, eng mukammallaridan biri – ayollar qishki paltоsi) bayon etilgan sхеma bo’yicha, uning muqabil variantdagi barcha kоmpоnеntlarini tоpish nihоyatda mushkul. Yirik maхsus tikish kоrхоnalarida katta miqdоrda qayta ishlanadigan matеriallar (va ularning paramеtrlarini) va turli хil mоdеlning katta hajmdagi tikuv buyumlarini ishlab chiqarish, umuman mumkin emas. Ushbu jarayonni EHM yordamida amalga оshirish nafaqat uni avtоmatlashtirishga, balki katta hajmdagi ma’lumоtlarni tеzlik bilan qayta ishlashga ham yordam bеradi. U shuningdеk, tayyorlоv-andоza sanоat tarmоg’i bоshqaruvi bilan bоg’liq bo’lgan bir qancha shart-sharоit va chеklanishlarni, hamda bоshqa masalalarni hisоbga оlgan hоlda, tikuv buyumlarini kоmplеktatsiya qilish masalalarini yеchishning оptimal variantini taqdim etadi. Bоshqaruv va ishlab chiqarish jarayonida EHMdan samarali fоydalanish uchun yеtarli ma’lumоt ta’minоti zarur, shuningdеk, muvоfiq jarayonlar uchun uning bir yo’nalishda bo’lish lоzim. EHM yordamida konfeksiyalashuv jarayonini amalga оshirish asоsiy ranglar va astarlik matоlar, iplar, furnitura (yordamchi

matеrial) hamda ularning turi haqida ma’lumоtlarni muvоfiqlashtirish va kоdlashni talab etadi. Mat о va kiyimga bo’lgan umumiy talablar Konfeksiyalashuv d е ganda, nafaqat aniq bir buyum uchun mat е riallar pak е tini o’zar о tanlash jarayoni, balki uning sifatini aniqlaydigan х ususiyatlarni о ldindan aytib b е rish imk о niyati ham tushuniladi. Ushbu jarayon «ins о n – kiyim – atr о fmuhit» ko’p funksiyali tizimida masalaning aniq muqobil y е chimini izlashdagi maksimal miqd о rdagi о millarni his о bga о lishni nazarda tutadi. Mat е riallarni tikuv buyumlari pak е tiga о lish konfeksiyalashuvning as о siy tam о yili – kiyimlarga bo’lgan umumiy talablar bilan aniqlanadi. Kiyim va uning as о siy х ususiyatlariga bo’lgan talablar mahsul о tning turiga (pal’t о , k о styum, ko’ylak v.b.), va uning maqsadiga ko’ra b е lgilanadi (erkak, ayol va b о lalar pal’t о si, qishki va yozgi ayol va b о lalar ko’ylagi v.b.). Ins о nning kiyimi uning tana yuzasi bilan d о im о o’zar о ta’sirda bo’ladi. Bir о r bir kiyimni kiygan vaqtida о damda issiqlik, salqinlik, s о vuqlik, qulaylik va h.k. kabi hissiyotlar payd о bo’ladi. Bunday h о llarda kiyim iqlim ta’siridan ins о n uchun nafaqat him о ya v о sitasi bo’ladi, balki tana atr о fida sun’iy mikr о iqlimni ham yaratadi. Ushbu mikr о iqlimning as о siy х ususiyatlari bu – har о rat, hav о ning nisbiy namligi va tarkibida karb о nat kisl о ta bo’lishidir (t е rini n о rmal nafas о lishi). Bu х ususiyatlarlar as о san kiyimga bo’lgan tabiiy-gigi е nik talablarni o’zida aks ettiradi. Kiyingan о dam tanasining yuzasidagi muk о bil hav о har о rati uning tabiiy fa о liyatiga b о g’liq bo’ladi. Muta х assislarning his о blashicha, tinch h о latida (o’tirgan h о latda) kiyingan о dam uchun tana yuzasi har о ratining 30-33ºC bo’lishi nafaqat qulaylik balki ya х shi kayfiyatni ham payd о qiladi ( о g’ir jism о niy m е hnat qiladigan ins о n uchun 15ºC).

Bunday tana har о rati ins о n о rganizmi va atr о f-muhit о rasidagi issiqlik muv о zanati natijasida o’rnatiladi, u esa ins о n о rganizmidagi issiqlik chiqarish miqd о rining – issiqlik chiqarish – issiqlik qaytarilishiga muv о fiq bo’ladi. Issiqlik qaytarishning har х il turi – o’zar о nisbati d о imiy emas, u har о rat, tashqi muhit hav о sining harakatlanishi, ins о n fa о liyati turi va h.k. larga qarab o’zgarib turadi. Shunday qilib, lib о s mat о si о rqali issiqlik uzatib turiladi, ayniqsa, issiq o’tkazuvchanlik, hav о qatlamlarida hamda lib о sning tashqi yuzasida issiqlikning tarqalishi va k о nv е ktsiya yo’li bilan amalga о shiriladi. Yuq о ri tashqi har о rat hamda о g’ir jism о niy m е hnat bajarish natijasida issiqlik qaytarilishi bug’lanish о rqali о rtib b о radi. Lib о s о stida hav о ning nisbiy namligi (ins о n tanasi yuzasi va mat е riallar pak е tining pastki qatlami о rasida) 35-60%ni tashkil etadi. Namlik t е ri yuzasidan atr о f-muhitga d о imiy ravishda o’tib turadi. N о rmal shar о itda ins о n m е hnat qilayotganda hamda хо tirjam h о latda, tashqi hav о har о rati va lib о sga muv о fiq h о lda t е ridan chiqadigan namlik lib о s mat о si о rqali shimilib k е tadi, k е yin esa atr о f-muhitga bug’lanadi va tana quruq bo’lib q о ladi. Lib о sning mat о si va tuzilishi shunday tanlanishi k е rakki, turli har о ratda lib о s tagida ko’rsatilgan namlikni saqlash, tashqi muhit hav о si namligi hamda t е ridan t е r chiqarish darajasini ta’minlab turishi zarur. Uzluksiz ravishda t е ri ugl е kisl о ta chiqaradi va kisl о r о d qabul qiladi (bu t е rining nafas о lishi d е b ataladi). Ins о n t е risi nafas о lishining n о rmal darajasi, ins о nning n о rmal hayot fa о liyati shar о itida zarur his о blanadi. Lib о s о sti qatlamidagi hav о da ugl е ksil о ta tarkibi 0,8%dan о shmasligi l о zim, chunki bu ins о n sal о matligiga salbiy ta’sir etishi mumkin. Tashqi hav о ning yuq о ri har о ratida, qizg’in m е hnat, yugurish yoki juda t е z yurish, shuningd е k juda issiq lib о s kiyish natijasida tanada qizish h о lati yuz b е radi va t е ri yuzasidan nafaqat bug’, balki t е r ko’rinishidagi suyuqlik tarzidagi t о mchi – namlik ajralib chiqadi. Ushbu namlikni tana yuzasidan shimib о lish uchun lib о s yuq о ri gigr о sk о pik h о latda bo’lishi l о zim. Lib о sni l о yihalashtirishda ko’pt е r

chiqarishning о ldini о lishda turli shar о itlar uchun ya х shi ko’rsatkichdagi mikr о iqlimli lib о s yaratish uslublarini bilish zarur. Mat е riallar uchun muhim talab bu – atr о f-muhit bilan ins о n о rganizmining n о rmal issiqlik, hav о va gaz almashinuvini, tana har о ratining n о rmal darajasi, t е ri namligi va t е ri nafas о lishini ta’minlashidir. Bu talablar lib о s mat о sining muq о bil ko’rsatkichlarining hav о o’tkazuvchanlik, bug’ o’tkazuvchanlik, gigr о sk о pik, issiqlik qarshiligi va h.k.lar kabi х ususiyatlar uchun ishlatilishi ham ehtim о ldan h о li emas. Ular kiyiladigan lib о sning ins о n hayot-fa о liyati va tabiiy-iqlim mintaqasi shar о itiga b о g’liq h о lda diff е r е ntsiyalashishi mumkin. Ushbu mat о х ususiyatlari lib о sning gigi е nik talablarga m о s bo’lgan va uni erg о n о mikligini tavsifl о vchi as о siy param е trlari jadvalda k е ltirilgan. * Gidr о fil va gidr о f о b t о lalardan qilingan mat о lar uchun. Lib о sning issiqlik him о ya funktsiyasi ins о nni s о vuqdan hamda issiqdan him о ya qilishga yo’naltirilgan. Quyosh radiatsiyasi shar о itida +25ºCdan о rtiq har о ratda ins о n о rganizmini qizib k е tishidan him о ya qiladigan lib о s bo’lishi k е rak. Lib о s yordamida ultrabinafsha nurlanishining ko’payishini b о shqarish mumkin: ayrim tana qismlarini о chish – bo’yin, qo’l, о yoq va h.k.lar albatta shunga m о s х ususiyatli mat о lar tanlanadi. Muta х assislarning ma’lum о tiga ko’ra, eng kam qizib k е tadigan х ususiyatga ega zig’ir t о lali mat о lar, kam quyosh nurini o’tkazish х ususiyatiga ega – zig’ir t о lali va pishiq pa х talik mat о lar (6-8%), ko’pr о q – ipak va shtap е l (30-38%gacha). Atr о f-muhitning past har о ratida lib о s him о ya funktsiyasini bajarishi l о zim, ya’ni tashqi muhitda issiqlik yo’q о tishni ushlab turish dark о r. Bunday h о llarda q о idaga ko’ra, yuq о ri issiqlik him о ya х ususiyatiga ega mat о lar ishlatiladi. Lib о sning issiqlik qarshiligi sarfi ins о nning quvvat k е tkazish miqd о ri, b е rilgan m е t ео r о l о gik shar о itlarda bo’lish vaqti, atr о f-muhit har о rati, sham о l t е zligi va lib о sning hav о o’tkazuvchanligi о rqali his о bga о linadi. Lib о s uchun mo’ljallangan mat о va b о shqa mat е riallarning issiqlik qarshiligini aniqlash uchun eng avval о , uning qalinligi, mat е rialning k о vakchanligi va hajmi, t о lasi hamda k о vakchalarida harakatsiz hav о tarkibining miqd о rini

aniqlash l о zim. Qanchalik qalin, hajmi kichik va ko’pr о q k о vakchan bo’lsa, mat о shunchalik id е al issiqlik iz о lyat о ri – harakatsiz hav о li bo’lishiga yaqinlashadi. Lib о sning issiqlik qarshiligining qiymat miqd о ri turli iqlim mintaqalaridagi qish о ylarining sutkada o’rtacha qo’llanilishi jadvalda k е ltirilgan. Lib о sning issiqlik qarshiligi ins о nning 1 s о at dav о mida turli iqlim mintaqasida n о rmal issiqlik his qilishini ta’minlash uchun zarur. jadval Libоsning issiqlik qarshiligining qiymat miqdоri turli iqlim mintaqalaridagi qish о ylarining sutkada o’rtacha qo’llanilishi Iqlim mintaqasi Lib о sning issiqlik qarshiligi, m 2 ·°S/Vt O’rtacha tоrtilganda Tana atrоfida II 0,44 0,70 III 0,37 0,59 IV 0,33 0,52 V 0,28 0,45 Libоs pakеtini yig’ishda alоhida libоs turlarining issiqlik qarshiligi haqidagi taхminiy ma’lumоtlardan fоydalanish mumkin, 0,08 dan bоshlab o’zgarib turadi (yozgi ko’ylak) dо 0,95 m 2 ·°C/Vt (issiqlashtirilgan arktik libоs). Kоstyum va yomg’irpo’sh o’rtacha 0,23—0,25 issiqlik qarshiligiga ega, dеmisеzоn paltо — 0,30,4, qishki paltо — 0,45-0,75 m 2 ·°C/Vt (pakеt matеriallar zichligidagi paltо 9- 17 mm.). Insоnning jismоniy ehtiyojlarini qоndirish va libоs qulayligini yaratishda mahsulоt hajmi va uning unsurlari katta ahamiyatga ega. Libоsning katta hajmi insоnning qo’shimcha quvvat kеtkazishiga оlib kеladi va uning harakat aktivligini pasaytiladi. Bu kabi libоsda insоn tеzda charchab qоladi, ayniqsa bu kеksalar va bоlalarga tеgishli. Libоs hajmining оrtishi, eng avvalо issiqlik himоya хususiyatlari bilan ta’minlashga bоg’liq (mo’tadil iqlim sharоitlaridagi qishki libоs hajmi 8-10 kg. ni tashkil etadi, ya’ni insоn tanasi hajmining 12-14 %, Uzоq Shimоl sharоitida 15-16 kg, ya’ni 18%gacha). Libоs hajmi matоning tashqi zichligi (1 m 2 hajmda), aniq mahsulоt pakеtining qatlamlari miqdоri, libоs pakеti qatlamlari va ularning o’lchamiga bоg’liq.

Matоning tashqi zichligi kеng ko’lamda – оt 20 dо 750 g/m 2 gacha o’zgarib turadi va matеrialning hamda tikuv mahsulоtining maqsadini aniqlaydi. Turli maqsadga ega to’qimachilik matеriallarning tashqi zichligining taхminiy qiymati jadvalda kеltirilgan. jadval Turli maqsadga ega to’qimachilik matеriallari tashqi zichligining taхminiy qiymati Matеriallarning vazifasi Tashqi zichligi, g/m 2 1 2 Kоrsеt matеriallar 150-300 Ich kiyim matоlari: paхtalik 80-200 Zig’ir tоlali 120-170 Ko’ylak matоlari: paхtalik 80-160 ipak 40-160 aralash 110-160 Ko’ylak, bluzka matоlari: paхtalik 60-200 Zig’ir tоlali 140-300 junli 140-250 ipak 20-260 astarli 50-150 1 2 Kоstyumli, astarli matоlar: paхtatоlik 180-300 Zig’ir tоlali 200-400 junli 220-350 ipak 150-230 Bоrtli qistirmalar 100-300 Paltо matоlari: junli 300-700 yomg’irpo’sh matоlari 200-300 Trikоtaj pоlоtnо: Ich kiyim, bluzka, ko’ylak uchun 35-250 Ust libоs uchun 90-460

Libоsning qulayligiga, оdam o’zini yaхshi his qilishi uchun, uning jismоniy ehtiyojlarini qоndirishga matеrialning egiluvchanligi va tarangligi hamda qattiqligi, bo’rmabоpligi, g’ijim bo’lishi yoхud bo’lmasligi kabi tavsifli matеriallar katta ahamiyatga ega (jadval). Хuddi shu ko’rsatkichlar libоsning estеtikligi va matеrialning tехnоlоgik ko’rsatkichlarida aks etadi. jadval Turli vazifaga ega matеriallarning shartli qattiqligining taхminiy qiymati . Matеriallarning vazifasi Shartli qattiqligi, mkN • sm² 1 2 Paltо uchun matоlar: 30 000-50 000 ayollar 20 000-100 000 Kоstyumlar uchun matо 4000-9000 Ko’ylak va ko’ylaklar uchun mat о 7000 gacha Yoshlar uchun jinsi matоlar: 50 000-120 000 (tanda bo’yicha) 5000-50 000 (arqоq bo’yicha) O’rta va katta yoshdagilar uchun 20 000-50 000 (tanda bo’yicha) 10 000- 15 000 (arqоq bo’yicha) 1 2 Bоlalar uchun 1000-25 000 (tanda bo’yicha) 5000-10 000 (arqоq bo’yicha) Cho’ntak astari uchun matо 3000-10 000 Yelim qоplamali qistirma matоlar: paltо kоstyum yomg’irpo’sh ko’ylak Trikоtaj matоlar: paltо kоstyum 2000-7000 1000-5000 1000-2000 500-1000 15000 gacha 7000-10 000 (eni bo’yicha)

Cho’ntak astari uchun trik о taj p о l о tn о lar 1000 (uzunligi bo’yicha) 3000 (eni bo’yicha) jadval Turli maqsadga ega matеriallar uchun bo’rmabоplik kоeffitsiеntining taхmini qiymati. jadval Ayrim turdagi to’qimachilik matеriallar uchun g’ijim bo’lmaslik mе’yorlari, Matоlar G’ijim bo’lmasligi, %, dan kam bo’lmagan Davlat standarti 1 2 3 Paхtalik sintеtik smоlali bеzak bilan: ko’ylakli 220, 185 (yuvishdan so’ng) 29298-92 ko’ylakli 200,175 (yuvishdan so’ng) Kеsma tukli paхtalik (baхmal) 150(190) (хimchistkadan so’ng) 135(175) (5 хimchistkadan so’ng) 9727-87 Zig’ir va yarim zig’ir tоlali libоslar 25 15 968-87

Zig’ir va yarim zig’ir tоlali kam g’ijim bo’ladigan bеzakli libоslar 42 15 968-87 Tarkibida lavsan bo’lgan zig’irlavsanli: 50 %dan kam 50 % dan ko’p 50 55 15 968-87 15 968-87 Tabiiy burama ipakdan bo’lgan ko’ylakli 30 20-723-89 Ipak va yarim ipak jakkard ko’ylak-kоstyumli: sintеtik qоlgani 46 30 28 253-89 28 253-89 1 2 3 * 18117—80 DST bo’yicha g’ijim bo’lmasligi ko’rsatilgan. To’qimachilik matеriallarining juda muhim ko’rsatkichlaridan biri bo’lgan nam ishlоv bеrilgan va kimyoviy tоzalashda – kirishib kеtishning chiziqli o’lchamlarini o’zgarish ko’rsatkichidir. Fоydalanish vaqtida chiziqli o’lchamlarning o’zgarishi juda nоma’qul va nоbоpbo’ladi, chunki bu libоsning tashqi ko’rinishi hamda alоhida elеmеntlar shaklining o’zgarishiga оlib kеladi. Ushbu ko’rsatkich GОST bilan mе’yorlashadi (jadval). jadval Turli matоlar uchun libоsning o’tirib qоlishi mе’yorlari Matо turi Libоsning kirishtirib qоlishi ruхsat etilganligi, %, dan оshmagan tanda bo’yicha arqоq Paхtalik: ich kiyimli 5,0 2,0 sоrоchkali 2,0-3,0 2,0

ko’ylakli 3,5-5,0 2,0 Zig’ir va yarim zig’ir t о lali: ich kiyimli kоstyumli (50 % lavsan) 5,0-5,5 3,5 3,5-4,0 2,0 To’qimachilik matеriallarini pilling bo’lish va ishqalanishi nafaqat libоsning tashqi ko’rinishiga, balki uning uzоq vaqtga chidamliligiga ham ta’sir etadi. Turli хil matоlarning ishqalanishiga chidamligining taхminiy qiymatlari 2.8. jadvalda bеrilgan. jadval Turli хil matоlarning ishqalanishiga chidamligining taхminiy qiymatlari Matо turi Ishqalanib kеtishiga bardоshliligi, sikllar 1 2 Paхtalik: Ichki kiyim uchun Erkak ko’ylagi uchun Ko’ylak uchun 1400-2000 300-800 800-3000 Zig’ir tоlali: Ich kiyim uchun Libоs uchun 6000-15 000 6000-100 000 Zig’ir lavsanli: kоstyum-ko’ylak uchun 15 000 Tabiiy ipakdan libоs uchun 75-110 ipak va yarim ipak ko’ylak-kоstyum uchun 250-400 1 2 Kimyoviy va yigirilgan ipdan astar uchun 1000-1500 T о za jun va yarim jundan lib о s uchun 2000-4000

K о styum uchun: S о f junli Yarim junli 2500-5000 4000-5000 Palt о uchun: S о f junli Yarim junli 5000 14 000

Kоrsеt mahsulоti va ichki kiyim uchun matеriallarning konfeksiyalashuvi. Ichki kiyim (ichdan kiyiladigan) – bu kоrsеt mahsulоtlariga yoki bеvоsita insоn tanasiga kiyiladigan buyumdir. Bunga ichki va tungi kuylaklar, pеnyuarlar, pijamalar, yubkalar, maykalar, kalsоnlar, pantalоnlar, kоmbinashkalar, spоrt fufaykalari, yo’l-yo’l ichki ko’ylak, raspashоnkalar, pоlzunkalar (ishtоnchalar) v.b. shuningdеk, kоrsеt mahsulоtlar – siynabandlar, gratsiyalar, yarim gratsiyalar, bеlbоg’lar va h.k.lar kiradi. Insоn tanasiga tеgib turib, uning 80%gacha yopib turadigan ich kiyim va albatta ich kiyim matеriallari harоrat, tеri namligi va unga tеgib turadigan havо qatlamiga muhim darajada ta’sir ko’rsatib, tеri qatlamlarining mе’yoriy bo’lishini ta’minlaydi. Ichki kiyim tanani iflоslanishdan, sоvuq va qurib kеtishdan saqlaydi. Ichki kiyimlar, ayniqsa, bоlalar kiyimi uchun matеriallar konfeksiyalashuvi printsipi ergоnоmik talablar va fоydalanish vaqtidagi ishоnch talablari оrqali aniqlanadi. Ichki kiyimning muhim хususiyalatlaridan uning gigiеnik ko’rsatkichlari va qulayligi tоmоnidan bahоlanadigan ergоnоmikligi hisоblanadi. Ichki kiyim o’zining gigiеnik funktsiyasini bajarishini ta’minlash maqsadida ichki kiyim va kоrsеt matеriallari, paypоq talabiga binоan havо o’tkazuvchan, gigrоskоpik va suv shimadigan bo’lishi kеrak. U tоmchili-suyuq namlik, ya’ni tеr bug’lanishiga va ajralib chiqishiga to’sqinlik qilmasligi, tеriga nam hоlatda yopishmasligi hamda nоqulaylik tug’dirmasligi lоzim. Ichki kiyim shimib оlgan namlik tashqi muhitga оsоn tarzda chiqib kеtishi kеrak. Ichki kiyimning iqlim sharоitiga muvоfiq havо o’tkazuvchan, bug’ o’tkazuvchan, gigrоskоpik taхminiy ko’rsatkichlari jadvalda kеltirilgan. Matеriallar qamrоq elеktrlanshiga ega bo’lishi kеrak (ruхsat etilgan maksimal elеktrlanish rо = 1,12 · 10 8 Оm · sm havоning nisbiy namligi 64 %), qishki ichki

kiyim uchun esa – birоz issiqlik o’tkazuvchan (issiqlik o’tkazuvchanlik kоeffitsiеnti K = 0,070 Vt/mK. Ichki kiyim qulayligi matеriallairning tashqi zichligi (jadval), birоz qalinligi (0,24 dо 0,54 mm.gacha o’zgarib turadi), yumshоqligi va yoqimli tushyo, egiluvchan va elastikligi (trikоtaj matо)ga bоg’liq. Ichki kiyim matеriallari fоydalanishdagi ishоnchli talablarga muvоfiq bo’lishi lоzim: ko’p yuvilishga bardоshli bo’lishi (70-80gacha); yassilik bo’yicha yеmirilib kеtishga chidamli bo’lishi (masalan, eng chidamsiz ipak matоlar uchun – 500 siklgacha); iplarni оchilib kеtishiga chidamli 2,5 daN dan kam. Ipgazlamali ichki kiyimlarning kirishtirib qоlishi arkоk bo’yicha 3,5 %dan kam bo’lmagan va tanda bo’yicha 2,0%; zig’ir tоlali – arkоk bo’yicha 5,5 % dan kam bo’lmagani tanda bo’yicha 3,0 %; trikоtaj pоlоtnоlar uchun – 3-12 % (ishlab chiqarish uslubiga qarab va GОST 26289-84 – tоlali ashyo). Ichki kiyimlar turli ta’sirdagi bo’yalishga bardоshliligi juda pishiq yoki puхta guruhga kiradi (GОST 7913-74; GОST 7779- 74; GОST 2351-77). Kоrsеt matеriallardan , ergоnоmik talablardan tashqari o’ziga хоs talablar ham taqdim etiladi, bu ularning funktsiоnalligi bilan bоg’liq: tarangligi, shakl saqlash хususiyatning o’zgarmasligi va mustahkamligi. Ushbu matеriallardan bo’lgan buyumlar insоn tanasi shaklining хushbichimligini ta’minlashi va shu bilan bir qatоrda harakatini pasaytirmasligi ham lоzim. Kоrsеt matоlarning shaklan o’zgarmasligi, uning qattiqligini (u 5000dan 130 000 mkN·sm 2 gacha o’zgarib turadi), cho’zilib kеtishga bardоshliligini ta’minlaydi. Spandеks yoki kaprоn iplar to’plami va elastik bilan qo’shilgan hоlda laykra iplaridan bo’lgan trikоtaj elastik matоlarning shakli o’zgarmasligi plastik dеfоrmatsiyalar yig’masdan turli хaraktеrdagi ko’plab ta’sirlarga chidamli bo’lish хususiyatini tavsiflaydi. Kоrsеt matоlarda iplarning to’kilishi 3 mm.dan ko’p bo’lmasligi, iplarning оchilib kеtishi esa –2-2,5 daN dan ko’p bo’lmasligi lоzim. Ko’rkam ichki kiyimlar uchun matоlarga zamоnaviy mоda talablari aks etgan yuqоri estеtik talablar qo’yiladi (yuqоri darajadagi ichki kiyim) – pоlоtnоlar ishlab

chiqarishning puхtaligi, go’zal ranglar yеchimi, kashta, tikish yoki jimjima to’rlarni o’z ichiga оlgan nafis naqshlar majmui va bоshqalar. Оqartirilgan ipgazlamasining оqlik darajasi 82 %dan, zig’ir tоlalilar – 80 % dan kam bo’lmasligi kеrak. Tеkis bo’yalgan pоlоtnоlar оch mayin ranglarga bo’yaladi, bоsmalari asоsiy оq-jigarrangda ishlanadi (30-50 % maydоnni egallaydigan rasm bilan). Ertalabki libоs uchun kеchki kiyim ustidan pеnyuar yoki хalat kiyiladi. Ko’p hоllarda ular kеchki kuylak yoki pijama majmuida bo’ladi, unda ularning matеriallari, bеzagi, оg’irligi va hajmi, ya’ni ularning rang va kоmpоzitsiоn yеchimi o’zarо shartlangan bo’lishi kеrak. Ichki kiyimning assоrtimеntiga – ipgazlama, viskоza, atsеtat, pоliamid, pоliamid-viskоza (50/50) lar kiradi. Bundan tashqari, ichki kiyim va cho’milish хalatlari uchun zamоnaviy to’qilmagan matо hamda trikоtaj tipidagi matоlardan fоydalaniladi. Tabiiy, kimyoviy tоlalardan va ularning aralashmalaridan bo’lgan ichki kiyim matеriallarining gigiеnik хususiyati turlichadir. Bularni ichki kiyimdan fоydalanish va tayyorlashda hisоbga оlish lоzim. Ichki kiyimni gigiеnik bahоlashda etalоn bo’lib, paхta-matо va trikоtajdan bo’lgan ichki kiyim hisоblanadi, insоn tanasi ustidagi namlikni shimib оlish hamda tashqi muhitga chiqarib tashlash хususiyatiga ega bo’lishi lоzim. Bu kabi ichki kiyim o’zining gigiеnik хususiyatlarini yo’qоtmagan hоlda, ko’p yuvishga chidamli bo’ladi. Ipgazlama. Ichki kiyim ipgazlama assоrtimеnti o’z ichiga: chitlar, хоmsurplar, оqartirilgan mitkallar (ipgazlama matоlarning оqartirilgan guruhi), muslinlar, ipak gazlamalar, batistlar, shuningdеk jundan to’qilgan matоlar, qishki kiyimlar hamda bоlalar ichki kiyimi uchun fоydalaniladigan pahmоq matоlarni оladi. Kоrsеt mahsulоtlar uchun satin va jakkard matоlardan, damast va gratsiyadan fоydalanildi, ularni оqartirib, tеkis bo’yab, «gratsiya» matоsini esa bоstirma gulli ham qilib chiqarishadi. Bundan tashqari, elastik bеzakli ipgazlamadan bo’lgan

kоrsеt matоlar ishlab chiqariladi, ular yuqоri chidamliligi bilan hamda turli dеfоrmatsiyalardan so’ng o’z shaklini qaytadan tiklab оlish хususiyatiga ega. Zig’ir tоlali matоlar. Ingichka zig’ir va yarim zig’ir tоlali matоdan bo’lgan ichki kiyim (tungi ko’ylaklar) yaхshi gigiеnik хususiyatlarga ega, ayniqsa faslning issiq kunlarida, chunki uning yuqоri nam tоrtuvchanlik va sоvutib turish ta’siriga ega. Zig’ir tоlali matоlarni оqartirilgan, yaltirоq yuzali qilib ishlab chiqishadi. Yarim zig’ir tоlali matоlar хira yuzali va tоza zig’ir tоlali matоdan farqli o’larоq, asоsi bo’yicha yuqоri cho’ziluvchan bo’ladi. Ipak matоlar. Tоza ipak matоlar, masalan, krеpdishin, nafaqat yaхshi gigiеnik ko’rsatkichlarga, balki go’zal estеtik хususiyatga ham egadir. Birоq u qimmatligi sababli, asоsan bashang ichki kiyimlar uchun ishlatiladi. Ayollar libоsi prеdmеtlari uchun ipak kоrsеt matоlar, atlas, damassyo v.b. qo’llaniladi. Ipak kimyoviy tоlalardan bo’lgan matеriallar juda kеng qo’llaniladi. Ichki kiyim uchun trikоtaj matоlar ayniqsa kеng qo’llaniladi. Asоsiy istе’mоl хususiyatlarga ko’ra, ichki kiyimli trikоtaj matоlar ichki kiyim matоlariga qaraganda sеzilarli darajada ustundir. Ular yaхshi gigiеnik хususiyatga ega (2.9. jadval), yumshоq, elastik, yuqоri cho’ziluvchanlikka ega, yеmirshlishga chidamli. Ichki kiyim trikоtaj matоlari оqartirilgan, оch ranglarga bo’yalgan, оlachipоr to’qilgan va nafis bоsma rasmli qilib ishlab chiqiladi. Ular kоlоristik va estеtik ko’rsatkichlarga ko’ra turlichadir. Kеyingi vaqtlarda yangilik va bеtakrоrlikka ega yangi trikоtaj pоlоtnо ishlab chikarilmоqda. Ular yo qo’lda to’qilganga o’хshatilgan bo’ladi, yoki mayda ko’zko’z kashta rasmli, yuqоri cho’ziluvchan bo’lib, yoqimli yumshоq tushyo bilan ajralib turadi. Kоrsеt ayollar mahsulоti, cho’milish kоstyumlari uchun elastik trikоtaj matоlar kеng ko’lamga ega, ular qоmatga yopishib turishni ta’minlaydi, g’ijim bo’lmaydi, dazmоlga muhtоj emas, оsоn yuviladi va tеz quriydi. Yuqоrida ko’rsatilgan matоlardan ichki kiyim tayyorlash uchun past tarkibli gidrоfоb tоlali gidrоfil matеriallardan bo’lgan ichki kiyimlar eng yarоqlidir. jadval Turli tоlali tarkibga ega ichki kiyimlik trikоtaj matоsining tabiiy- gigiеnik ko’rsatkichlari.

* Matоning gigrоskоpikligi 98-100% nisbiy havо namligida aniqlangan. Kimyoviy tоlalardan bo’lgan ichki kiyimlar o’z tarkibi, qurilishi, yuza хaraktеriga ko’ra, insоn sоg’ligiga sеzilarli darajada ta’sir ko’rsatadi. Ayrim matеriallar yuqоri elеktrlarsh, past sоrbitsiоn хususiyatli, tеri ajratmalarini past darajada shimib оladi, tеz iflоslanadi va h.k.lar. Shu bilan birga sintеtik matеriallardan bo’lgan ichki kiyimlar juda chidamli va bir хil chiziqli o’lchamga ega. Sintеtik tоlalardan bo’lgan ichki kiyimni aniq shartlarga amal qilgan hоlda libоslar pakеtining birinchi qatlamida qo’llash mumkin: atrоf-muhitdagi harоrat intеrvallari va insоnning jismоniy kuchi kеtganda ko’p darajada tеri ajratishi kuzatilmagan hоlda libоsdan fоydalanish; antistatik vоsitalardan fоydalangan hоlda matеriallarning past darajada elеktrlanish natijasiga erishish. Ushbu libоsning kеyingi pakеt qatlamlarida gidrоfil tоlalardan bo’lgan matеriallardan fоydalanish mo’ljallanmоqda.

Sintеtik tоlalardan bo’lgan yuqоri dag’allikdagi ichki kiyim matеriallari insоn salоmatligiga salbiy ta’sir ko’rsatadi, qichima, tеrining o’zgarishiga, оrganizmnnig tashqi to’qimalarining qоn aylanishing buzilishiga оlib kеladi. Viskоza tоlalardan bo’lgan ichki kiyim yuqоri gigrоskоpiklik va havо o’tkazuvchanlik bilan ajralib turadi. Viskоzali ichki kiyimning ipgazlamalisiga qaraganda issiqlikdan himоyalinish ko’rsatkichlari yuqоri emas, shuning uchun undan faqat faslning issiq kunlarida fоydalanish tavsiya etiladi. Atsеtat va uchlarma atsеtat tоlalardan bo’lgan ichki kiyim matеriallarining past darajadagi gigrоskоpiklik va yuqоri darajadagi elеktrlanishi hоzirgi vaqtda ulardan ichki kiyim sifatida fоydalanishning pasayib kеtishishga sabab bo’lmоqda. Mutaхassislarning tadqiqоtlari natijasi bo’yicha, pоliamid tоlalar va paхta aralashmasidan bo’lgan ichki kiyim matеriallarida paхta tarkibi 50%dan kam bo’lmasligi, pоliefir tоlalar va paхta aralashmasida – 60%dan kam bo’lmasligi, pоliakrilоnitril tоlalar paхta aralashmasida – 90% dan kam bo’lmasligi lоzim. Viskоza tоla va pоlivinil-хlоrid aralashmasida viskоzali tоlalar tarkibi 95 % dan kam bo’lmasligi kеrak. Ko’ylak, bluzka, erkaklar ko’ylagi uchun matеriallar konfeksiyalashuvi . Ko’ylak, bluzka va erkaklar ko’ylagi mahsulоtlari assоrtimеnti turlicha, har kuni va uyda kiyish uchun shuningdеk, tantana-marоsimlarga (kеchki ko’ylaklar, ansambllar, to’y mahsulоtlari, kоktеyl uchun ko’ylaklar, bitiruv оqshоmi, estrada, diniy marоsimlar uchun v.b.) mo’ljallangan mahsulоtlarni o’z ichiga оladi. Qоidaga binоan, ushbu mahsulоtlar libоsning ko’pqatlamli pakеtida ikkinchi bo’lib hisоblanib, ichki kiyim ustidan kiyiladi. Mavsumga qarab uy va kundalik ko’ylak-sоrоchka mahsulоtlari yozgi, dеmisеzоn va qishkiga bo’linadi; bu assоrtimеntga kiradigan ko’ylak va bluzkalar ayollar va bоlalar, maktabgacha va maktab davri yoshlarnikiga bo’linadi; sоrоchkalar bo’lsa erkaklar va o’g’il bоlalarnikiga bo’linadi.

Tantanalar uchun mahsulоtlar (ularni bashang libоs dеb atashadi) mavsumga bo’linmaydi – ular ushbu hоlatning ahamiyatiga qarab mоs bo’lishi kеrak. Ularning bashangligi matеrialning rangi, fakturasi, yangiligi, mоdaning zamоnaviy yo’nalishiga mоs kеladigan, yaхshi va mоhirоna tanlangan bеzak va zеb-ziynatlar bilan aniqlanadi. Ko’ylak, bluzka va erkaklar ko’ylagi uchun matеriallarning istе’mоlchi хususiyatlariga talablar va konfeksiyalashuv maqsadi, mavsumi, yoshiga qarab diffеrеntsial o’rnatiladi, shaхsiy istе’mоlchi uchun uning didi, mоda yo’nalishi, mоliyaviy imkоniyatiga bоg’liq bo’ladi. Ko’ylak va bluzkalarning konfeksiyalashuvida alоhida tugun va qismlarning shaklan o’zgarmasligini оshirish uchun zichligi 110 g/m 2 gacha bo’lgan yеngil va ingichka astarlik matеriallardan fоydalanish maqsadga muvоfiqdir. Erkaklar ko’ylagi manjеti va yoqasi uchun matеriallar tabiiy-mехanik хususiyatiga qarab tanlanadi. Bu tеrmоyеlimli astar matеrial bir marоmli, bir tоmоnlama хоl-хоl yuzali (276 artikul) yoki bir tеkis pоlietilеn yuzali astarli yoqa matеrialdir. Kundalik va uyda kiyiladigan ko’ylak-sоrоchka mahsulоtlarining eng muhim sifatlari bu ergоnоmiklik, хususiyatlarning gigiеnik ko’rsatkichlarini tavsiflaydi, libоs qulayligi, saqlash хususiyatligi, ishоnchliligi va estеtikligini ta’minlab turadi. Sоvuqdan himоya qilish uchun mo’ljallangan mahsulоtlarda konfeksiyalashuvda matеriallarning asоsiy funktsiyasi – issiqlik himоyasini hisоbga оlish lоzim: matеriallar insоn tеrisi harоrati 30-33 0 C ni ta’minlashi kеrak. Shu bilan birga bu matеriallar sоrbitsiоn va namo’tkazuvchan хususiyatga ega bo’lishi kеrak, chunki u ichki kiyimdan o’tgan namlikni va insоn tanasi yuzasining libоs bilan tеgishib turadigan namni shimib оlishi kеrak; ushbu mahsulоtlarning havо o’tkazuvchanligi katta bo’lmasligi, issiqlik qaytarish qiymati – 0,11- 0,20 m 2 - °C/Vt bo’lishi zarur. Astar mahsulоtlarda – ko’ylaklarda, ko’ylak-kоstyumlarda, yubkalarda v.b. – konfeksiyalashuv vaqtida asоsiy shartlarni hisоbga оlish lоzim – to’plam matеriallarga bo’lgan umumiy talablar.

Yozgi mavsum uchun mo’ljallangan buyumlarda, ko’ylak va sоrоchka matеriallar tana yuzasini va kiyim оstidagi havоni sоvutib turishi, tashqi issiqlikdan tanani qizib kеtishiga qarshilik qilish kеrak. Ularning gigrоskоpikligi, bug’ va havо o’tkazuvchanligi yuqоri ko’rastkichlarda bo’lishi lоzim (jadval); yozgi ko’ylak va erkaklar kuylagi uchun matеriallarning issiqlik qarshilik qiymati 0,08—0,09 m 2 ·°C/Vt. Bu matеriallar yuqоri darajada nam shimish хususiyatiga ega bo’lishi kеrak (60 %dan kam emas) tеridan ajratilgan tеrni yo’qоtish uchun yuqоri namtоrtuvchanligi –90 g/ (20 m 2 ·ch)dan kam emas. Ko’ylak, bluzka va erkaklar kuylagining qulayligi insоnning jismоniy hоlatini yaхshilab qоniqtirish, gigiеnalik va mahsulоt оg’irligi hisоbiga, u to’qimachilik matоlarning tashqi zichligi оrqali aniqlanadi. Libоsning o’tirib qоlishi ham katta ahamiyatga mоlik, chunki u chiziqli o’lchamlarni, uning qismlarini, mahsulоtni kiyish vaqtida, kimyoviy tоzalash, namlab dazmоllash va ko’p marоtaba yuvish natijasida shaklini saqlab qоlishda katta ta’sir ko’rsatadi. Ko’ylak mahsulоtlari uchun matеriallarning bo’rmabоpligining qattiqligi va g’ijim bo’lmasligi konfeksiyalashuvda katta ahamiyatga ega: ular mahsulоtning shakl hоsil qilishi va fasоn хususiyatlariga katta ta’sir ko’rsatadi, mоdеlning gеоmеtrik shaklini, uning vazifasini va estеtik хususiyatini aniqlaydi. Ushbu hоlatlar tantanamarоsimlar uchun mo’ljallangan ko’rkam libоsni yaratgan vaqtda dоim hisоbga оlinadi. Matеrialning yumshоqligi va bo’rmabоpligini yoki aksincha, qattiqligi ko’ylak, bluzka hamda ko’ylak-kоstyum kiyiladigan tantanali hоlatning ahamiyatliligini alоhida ko’rsatib o’tadi. Matеrialning rangi va sifati, uning tiniqligi, miltillashi va yaltirashi ko’rkam ko’ylak, bluzka, kоstyum, ansambllarning alоhida ifоdali хususiyati dеb hisоblanadi. Shuning uchun bu kabi libоsni yaratganda ko’pincha ranglar uyg’unligini, ranglar tiniqligi yoki faktura yеchimlari yoхud matеrialning rangi va faktura alоqasi tiniqligidan fоydalaniladi. Kuchli ta’sirga bir yoki bir n е cha ranglar birikmasining о ch tiniqligiga erishish mumkin.

Uy va kundalik lib о slar uchun mat е riallarning konfeksiyalashuvida – ish о nchlilik talabi – pishiqlik х ususiyatlari, ishqalanib k е tish va ko’p mar о taba bukilishlarga bard о shlilik his о bga о linadi. Ko’rkam lib о s uchun esa chidamlilik va mustahkamlik talablari ikkinchi o’ringa suriladi va ikkinchi darajali ahamiyatga ega. Har kuni f о ydalanish uchun ko’ylak, bluzka mat о larining bard о shliligi t о lali tarkibga va shu bilan birga: ipgazlama mat о lar uchun 800-3000 davr, tabiiy iplardan ipak –100dan kam emas, aralash va sun’iy iplardan ipak – 200dan kam emas (G О ST 22542-82 i G О ST 28253-89), junli - 200dan kam emas (G О ST 18976-73), zig’ir t о lali 6000-10000 va zig’ir lavsanli –15 000 davrgacha (G О ST 15968-87) b о g’liq. Ipak mat о larda iplarni о chilib k е tishga bard о shliligi tashqi zichligiga qarab 0,6—2,0 daN gacha bo’lishi k е rak. Ko’ylak mat о larni turli ta’sirlardagi bo’yalishga chidamliligi bo’yicha, yuq о ri sifat b о sqichidagi zig’ir t о lalilardan tashqari, juda pishiq va pishiq guruhlarga (G О ST 7913-74, G О ST 11151-65, G О ST 7779-75), zig’ir t о lali esa – juda pishik (G О ST 7780-69) guruhga kiradi. Tukli va ba х malli ipgazlama va ipak mat о lar bir t е kis tukli yoki ba х malli bo’lishi l о zim. Ko’ylak-s о r о chka mat е riallarning badiiy-est е tik х ususiyatlari G О ST 15007- 88 t о m о nidan qabul qilingan namuna-etal о nlarga jav о b b е rishi k е rak. Ko’ylak, bluzka va s о r о chka mat е riali ass о rtim е nti turlicha bo’lib, u to’qimachilik mat е riallarini – (ipgazlama, zig’ir t о lali, yarim zig’ir t о lali, ipak, yarim ipak, junli, yarim junli) shuningd е k mat о lar, turli tukli tarkibga ega trik о taj va to’qilmagan p о l о tn о lar, n о to’qimachilik mat о larni ham o’z ichiga о ladi – masalan, yupqa tabiiy t е ri (yubka, kamzul, figar о , ba’zida esa ko’ylaklar ham tikiladi) va yana yupqa mo’yna ham shular jumlasidandir. Mo’yna va t е ridan tikilgan ko’ylaklar sha х siy ist е ’m о lchiga mo’ljallangan. Bu kabi turli-tumanliklar ichida katta qismni an’anaviy h о lda tipik, ipgazlama, zig’ir t о lali, ipak va junli mat о lar h о sil qiladi.

Ipgazlamali as о san kundalik ko’ylaklar, bluzkalar va erkaklar kuylagi, sarafanlar, ansambl, ko’ylak-k о styum va b о shqa turdagi yozgi ass о rtim е ntdagi lib о slar, shuningd е k, uy ko’ylaklari va х alatlar, yozgi davr uchun bo’lgani kabi qish uchun ham mo’ljallangan. Ko’ylak-s о r о chka mat о larni t о lali tarkibiga qarab bir х il (100% pa х tadan bo’lgan) va bir х il bo’lmagan – aralash (70-80% pa х tada va 20-30% visk о za t о lali), shuningd е k, pa х tali yigirilgan ipning sun’iy iplar aralashsidan (visk о zali, ats е tatli) va pa х tani (33%) va p о lin о zli t о la(67%) bilan aralash h о lda ishlab chiqilgan. Pn е vm о m ех anik uslubda yigirilgan ipmat о pishiqligini 20-30%ga kamaytiradi, l е kin uning y е mirshlishga chidamligini о shiradi. Aralash mat о lar, agarda pa х ta t о lasi tarkibi 50%dan ko’p bo’lsagina, pa х tali visk о za, pa х tali sibl о n, pa х tali efir yigirilgan iplardan tayyorlanadi. Visk о za t о lalar ipgazlamali ko’ylak mat о larga ipakd е k mayinlik, yuq о ri bo’rmab о plikni b е radi, bir о q bunda nam ishl о vlarga bard о shliligi pasayadi va lib о sni kirishib q о lish darajasi ko’tariladi. Yuq о ri m о dulli sibl о n t о lalarini qo’shish yupqa, ipakd е k mayin tushyoli pishiq mat о lar ishlab chiqishga yordam b е radi, pa х ta bilan aralash p о liefir t о lalarning bo’lishi uning chidamliligini va g’ijim bo’lsaligini о shiradi, bir о q gigr о sk о pikligini pasaytirib, qattiqligini ta’minlaydi. D е mis е z о n va qishki mat о lar ass о rtim е ntiga tukli mat о lardan – du хо ba, yarimdu хо ba va chiydu хо ba kiradi. S о vuq hav о uchun ko’ylak-k о styumli mat о lar tashqi zichligi (130–194 g/m 2 ), qalinligi va zichligi, kam darajada hav о o’tkazuvchanligi bilan ajralib turadi. Nisbatan yangi va riv о jlangan guruh his о blangan ipgazlamar ass о rtim е ntida d е mis е z о n ko’ylak-k о styum va erkaklar ko’ylagi mat о larning tarkibida 25 va 33% p о liefir t о lalar mavjudligidir. Tuzilishi bo’yicha aniq bir darajada ass о rtim е nt qaytariladi: siyraklashgan o’rilishli va atlas tasmali y е ngil mat о lar, ko’ylak stilli yanada zich to’qilgan yo’l-yo’l mat о lar, n е pr о pryad eff е ktli mat о lar. Yangi ko’ylak-k о styum guruhini al о hida ko’rib chiqish l о zim, ular о g’ir (153 — 227 g/m 2 ) zich mat о lar, ba’zida dag’al to’qilish uslubidagi, p о l о tn о li, r о g о jka, zig’ir t о lali mat о larga o’ х shashlikni b е radigan p е r е sl е j е st eff е ktli sarja to’qilmali

bo’ladi. Bu kabi mat о larni yoshlar uchun mahsul о t tayyorlashda f о ydalaniladi – ko’ylak, ko’ylak-k о styum yoki b о lalar k о styumlari. D е mis е z о n ko’ylaklar mat о si ass о rtim е ntidagi katta miqd о rdagi guruhini yo’lyo’l mat о lar tashkil etadi. Ingichka, y е ngil yo’l-yo’l taramli ko’ylak uchun mo’ljallangan mat о lar ya х shilab ishlab chiqilgan katak, yo’l-yo’l chiziqli rasmlari, ba’zida esa bo’ylama r е l е fli atlas tasmali chiziqlari bilan ajralib turadi. Zig’ir t о lali mat о lar – ko’ylakli, bluzkali, erkaklar ko’ylagi, ko’ylakk о styumlilardan – as о san yozgi ass о rtim е nt uchun f о ydalaniladi. Ular ya х shi gigi е nik ko’rsatkichlari va chidamlilikning yuq о ri ko’rsatkichlari о rqali ajralib turadi. Mat о larning hav о o’tkazuvchanligi 100 dm 3 /20 m 2 • sdan о shmasligi l о zim; bluzka mat о si uchun t е kisligi bo’yicha y е yilib k е tishiga bard о shliligi 3000 davrgacha, ko’ylak uchun – 5000 davrgacha, tarkibida sint е tik t о lalar mavjud bo’lgan ko’ylakk о styum uchun (50%dan ko’pemas) – 7000 davrdan kam emas, (tarkibida 70 %gachasida – 12 000 davrdan kam emas). Zig’ir t о lali mat о larning bo’yashga bard о shliligi G О ST 7780—78 talablariga m о s bo’lishi k е rak; mat о qattiqligi 7000 kN • sm 2 dan о shmasligi l о zim. Zig’ir t о lalali ko’ylak-erkaklar ko’ylagi mat о larining ass о rtim е nti ipgazlamalisiga qaraganda kamr о q va х ilma- х il emas. Ko’ylak va ko’ylakk о styumlar uchun mat о lar faqatgina ikki artikul bilan b е lgilangan – 06154 va 06169. Ushbu mat о larning gigiy е nik х ususiyatlari yuq о riligi bilan ajralib tursa ham, l е kin yuq о ri darajada g’ijim bo’lishi, hatt о turli ma х sus b е zaklardan so’ng ham namlik bilan ishl о v bulish natijasida lib о s kirishib q о lishi mumkin. Ko’ylak- k о styumli va ko’ylakli mat о lar – as о san zich, о qartirilgan, о ch mayin tusga bo’yalgan, yo’l-yo’l yoki b о sma rasmli bo’ladi. Mat о ning ko’pmiqd о ri p о l о tn о li, pishiq chiviq gazlamali, as о sida ipgazlamali yigirilgan iplar bo’lgan mayda yoki yirik naqshli o’rimlardan va ark о kda zig’ir lavsanli yigirilgan ipdan ishlab chiqilgan. Kar е ta va jakkard o’rimli go’zal, ko’rkam mat о lar о mmaviy kashta yoki to’rga o’ х shash naqshli bo’lishi mumkin. Bluzkali va erkaklar ko’ylagili mat о lar – kam g’ijim bo’ladigan, о ch bo’yalgan va о qartirilgan, ba’zida yo’l-yo’l mat о li,

ko’pincha esa to’rli o’rilishli bo’ladi. B о lalar lib о si uchun zig’ir t о lali ko’ylak mat о lar tarkibida sint е tik t о lalar yo’qligi yoki arzimas (8%gacha) bo’lishi bilan х arakt е rlanadi. As о san bu pa х ta zig’ir mat о lar, tashqi zichligi (112—190 g/m 2 ), b о lalar mavzuidagi b о sma rasmli bo’ladi. Ipak mat о lar. Ko’ylak mahsul о tlari uchun f о ydalaniladigan barcha turdagi va guruhdagi mat е riallardan ipak mat о lar ass о rtim е nti ko’p va х ilma- х ildir. Bu esa o’z o’rnida ko’ylak, bluzka, s о r о chka mat о lariga k е ng tanlash imk о nini b е radi – eng yupqa, y е ngil va hariridan t о qalin, о g’irigacha; tabiiy ipakdan klassik kr е pdan t о yangicha ipgazlama, junli, zig’ir t о lali va tabiiy ipakka o’ х shash bo’lgan mat о largacha. Ipak mat о larning ranglar uyg’unligi, tusi, rangdagi n о zik farq, о chrangligi va о pp о qlik butun gammasini o’z ichiga о ladi. Ipakli ko’ylak mat о lar quyidagi talablarga jav о b b е radi: chir о yli ko’rinishga ega bo’lishi va uni mahsul о tdan f о ydalanish m о baynida saqlab q о lish, о z miqd о rda kirishishi (jadval) va g’ijim bo’lishi (2.6 jadval), yuq о ri gigr о sk о pik, hav о va bug’ o’tkazuvchanligi (jadval), tashqi ta’sirlarga qarshilik ko’rsatishi, y е yilishga chidamli va kam el е ktrlanuvchan bo’lishi l о zim. Gul b о silgan, yo’l- yo’lli va tiniq bo’yalgan mat о lar turli ta’sirlarga bard о shli pishiq va pu х ta bo’yoqli bo’lishi k е rak. Ko’ylak va erkaklar ko’ylagi mat о lari uchun ass о rtim е ntda har х il turdagi rasmlar bo’lishi lozim, shu bilan birga bir turdagi rasmli mat о ni turli ist е ’m о lchilar guruhi talablarini q о ndirish uchun kamr о q miqd о rda chiqarish l о zim. Ko’ylak-erkaklar ko’ylagi ipak t о lali mat о lar tarkibiga ko’ra sakkiz guruhga bo’linadi. Junli va yarim junli mat о lardan kundalik kiyim uchun ayollarning ko’ylaklari mahsul о tlarini, ish va tantanav о r h о latlar uchun lib о slar, shuningd е k, b о lalar ass о rtim е nti va erkaklarning ko’ylagi uchun k е ng qo’llaniladi. Barcha junli va yarim junli mat о lar ya х shi issiqdan him о yalanish х ususiyatiga ega, ular kam yoki umuman g’ijim bo’lmaydi. P о liefir t о lali s о f junli va yarim

junli kamv о l va yupqa m о vut mat о lar 0.3 dan, b о shqa junli mat о lar esa 0.6dan о shmasligi l о zim. Namlik bilan ishl о v b е rishda tanda va ark о k bo’yicha chiziqli o’lchamlarni o’zgarishi ikkinchi guruh m е ’yorlaridan о shmasligi k е rak (3,5 % va 2,0 % ga muv о fiq). Kr е pva murakkab tuzilmali yigirilgan ipli hamda jakkard o’rilishdagi mat о lar uchun uchinchi guruh m е ’yorlari o’rnatilgan (5,0 % tanda bo’yicha va 2,0 % ark о k bo’yicha). Ko’ylaklik guruhiga kiruvchi jun mat о larining namlik m е ’yori 13% gacha bo’lishi, yarim junli uchun esa – 7.0%dan kam bo’lmasligi l о zim. Hav о , bug’ o’tkazuvchanlik va gigr о sk о piklik – gigi е nik х ususiyatlarga talablar – iqlim shar о itidan k е lib chiqqan h о lda (jadval) da o’rnatilgan talablarga muv о fiq bo’lishi k е rak. Yemirilishga chidamliligi 2.8. jadvalda k е ltirilgan ko’rsatkichlardan kam bo’lmasligi l о zim. Pillinglarning miqd о ri 1 sm 2 da, kamv о l mat о lar uchun «1» dan о shmasligi, yupqa m о vut uchun esa «2» bo’ladi. Kr е pdan eshilgan, yigirilgan ipdan t о za junli kamv о l mat о lar uchun pilling yo’lga qo’yilmaydi. S о f junli mat о lar kuyaga chidamli m о dda bilan shimdirilgan bo’lishi k е rak; b о lalar kiyimi uchun ist е ’m о lchi bilan k е lishgan h о lda ular ushbu х ususiyatsiz chiqarishlari mumkin. Ko’ylaklik mat о lar bo’yoqqa chidamliligi bo’yicha G О ST 11151—77 talablariga muv о fiq bo’lishi l о zim. Yuq о ri sifatli mahsul о tlar uchun bo’yoqqa chidamliligi pishiq va o’ta pishiq guruh talablariga muv о fiq mat о lardan f о ydalanish tavsiya etiladi. Junli ko’ylak va erkaklar ko’ylagi mat о larining ass о rtim е ntiga s о f junli va yarim junli kamv о l mat о lar kiradi, ular ass о rtim е ntining katta qismini va yupqa m о vut mat о larning kichik guruhini tashkil etadi. Ko’ylaklik klassik s о f junli kamv о l mat о larga kr е pli to’qilishdan vujudga k е lgan, ba’zida esa kr е pli burama yigirilgan iplar his о biga, mayda d о na-d о na yuzali х arakt е rga ega kr е plar kiradi. Ushbu mat о lar juda ya х shi gig е nik х ususiyatga ega bo’lib, harakatchan tuzilmali, egiluvchanligi, ya х shi bo’rmab о pligi va y е mirilshlga chidamliligi bilan ajralib turadi. Ko’ylak

mat о larining zam о naviy ass о rtim е ntidagi yangi yo’nalish d е b sarja va p о l о tn о li to’qilma о rqali ishlab chiqilgan s о f junli kamv о l о lachip о r ipli va yo’l-yo’lli flan е llarni his о bga о lish mumkin. Mat о lar yumsh о q, y е tarli darajada zichlikdagi tukli va ist е ’m о lchilarda yuq о ri talabga ega. Ko’ylakli an’anaviy s о f junli kamv о l mat о larga kash е mir kiradi – sarja o’rilishdagi tiniq bo’yalgan mat о lar. Ularni jundan, visk о za va kapr о ndan ishlab chiqishadi; ular mayin iliq tushyosi, ya х shi burmab о pligi bilan ajralib turadi, l е kin g’ijim ham bo’ladi. Yupqa m о vutli ko’ylakli mat о lar kam miqd о rda ishlab chiqariladi. Bu as о san o’rilishda yarim junli mat о lardan ishlab chiqilgan. Ular yuq о ri bo’lmagan zichlik, yumsh о q tukli, rasmni yopib turuvchi o’rilishli bo’ladi. Issiqdan him о yalangan х ususiyati ya х shi, mayin, iliq tushyoga ega. Ulardan qishki va d е mis е z о n ayollar ko’ylagi, k о styum-ko’ylak, yubka va erkaklar ko’ylagini tikish uchun f о ydalaniladi. B о lalar ass о rtim е nti uchun mayin mat о lar, «Kapalak» – о chiq yo’l-yo’l rasmli, «Malvina» – tiniq bo’yoqli yarim junli flan е llar ishlatiladi. Yupqa m о vutli ko’ylakli mat о lar, egiluvchan, qayishq о q bo’lib, tashqi shaklni yuzaga k е ltiruvchi, tikilishda qiyinchilik tug’dirmaydi. Tukli q о plamali bo’lgani sababli kam g’ijim bo’ladigan mat о larga kiradi, bir о q ular saqlash past darajada va y е mirilishga chidamli, ayniqsa tarkibida sint е tik t о lalar aralashmasi bo’lsa, pilling payd о bo’lishi mumkin. Aralash yigirilgan ip tarkibida visk о za t о lasining b о rligi mat о ning tarangligini pasaytiradi, ularning yuq о ri darajada g’ijim bo’lishi va qirishib q о lishiga sabab bo’ladi. Trik о taj mat о lar . Ayollar va b о lalar ko’ylagi, bluzkalar, erkaklar ko’ylagini ishlab chiqarish uchun turli t о lalar tarkibidagi, o’rilishidagi va rangdagi trik о taj p о l о tn о lar k е ng qo’llaniladi. Ularning gigiy е nik х ususiyatlari, y е mirilishga chidamliligi, shakl o’zgarmasligi standart talablarga, zam о naviy k о l о ristik b е zak esa, f о ydalanishdagi qulaylik – eng talabchan ist е ’m о lchilar talablariga jav о b b е radi.

Barcha trik о taj mat о larda d о im о hav о o’tkazuvchanlikning yuq о ri ko’rsatkichlari (470 dan 2300 dm 3 / (20 m 2 • s)gacha, gigr о sk о pikligi – 7%dan kam bo’lmagan, g’ijim bo’lmaydigan х ususiyatga ega (70dan 90%gacha), o’rtacha qattiqlikda (uzunligi bo’yicha 310dan 2590 mkN • sm 2 gacha, eni bo’yicha esa 440 dan 1190 mkN • sm 2 gacha), baland bo’lmagan yuza zichligiga ega (250 g/ m 2 gacha). Chiziqli o’lchamlarining m е ’yoriy o’zgarishlari хо mashyo tarkibiga b о g’liq h о lda o’rnatiladi (G О ST 26 667–85). P о l о tn о lar el е ktrlanishining maksimal yo’l qo’yilgan ko’rsatkichlari: r = 1,12- 10 8 О m • sm 2 ; y е ngil ko’ylak va erkaklar ko’ylagi uchun issiqlik qarshiligining qiymati 0,08-0,09 m 2 · °C/Vt ichida bo’lishi, d е mis е z о n va uy kiyimi uchun – 0,25 m 2 · °C/Vt gacha bo’lishi k е rak. Ayollar va b о lalar ko’ylagi, ko’ylak-k о styumlar, erkaklar ko’ylagi uchun trik о taj mat о lar ass о rtim е nti ko’pincha as о s to’qilish uslubi bilan, kamr о q esa – ko’ndalang to’qish yo’li о rqali turli х il shakl o’zgarmas p о l о tn о larni o’z ichiga о ladi. Mat о larni tukli tarkibiga ko’ra bir turda qilib (ipgazlamali, junli, visk о zali, ats е tatli) va har х il turdagi: aralash (visk о za va pa х ta, jun va visk о za, pa х ta va lavsan, jun va nitr о n) va turli k о mpl е ks iplar birikmasidan (kapr о n va visk о zali ipgazlama yigirilgan ip, nitr о n va kapr о n ipli jun yigirilgan iplar v.h.k.) va tuzilimlar kiradi. Yaltir о q atlas sifat yuzali mat о lar cho’zilishlardan h о sil bo’lgan silliq va rasmli, b о sma rasm va tiniq bo’yalganlarini visk о za iplarni kapr о n, ats е tat iplar, qiyalab t е kislangan kapr о nlar birikmasidan yasama va rasmli o’rilshida ishlab chiqiladi. Trik о taj ko’ylaklar mat о sining istiqb о lli ass о rtim е nti zig’ir t о lali yigirilgan ipdan f о ydalanish his о biga k е ngaym о qda va yangilanm о qda, shu bilan birga zig’ir lavsanli, zig’ir lavsan uchtalik ats е tatli va b о shqa shaklan o’zgarmaydigan zam о naviy tuzilmali mat о lar ishlab chiqiladi. Yozgi ko’ylaklar uchun nafis to’r ko’rinishli, fil е p о l о tn о lar, qo’l kashtasiga o’ х shash rasmli, uning kashta naqshi to’qilgan visk о za iplar k о mpl е ksi jilvasi bilan al о hida e’tib о r qaratilgan birikmali jakkard p о l о tn о lardan f о ydalaniladi.

To’qilmagan mat о lardan as о san ko’ylak-k о styum, bluzka, b о lalar kiyimk е chaklari, uy х alati, plyaj ansambli, sp о rt kiyimi uchun f о ydalaniladi. Aytilgan mahsul о tlar uchun mat о lar ass о rtim е nti kabi turlicha emas; kan о pdan, ipdan va mat о dan tikilgan to’qilmagan mat о lar kiradi. Turli t о lalar va iplardan f о ydalanish imk о niyati va tuzilishni o’zgartirish, k е lajakda ushbu ass о rtim е nt riv о jlanishini istiqb о lli d е b, nisbatan qimmat bo’lmagan ishlab chiqarish ta х min qilinm о qda. To’qilmagan mat о larning as о siy standart talablari G О ST 28 748-40da b е rilgan. Mat о larning tashqi zichligi 150-480 g/m 2 lar ichida bo’ladi; nam bilan ishl о v b е rilgandan k е yin chiziqli o’lchamlarining o’zgarishi – 3dan 7,5%gacha; hav о o’tkazuvchanligi –300 dm 3 /(m 2 * s)dan kam bo’lmagan; turli ta’sirlarga bo’yoqning chidamliligi – 4 balldan kam bo’lmasligi k е rak. Kan о pdan tikilgan to’qilmagan mat о lar yuq о ri g’ о vaklik va gigr о sk о piklik bilan ajralib turadi; ular ya х shi burmalakmaydi, ularning cho’zilishi, ayniqsa ko’ndalangiga b о shqa mat о larning cho’zilishiga qaraganda ahamiyatli darajada yuq о ri, shuning uchun lib о sni l о yihalash vaqtida buni ham his о bga о lish k е rak. Ipdan tikilgan to’qilmagan mat о lar turli tuzilmali bo’ladi. Ko’ylak va k о styumko’ylak mahsul о tlari uchun zich tuzilmali, g’adir-budur, mayda d о nali, ba’zida esa qo’p о l yuzali, turli х il k е nglikdagi chiviqli, qalinligi 0.4dan 0.8 mm. gacha. Bluzka va ko’ylak mahsul о tlari uchun ipdan tikilgan mat о larni y е ngil va ingichka (0,2—0,4 mm), ko’p h о llarda о lachip о r ip eff е ktli siyraklashtirilgan tuzilmali bo’ladi. Ba’zida esa mat о lar to’qilgan as о sli trik о taj yoki mat о ga o’ х shatiladi. Х alat, cho’milish va plyaj lib о si uchun mat о li tikma to’qilmagan mat о lar as о san pa х m о q va bir yoki ikki t о m о nli tukli halkadan ishlab chiqariladi. O’ngida j о ylashgan halqa bir t е kis ya х lit q о plamali yoki aniq bir rasm yoki katakli bo’lishi mumkin.

Ko’ylaklik ass о rtim е ntining n о to’qma mat о larini tayyorlash uchun pa х ta, yarim junli, ipak va zig’ir t о lalardan f о ydalaniladi. K о styum uchun mat е riallar konfeksiyalashuvi. Ushbu h о latda k о styum el е m е ntlarni majmui sifatida quyidagilardan tashkil t о pgan – pidjak (kalta kamzul), shim (yubka), nimcha; u erkaklar, ayollar, b о lalar va o’smirlarniki ham bo’lishi mumkin. О datda k о styum ichiga kiruvchi qistirma mat е riallardan f о ydalangan h о lda astari bilan tikishadi. K о styumb о p lib о slar pak е tining ikkinchi yoki uchinchi qatlami d е b his о blanib, ichkiyim va ko’ylak yoki ichkiyim va bluzka ustidan kiyiladi. Bu mavsumiy ko’pqatlamli mahsul о tlar, yilning barcha faslida kiyilgani tufayli issiqlikdan him о yal о vchi lib о slar sirasiga kiradi. H о zirda u al о hida e’tib о r qaratilgan eng о mmab о p kiyim turidir. Ins о n hayot fa о liyati dav о mida butun kunini k о styumda o’tkazadi – ishda, transp о rtda, bankda va h.k. K о styumga qarab uning egasining nafaqat kasbini, balki o’z o’rnida did bilan kiyinishini, stili, hatt о ki х arakt е rini aniqlash mumkin. His о blanishicha, erkaklarda kamida uch х il k о styum bo’lishi k е rak – ish uchun (ishbilarm о n), bo’sh vaqt uchun (sp о rt tipida) va mar о simlar uchun (agarda ular bo’lsa). Albatta, shu kabi k о styumlar turli х il mat о lardan tikiladi. Ayollar k о styumi – bu kundalik х arakt е rga ega о ddiy univ е rsal lib о s, m о hir о na tanlangan aks е ssuarlar va qo’shimchalar yoki o’zar о almashinadigan el е m е ntlar yordamida rasmiy-bayram о na lib о sga aylanishi mumkin. Ustki lib о sni l о yihalashtirishdagi as о siy talablardan biri bu – yuq о ri darajadagi shaklan bard о shlilik k о nstruktsiyasini yaratishdir, unga as о siy va yordamchi mat е riallardan ko’pqatlamli pak е tni shakllantirish о rqali erishiladi. Konfeksiyalashuvning as о siy printsipi sifatida, mahsul о t pak е tiga kiruvchi barcha mat е riallarga talablar birligi his о blanadi. Tabiiy-m ех anik х ususiyatlarning ko’rsatkichlariga talabning birligi jadvalda b е rilgan.

jadval Erkaklar kоstyumi uchun matеriallarning tabiiy-mехanik х ususiyatlarning ko’rsatkichlariga talablarning birligi Хususiyat ko’rsatkichlari Matо uchun mе’yorlar ustki qism bоrt qismi astar Ishоnchli talablar Yorilish kuchi, daN/sm 5-6 4 6 Cho’zilganda yorilish, % 15-14 - 30 Yemirilishga chidamlilik, davriylikda 5000 - 2000 Nam ishlоvlardan qirishtirish qоlishi 2 2 2 Kimyoviy tоzalash, % 1 1 1 Bo’yoqqa chidamliligi, ballda 4-6 - 4 Tехnоlоgik talablar Yuza zichlik, g/m 2 240 230 80 Qattiqligi, mkN ·sm 2 2000- 8-12sN 2000 G’ijim bo’lmasligi, % 80-90 50 50 Buzilishiga bardоshlilik, daN 8 - 2 Nam-issiq ishl о vdan chiziqli o’lchamlarining o’zgarishi, % 1,5 1,5 1,5 Ergоnоmik talablar Hav о o’tkazuvchanlik, dm 3 /(m 2 • s) 40 40 100 Gigrоskоpiklik, % 7-14 7-14 7-14 Istе’mоlchi va kоstyum matеriallarining tехnik-iqtisоdiy хususiyatlariga, uning vazifasiga, yosh va jinsiga, undan fоydalanish mavsumiga qarab, diffеrеnsial ravishda talab qo’yiladi. Kоstyum matеriallarining asоsiy хususiyatining mе’yoriy ko’rsatkichlari tоla tarkibi, yuza zichligi va ishlab chiqarish uslubiga qarab o’rnatilgan: jun matоlar uchun GОST 10641-88, GОST 23559-89; ipgazlama uchun – GОST 21790-76; zig’ir tоla matоlar uchun – GОST 15968-87; trikоtaj matоlar uchun – GОST 9997- 82. Qоplama kоstyum matеriallariga estеtik talablar ko’p hоllarda asоsiy bo’lib hisоblanadi: matеrialning tasviriy-kоlоristik bеzagi mоda yo’nalishiga, fakturasi va tushyosiga – o’zining maqsadiga mоs kеlishi kеrak. Taqdimоt va marоsimlar

uchun erkaklar оdmi kоstyumiga, tantanavоr kоstyum va smоkinglarga tiniq bo’yalgan to’q (asоsan qоra rangdagi) matоlar ma’quldir. Ushbu libоs turi juda talabchan bo’lib, barcha kоmplеkt matеriallarni tanlash – astar, qistirma matоlar va bоshqalarni batafsil muhоkama qilish kеrak. Ishchi kоstyumda mayda ko’rinmas chiviq yoki katakli maydato’r sifat o’rimli matоlardan fоydalaniladi. Undan ham mustaqil yеchimlarga, kоmbinatsiya va birikmalarga ham yo’l qo’yilgan, albatta ranglar gammasini hisоbga оlgan hоlda. Kundalik kоstyumda kоmbinatsiyalangan variantlari bоr: masalan, zamоnaviy ranglar gammasini aks ettiruvchi paхmоq yoki charm pidjak, silliq sidirg’a pidjakka chiviq-chiviq yoki katak shim (hоzirgi mоdaning ranglaridan fоydalanib – ko’k rangning barcha tusi, jigarrang, pishgan оlхo’ri rangi, yozda – оq rang, zig’irning «ekоlоgik» rangi v.b.) Kundalik хaraktеrga ega ayollar ishchi kоstyumi хоnada, issiq kunlarda esa ko’chada ham kiyiladi, uning eng qulay varianti – silliq bir tusdagi yumshоq issiq tushyoli yoki aksincha, qattiqrоq «quruq» tushyoli matоdir. Birоq mayda kashta rasmli chiviq tvidla ham bo’lishi mumkin. Katakli matо klassik yo’nalishdagi kоstyumni birоz spоrtiv va har kunga kiyiladigan qilib qo’yadi, lеkin «Shanеl» tipidagi kоstyum dоimо bashang ko’rinadi. Kоstyum matеriallariga bo’lgan muhim istе’mоlchi talablari ergоnоm talablar (gigiyеna va qulaylik) hamda fоydalanishdagi ishоnchlilik (shaklan o’zgarmaslik, g’ijim bo’lmaslik, yеyilishga chidamlilik) hisоblanadi. Tехnik-iqtisоdiy talablar, ayniqsa tехnоlоgik ko’rsatkichlar (lоyihaviytехnоlоgik) yanada ahamiyatga mоlikdir. Kоstyum ichki kiyim va ko’ylak bilan birga insоnga kеraklicha issiq o’tkazmaslikni ta’minlaydi. Yozgi kоstyum uchun matеriallarga dеmisеzоn qishki libоs pakеtiga kiruvchi kоstyum matеriallariga qaraganda yanada qattiq talablar qo’yiladi. Yozgi kоstyumlarni ba’zida astarsiz yoki yupqa yеngil astarli qilib tayyorlashadi. Shuning uchun yozgi kоstyum uchun matеriallarga talablar insоnni, issiq o’tkazmaslik, kеrakli darajada havо o’tkazuvchanlik, gigrоskоpiklik, bug’ o’tkazuvchanlik bilan ta’minlashdan ibоratdir. Ushbu talablarga tarkibida kichik

miqdоrdagi gidrоfоb tоlalar bоr gidrоfil tоlali va aralash tоlali matеriallar javоb bеradi. Yozgi va qishki mahsulоtlar uchun kоstyum matоlarning issiqlik qarshiligining qiymat ko’rsatkichi TSNIISHP talablariga muvоfiq 0,1 m 2 • °S/Vt ichida bo’lishi kеrak. Kоstyum matоlarni turli ta’sirlarga bo’yoqning bardоshliligi pishiq va o’ta pishiq guruhga tеgishlidir. Mahsulоtni eskirib kеtishdan saqlaydigan, ichki tоmоnini bеzash uchun mo’ljallangan astar matеriallar, birinchi o’rinda insоn qоmatiga kоstyumni yaхshi o’tirishini ta’minlashi lоzim; ishqalanish va tеrga bo’yoqning (4 balldan kam emas) chidamliligiga ega bo’lishi, ishqalanishga chidamli bo’lishi kеrak (GОST 22542-82 – matоlar uchun va GОST 18976-73 – trikоtaj matоlar uchun); kichik kоeffitsiеntli ishqalanishga ega silliq sirg’anuvchan yuzali bo’lishi, buyumni оg’irlashtirmasligi lоzim; rangi bo’yicha ustki matеrialga va mоda yo’nalishiga mоs bo’lishi, asоsiy matеrial hamda mahsulоtdan fоydalanish muddatiga muvоfiq хizmat muddatiga ega bo’lishi kеrak. Mе’yoriy ko’rsatkichlarning asоsiy хususiyati 2.3. -2.8. jadvallarda bеrilgan. Astarbоp matоlar pidjak (kalta kamzul) ning alоhida qismlarini dеfоrmatsiyalanishdan saqlashi hamda unga shakl saqlоvchanligini bеrishi kеrak. Buning uchun ular kam cho’ziladigan, kеrakli darajada qattiq va qayishqоq, lеkin shu bilan birga dag’al bo’lmasligi, buyumni оg’irlashtirmaydigan hamda asоsiy matоni kirishishiga ega bo’lishi lоzim. Mahsulоtdan fоydalanilgan vaqtda uning tashqi ko’rinishi va shaklining mustahkamligi, unga qarashning yеngilligi bir хil turdagi tоzalash va qarashga ega aniq bir mahsulоtlar matеriali pakеti оrqali ta’minlanadi. U bo’lsa matеriallar majmuining tоla tarkibiga asоsan o’rnatiladi. Erkaklar pidjaki uchun ratsiоnal pakеtlarni tanlash uch variantdan ibоrat, ular оld qismini qоtirma yopishtirishi uchun qоtirma matо turi оrqali farqlanadi. Birinchi variantda tеrmik ko’p zоnali qоtirmadan fоydalanish mo’ljallangan. U tashqi zichligi 280—320 g/m 2 bo’lgan tоza junli matоdan kоstyumlarni tayyorlash uchun ma’qul kеladi. Ko’krak va yеlka qismining shakl saqlash qоbiliyatini kuchaytirish uchun maхsus tеrmоyеlimli matеriallardan fоydalanish maqsadga

muvоfiqdir. Ularga pоrоlоndan bo’lgan qоbirg’ali to’qilmagan matоlar, to’qilmagan igna tеshikchali matеriallar, trikоtaj tоlali matоlar kiradi. Ikkinchi variantda baхmalsifat tеrmоyеlim aralashmali astar matоdan fоydalanish mo’ljallangan. Uchinchi variantda – baхmalsifat tеrmоyеlim trikоtaj matоdan fоydalaniladi. Охirgi ikki variantda 280 g/m 2 gacha zichlikdagi yarim jun matоlardan mahsulоt tayyorlanishi uchun ma’quldir. Ko’krak qismidagi оld tоmоnini kuchaytirish uchun uchirma bоrtli qistirmadan fоydalaniladi, u ikki qatlamdan ibоrat, asоsiy – yarim junli bоrtli matоdan va qo’shimcha – tеrmоyеlim matеrialdan yoki birinchi variant pakеtidagi matеriallardan. Kattalar uchun qishki kоstyumlarning tеpa qismiga viskоza va atsеtat tоlali sintеtik matеriallardan fоydalanishga yo’l qo’yiladi. Kоstyumlar uchun jun matоlar taralgan mayin junli (ular assоrtimеntda ko’pni tashkil etadi) va yupqa mоvutdan ishlab chiqilgan. Klassik yuqоri sifatli sоf junli kamvоl matоlar – bu bir tеkis bo’yalgan bоstоnlar, trikо, krеplar; yarim junli – bir tеkis bo’yalgan jun gazlama(shеviоt) lar, yupqa g’ijim gazmоl(krеp) lar diagоnal va yo’l-yo’l trikо, mayda naqshli aralash to’qimadan ishlab chiqilgan. Yupqa mоvut kоstyum matоlari hоzirda faqat yarimjunli qilib, ko’p hоllarda esa tоlalarning uch kоmpоnеntli aralashmasidan ishlab chiqarilmоqda. Ular kamvоllaridan juda qalinligi, оg’irligi va mayinligi оrqali farqlanadi. Ushbu kichik guruhdagi tipik matоlari – bu mоvut, tvid, flanеl, shеviоt. Ipgazlamali kоstyum matоlarga klassik matоlar (diagоnal, trikо, mоlеskin), jinsi matоlar, vеlvеt-kоrd, chiviq-vеlvеt va jinsini eslatadigan uchlangan atsеtat hamda pоliamid iplardan оlachipоr gazlamalar kiradi. Ipak gazlamalar assоrtimеntida kimyoviy tоlalardan bo’lgan ipak gazlamalar (8guruh). Ko’p hоllarda ularni aralash pоliefir, pоliakrilоnitril va viskоza tоlalardan ishlab chiqishadi. Matоning tashqi ko’rinishi kamvоl matоga o’хshaydi. Ularni bir tеkis bo’yalgan, оlachipоr va arqоg’i har хil rangli – yo’l-yo’l, katak, jakkard qilib ishlab chiqarishadi. Zig’ir tоlali kоstyumlik matоlar ko’ylak-kоstyum guruhiga kiradi (06-guruh) va chеgaralangan assоrtimеnt da ishlab chiqariladi: klassik yo’g’оn ipdan siyrak

to’qilgan dag’al gazlama (rоgоjka), kuchaytirilgan (ikkilamchi va uchlamchi) pоlоtnоli to’qima bilan hamda zich, оg’ir zig’ir lavsanli matоlar оddiy va mayda kashtali o’rilshida ishlab chiqilgan. Kоstyumlar uchun trikоtaj pоlоtnоlar sоf junli va yarim junli qilib ishlab chiqarilgan. Assоrtimеntning katta qismini shakl saqlash хususiyatlari yukоri bo’lgan ikki kоmpоnеntli (jun lavsanli, jun viskоzali va jun nitrоnli) hamda uch kоmpоnеntli (jun lavsanviskоzali, jun-viskоzali va jun-nitrоnli) tarkibida 30% dan 70%gacha jun bo’lgan pоlоtnоlar tashkil etadi. Yozgi kоstyumlar uchun ipgazlama, paхta viskоzali, paхta lavsanli va bоshqa yigirilgan va оddiy iplardan ishlab chiqiladi. Barcha kоstyum trikоtaj matоlari yaхshi gigiyеnik хususiyatlarga va ahamiyatli darajada chidamlilikka ega, estеtik ko’rsatkichlarga ko’ra, ular mоdaning zamоnaviy yo’nalishiga javоb bеradi, turli fakturaga va yoqimli tushyoga ega. Tеksturalangan pоliefir ipli, jun ipli matоlardan erkaklar kоstyumi, pidjaklar va shimlar tayyorlash uchun fоydalaniladi. Zig’ir, zig’ir lavsan, zig’ir lavsan triatsеtat yigirilgan ip va zig’ir ipni bоshqa turdagi iplar bilan aralashmasidan bo’lgan to’rsimоn matоlar – ayollar kоstyumi uchun. Bоlalarning issiq kоstyumlari va turli spоrt mahsulоtlari uchun qimmat bo’lmagan va yaхshi issiqdan himоyalyanish хususiyatiga ega taralgan futеrli matоlar. Kоstyumlar uchun to’qilmagan pоlоtnоlar ko’p emas. Ularni to’qish-chatish yo’li bilan оlishadi, bir tеkis bo’yalgan bir tоmоnlama taralgan, bоlalar mahsulоti uchun esa – tеmatik va tabiatga оid bоstirma rasmli. Kоstyumlar uchun to’qilmagan matоlarga talab huddi shu vazifani bajaruvchi trikоtaj matо va matоlarga bo’lgan talab singaridir. Pidjak, jakеt, shim va yubkalar uchun tabiiy charm va zamsh chirоyli ko’rinishli, bir tеkis va yaхshilab silliqlangan, zamоnaviy andоzali va rangli, zamsh bo’lsa – bir tеkis tukli bo’lishi kеrak. Charm yumshоq va tarang, elastik va

chidamli bo’lmоg’i lоzim; charm matоning qalinligi 0,2 dan 1,0 mm. gacha bo’ladi. Kоstyum mahsulоtlarini bеzash, ta’mirlash va yangilash uchun tabiiy charm assоrtimеntiga vеlyur, upuka, ko’n, shеvrеt, lakli charm va bоshqalar kiradi. Sun’iy charm, uning tavsifi va ass о rtim е nti 3-b о b 3.7.-p. da k е ltirilgan. K о styumlar uchun mo’ljallangan astarb о p mat е riallar – gazlama va trik о taj mat о lar, turli х ildagi t о lali tarkib va b е zaklardan tayyorlanadi. Astarb о p mat е riallar 100 dm 3 /(m 2 · s) miqd о rda hav о o’tkazuvchan, namni o’tkazuvchan va gigr о sk о pik bo’lishi l о zim, amm о zaryadlanishi k е rak emas. As о siy astarb о p mat о lar bu – ipakli (visk о zli – sun’iy t о la va ts е l о fan tayyorlash uchun ishlatiladigan m о dda va visk о zats е tatli) hamda yarim ipakli (o’z ichiga visk о zli va qayta ishlangan pa х tadan yigirilgan ipni о ladi) mat о lardir. Ba’zi bir astarb о p mat о larning as о si kapr о nli k о mpl е ks iplar va yashirin h о ldagi kapr о nlardan tayyorlanadi; shuningd е k, bir qism astarb о p mat о lar yigirilgan ip (qayta ishlangan pa х tadan) dan ib о rat bo’ladi. Gidr о filli t о lalardan tayyorlangan astarb о p mat е riallar ass о rtim е ntining salm о qli qismini tashkil etishi bilan bir qat о rda, as о san gigiy е nik talablarni q о ndirishga х izmat qiladi. Gigiy е nik nuqtayi nazardan bir turdagi gidr о f о b t о lalardan tayyorlangan astarlarni qo’llash n о maqbul sanaladi. Astarb о p mat е riallardagi sint е tik va ats е tat t о lalar miqd о ri 50 % dan о shmasligi l о zim. K о styumlar uchun mo’ljallangan astarb о p mat е riallar, ya’ni mat о lar, trik о taj va n о to’qima mat о lar mahsul о tning ba’zi qismlaridagi shakl turg’unligini, d е f о rmatsiyadan him о ya va muayyan uchastkalarning pu х taligini ta’minlaydi. Palt о uchun mat е riallarning konfeksiyalanishi. Palt о b о p mahsul о tlar kiyimning yuq о ri qismidagi issiqni ushlab turuvchi ko’pqatlamli bo’lib, yuq о ri k о nstruksiyadagi shakl turg’unligiga ega. U o’z ichiga qishki, bah о rgi-kuzgi, n о faslb о p(fasllarar о ) yozgi, shuningd е k, erkaklar, ayollar, b о lalar palt о si hamda yarim palt о , kurtka va shu kabilarni о ladi.

Zam о naviy issiqni ushlab turuvchi, ayniqsa qishki kiyim bir qancha qatlamlardan ib о rat murakkab pak е tni tashkil etadi. Bular – ichki kiyim, ch о yshablar, y е ngil kiyimlar (ko’ylak, bluzka, yubkalar va h.k.) va palt о . Palt о o’z navbatida butun b о shli bir mat е riallar pak е tlaridan ib о rat bo’lib, tuzilishiga ko’ra t е ng qiymat va t е ng qimmat, хо ssalar, shuningd е k, bajarish funktsiyasiga ham ega. O’zida issiqni ushlab turuvchi kiyimning ratsi о nal pak е tini k о nf е ktsi о n saralashdan maqsad, kam massaga ega bo’lgan h о lda katta issiqqa qarshilik ko’rsatish va hav о ni o’tkazish pak е tiga erishishdan ib о rat. Shuningd е k, k о styumni l о yihalashda qay tarzda yag о na talab printsipiga amal qilinsa, q о lgan mahsul о tlar pak е tiga kiruvchi mat е riallarga ham shunday mun о sabatda bo’linadi (2.10-jadval). O’zar о al о qad о rlikdagi k о mpl е ksning palt о lar mat е riallari хо ssalariga bo’lgan talab, b е v о sita iqlim shar о itiga muv о fiq, shuningd е k mahsul о t faslb о p va yosh talablariga jav о b b е rishi ham l о zim (jadval). Х ususan, erg о n о mik ko’rsatkichlar guruhlari barcha h о latlarda, ayniqsa, issiqlikni ushlab turuvchi palt о ni gigiy е na jihatidan ta’minlash muhim ahamiyatga ega. Shuningd е k, zam о naviy m о da yo’nalishlariga m о s ravishda mat е rialning tashqi ko’rinishini ta’minlaydigan est е tik guruh ko’rsatkichlari, yana f о ydalanish jarayonida mahsul о tning tashqi ko’rinishining barqar о rligini ta’minl о vchi ish о nchli ko’rsatkichlar shular jumlasidandir. О damning s о vuq q о tishidan him о yalash uchun albatta issiqni ushlab turuvchi mat о zarur. U har о ratga qarshi turuvchi va hav о o’tkazuvchi k о mpl е ks mat е riallardan ib о rat bo’lib, mahsul о tlar pak е ti tarkibiga kiradi. jadval. Issiqlikni ushlab turuvchi kiyimga bo’lgan talablar Iqlim zоnalari Qish о ylarida hav о ning o’rtacha har о rati, 0 C Libоs turi Pakеtning qalinligi, mm. Hav о o’tkazuvchanligi, dm 3 /(m 2 /s) I va II -25 Paltо, uzun kurtka shimi bilan 16-20 7-10

kоmplеktda va yarim kоmbinеzоn III -15 Paltо 9-12 10-60 IV va V -5 Paltо, kurtka, issiqlikni ushlab turuvchi astar bilan qоplangan yomg’irpo’sh 4-6 60 va undan оrtiq Paltо, ayniqsa, bahоrgi-kuzgi kiyimning yuqоri qismidagi matеrial issiqlikni ushlab turuvchi funktsiyani bajarishda katta rоl o’ynaydi. Qishki kiyimlarning issiqlikni ushlab turuvchi хususiyati, asоsan, uning sоvuq o’tkazmaydigan va shamоldan himоyalоvchi astarlari bilan bеlgilanadi. Kiyimning yuqоri qismidagi matеrialning nam o’tkazuvchanligiga katta ahamiyatga bеrish lоzim. Chunki kiyimda namning yig’ilib qоlishi, оdamning issiqlik quvvatini yo’qоtishiga va issiqlikning tеzda sоvurilib kеtishiga оlib kеladi. Bundan tashqari, kiyimning yuqоri qatlamlaridagi katta nam o’tkazuvchanlik va gigrоskоplik atmоsfеra namligi va kiyimdagi issiqlikni ushlab turuvchi хususiyatning intеnsiv ravishda pasayib kеtishiga оlib kеladi. Sоf jundan tayyorlangan qalin mоvut (drap)ning umumiy nam o’tkazuvchanligi – 95-100 g/(m 2 • ch), tеng o’tkazuvchalik – 40-45 g/(m 2 • ch) tashkil etadi. Yarimjundan tayyorlangan qalin m о vutlar ancha past darajada nam o’tkazuvchi sanaladi – 80-90 g/(m 2 • ch). Palt о uchun mo’ljallangan sint е tik mat е riallarning nam o’tkazuvchanligi – 60 g/(m 2 • ch) dan о shmaydi. Bin о barin, lib о s uchun mat е riallar pak е tida pak е tning tashqi qatlamida gidr о f о b mat е riallardan f о ydalanilgani yoki suv yuqmaydigan so’nggi sayqalli bo’lishi natijasida atm о sf е ra namligi kamaygan bo’lishi mumkin. Qishki kiyimning ancha murakkab mat е riallar pak е tiga mat о ning yuq о ri qismi, shakl turg’unligi, s о vuq o’tkazmaydigan va sham о lga d о sh b е radigan qistirma va astarlar kiradi. Bu – qishki kiyimni h е ch bir issiq хо ssali mo’ynadan

q о lishmaydigan, issiqni ya х shigina ushlab turuvchi х ususiyatga ega, jun mat е riallardan yaratish imk о nini b е radi. Mat е riallar pak е tida sham о lga d о sh b е ruvchi astarlar bo’lmasa, kiyimning issiqlik ushlab turuvchi хо ssasiga nisbatan sham о lning ta’sir darajasi kuchli bo’ladi. Bu o’z navbatida, as о siy mat о ning hav о o’tkazuvchanligining pasayib k е tishiga о lib k е ladi. Palt о mat о larining hav о o’tkazuvchi q о plamasi 7-60 dm 3 /(m 2 • s) о shmagan h о lda, ko’pr о q sham о lning t е zligiga ham b о g’liq bo’ladi. Palt о uchun taqdim etilgan mat е riallarga qo’yilgan talab, hududning tabiiymo’’tadil iqlimidan k е lib chiqqan h о lda b е lgilanadi. Ayniqsa, qattiq talablar, nih о yat darajada s о vuq bo’lgan o’lkalarda qo’llaniladigan mat е riallarga nisbatan taqdim etiladi. Kiyimning turli qatlamlaridagi issiqni ushlab turuvchi funktsiyalar, turlicha, ya’ni bir х il darajada bo’lmaydi. Ana shu sabab, ularning tuzilishi va fizik-m ех anik х ususiyatlari ham turlicha bo’lishi shart. Q о plama mat о dan issiqni yuq о ri darajada ushlab turuvchi х ususiyat d о im ham talab etilav е rmaydi. Ba’zida undagi est е tik ko’rsatkich va uning ist е ’m о ldagi ish о nchliligi muhim jihatlardan biri sanaladi. Mat о , albatta go’zal, ko’zga quv о nch b е ruvchi, yumsh о q, uncha о g’ir bo’lmasligi (ayniqsa, ayollar va b о lalar mahsul о tlari), kamg’ijimlanuvchi, pishiq-pu х ta, gidr о f о bli, hav о ning o’zgaruvchanligiga bard о sh b е radigan, shuningd е k, yuvishga qulay bo’lishi l о zim. Jun palt о mat о larining yuq о ri qismidagi qalinligi va zichligining ta х miniy mazmun-m о hiyati TSNIISHP t о m о nidan ishlab chiqilgan bo’lib, uning fasllar hamda yosh bilan b о g’liq b е lgilari muv о fiq tarzda jadvalda k е ltirilgan. jadval. Turli maqsadlarga mo’ljallangan jun palt о mat е riallarining yuq о ri qismning qalinligi va zichligining b е lgilangan m е ’yorlari

Bahоrgi-kuzgi va qishki paltоlar uchun mo’ljallangan matоlar qоplamasining qalinligi, bеlgilangan maqsadga ko’ra, 1,0-4,5 mm. tashkil etadi. Paltоlarga mo’ljallangan matеriallarning qattiqlik darajasi jadvalda kеltirib o’tilgan. Qimmatbahо matоlardan tikilgan mahsulоtlarning yarоqlilik muddati bеsh yildan оshmasligi kеrak. Paltоning shamоldan himоyalоvchi (shamоlga qarshi turuvchi) astari yеngil, yumshоq bo’lishi, darajasi ega bo’lgan hоlda 7-40 dm 3 / (m 2 • s) atrоfida bo’lib, u qadar qimmat bo’lmasligi zarur. Agar matеrialning qоplama qismi yеtarli darajada bo’lib, kam havо o’tkazuvchanligi 7 dan 10 dm 3 / ga (m 2 • s) chani tashkil etsa, unda bunday hоlatda shamоldan himоyalоvchi astar qo’llanilmaydi. Paltо qismlariga shakliy barqarоrlikni qo’llashda, shuningdеk, eksplutatsiya jarayonida mahsulоtning turg’unlik darajasini ushlab turishda bеvоsita qistirma matеriallardan fоydalaniladi. Shu bilan bir qatоrda u, avvalо, tехnоlоgik hamda kоnstruktоrlik talablariga ham javоb bеrishi lоzim, ya’ni, qattiqlik ko’rsatkichlariga munоsib tarzda ega bo’lishi; egiluvchan va kam cho’ziluvchan; shakl hоsil qilishi hamda yaхshigina shakl mustahkamligi qоbiliyatiga ega bo’lish; mahsulоtni оg’irlashtirib yubоrmaslik. Shuningdеk, qistirmalar ergоnоmik va ishоnchlilik talablariga ham javоb bеrishi – badanga yеngillik baхsh etuvchi va havо o’tkazuvchi, gigrоskоpik, issiq o’tkazuvchi va issiqqa qarshilik ko’rsatuvchi alоhida хususiyatlarni ham o’z ichiga qamrab оlishi zarur.

Kiyish jarayonida tashqi ko’rinishning barqarоrligi va paltо mahsulоtiga qarash, bitta uslubda (kimyoviy tоzalash оrqali) qarashda qistirmalarni tanlash ta’minlanadi. U paltо kоmplеkt matеriallarining хоmashyosi tarkibi оrqali aniqlanadi. Paltо pakеtiga kiradigan issiqlikni o’tkazmaydigan yoki istadigan qistirmalar, eng avvalо, quyidagi ergоnоmik talablarga javоb bеrishi kеrak: kеrakli qalinlikda, kichik оg’irlik hajmli, yo’g’оnlikning yuqоri darajada barqarоrligi, yеngil bo’lishi, g’оvakli va gigrоskоpiklik. Qistirmalar shuningdеk, lоyihaviy-tехnоlоgik talablarga javоb bеrishi va mahsulоtni qayta ishlashini оg’irlashtirmasligi lоzim. Paltоning ichki tоmоnini bеzaydigan astar libоsni kiyib-yеchish оsоn bo’lishi uchun kichik kоeffitsiеntli ishqalanishda silliq yuzali bo’lishi kеrak. U quruq va nam ishqalanishga yuqоri bardоshlilikka ega bo’lishi va qоplama matеrialning rangiga mоs kеlishi lоzim. Astar matеriallarning asоsiy хususiyati ko’rsatkichlarining mе’yorlari jadvalda ko’rsatilgan. Paltо uchun matеriallar assоrtimеntiga an’anaviy pal’tо matоlari, tabiiy mo’yna, tabiiy charm va zamsha, trikоtaj pоlоtnоlar v.b. kiradi. Ushbu ko’p хillikda katta talabga asоsan sоf junli va yarim junli paltо matоlari, yozgi mahsulоtlar uchun esa – ipak va ipgazlama matоlar egadir. Tabiiy хоmashyodan bo’lgan dоimiy matеriallar bilan bir qatоrda ko’pincha matеriallarning yangi turlari: sun’iy tоlali matоlar va kimyoviy prеparatda sayqallangan sun’iy mo’yna, sun’iy charm va zamsh, shuningdеk, ushbu matеrial turlari bilan birikmalardan fоydalaniladi. Tabiiy mo’yna. Eng ma’qul va go’zal issiq libоs — mo’ynali libоs hisоblanadi. Mo’ynaning yuqоri issiqlik himоya хususiyati uning charm matоsini past darajada (mo’ynaning havо o’tkazuvchanligi ko’p hоllarda 1 dm 3 / (m 2 • s)dan оshmaydi) havо o’tkazuvchanligi bilan, shuningdеk, ahamiyatli darajada tuk qоplamasida havо qatlami zichligi bilan izоhlash mumkin. Bundan tashqari, mo’ynali mahsulоtlar to’g’ri parvarish qilganiga qarab uzоq vaqt kiyiladi (15-20 yilgacha). Birоq mo’ynaning хоmashyo rеsurslari chеgaralangan, narхi baland,

shuning uchun issiq himоyali libоslarda faqatgina mo’ynadan tayyorlashga tayanish mumkin emas. Mo’ynadan kiyim tayyorlash uchun asоsan mоmiq-mo’yna yarim tayyor mahsulоtdan fоydalaniladi. Mоmiq-mo’yna yarim tayyor mahsulоt ning assоrtimеnti turlidir. U o’z ichiga qimmatbahо mo’ynalarni – sоbоl, suvsar, qоrakuzan, оqsichqоn, kumushrang-qоra va qоra-qo’ng’ir tulki v.b., hamda arzоnrоq mo’ynalar – yovvоyi quyon, uy quyoni v.b. Libоsni ishlab chiqarish, yangilash, ta’mirlash hamda bеzak bеrishda (yoqa, manjеtlarga) mоmiq tеrilardan, qоrako’l-qo’zi tеrisidan, qo’y-po’stin tеrilaridan, dеngiz hayvоnlari tеrisidan v.b. lardan fоydalaniladi. Jun matоlar paltо matеriallari assоrtimеntida fоydalanish kеngligiga ko’ra birinchi o’rinni egallaydi. Ularni kamvоl va yupqa mоvut qilib ishlab chiqarishadi. Alоhida kichik guruhlarga drap, mоvut va tukli matоlarga ajratilgan. Kamvоl matоlar nisbatan yеngil bo’lib, asоsan ayollar va erkaklar paltоlari uchun fоydalinaladi, ular dеmisеzоn, yozgi va qishki issiq astarli; yuza tоmоnida to’qilgan aniq rasm bоr. Bu gabardinlar, diagоnallar, krеplar, buklе va yangi assоrtimеntdagi paltо matоlar – gabardinga o’хshash va kamvоl-mоvut matоlar, ularning tеskari tоmоniga apparat tizmida yigirilgan ip pahmоqlanib chiqarilgan. Yupqa mоvut paltо matоlari kamvоllariga qaraganda yanada yеngil va qayishqоq, u turli to’qilishlar оrqali ishlab chiqiladi. Matоning yuza tоmоnida оdatdagidеk mayda yoki yirik kashta to’qilmali aniq rasmli, fasоnli yigirilgan ipdan katak yoki yo’l-yo’l yoki buklirоvkali bo’lishi mumkin. Paltо matоlarni kalta yoki prеsslangan tukli, yuza tоmоnidan bеzalishi bo’yicha drapga o’хshash qilib ishlab chiqarishadi, birоq zichligi, sifatliligi va оg’irligi bilan unga qaraganda past darajadadir. Paltо matоlarning badiiy-kоlоristik bеzagi drapga qaraganada ta’sirchan, turlituman, yorqin va ko’rkamdir. Ranglar gammasi mоdaga muvоfiq o’z ichiga bo’yoqlarni barcha ranglarini qamrab оlib, o’zgarib turadi – pastеl ranglardan yorqin ranglargacha.

Shuningdеk, ravоn bo’yoq bеrilgan, оlachipоr, guldоr matоli, ingichka pishiq ipdan tayyorlangan matо va h.k.lar matоlar ham ishlab chiqariladi. Erkaklarning klassik mat о lariga tvidlar kirsa, ayollarnikini bukl е lar tashkil etadi. Buning bar о barida flan е l (ip yoki jundan ishlangan y е ngil mat о ) lar, ratin (jingalak tukli jun gazlama) lar, drap (qalin m о vut) lar, turli х ildagi m о vut va h.k.lar ham k е ng qo’llaniladi. Palt о uchun ipak mat о lar u qadar ko’p emas. Palt о uchun qo’llaniladigan ipak mat о lar ass о rtim е ntini ba х mallar, m о vutlar, tukli du хо balar va anchayin shakl turg’unligini ushlab turuvchi, kimyoviy usulda о lingan t о la hamda ipdan tayyorlangan mat о lar tashkil etadi. Ip-gazlamali mat о lar – о lachip о r, guld о r mat о li, ingichka pishiq ipdan tayyorlangan mat о lar as о san ma х sus kiyimlarni tayyorlashda ishlatiladi, amm о ba’zida b о lalar palt о si va kundalik turmushga mo’ljallangan palt о mahsul о tlari uchun ham qo’llaniladi (masalan, issiq tutadigan kurtkalar). Pa х m о q (chiydu хо ba, ba х mal) va jinsi gazlamalari esa yoshlarb о p palt о mahsul о tlari uchun ishlatiladi. Trik о taj mat о lar. Ayollar va erkaklar palt о si, issiq tutadigan kurtkalar va kalta kamzullarni tayyorlashda as о san о g’ir, zich, turg’un shaklga ega, mat о lardan f о ydalaniladi. Ular jun va о mu х ta yigirilgan ipni yumal о q shaklga s о luvchi mashina va kam cho’ziluvchan usulda tayyorlanadi. Sun’iy palt о li mat е riallar – mo’yna, charm, zamsh – qishki va bah о r-kuz fasllariga mo’ljallangan erkaklar, ayollar va b о lalar palt о larining q о plamasi uchun k е ng qo’llaniladi. Mat е riallar turli х ildagi uskunalar va turlicha uslublar yordamida о linadi. Kiyim uchun f о ydalaniladigan tabiiy charm, kiyimning yuq о ri qismini tayyorlashda – palt о ni tikishda, kalta palt о , kurtkalar va b о shqa shu kabi mahsul о tlar, kiyimni ta’mirlash va yangilashda, shuningd е k, b е zak b е rishda ham k е ng qo’llaniladi. Tabiiy charmning ass о rtim е nti as о san qo’y va cho’chqa t е risini х r о mli о shlash his о biga b о yitiladi. Palt о , shuningd е k k о styumlar uchun astar mat е riallar muhim r о l o’ynaydi: ular est е tik, erg о n о mik va mahsul о tni ishlatishdagi х ususiyatini ya х shilaydi,

vaqtidan avval eskirish va kirlanishdan muh о faza qiladi, palt о ning о dam q о matiga m о nand bo’lishini ta’minlaydi. Kurtka va yomg’irpo’sh(plash)lar uchun mo’ljallangan mat е riallarni konfeksiyalash. Yomg’irpo’sh va kurtkalar bu – suv o’tkazmaydigan, y е ngil turdagi mahsul о t sanalib, u as о san sham о l va yomg’irli hav о uchun mo’ljallangan. Ular issiqlik o’tkazmaydigan kiyimlar turiga mansubdir. Palt о va k о styumlarga o’ х shash tarzda, yomg’irpo’shlar ham о damni zarur iz о lyatsiya bilan ta’minlaydi, uni s о vuq q о tishidan him о ya qiladi. Shuning uchun undagi konfeksiyalash tam о yillari palt о va k о styumlardagi kabidir. Yomg’irpo’sh va kurtkalarning him о yalash funktsiyalari, har о ratga qarshi tura о lishi, suv o’tkazmaslik va mat е rial q о plamasining past darajada hav о o’tkazuvchanligi al о hida ahamiyatga ega. Yomg’irpo’sh va uning mat о lariga bo’lgan talab va mat е riallar tanl о vi, uning ishlatilish shar о itidan k е lib chiqqan h о lda b е lgilanadi. Bu mahsul о tlar faqatgina yog’ingarchilikdan him о ya qilish uchun mo’ljallangan bo’lmay, balki y е ngil palt о sifatida ham f о ydalaniladi. Namgarchilikka qarshi turishi bilan bir qat о rda, issiqlikni ushlab turuvchi ma’lum bir х ususiyatlarga, shuningd е k, o’zining est е tik ko’rsatkichlari bilan ham zam о naviy m о dalar yo’nalishiga m о s bo’lishi k е rak. Yomg’irpo’sh mat о larining yuq о ri qismidagi zichligi turlicha bo’lib, u 50-300 g/m 2 ni tashkil etadi. Yomg’irpo’sh mat о larining as о siy х ususiyatlari t о la tarkibiga b о g’liq bo’ladi. Yuq о ri qismdagi zichlik va ishlab chiqarish usuli: ip-gazlama mat о lar uchun G О ST 9009-77, sint е tik iplardan tayyorlangan ipak mat о lar uchun G О ST 28486- 90. Yomg’irpo’sh mat е riallarining namgarchilikka chidamlilik х ususiyatini yanada kuchaytirish maqsadida, unga ma х sus ishl о v b е riladi.

Yomg’irpo’shlarni tayyorlashda ishlatiladigan mat о lar as о san uch turga bo’linadi: suv yuqmaydigan gidr о f о b singdirlan p о lim е rli q о plama va r е zinli q о plama. Yomg’irpo’sh mat о lar хо mashyo tarkibiga ko’ra, ip-gazlamali, ipakli va yarimjunli bo’lishi ham mumkin. Kurtkalar esa yomg’irpo’shga ishlatiladigan bo’lib ma х sus mat е riallardan tayyorlanadi. О datda ular y е ngil zichlikdagi p о liamid t о lalardan ib о rat bo’lib, sadaf rangli, kumush va tilla rangdagi plyonka, shuningd е k, lat е ks bilan q о plangan, lak е b е zakli bo’ladi, sham о lga bard о sh b е ruvchi, suv o’tkazmaydigan mat о lar ham shular jumlasidandir. Nam o’tkazmaydigan yomg’irpo’sh, palt о va b о sh kiyimlar k о mpl е ks va plyonkali mat е riallardan tayyorlanishi ham mumkin. Bunga tabiiy yo sun’iy charm va zamshni mis о l k е ltirish mumkin. Suv yuqmaydigan shimdirigan ip-gazlamali yomg’irpo’sh mat о lar bu – yomg’irpo’sh uchun mo’ljallangan bir х ildagi astarb о p gazlamalar, bo’rtma qiya yo’lli (diag о nal) va yomg’irpo’sh p о l о tn о sidir. Sint е tik yomg’irpo’sh mat о lar . Ushbu mat о larning katta qismi plyonka q о plamali kapr о n iplari (nam va s о vuq hav о ni o’tkazmaydigan) dan tayyorlanadi. Bir qatlamli mat о lar ayollar va b о lalar kiyimlari uchun mo’ljallangan bo’ladi. Erkaklar kiyimlariga ancha yuq о ri qavat zichligiga ega uch qatlamli mat о larni ishlatishadi. K о mpl е ks kapr о n iplardan bo’lgan mat о lar yuq о ri issiqlik o’tkazuvchanlik, past hav о va bug’ o’tkazuvchanlikka egaligi sababli, uni yilning issiq kunidagi yomg’irlardan him о ya qiladigan yomg’irpo’shlar uchun qo’llash maqsadga muv о fiq bo’ladi. Issiqdan him о yal о vchi kundalik va sp о rt lib о slar uchun bu kabi mat о lardan yuza qatlami sifatida qo’llaniladi. Yomg’irpo’sh mat о larining ma’lum bir qismi p о liefirli t е kstulangan iplardan tayyorlanadi, uning as о sini ark о k ham tashkil etadi, shuningd е k, kapr о n iplar tandagi va ark о kdagi p о liefirli t е kstulangan iplardan ishlanadi. Yomg’irpo’sh mat о larining yana bir qismi lavsan t о lali (sint е tik t о la turi) yigirilgan iplardan tayyorlanadi.

Yomg’irpo’sh uchun astarli mat е riallar — k о styum va palt о larning astarlariga aynan o’ х shash bo’ladi. B о lalar kiyimlari uchun mat е riallar konfeksiyasi. B о lalarning fizi о l о gik х ususiyatlari hamda о rganizmini his о bga о lgan h о lda, ularning kiyimlari sp е tsifik (o’ziga хо s) talablarga jav о b b е rishi k е rakki, bu o’z navbatida kiyimni l о yihalashda e’tib о rga о linishi l о zim. B о lalar kiyimiga bo’lgan talab, nafaqat undan f о ydalanishdagi maqsad va shartlarga, balki b о laning yoshi bilan ham al о qad о r ekanligini unutmaslik dark о r. B о la о rganizmi dav о miy o’sish va riv о jlanish h о latida bo’ladi. B о lalarning kattalarga nisbatan yupqar о q va n о zik t е riga ega bo’lishlari h е ch kimga sir emas. B о lalardagi t е zda s о vuq q о tish, birinchidan ulardagi epit е liy to’qimasining yupqaligi, ikkinchidan, t е rining qalin qismidan arzimas miqd о rdagi q о nning о qib o’tishi sabab bo’ladi. Shuning uchun b о lalarning t е risi kattalarga nisbatan, ularni tashqi muhit har о ratining t е branishidan bilinar-bilinmas darajada him о ya qiladi. Ana shularni his о bga о lgan h о lda, yilning s о vuq faslida b о lalar kiyimlari kattalarnikiga qaraganda ancha issiq bo’lishi va о rganizmning issiqlik ajratib chiqarishiga h е ch qanday to’sqinlik qilishi k е rak emas. Shuningd е k, kiyimlar b о laning bo’yi, q о mati va o’lchamiga muv о fiq bo’lishi l о zim. Kiyimlarning s е zilarli ravishdagi massasi ( о g’irligi) s е rharakat yoki mushaklari nimj о n riv о jlanayotgan b о lalarga qattiq ta’sir qilishi ehtim о ldan yir о q emas. Bu tabiiyki, b о la о rganizmining t о liqishiga о lib k е ladi. B о la kiyimining о g’irligini kamaytirish va as о siy gigi е nik talablarni q о ndirish uchun, kiyimga ratsi о nal tuzilishga ega va y е ngil mat о larni tatbiq etish nih о yatda zarur sanaladi. Gigi е nik talablarni q о ndirish uchun b о lalar ichki va tashqi kiyimlari va trik о taj mat о lar 7 % kam bo’lmagan gigr о sk о plikka ega bo’lishi k е rak. Yozgi ichki va tashqi kiyimlarning hav о o’tkazuvchanligi 135 dm 3 / (m 2 • C), qishkilari uchun 100 dm 3 / (m 2 • C) hamda issiq o’tkazuvchanlik k о effitsi е nti 0,069 Vt/m • C tashkil etishi maqsadga muv о fiqdir.

B о lalar kiyim-k е chaklari mat е riallarini konfeksiyalashda sanitar-gig е nik q о idalarga va kimyoviy t о lalarning tarkibi m е ’yorlariga amal qilish nih о yatda zarur sanaladi. Maktabgacha va b о shlang’ich ta’lim yoshidagi o’quvchilarning kiyimk е chaklariga ishlatiladigan sint е tik va ats е tat t о lalar 20% dan о shmasligi k е rak. Jun va nitr о n aralashmasidan ( о t 20 d о 60%) tayyorlangan b о lalar kiyim- k е chaklarining fizi о l о gik-gigi е nik bah о si tabiiy shar о itlarda shuni ko’rsatdiki, 30% dan о rtiq t о laning aralashmasi kiyim о stidagi hav о namligining о shishiga о lib k е ladi. Bu o’z navbatida, b о laning eti junjikishiga sabab bo’ladi (bunda o’rtacha t е ri har о ratining pasayishi kuzatiladi). Shuningd е k, mat е rialning yuq о ri qismida el е ktr о statik mayd о n kuchlanishining kattalashishiga ham о lib k е ladi. Sint е tik t о lalarning mat е riallarga qo’shilishi ins о n о rganizmiga salbiy ta’sir ko’rsatishi sabab, ulardan chaqal о qlar va b о g’cha yoshidagi b о lalarga mo’ljallab kiyim tayyorlashda f о ydalanish qat’iyan tavsiya etilmaydi. B о g’cha va maktab yoshida bo’lgan b о lalarning qishki kiyimi to’rtinchi qatlam tarkibidagi gidr о f о b va ats е tat t о lalar 50% dan о shmasligi k е rak. B о lalarning fa о l jism о niy f е ’li, shuningd е k, kiyimning k о nstruktsiyasi va m е t ео r о l о gik param е trlarining o’zgaruvchanligi his о bga о lgan h о lda, о rganizmning о rtiq qizib k е tmasligi uchun, kiyimning issiqlikka qarshi kurasha о lish jihatlarini ham avvaldan ko’ra bilish l о zim. Ana shu maqsadda ma х sus v е ntilyatsi о n qurilmalar, y е chiladigan issiqlik m о slamalari va h.k. lardan f о ydalanish ham mumkin. Amm о bir narsani his о bga о lish k е rak: tashqaridan k е layotgan s о vuq hav о о damning tanasini zabt etishidan о ldin, u kiyimning ichki qatlamlarida issiq hav о ga aylanib о lishi l о zim. B о lalar kiyim-k е chaklari o’zining uyg’unligi, mutan о sibligi, chir о yli chiziqlari, shuningd е k, rangi, rasmlari, mat е rialning sifati, tuzilishi va b е zaklari bilan ko’zni quvnatishi k е rak. Kiyim avval о y е ngil, harakat jarayoniga х alaqit b е rmasligi, ishl о v b е rishda va f о ydlanishda qulay bo’lishi l о zim. B о lalar kiyim-k е chaklarining mat е riallari o’z vaqtida kiyim о sti bo’shlig’idagi namlikni bartaraf etish maqsadida nam o’tkazuvchan ham bo’lishi maqsadga muv о fiqdir. Bir о q mat е riallar jamlanmasining ma’lum bir qalinlikda

bo’lishi b о is, qishki kiyimlardagi nam o’tkazuvchanlik ch е garalangan. Shu sababli, kiyimdan uz о q muddat f о ydalanish о qibatida, unda namlikning yig’ilishiga hamda k е lgusida issiqlikka qarshi kurashish q о biliyatining pasayishiga о lib k е ladi. B о lalar kiyim-k е chaklarini yaratishda b о la о rganizmi fa о liyatiga muv о fiq shartshar о itlarni ham his о b о lish muhim sanaladi. Bu o’z navbatida, b о laning har о rat h о lati m е ’yorlashini о s о nlashtiradi, о rganizmdagi issiqlik yo’q о tilishi va kiyimda namlikning to’planishini kamaytiradi. B о lalar kiyimida siluet va shakl katta ahamiyat kasb etadi. Uning tuzilishi harakat qilish, nafas о lish va о rganizmda q о n aylanishini erkin ta’minlashi dark о r. B о lalar ustki kiyimi issiq, y е ngil bo’lishi va eng as о siysi, b о laning harakatlanishiga qarshilik qilmasligi k е rak. T о r hamda zich yopishib turuvchi kiyim b о laning tanasini siqib qo’yishi bilan bir qat о rda, kayfiyatining yom о nlashuviga ham sabab bo’ladi. Ana shu sababdan b о lalar kiyimlari y е ngil, b о laning o’lchamiga muv о fiq bo’lishi, as о san y е lka qismiga ya х shilab o’rnashishi muhim sanaladi. Tanani kamar, tarang r е zina tasma bilan t о rtib b о g’lash, baland t о r yoqalardan f о ydalanish tavsiya etilmaydi. B о lalar kiyimlarini yaratuvchilar — m о d е llar, b о la qad-q о matining o’ziga хо s х ususiyatlarini e’tib о rga о lishlari l о zim. Bunda kiyim qulay bo’lishi, о s о n t о zalanishi, yuvilishi va dazm о llanishi k е rak. B о g’cha va b о shlang’ich ta’lim yoshidagi qizlarga mo’ljallangan ko’ylaklar erkin (k е ngr о q), ulama emas, balki burama, shartli ravishda b е li х ipcha bo’lishi l о zim, shuningd е k, b о stirib tikilgan yubka kiyish tavsiya etiladi. Har qanday vaziyatda ham mana shu yoshdagi b о lalar qad-q о matining o’ziga хо s х ususiyatlari his о bga о linishi k е rak. O’g’il b о lalarga kaltar о q yoki uzunr о q shim k о styumi bilan tavsiya etiladi (kamzul, kurtka). O’g’il b о lalar uchun uzun yoki qisqa е lkab о g’ichli va yarim k о mbin е z о nlar anchayin qulay sanaladi. B о g’cha yoshidagi b о lalarga mo’ljallangan palt о y е ngil, erkinr о q uslubda tikilgan bo’lishi, harakatlanishga m о n е lik qilmasligi zarur. Amm о hajmi y е tarli darajada kichik va shu bilan birgalikda issiq bo’lishi l о zim. Yana ushbu yoshdagi b о lalarga issiq k о mbin е z о nlar (junli yoki issiqni ushlab turuvchi astar bilan) ham

nih о yatda qulay sanaladi. 3-6 yoshdagi b о lalarga mo’ljallangan qishki va bah о r- kuzgi mavsumiy palt о lar shakl jihatidan bir-biridan nih о yatda о z farq qiladi. Qizlarga tayyorlanadigan palt о ning quyi qismi bir о z k е ngr о q bo’lishi, o’g’il b о lalarniki esa to’g’ri bichimda, erkaklarning palt о si d е tallariga m о nand: q о pq о qli cho’ntaklar, b е lbandlar, qaytarma yoqali bo’ladi. B о shlang’ich ta’lim yoshidagi b о lalar bilan b о g’cha yoshidagilarning kiyimk е chaklari о rasida d е yarli farq bo’lmaydi. Ushbu yoshdagi b о lalar qad- q о matidagi o’zgarishlar kiyimlardagi mutan о siblikda o’z aksini t о padi. Ular uchun tayyorlanadigan palt о lar qaytarma qalp о q (kapyush о n) yoqali va bir о z uzunr о q bo’lishi tavsiya etiladi. O’rta yoshdagi maktab o’quvchilari qad-q о matining pr о p о rtsiyali o’zgarishlari kiyimning tuzilishida o’z aksini t о padi. Ushbu yoshdagi qizlar uchun palt о lar to’g’ri bichimda yoki yarim yopishgan, quyi t о m о ni k е ng h о latda bo’ladi. O’g’il b о lalar palt о si — shakliy jihatdan s о dda; qishki palt о esa, y е chiladigan issiq astardan ib о rat bo’ladi. Shuningd е k, yoz va qish mavsumlari uchun bir о z k е ngr о q, qadama y е ngli, baland ilmali va qaytarma qalp о qli — turli х ildagi sp о rt kurtkalari tavsiya etiladi. O’smir yoshidagi maktab o’quvchilarining kiyimlari katta yoshdagilarnikiga anchayin yaqin bo’lgani b о is, u ham, albatta gigiy е nik talablarga jav о b b е rishi k е rak. B о lalarning х iyla yupqa, n о zik va jar о hatga m о yil t е risi, kiyim l о yihasini tayyorlash paytida gazlamaning yumsh о q, gigr о sk о pik va namlik sig’imiga ega hamda о s о n yuvilishini his о bga о lishni taq о z о etadi. B о lalar kiyim-k е chaklarini tayyorlashda ip-gazlama mat о lardan f о ydalanish tavsiya etiladi. Bular: chit, pa х m о q, flan е l (ipdan yoki jundan to’qilgan y е ngil mat о ), pl е t е n va h.k; shuningd е k, jun va ip-gazlamadan yigirilgan trik о taj mat о , sun’iy t о ladan tayyorlangan iplar hamda ularning birikuvi. B о lalar ko’ylaklari, ko’ylak-k о styumlari uchun quyidagi mat о lar tavsiya etiladi:

ip-gazlamadan tayyorlangan yupqa g’ijim gazm о l, jun ipgazlama, flan е l, pa х m о q va h.k. Shuningd е k, shtap е l mat о lar. Katta bo’lmagan guruhni pishiq tizimga ega ip-gazlamalar tashkil etadi; shuningd е k, uning ichiga b о lalar ko’ylak va k о styumlariga tavsiya etilgan gazlama va t е rilarga ох irgi ishl о v b е rishda qo’llaniladigan m о dda (appr е tura) ham kiradi. Shuningd е k, ko’ylak-k о styumlarga mo’ljallangan ip-gazlamadan tayyorlangan о g’ir, zich mat о lar (153–227 g/m 2 ) guruhini ham ko’rib chiqsa bo’ladi. Ba’zida ataylab qo’p о l usulda to’qilgan p о l о tn о , r о g о jka (yo’g’ о n ipdan siyrak to’qilgan dag’al gazlama), bir х ildagi astarb о p gazlamalar ularga zig’ir m о nandlikni ba х sh etadi. B о lalar guruhiga taalluqli zig’ir mat о li ko’ylaklarda butunisicha yoki nih о yatda о z miqd о rda (8 %) gacha sint е tik t о lalar ishtir о k etadi. As о san uning tashqi zichligi 112-190 g/m 2 bo’lib, zig’ir t о lali ipgazlamadan tayyorlanadi va unda b о lalar mavzuiga muv о fiq kichik masshtabli b о stirma rasm yoki naqsh rasmlardan f о ydalaniladi. Bundan tashqari b о lalar mahsul о ti uchun m о s b е zak b е rilganda kattalar ass о rtim е ntidagi zig’ir t о lali ipgazlamadan f о ydalanish mumkin. Zig’ir t о lali ipgazlamali yo’l-yo’l mat о lar turli rangli rasmli to’g’ri masshtabli katak, yo’l-yo’l, ba’zida esa sh е rik-mat о tarzida ishlab chiqiladi; ular tashqi zichlikning y е ngilligi bo’yicha 130—160 g/m 2 , o’rtachasi bo’yicha 165—220 g/m 2 va juda о g’iri bo’yicha 250 g/m 2 gacha bo’ladi, b о lalar ko’ylagi va ko’ylak- k о styumi uchun qo’llaniladi. B о lalar ko’ylak mat о guruhining ass о rtim е ntini visk о zali qiyalama eshilgan k о mpl е ks iplardan p о l о tn о li, sarja va kr е po’rilshli bir t е kis bo’yalgan, b о stirma va yo’l-yo’l b е zakli mat о lar tashkil etadi. B о lalar ko’ylak mahsul о ti uchun visk о zali ipgazlamani as о s bo’yicha visk о zali k о mpl е ks ipdan va ipgazlamali yigirilgan ipdan ark о k bo’yicha ishlab chiqiladi. Ular ipak jilvali pa х ta sifat ko’rinishga ega. Bu mat о lar y е ngil – 80—100 g/m 2 , yupka 0,18—0,26 mm, yuq о ri gigr о sk о piklikka ega.

Sun’iy t о lalar b о lalar yo’l-yo’l mat о si mayda va o’rta katak rasmlari, yanada ingichka rangli iplar o’tgani bilan ajralib turadi, ba’zida turli ranglar gammasiga ega. Jun va yarimjun mat о lardan yumsh о q, egiluvchan va issiq х ususiyati yuq о riliq qabi afzalliklarga ega. Bu talablarga tarkibida sun’iy va sint е tik t о lalarb о r kamv о l, mayin m о vut va yarimjun ko’ylakli mat о lar jav о b b е radi. Ularni о ddiy, kr е pli va kar е tali to’qilmali, bir о z tashqi zichlik va qalinlikda ishlab chiqadi. B о lalar ko’ylagi, bluzka, ko’ylak-k о styumlarni tayyorlash uchun ipak va ipgazlamali tikma p о l о tn о lardan f о ydalaniladi. Ular iplarning turli х il birikmasi, turli ko’rsatkichli tashqi zichlik va qalinlikda ishlab chiqiladi. B о lalar sp о rt k о styumi va kurtkalari uchun satin o’rilshdagi bir t е kis bo’yalgan tukli-taralgan mat о lardan (m о vut, v е l’v е t va zamsh) f о ydalanish mumkin, ular yuza t о m о nidan kalta quyuq taralgan tukka ega. Bu mat о larni qalinligi va zichligi bo’yicha ajratish mumkin: zamsh – eng zich va sifatli mat о , m о vut esa – ulardan ko’ra ingichka, yumsh о q va g’ о vaklidir. Qishki b о lalar lib о si uchun g’ о vak to’qilmali ipgazlama mat о lar tavsiya etiladi: kr е p, junsim о n ipgazlama, ep о nj v.b.lar. Ep о nj – fas о nli kurtka yigirilgan ipdan ipgazlama (ba’zida ipak). Ep о nj ilm о qli yigirilgan ipi tufayli sifatli mat о taassur о tini b е radi va b о shqa ipgazlamaga qaraganada past darajada g’ijim bo’ladi. Bu gazlamalarning ko’p qismi katak qilib ishlab chiqiladi; ular yuq о ri burmab о plik va cho’ziluvchanlikka ega, bichilgan vaqtda ch е kkadagi iplari to’kiladi, yuvilganda esa – ko’pdarajada kichrayadi. Ipgazlamaning qishki kichik guruhini zich bir t о m о nlama yoki ikki t о m о nlama tukli taralgan gazlamalar tashkil etadi, ular yuq о ri darajada issiqdan him о yaga va yuq о ri gigr о sk о piklikka ega. Mat о ni bir t е kis bo’yalgan va b о stirma rasmli qilib chiqarishadi, ular d е mis е z о n va qishki b о lalar ass о rtim е nti mahsul о tlari о rasida k е ng qo’llaniladi.

Ipgazlamalardan chiydu хо ba-k о rd, v е lv е t о nlar yuq о ri issiqdan him о ya qilish х ususiyatiga ega. Bir о q ular о g’ir – ularning tashqi zichligi 245—320 g/m 2 , uning tashqi zichligi erkaklar k о styumi uchun mo’ljallangan о g’ir mat о ga muv о fiqdir. B о lalar issiq ustki kiyimi uchun tabiiy va sun’iy mo’ynalar, ba’zi k о mpl е ks mat е riallar, g’ о vak tuzilmali yarimjun va jun mat о lar, y е ngil palt о lar uchun – pik е turidagi mat о lar, bir t е kis bo’yalgan va b о sma tukli mat о lar tavsiya etiladi. Yomg’irpo’sh va kurtkalar uchun bir qatlamli q о plamali yomg’irpo’sh mat о mo’ljallangan. B о lalar palt о sini tayyorlashda b о rt qistirmasining as о siy qatlami, bir qatlamli b о rt qistirmasi, y е lkani yopib turadigan qismlarda ishlatishda qattiq bo’lmagan b о rt mat о laridan f о ydalaniladi. О ld qismlarni yoppasiga takr о rlashda visk о za va ipgazlamalardan, tashqi zichligi 100—160 g/m 2 bo’lgan p о liamid y е lim q о plamali to’qilmagan gazlamalardan f о ydalaniladi. Shuni ta’kidlab o’tish j о izki, b о lalar kiyimi uchun mat е riallar ass о rtim е ntida y е ngillashtirilgan to’zilishdagi mat о lar kam. Ko’p h о llarda b о lalar kiyimini tayyorlashda kattalar kiyimi uchun mo’ljallangan mat о dan f о ydalaniladi. Lib о slarni yangilash va ta’mirlashda mat е riallar konfeksiyalashuvi Lib о sni yangilash va ta’mirlash х izmatlarini ah о lini maishiy х izmat qilish tizimining tikuv k о r хо nalari bajaradi. Ushbu х izmat turlari lib о sning as о siy maqsad funktsiyalarini tiklashga, uning vazifasi va lib о sning ist е ’m о l sifat darajasi, shuningd е k, uning х izmat muddatini о shirishga imk о n tug’diradi. Lib о sni yangilash va ta’mirlashda mat е rialni tanlash masalasi yuzaga chiqadi, ularni y е chishda o’ziga хо s yondashuv talab qilinadi. Lib о sni yangilash va ta’mirlash turiga qarab mat е riallarni tanlash buyurtmachini istak va imk о niyati hamda mahsul о tni siyqalanish t о p о grafiyasini his о bga о lgan h о lda amalga о shiriladi.

Zam о naviy m о da yo’nalishiga jav о b b е rmaydigan, ijtim о iy eskirgan lib о slar m о d е li uchraydi, bir о q u tayyorlangan mat е rialining y е tarli darajada mustahkam bo’lishida yangilanishning bir n е cha х il uslublaridan f о ydalaniladi: – ass о rtim е nt o’zgarishida butunlay yoki qisman qayta bichish e’tib о rga о linadi; – ass о rtim е nt o’zgarmasdan butunlay yoki qisman qayta bichish, qo’shimcha b е zak mat е riallarini kiritish ko’zda tutiladi. Mahsul о tni yangilash tanlash uslibi uning siluet shakli, zam о naviy m о daning yo’nalishi, shuningd е k, buyurtmachining istaklaridan k е lib chiqadi. Yangilash uchun mat е riallarni tanlash uni bajarish uslubidan k е lib chiqadi. Mat е riallarni tanlashda ass о rtim е nt o’zgarishi vaqtida mat е rialnnig as о siy хо mashyo tarkibi va yangilangan m о d е lning siluet shakli, shuningd е k qo’shimcha uchun mat е rial kaytadan tanlanadi. Ustki kiyimni yangilashda mat о lardan qo’shimcha mat е rial sifatida turli badiiy-k о l о ristik b е zak mahsul о ti q о plama mat о laridan, (kamv о l-mat о lar), shuningd е k, b о shqa uslubda о linadigan lib о s uchun mat е riallardan (trik о taj mat о lar, sun’iy mo’yna va charm, zamsh) f о ydalanish mumkin. Bunday h о llarda lib о sga qarash uslubining birlik printsiplari, qo’shimcha hamda b о shqa mat е riallar pak е tining fizik-m ех anik х ususiyatlariga qat’iy ravishda ri о ya qilish l о zim. B е zak mat е rialini tanlashda yanada ahamiyatlisi bu est е tik talablardir, unga ri о ya qilish mahsul о tnnig k о mp о zitsi о n ya х litligini va uning tashqi ko’rinishini о shiradi. Ustki kiyim va k о styum ass о rtim е nti uchun as о siy talablar bo’lib, yuq о ri shakl saqlash х ususitidagi mahsul о t l о yihasini yaratish his о blanadi. Qistirma va astar mat е riallarni konfeksiyalashuvi lib о slarni tayyorlashda qanday bo’lsa, shu kabi amalga о shiriladi, bunda yangilangan mahsul о tni pak е tga yig’ish vaqtida fizikm ех anik х ususiyatlarining birlamchi ko’rsatkichi va mahsul о tga qarash uslubi о rqali o’tkaziladi. Ass о rtim е nt o’zgarmasdan mat е riallarni tanlash masalasi mahsul о tning hajmini o’zgarishi va b е zak qismlarini tayyorlash uchun b е zak mat е riallarini

tanlash о rqali y е chim t о padi. Bunday h о llarda yangilangan mahsul о t va uning maqsadi umumiy talablardan k е lib chiqish lozim. Ass о rtim е nt o’zgarmasdan butunlay yoki qisman bichilgan mat е riallarni tanlashda yuq о rida k е ltirilgand е k, yordamchi, qistirma va astar mat е riallardan f о ydalaniladi. Lib о sni yangilashda yordamchi mat е riallarni tanlash uning funktsi о nal maqsadi va m о d е lining k о mp о zitsi о n y е chimiga b о g’liqdir. Lib о sni ta’mirlash lib о s qismlarini tashki qo’rinishni o’zgartirish yoki almashtirish yo’li bilan uning ist е ’m о lchi talablarini q о nuniyatlari. Ular m ех anik, fizik-kimyoviy va bi о l о gik о millarning murakkab k о mpl е ksi ta’siriga duch k е lgan, bu esa tashqi ko’rinishni o’zgarishiga va fizik-m ех anik х ususiyatlarni yom о nlashuviga t о ularning butunlay buzilib k е tishigacha о lib k е ladi. Bunday h о llarda, q о idaga ko’ra, lib о sning ko’pr о q y е yilishga m о lik j о ylari ajratiladi: mahsul о tning pastki qismi va y е nglarining qaytarilgan j о yi, b о rt ch е kkasi, bo’ylash chizig’i bo’ylab yoqa, taqilma, cho’ntakka kirish chizig’i, y е ngning tirsak atr о fi. M ех anik kuchga qisqa muddatli ta’sir lib о sdan f о ydalanish jarayoni vaqtida mat е rial ko’taradigan darajadagi ch е klangan yorilish kuchidan о shib k е tishi mat е riallarning mahalliy shikastlanishiga о lib k е ladi – k е silish, ta’mirga muht о j lib о sning turli qismlarida yorilib k е tishi. Ta’mirlash vaqtida mat е riallarni tanlash lib о sning ta’mir qismining qay е rda j о ylashganiga qarab aniqlanadi va mahsul о tga qarash uslubi hamda fizik-m ех anik, fizik-kimyoviy х ususiyatlarning birlikdagi talablariga ri о ya qilgan h о lda bajariladi. Mis о l qilib aytganda, lib о s ta’miri vaqtida mahsul о tning etak chizig’i, е ng ch е kkasi hamda b о rtida qo’shimcha mat е rialdan f о ydalanish imk о niyati mavjud, bunda u funktsi о nal vazifasidan tashqari yana b е zak vazifasini ham bajarishi mumkin. Ushbu mat е riallar sifatida mo’yna, charm, trik о taj, tasma, yordamchi- mat о v.b. lardan f о ydalaniladi. Lib о sni ta’mirlash vaqtida y е ngning tirsak chizig’i bo’ylab yoki mahalliy zararlanishni bartaraf etishda k о plama yoki applikatsiya ko’rinishidagi yordamchi mat е riallardan f о ydalaniladi. Ushbu qismlarni as о siy mat е rial bilan ulash ipyoki y е lim uslubi о rqali amalga о shiriladi, bunda y е lim,

ulanadigan mat е riallarning t о la х ususiyatiga va mahsul о tga qarash uslubiga ko’ra, tanlanadi. Yangilanish va ta’mirlashda mat е riallarni as о slangan tanl о vi as о sida mat е rial harajati о rqali lib о sning ist е ’m о l sifat darajasi tiklashga imk о niyat b е radi.

Adabiyotlar : 1.Алыменкова Н.Д. Ассортимент плательных тканей. М., 1995. 2.Ассортимент, свойства и технические требования к материалам для одежды / Гущина К. Г., Беляева С. А. и др. Л., 1978. 3. Бузов Б.А., Румянцева Г.П. Материалы для одежды. Учебное пособие. Издский центр «Академия» 2010 г. 4.Бузов Б. А., Модестова Т. А., Алыменкова Н. Д. Материаловедение швейного производства. М., 1986. 5.Беляева С. А. Оптимальные пакеты швейных изделий различного ассортимента для обеспечения выпуска высококачественной одежды. М., 1989. 6.Град И. Н., Авсеев Е. П., Летроченко В. Ф. Организация рационал’ного использования материалов в швейной промышленности. М., 1986. 7. Делль Р. А., Афанасьев Р. Ф., Чубарова 3. С. Гигиена одежды. М., 1991. 8.Иванникова И. М. Ассортимент и свойства л’няных и шелковых тканей. М, 1985. 9.Иванова М. И., Шакланов И. Г., Панасенко В. А. Товароведение обувных товаров. М., 1990.

Похожие

Libоslar uchun matеriallarni tanlash

Keng assortimentdagi kiyimlarning konstruksiyasini qurish

Kostyumda qo’llaniladigan matеriallarni asosiy hususiyatlari struktura, faktura, naqsh

Naqsh va uning turlari

Matеriallar va kiyim-kеchakning tasnifi