Кийимларни моделлаштириш ва бадиий безаш асослари - Текстиль - Рефераты

Кийимларни моделлаштириш ва бадиий безаш асослари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

1148 KB

Кийимларни моделлаштириш ва бадиий безаш асослари Режа: 1. Моделлаштиришнинг мақсад ва босқичлари 2. Услуб ва мода 3. Кийим композицияси асослари

Кийимларни моделлаштириш ва бадиий безаш асослари 1. Моделлаштиришнинг мақсад ва босқичлари Кийим инсоннинг ижтимоий ҳаётида энг зарурий эҳтиёжи ҳисобланади. Кийимни моделлаштириш тикувчилик саноатининг энг муҳим ва мураккаб босқичидир. Модел вазифаси кенг омманинг кийим-кечакка бўлган ва унинг ташқи кўринишига эга бўлган эҳтиёжини қондиришдан иборатдир. Моделлаштириш кенг ассортиментда мақсадга мувофиқ қулай замонавий кийимлар яратишни ўз олдига вазифа қилиб қўйилади. Моделлаштиришнинг мақсади – ўз санъати , қудрати билан жамиятни эстетик тарбиялаш , маданиятни юқори поғоналарга кўтаришдир. Шунингдек , ўз замонасининг турмуш тарзи , фан ва техника ютуқлари , миллий урф- одатлари , иқлими , шароитини акс эттиришдир. Янги моделларни ижод этиш билан модалар уйи , ишлаб чиқариш корхоналари , якка буюртма корхоналари ва якка тартибда ишлайдиган рассом модельерлар , мухандис лойиҳачилар шуғулланадилар. Моделлаштириш икки хил йўналишда олиб борилади: 1. Ижодий – истиқбол учун модел. 2. Ишлаб чиқиш корхоналари учун модел. Ижодий модел. Рассом модельерлар истиқбол учун бир қанча моделлар тўпламини мавсумий кийиниш ўрнига қараб , эскизларни тайёрлайди , бу эскизлар тўплами аввал модалар уйи кенгашида кўриб танланади ва тасдиқланади. Модалар уйи кенгашининг аъзолари: а) модалар уйи бош муҳандиси; б) бош лойиҳачи муҳандиси; в) бош муҳандис технологи: г) хом ашё билан таъминловчи корхона вакили; е) савдо ходимларидан вакил қатнашади. Тасдиқланган эскизлар бўйича модельер , лойиҳачи , технолог иштирокида намуна моделлар стандарт гавдалар учун тайёрланади. Тайёрланган моделлар модалар уйи кенгашининг янги ҳал қилувчи кенгашида таъминлаб

тасдиқланади ва уларни модалар уйининг кичик серияли ишлаб чиқаришига берилади. Модалар уйи ишлаб чиқариши кийимни меҳнат тақсимотига асосланган бўлиб , 100 дан 300 гача аҳоли талабини ўрганиш учун кийим тайёрланади ва бу янги моделдаги кийимлар модалар уйи қошидаги «янгилик» номли дўконда савдога қўйиб , аҳоли талаби ўрганилади. Ҳар бир модел учун савдо ходими истеъмолчиларнинг таклиф мулохазаларини ёзиб боради. Бундан ташқари , тасдиқланган моделлар намуналари модалар уйи қошидаги театрлари намойиши залида намойиш қилинади ва мода журналлари орқали фотосуръатлари тарғиб қилинади. Шунингдек , савдо марказларида , телевизорда моделларнинг мавсуми намойиш этиб тарғиб қилинади. Ишлаб чиқариш учун модел шу ишлаб чиқариш корхонаси буюртмаси асосида эскизлар тўплами чизиб тайёрланади. Бунда шу корхонанинг ҳоҳиши , хом ашёси жиҳозлари ва шарт-шароитлари ҳисобга олинади. Бу эскиз ва моделларни тасдиқлаш вақтида шу корхонанинг маъсул вакили қатнашади. Сўнг кичик серияда ишлаб чиқариш корхонанинг ўзида ишлаб чиқарилиб , ўзига тегишли савдо дўконида аҳоли талаби ўрганилади. Икки хил йўналишда олиб бориладиган ишлар 3 хил босқичда бажарилади: 1. Бадиий моделлаш. 2. Лойиҳалаш босқичи. 3. Техник моделлаш. Ҳар қандай буюмни тикишга , яъни уни бичишга , унга технологик ишлов беришга киришишдан олдин биринчидан , унинг бадиий лойиҳасини , содда қилиб айтилганда , эскизини яратиш керак – бу босқичга бадиий моделлаш дейилади. Иккинчидан , асосий конструкцияни , яъни асосини ҳисоблаш ва чизиш керак , буни конструкциялаш дейилади. Учинчидан , ҳисоблашлар ва макет ясаш йўли билан таҳламаларни , бурмалар , кокеткалар , чўнтаклар , қирқмаларни ва ҳоказоларни ишлаб чиқиш керак – бунга техник моделлаш дейилади. Бу ишларнинг биринчи қисмини одатда модельер рассомлар бажарадилар. Улар моделнинг рангли эскизини газламанинг хусусияти , гавда тури , фаслга , кишининг ёшига , кийимнинг безакларига эътибор бериб чизадилар. Шунингдек , керакли маълумотлар эскиз тагига ёзиб қўйилади.

Сўнгги иккитасини эса лойиҳачилар бажарадилар (уларни кўпинча лойиҳачи-рассомлар дейишади). Улар бир-бирларининг ишини яхши билишлари ва тушунишлари керак , чунки модельерлар , конструкторлар ва технологларнинг меҳнати ўзаро боғлиқ ва умумий ишнинг пировард натижаси учун бирдек муҳим. Ательеда бичиқчининг ўзи модельер-рассом билан конструкторнинг ишини бажараверади , у технологик жараённинг ҳаммасини ҳам билади , лекин технологик жараённи кўкловчи , қўл ишларини бажарувчи , моторчи , дазмолчи деган махсус усталар бажарадилар. Уй шароитида рассом ҳам конструктор ҳам , технолог ҳам бир одамнинг ўзи бўлади. Шунинг учун ишнинг барча босқичларига – модел танлаш ва яратишга , ҳисоблашга , бичишга ва ишлов беришга – тўла маълумот билан қараш керак. ../../2015/ТЕКИСТЕЛНЫЙ/tikuvchilik/Tikuvchilik (E)/AutoPlay/Docs/Tikuvchilik.htm - mun#mun 2. Услуб ва мода Кийимнинг тарихий ривожланишига , унинг ўзгаришига услуб ва мода сабаб бўлади. Услуб – бу жамият моддий ва маънавий маданиятидаги муҳим ва характерли белгилар образли системаси ижодий принципларнинг тарихан таркиб топган бир қадар барқарор муштараклигидир. Услуб – бу даврнинг бадиий тили , унинг бадиий тавсифидир. Услуб катта тарихий даврга боғлиқ бўлиб , у санъат соҳасидаги бадиий диднинг бирлигини кўрсатади: яъни архитектура , ҳайкалтарошлик , рассомлик , музика , адабиёт ва декоратив амалий санъат орасидаги бирликни кўрсатади. Ҳар бир даврнинг ўзига хос бадиий услуби бўлади. У жамият ҳаётидаги муҳим омилларни акс эттиради. Ҳар қайси тарихий давр ўзи учун характерли шаклларни танлаган , инсон маълум даражада костюмда ўз ифодасини топган муайян эстетик идеалини ўзига бўйсундирар эди. Ҳар қандай тарихий даврдаги костюм шаклининг заминида одамнинг муайян даражада пластик нафис образи ва гавдаси (қад-қомати) ётади. Муайян ижтимоий-иқтисодий формация тикувчилик рассомларининг қанчалик меъёр , эстетик идеал билан ёндошганлиги моддий муҳит

предметлари услубининг , кўп турлиликдаги бирлигининг характерини белгилаб беради. Қадимий юнон костюмининг услуби (эрамизгача бўлган VII -IV асрлар) газлама билан инсон шакли ва табиий мутаносиблигининг гармоник бирга қўшилганлиги бўлиб , бу елкадан пастга томон бемалол осилиб турадиган кийимдаги бехисоб хилма-хил тахламаларда , драпировкаларда ўз ифодасини топган эди (61-расм , а). Кийим тўғри тўртбурчак газламадан иборат бўлиб , уни елка устидан боғлаб ёки елкага ташлаб қўйиб , гавданинг табиий гўзаллиги ва ҳаракат бемалоллигини кўрсатадиган ва унга ҳалақит бермайдиган нафис тахламалар туширилиб драпировка қилиб қўйилган. Романтика услуби Овропада Х-ХII асрларга туғри келади. Инсон моддий ва маънавий маданиятининг ҳамма соҳаларида черков хукмронлик қилган , Овропа мамлакатларида феодализм мустаҳкам қарор топган ўрта асрлар даврида махсус эстетик идеал ва шунга мос костюм характери таркиб топди (61-расм , б). Одамзот гавдасининг гўзаллигидан завқланиш номуносиб ва гуноҳ иш ҳисобланар , шунинг учун гавдани қўполдан-қўпол , оғир кийимларга ўраб ташлар эдилар. Готика услуби XI-XIII асрларга тўғри келиб , кийимда чўзиқ шаклларга интилиш кўзга ташланиб турарди. Тор , юқори қисми қатор-қатор мураккаб тахламалардан иборат (61-расм , в) , орқа этаги жуда узун кўйлак , жуда баланд конуссимон бош кийим ва ниҳоятда чўзиқ пойабзал билан бирга қўшилиб қад-қомат кўринишини ўзгартириб юборган. Аёл кишининг идеал образига , яъни она , мадонна образига мурожаат қилиш ана шу вазиятнинг инъикоси эди. Костюмнинг ён томондан кўринишида ҳомиладор аёл гавдасига тақлид қилинган эди. Костюмнинг мураккаб бичим чизиқлари гавданинг эгри чизиқ пластикасига мувофиқ келарди. Костюмда бир томондан назокатни , оналикни таъкидлашга интилиш акс этган бўлса , иккинчи томондан черков кўрсатмаларига биноан гавдани яширишга , уни тахламаларга кўмиб ташлашга интилиш акс этган эди. Бу даврда эркак ва аёллар кийимлари ўртасида фарқ бўла бошлади , шунингдек тор лиф , ўтказма енг , қуёш юбкалар пайдо бўлди.

61-расм. Кийим услублари Уйғониш даври услубида (XIV-XV I асрлар) эстетик дунёқарашларни қайта баҳолаш юз беради: янги гуманистик идеология шаклланади. Бу даврда савдо-сотиқ кенг ривожланади. Овропага катта бойликлар барча мамлакатлардан оқиб кела бошлайди. Одам гавдасининг гўзаллигидан баҳраманд бўлишга эътибор қаратилади. Бу даврда парча , бархат , атлас газламалардан кийимлар тикиш бошланади (62-расм , а). Уйғониш давридаги вазмин гармоник шаклларнинг акси тариқасида абсолютизм , дворянлар маданияти ва дунёни бўлиб олиш мақсадидаги урушлар таъсирида таркиб топган Барокко

услубидаги (XVI-XVIII аср) санъат келиб чиқади. Гавданинг пластикаси ўзгаради , чунки подшо саройларида оёқ учида юриш лозим бўлиб , бу пошнали пойабзал пайдо бўлишига олиб келади. Гавдани муносиб қилиб кўрсатиш учун костюмнинг елкаси , қорин қисми тагига ҳар хил тагликлар қўядилар. Аёллар кийими қимматбаҳо газламалардан (парча , атлас , духобадан) кўп қаватли қилиб тикилиб , нақш жимжималари , бантлар ва тўқилган тўрлар билан безатилади (62-расм , б). Эркаклар модасида бант бойланган , тўр тикилган , қимматбаҳо тошлар тақилган ҳарбий костюм (мушкетёрлар костюми) хукмронлик қилади. Парик модага киради.

62-расм. Кийим услублари XVIII асрда Барокко услуби ўрнига нозик, нафис Рококо услуби юзага келади (63-расм , а). Бу услуб ўзидан олдинги услубнинг бевосита давоми бўлиб , ундан шаклларининг назокатлилиги , мураккаблиги билан ва ғаройиб жимжимадорлиги билан фарқ қилади. Бу услуб учун мавжуд воқеликдан кечиб , орзу-умидлар , севги-мухаббат оламига интилиш характерлидир. Бу услуб таъсирида манфаатдорилик вазифасига алоқадор бўлмаган костюм қарор топади. Бундай костюмда гавданинг бел қисми , кўкрак , бўкса кўзга ташланиб туради. Костюм енгил , нозик бўлиб , бошдан-оёқ гул тикилган ,

тюлдан , «газсимон» газламадан , тўқима тўрдан «кўпчитиб» қўйгандек тикиб безатилади. Костюмда ва архитектурада хашаматлилик яққол кўзга ташланади. Аёллар кийимида жуда кенг юбкаларга каркасларда шакл бериб турилса , XVIII асрнинг охирги XIХ аср бошларида Ампир услубида бу каркаслар ечиб ташланади. XIХ асрдаги овропача костюм тарихи 1789 йилдаги француз буржуа революциясининг бўронли воқеаларидан бошланди. Янги даврда капитализмнинг , фан ва техниканинг гуркираб тараққий этиши , янги-янги материаллар , тикув машинаси пайдо бўлиши характерли эди. Бу чексиз изланишлар асри , бир-биридан кескин фарқ қиладиган икки йўналиш: ҳунармандларнинг тер тўкиб қилган меҳнати яратган эски анъанавий санъат билан янги санъатнинг тўқнашув асри эди. Конструкциянинг вазифаси , мантиқи билан кийим материали ўртасида мустаҳкам алоқа ҳам йўқ. Костюмда қатор-қатор шакллар , бичимлар , каркаслардан (классицизм давридаги корсет ва кринолиндан) халос бўлиш , айрим материалларни , безакларни ва костюмни манзарали тикишни афзал кўриш (63-расм , б) кўзга ташланади. Кийимдаги эркинлик ва соддалик бу услубнинг асосий элементи ҳисобланади. Аёллар кийимида енг ва бўйин қисмларини ечиш урф бўлган бўлса , эркаклар костюми ишчанликка , амалий фаолиятга мосланиб узил-кесил ва батамом аёллар модасига биринчиликни бериб қўяди. ХХ аср шакл ва материаллар танлашда қатъиян хизматбопликни , соддаликни , бемалолликни ўз принципи деб эълон қилади. Бу аср – фан- техника тараққиёти асри , саноат ишлаб чиқаришнинг гуркираб ўсиш асри , аёл кишининг мамлакат ижтимоий-сиёсий ҳаётида ва ижтимоий ишлаб чиқаришда фаол қатнашуви асри , космос асридир.

63-расм. Кийим услублари Костюм корсет , кринолин , турнюр ва шунга ўхшаш сунъий нарсалардан батамом ҳалос қилади , аёл гавдасини озод этади , башанглик ҳақидаги эскича тасаввур ўзгаради. Костюмнинг асосий интилиши одам ҳаракатларига максимал даражада мос бўлишидан одамни эзмаслик , уни ўзига бўйсундирмасликдан , балки унинг ҳаётий манфаатлари изидан боришдан , яккаликни рўёбга чиқаришдан иборат бўлади (63-расм , в). ХХ аср костюмларининг ривожланиши натижасида кийимда бир неча услубларни ташкил топтирди: классик , спорт ва фантазия.

К л а с с и к услубдаги кийимлар сиполиги , формасининг ихчамлиги , деталлари жуда камлиги , кийим мутаносибликлари киши гавдасининг табиий мутаносибликларига мослиги билан ажралиб туради. Бундай кийимнинг асосий қисмлари гавданинг тегишли қисмлари устига аниқ тўғри келади. Классик услубда тикилган кийимда безаклар деярли учрамайди. С п о р т услубида тикилган кийим шаклининг эркинлиги , енг бичимининг ҳар хиллиги , устидан қопланган чўнтаклари , чўнтак қопқоқлари , белбандлар , кокеткалар , бахялар , тўқа , илгак , пистон , тугма каби фурнитуралар мавжудлиги билан ажралиб туради. Ф а н т а з и я услубида тикилган кийим деталлар шаклининг ҳар хиллиги ва савлатлилиги билан фарқ қилади. Унинг қисмлари ғайри оддий , конструктив чизиқлари эътиборни жалб қилмайди , кўпинча халқ мотивларидан фойдаланилган бўлади. Кийимнинг услубини биринчи навбатда унинг бичими белгилайди. Бичим , биринчидан , елка чизиғи билан енгнинг шакли ўртасидаги нисбат билан ва , иккинчидан , кийимнинг белгача узунлиги , юбканинг шакли ҳамда узунлиги билан ифодаланади. Ҳамма буюмларнинг услуб жиҳатдан ягоналигини сақлаш жуда муҳим. Бир кийимнинг ўзида ҳар хил услубнинг аралаш-қуралаш бўлиб кетиши кўзга яққол ташланади , бунда пухта ўйлаб яратилган композициялар ҳам бузилади. Мода турмушнинг ташқи кўринишида , кўпроқ кийимда намоён бўладиган бирон диднинг муайян ижтимоий муҳитда озроқ вақт хукмрон бўлиб туришидир (В.Даль). Мода пайдо бўлган даврдан бошлаб қарор топмоқда , кўпаймоқда , такомиллашмоқда ва ўзгармоқда. Париж , Лондон ва Римдаги машҳур кийим моделлар уйларида ва бошқа мамлакатларда пайдо бўлган моделлар яратувчи фирмаларда истиқболдаги янги моделлар намойиш қилинмоқда. Энг истиқболли моделлар машҳур мода журналларида эълон қилинади. Мода журналлари биринчи бўлиб XVII асрда Франциянинг Лион шаҳрида босиб чиқарилган бўлиб , унда янги кийимлар , уларни кийиш йўллари ҳақида маълумотлар берилган. Шунинг учун ҳам Францияни модалар ватани деб аташади. Мода журналлари кишининг ва кийимнинг янги эстетик қиёфаси ва кўринишини ташвиқот қиладиган , истеъмолчилар талаб-эҳтиёжини қондирадиган ва кучайтирадиган восита ҳисобланади. Ҳозирги кундаги

конструкторлар ўзларининг кундалик ишларида дуч келинадиган кўп сонли мода журналлари , каталоглар , мода альбомларидан ишнинг кўзини билиб фойдалана олишлари лозим. Мода билан услуб ўртасидаги фарқ замирида уларнинг ижтимоий вазифалари ётади. Услубда жамиятнинг ўтмишига ва теварак-атрофдаги дунёга муносабати умуман ифода топса , модада ана шу жамият ичидаги замондошларнинг ўзаро боғлиқлиги акс этади. «Умуман модага ҳайратланиб ва хайриҳоҳлик билан қарайдилар. Ундан завқланадилар , унга эргашадилар. Лекин ҳамма эмас. Модани ёқтирмайдиганлар ҳам бўлиб , улар ўзининг етук бўлмаган ёки очиқдан-очиқ консерватив дидларини бошқаларга ўтказиш мумкин деб ҳисоблайдилар. Модельерларнинг ҳар бир янги таклифига ашаддий қаршилик кўрсатадилар. Улар замонавий кийинган киши кетидан ҳайриқиб кулги кўтарадилар. Бироқ ҳали ҳеч ким вақтни тўхтата олган эмас!». (В.Зайцев. Такая изменчевая мода). Алмашиб туриш моданинг энг муҳим хусусияти. Мода вақтинчалик ва ўтиб кетадиган тушунча-ку , лекин унда гўзаллик тушунчаси сифатида сақланиб қоладиган эстетик топилмалар ҳам бўлади. Мода – бу замонавий дегани. Мода инсоннинг янгиланиб туришдек табиий интилишига мос бўлади. Мода турмуш маданияти ва эстетикасини олға томон етаклаб боради. У замонавийлик нуқтаи назаридан энг маъқул ечимларни танлаб олади. «Мода – бу янгиланиш! Бу табиат риоя қиладиган принцип! Дарахт эски баргини , одам эса жонга теккан кийимини ташлайди. Нарсалар ҳаддан ташқари ўрганиш бўлиб кетса , одам улардан тез чарчайдиган бўлиб қолади. Мода зерикарли бир хилликдан халос қилади. Одамлар бир-бирига ёқишни хоҳлайди: чиройли кийинсам , яхши кийинсам , дейди – бу табиий эхтиёж» (Пьер Карден). Янги модали кийимларни рассом – модельерлар яратадилар ва тарғибот қиладилар. Бундай кийимларни баҳоловчиси эса аҳоли ҳисобланади. Модали кийимлар секин-аста кириб келади , кўпаяди ва сўнади , яъни цикл юзага келади. Бундай цикллар 6-10 йилгача чўзилиши мумкин. 3 , 6 йиллик циклларга кўзга кўпроқ ташланиб , унда костюмнинг ташқи кўриниши ўзгаради , яъни газламанинг ранги ва сирти , кийимдаги чизиқлари , безаклари ўз кўринишини ўзгартиради. Мода жамият билан биргаликда ўсади ва тараққий топади , у - замона фарзанди-ю , лекин ўзининг қатъиятли характери бор. У ўсиб , семириб

боради-да , ниҳоят , чегарасига етганда бузилиб кетади. Шунинг учун ҳам модали кийим 3 босқичда яшайди: 1-босқич. Моданинг кириб келиши. 2-босқич. Моданинг ривожланиши. 3-босқич. Моданинг сўниши. Моданинг келиб чиқишида ёшлар модаси авангард бўлиб ҳисобланади. Ёшлар мода ижодкорлари бўлади. Катталар модаси бир мунча консерватив бўлиб , ёшлар модасидан тасдиқланган , исботланган элементларни қабул қилиб олади ва бир оз оддий , босиқ , вазмин тарзда ўзида қўллайди. Болалар модаси эса ёшлар модасидан анча шўх , қувноқ , кўзга ташланган элементларни олиб , оддийлаштириб , янада жўшқин ранглардан фойдаланиб , қувноқ қилиб ўзида акс эттиради. Ижтимоий-иқтисодий формация , иқлим , теварак атрофдаги табиат халқ анъаналари , турмуш тарзи , йирик ижтимоий-сиёсий воқеалар , фан , техника , спортга оммавий қизиқиши , янги материаллар пайдо бўлиши , космик давр каби турли туман омиллар модани шаклланишига таъсир кўрсатади. ../../2015/ТЕКИСТЕЛНЫЙ/tikuvchilik/Tikuvchilik (E)/AutoPlay/Docs/Tikuvchilik.htm - mun#mun 3. Кийим композицияси асослари Кийимнинг моделларини лойиҳалашдан уни бадиий ҳал этиш масалалари «Кийимнинг махсус композицияси» дарсларида ўтилади. К о м п о з и ц и я - бадиий асар шаклининг барча элементларини мазкур асарнинг образли ғоявий-бадиий мазмунини ифода этувчи узвий бир бутунликка бирлаштириш. Кийим композицияси – кийим шакли барча элементларини , унинг мазмунини ифода этадиган бирликни барпо этиш воситалари ёрдамида тузиб чиқиш. Кийимнинг мазмуни унинг нимага мўлжалланганига қараб белгиланади. Кийим шаклининг композицияси унинг мазмунини очиб беришга олиб келиши керак. Ҳар қандай бадиий асарда уни ташкил этган барча элементлар ўринли бўлиши керак. Ортиқча ёки муаллиф фикрини етарлича яхши ифода

этмайдиган нимаики бўлса , ҳаммаси олиб ташланиши керак. Композиция махсус бадиий тилдан иборат бўлиб , унинг ёрдамида санъаткор борлиқни акс эттирувчи ғоя ва туйғуларни тасвирлаб беради. Бадиий образ борлиқ инъикосининг эстетик шакли ҳисобланади. Кийимнинг бадиий образи бу кийимнинг конкрет вазифасини ва борлиқни акс эттирувчи асосий ғояни ифодаловчи моделнинг умумий қиёфаси. Санъаткор яратган ҳар бир моделнинг образи инсонга таъсир этишга қодир эмоционал ва таъсирчан бўлиши керак. Кийим ҳар ерда ва ҳамма вақт одам билан бирга бўлиб , унга ишонч , қадр-қиммат , оптимизм туйғуларини бахш этиши ёки аксинча , уни тушкунлик ва хафалик ҳолатига дучор қилиши мумкин. Шундай қилиб , кийимнинг образли ифодавийлигига композиция санъати воситасида , яъни кийимни ташкил этувчи ҳажмлар , ранглар , чизиқлар , деталлар ва безак элементларини ягона узвий бир бутун қилиб бирлаштириш воситасида эришилади. Бироқ модельернинг кийим ва бутун костюм образи устидаги иши энг муҳим жиҳатга , яъни вазифа нуқтаи назаридан қулай , ҳаётда ўринли кийим яратишга бўйсундирилган бўлибгина қолмай , балки ифодали бўлиши ҳам керак. Композиция санъати санъаткорнинг қизиқ ва муҳим жиҳатларни кўра билиш ва алоҳида тарқоқ компонентларни бир бутунликка уюштира билиш маҳоратидан иборат. Модельер-рассом ўз ишида унинг тасаввури ва фантазиясини озуқа бериб бойитадиган турли ижодий манбаларга мурожаат этади. Халқнинг тарихий ўтмиши ва ҳозирги жамият ҳаёти , атроф-табиатнинг хилма-хиллиги , тарихий кийимлар ва халқ кийимларининг бойлиги , бадиий адабиёт , мусиқа , кино , театр ва ҳоказолар ҳозирги замон рассоми ижодининг манбалари бўлиб хизмат қилади. Рассом ўйларини етиштиришга ва аниқлаштиришга ёрдам берадиган айрим мотивлардан фойдаланиб , ана шу манбалардан ўз ғоялари ва образларини тўплаб боради.

Демак , кийим композицияси – кийимнинг тузилиши ҳамда бичимни ҳосил қилувчи деталларнинг бирлашмаси бўлиб , унинг мазмунини ифодалайди. Композициядан мақсад - функционал , техник ва технологик жиҳатдан такомиллаштирилган замонавий форма ҳосил қилиш билан бирга , чиройли , уйғун , ҳамма қисмлари ўзаро мутаносиб , мажозий , атроф-муҳитга услубий жиҳатдан боғлиқ бичим ҳосил қилишдир. Кийимнинг композицияси устида ишловчи мутахассиснинг асосий вазифаси композиция элементларини композицион воситалар ёрдамида уйғунлаштириб , кийимнинг аниқ вазифаси ва мақсадини ифодалайдиган бирикма ҳосил қилишдир. Кийим композициясининг асосий белгилари: мутаносиблик , бичим , чизиқлар , ритм , материал ва безак , ранг , иллюзия , симметрия ва асимметрия. Мутаносиблик – бу кийим қисмларининг ўлчамларига биноан бир-бирига ва одам гавдасига таққосланган нисбатлари. Кийимнинг бўйи , эни кўкрак қисми билан юбкасининг , енгларининг , ёқасининг , бош кийимининг , деталларининг ҳажми , узунлиги , кийим кийилган қад-қоматни кўриб идрок этишга , унинг ўлчамлари монандлигини фикран баҳолашга таъсир кўрсатади. Инсон гавдасининг табиий мутаносиблигига яқин бўлган нисбатлар энг чиройли , мукаммал , "тўғри" кўринади. Маълумки , бошнинг узунлиги киши бўйининг узунлигига 8 мартача жойлашади , бел чизиғи эса танани тахминан 3:5 нисбатда иккига бўлади. Турли йўллар билан табиатдаги , санъатдаги монандликни излаган қадимги рассомлар , архитекторлар , олимларнинг тадқиқотларида , чизмаларида , ҳисоблашларида "олтин кесим" тушунчасини учратамиз; бу тушунча математик йўлда 3:5 , 5:8 , 8:13 , 13:21 ва ҳоказо сонлар нисбати тарзида ифода этилади. Бунда кичик қисм катта қисмга худди катта қисм

бутун қисмга нисбати каби бўлади. "Олтин кесим" мутаносибликлари энг яхши архитектура асарларида такрорланади , жонли табиатда кўп марта учрайди – яъни қонуний , доимий ҳисобланади. Одам фигураси орасида ҳам мана шу мутаносибликлар такрорлангани энг мутаносиб ҳисобланади. Костюмда ҳам худди шундай (ж-расм). ж-расм. Одам гавдаси ва костюм мутаносиблиги Костюмда табиий мутаносибликларни ҳам , атайлаб бузилган мутаносибликларни ҳам ишлатиш мумкин. Бу ерда турли вариантларни батафсил кўриб чиқишнинг иложи йўқ , чунки бунинг учун композиция қонунларини жиддий ўрганиш керак. Табиий мутаносибликлар , одатда , ҳар қандай фигура учун «фойдали» эканини ёдда сақлаш керак; айни вақтда кийдириб кўриш вақтида бирон чизиқни сал нари-бери суриб , «излаб кўриб» (масалан , бел чизиғини озроқ кўтариш ёки тушириш , елкаларни торайтириш ёки кенгайтириш , кўйлак , енг узунлигини , ёқа , чўнтаклар , белбоғ ўлчамини сал ўзгартириш мумкин) гавда тузилиши камчиликларини тузатиш мумкин. Худди шу ерда , мутаносиблик ҳақида гапирилаётганда , Қадимги Россиядаги ва антик Юнонистондаги бир-бирига ўхшамайдиган , аммо монандлиги , мутаносибликлари , чизиқлари , безаклари гениал бадиий ҳисобланганлиги , табиатга қўшилиб кетишининг табиийлиги жиҳатидан яқин архитектура обидаларининг ўлмас гўзаллигини эслатиб ўтиш жоиз бўлади. Кийим яратиш кўп жиҳатдан меъморликка ўхшаб кетади – бу иккала санъат ҳам одамларга бевосита тегишли , одамнинг табиий мутаносибликларидан келиб чиққан: ниҳоят , кийим одам билан бирга деярли ҳамма вақт бинолар орасида , ички хоналарда бўлади. Бинолар ҳам ўз навбатида табиий муҳитда , шаҳар архитектураси орасида бўлади. Шунинг учун турли замонларда архитектура ва кийим ўз даврининг бадиий услубини акс эттирган: халқ кийими эса энг яхши , энг мукаммал , энг "мангу" нима бўлса , ҳаммасини ўзига сингдириб асрлар мобайнида сақлайди. Мода журналларидаги мақолаларни , расмлар изоҳини кўраётганда, аввало «силуэт» (бичим) тушунчасига дуч келамиз. Кийим шаклининг текисликка туширилган энг ифодали проекцияси костюмнинг силуэти (бичими) деб аталади (65-расм). Бу французча сўз бўлиб , ҳар қандай предметнинг ташқи чизиқлари , унинг сояси шундай аталади. Олд ёки ён томондан қарагандаги бичим кўринишидан ўтган асрлардаги ва асримизнинг ўтган йилларидаги

костюмларни қийналмай фарқ қиламиз. Ўзига хослиги ва бетакрорлигига қарамай , уларни , шунингдек ҳозирги костюмларни ҳам , бўйи ва эни одам қоматининг мутаносибликларига яқин оддий геометрик шакллардан бири - тўртбурчакли , трапеция , учбурчак , овал ичига «сиғдирса» бўлади. Бунда , масалан , тўғри бичим дейилганда , тўғри бурчакликнинг худди ўзига ўхшашлик - чизиқлари , бурчаклари тўппа-тўғри бўлиши назарда тутилмайди. Одам костюм кийганда ҳосил бўладиган умумий таассуротгина назарда тутилади. Т ў ғ р и б и ч и м – энг «универсал» бичим , буни , шунингдек трапеция шаклидаги пастга томон сал кенгая борган бичимни ҳар қандай ёшли ва ҳар қандай қоматли одамларга тавсия этса бўлади. Кийимнинг пастки томон ёки , аксинча , елкалари томон анчагина кенгая борганлиги учбурчак тасаввурини ҳосил қилади ва бундай кийим , одатда нисбатан дароз , қотма гавдалиларга кўпроқ ярашади. 65 – расм. Кийимда бичимлар Б е л и қ и с и қ б и ч и м н и қисқароқ томони бир-бирига қаратиб қўйилган иккита трапецияга ёки учма-уч қўйилган иккита учбурчакка ўхшатса бўлади. Бундай бичим кийимнинг юқори томони ва этагининг енгилгина , бемалол формаси ёки ҳайкалдагидек аниқ формаси билан ингичка бели ўртасида контраст бўлгандагина кўзга яхши кўринади.

О в а л б и ч и м н и мода камдан кам таклиф этади ва у кўп умр кўрмайди , чунки гавда тузилишининг табиий мутаносибликларига зид бўлиб , кўзга яхши ташланмайди. Кийимнинг айрим қисмлари ва деталларининг контурларига чизиқ деб қараш мумкин. Кийим композицияси тўғри , эгри ва синиқ чизиқлардан тузилади. Кийимда қуйидаги асосий чизиқ гуруҳлари бўлади: а) Б и ч и м ч и з и қ л а р и - шаклнинг ташқи контурларини чегараловчи чизиқлар (6-расм , а). б) К о н с т р у к т и в ч и з и қ л а р - кийим шаклини ҳосил қилишдагина қатнашадиган чизиқлар: елка чоклари , ён чоклар , виточкалар , енг ўтказиш чоклари ва ҳоказо (6-расм , б). в) К о н с т р у к т и в – д е к о р а т и в ч и з и қ л а р ҳам шакл ҳосил қилувчи , ҳам декоратив вазифаларни бажарувчи чизиқлар: бўртмалар , кокеткаларни улаш чоклари , қирқмалар , майда тахламалар , тахламалар , бўртма бурмалар , драпировкалар , бурмалар ва ҳоказо (6-расм , в). г) Д е к о р а т и в ч и з и қ л а р - декоратив вазифаларнигина бажарувчи чизиқлар: қўйма бурмалар , икки томонлама қўйма бурмалар , тасмалар , тўрлар , безак деталлар , фурнитура , кашталар , бантлар ва ҳоказо (6-расм , г).

6-расм. Кийимдаги чизиқ турлари Айтиб ў тилган чизи қ лар костюм кийган қ ад -қ оматни к ў риб идрок қ илинишини ў згартириш хусусиятига эга . Масалан , б ў йлама тушган чоклар гавданинг орти қ ча кенглигини ў ғирлаб , « б ў либ ташлаб » , уни узайтиради (67- расм , а ). Горизонтал қ ир қ имлар , кокеткалар , қў йма бурмалар массивро қ , вазминро қ к ў риниш таассуротини беради , улар бочкадаги гардиш сингари , ў з турган жойни « кенгайтиргандай » б ў лади (67- расм , б ). Диагонал , қ ия чизи қ лар , айни қ са ассиметрик б ў лса , ҳаракат ҳиссини ҳосил қ илади (67- расм , в ). Бунда одамни к ў з қ араши чизи қ ларнинг я қ инлашуви ва узо қ лашувига эргашиб , уларнинг й ў налишига итоат эта бориши натижасида шундай б ў либ чи қ ади .

67-расм. Кийимдаги чизиқларнинг жойлашиши Бу кўриб чиқилгандан шундай ҳулоса келиб чиқади – йўл-йўл газламани тўла гавдалилар учун «узунасига» , қотма гавдалилар учун эса «кўндалангига» бичиш керак. Чизиқлар кийимда катта рол ўйнайди , чунки улар назаримизни шаклнинг конструктив юзаси бўйлаб етаклаб , ҳаракат ҳосил қилади-да , бу киши гавдасини маълум кўринишда идрок этилишига таъсир қилади (гавдани узайтириб ёки пасайтириб , гавда ҳажмини кенгайтириб ёки кичрайтириб кўрсатади). Бундан ташқари назаримиз ҳаракатини чизиқлар ёрдамида гавданинг маълум қисмида (белда , бўксада , кўкракда) тўхтатиб туриш имкониятига эга бўламиз. Р и т м тушунчаси умумий кўринишда бу шакл элементларининг навбатма-навбат қонуний алмашиниб туриши. Костюм композициясидаги ритм костюмини ташкил этган шаклнинг ҳамма қисмларини бир-бирига боғловчи воситалардан бири ҳисобланади. Ритм ҳар қандай асарга мусиқийлик бахш этади , уни ҳаракатга солади. Ритм сабабли бош композицион ғоянинг жарангдорлиги ортади , муайян тартиб ва равонлик киритилади. Шакл элементларининг ва улар ўртасидаги интервалнинг такрорийлиги ритмнинг характерли аломати ҳисобланади. Шаклларнинг ва улар ўртасидаги интервалларнинг бирин-кетин қонуний ўзгара бориши (катталашиши ёки кичрая бориши) шакллар жойланишининг р и т м и к т а р т и б и дейилади. Ритмик тартиблар қуйидаги схемаларда бўлиши мумкин:

а) тенг элементлар такрорланиб туради-ю , улар ўртасидаги интерваллар ўзгара боради; б) шакл элементлари катталашиб ёки кичкиналашиб боради-ю , интервал ўзгармайди; в) шакл элементлари ҳам , улар ўртасидаги интерваллар ҳам катталаша ёки кичрая боради. Ритм камая борадиган ёки орта борадиган бўлади. Бундаги суръат секин , ўртача , тез бўлиши мумкин. Костюм композициясида ритмик тузилишнинг биргина туридан фойдаланиш камдан кам учрайди. Шаклнинг ҳамма элементлари - ҳажм , чизиқлар , фактура , деталлар , безак ва ҳоказолар ритмик тузилиши мумкин. Костюм элементларининг бирлашиш схемасига биноан ритмик тузилиш вертикал , горизонтал , диоганал , спираль , нурсимон , радиал , бир томонли , қарама-қарши ва аралаш йўналишли бўлади (68-расм). Элементларнинг ривожлана боришида ўз қонуният борлиги композицияни ритмик ҳал қилишнинг характерли хусусиятидир. Симметрия ва ассиметрия . Симметрия – композициянинг энг ёрқин ва кўзга ташланиб турадиган хусусиятларидан бири. Кийим композициясида симметрия масалалари муҳим рол ўйнайди. Бу икки жиҳатда: материалдаги расм композициясида ва костюмнинг ўзини шакллантиришда ўз аксини топади. Костюмларда кийимнинг алоҳида қисмлари , унинг деталлари , ранги , безаги , фурнитураси ва шу кабиларни симметрик жойлаштирилиши мумкин (69-расм). Табиатда абсолют симметрия бўлмайди. Костюмда ҳам кўпинча симметриядан четга чиқишлар бўлиб , бу унинг нимага мўлжалланганига , ишлатиш шароитининг характерига , ишлаб чиқаришдаги технологик шароитига , бадиий образлилик вазифаларига боғлиқ бўлади. Асимметрик композиция ҳам симметрик композиция сингари функционал вазифани ҳал этишнинг объектив натижаси бўлади. Лекин асимметрик шакл устида ишлаш мураккаброқ, лекин композицион мувозанатни нозик ҳис этишни , бадиий бутунликни таъминлаш даражасида тараққий топган интуицияни талаб қилади. Асимметриянинг кундалик костюм композициясида ёрқин кўзга ташланадиган эмаслиги ундан шакл хусусиятларининг озгина қисмида фойдаланишни билдиради. Амалда бундай композициялар симметрия ичида асимметрияни кўрсатиш мақсадида ҳал қилинади (70-расм).. Башанг кийимдаги ёрқин ифода этилган асимметрия кийимни одатдагидан бошқача , ёрқин кўринишли динамик қилиб туради (71-расм).

68-расм. Кийимдаги ритмик тартиб 69-расм. Кийим 70-расм. Симметрия 71-расм. Кийим симметрияси. ичидаги асимметрик асимметрияси ечим. Кийим газламаси. Кийимга ҳажмий форма деб қараб , уни қандай материалдан (газлама , трикотаж , чарм , сунъий ва табиий мўйна , тўқилмай тайёрланган материал ва ҳоказолардан) тикиш мақсадга мувофиқлилигини билиш керак. Ҳар бир материалнинг фақат ўзига хос хусусиятлари бўлади: гигиеник хусусиятлар (нам ҳаво ўтказувчанлик , гигроскопиклик , иссиқдан ҳимоялаш ва бошқалар) ва физик-механик хусусиятлар (дағаллик ,

қолипланувчанлик , ғижимланиш , эластиклик , киришиш , чўзилувчанлик ва бошқалар) шулар жумласидандир. Бу хусусиятлар мазкур материалдан қандай мақсадларга мўлжалланган ва қандай формадаги кийимлар тикиш мумкинлигини аниқлаб беради. Моделлаштириш вақтида газламанинг структура хоссаларидан фойдаланилади. Газлама структурасининг хилма-хиллигига ипларни турлича ўрилишда тўқиш , ҳар хил иплар (ипак , пахта ипи , жун ип , синтетик ва сунъий тола)дан фойдаланиш йўли билан эришилади; шундай иплардан тўқилган газламадаги хусусиятлар трикотажда ҳамда нотўқима материалларда бўлмайди. Креп тўқилишидаги юпқа майин шойи ва жун газламалар ҳар хил юзали ҳажмий формалар ҳосил қилишга имкон беради. Чўзиладиган майин газламалардан кўндаланг ва қия йўналишда чиройли бурмалар ҳосил қилиб бўлади. Қаттиқ ва ҳурпайган юпқа газламалар фақат қия йўналишда бурмаланади. Газламадаги танда ва арқоқ ипларининг бир-бирига нисбатан силжиш ҳамда эластик чўзилиш хоссасидан кийим деталларини қия бичишда фойдаланилади. Газламанинг фактураси унинг муҳим кўрсаткичи бўлиб , кийимнинг ташқи кўринишини белгилаб беради. Фактура материал сирти (юзаси)нинг ишланиш сифати (тури)дир. Газламани сирти текис ва ғадир-будир , хира ва ялтироқ , шаффоф ва хира ва ҳоказо фактурали бўлиши мумкин. Газламанинг фактураси унинг юза бирлигига тўғри келадиган туклар , тугунчалар , бўртма йўллар ва ҳоказоларнинг кўп-озлигига боғлиқ. Кийимнинг ҳажмийлиги , зичлиги , массасини белгилашда газламанинг фактураси муҳим рол ўйнайди. Газламанинг фактураси кучайиши (яъни , газлама сиртининг ғадир- будирлиги , туклилиги ортиши) билан кийимнинг ҳажми , зичлиги ва вазни ошади. Сирти текис газламадан тикилган кийим , аксинча , енгил ва кўринишидан ихчам бўлади. Газламанинг гуллари деганда , уни тўқиган вақтда ҳосил қилинган ёки газламани пардозлаш жараёнида босилган нақшлар , ёхуд кийимни тикиш вақтида солинган гул ва безаклар тушунилади. Гулларни ташкил этувчи элементлар абстракт , геометрик шаклда бўлиши , шунингдек , ҳайвонот ёки ўсимликлар дунёсига хос бўлиши мумкин. Костюмдаги декоратив безак . Безак композициянинг мустақил элементи эмас – бу қўшимча , зийнат бўлиб , кийимда у йўқ бўлиши ҳам мумкин. Кийим тарихининг ҳар қайси босқичига ўз безак турлари ва уларни ишлатиш усуллари хос бўлади. Кийимни моделлаш тажрибасида ишлатиладиган безак турлари хилма-хил бўлиб , улар композициядаги асосий ғоя бўлиши ёки костюмдаги

мўлжалланган бадиий-образли ниятни кучайтирадиган ва бойитадиган бўлиши мумкин. Безакдан кийим шаклини ёки унинг бир қисмини бўрттириб , шаклни бўлакларга ажратиб кўрсатиш учун фойдаланилади. Декоратив безакнинг декоратив ва конструктив аҳамияти (драпировка , бўртма бурма , майда тахлама , гофрэ , плиссе ва ҳоказо) , декоратив ва утилитар аҳамияти (белбоғлар , қоплама чўнтаклар , тугмалар , фурнитура ва шу кабилар) ва фақат декоратив аҳамияти (кашталар , қўйма бурмалар , аппликация ва бошқалар) бўлиши мумкин. Ҳозирги сон-саноқсиз безакларни материали ва шаклига биноан қуйидаги группаларга ажратса бўлади: 1. Барча турдаги бўрттирма чокларни , тахламалар , бўртма бурмалар , драпировкалар , плиссе , гофрэ , безак бахяқаторларни тикиш натижасида ҳосил бўладиган безаклар. 2. Кийимни ўз материалидан ёки безак газламадан ясалган деталлар ёрдамида безаш (қўйма бурмалар , икки томонлама қўйма бурмалар , айлана бурмалар , бейкалар , мағизлар , бўртма мағизлар , бантлар , галстуклар , хлястиклар , фаталар , пагонлар ва ҳоказо). 3. Махсус безакли материаллар (тўр , тасма , попук , ленталар , гуллар ва бошқалар) ёрдамида безаш. 4. Фурнитура (тугмалар , тўқилар , декоратив пистонлар , блокча-пистонлар , "молниялар" ва бошқалар). 5. Кашта , қоплама безак , эмблемалар. 6. Бошқа материаллар (мўйна , тери , трикотаж , замша , тўр полотноо ва ҳоказолар) ёрдамида безаш. Кийим деталларини босма гул солиб безаш. Безаш турини , унинг жойини танлаш кийимнинг тури ва нимага мўлжалланганига , кийим шаклига , материалнинг фактурасига , жинс-ёш омилига , одам гавдасининг турига , гавданинг шахсий хусусиятларига , характерига боғлиқ. Кийимнинг композицион ечимига путур етказмаслик учун бир йўла ишлатиладиган бир неча хил безакнинг бир-бирига мос тушишига алоҳида эътибор бериш керак. Кийимда рангларнинг роли . Ранг композициянинг энг жонли , ифодали элементларидан биридир. Ранглар ёшдаги фарқни билдирадиган восита бўлиб ҳам ҳисобланади. Ранглар ҳис-туйғуга жуда катта ва ҳар хил таъсир кўрсатади. Баъзи ранглар кишига таскин беради (тинчлантиради) , кўнгилни кўтаради , кўзни қувонтиради; бошқалари - ҳаяжонлантиради , маъюслантиради ва ташвишлантиради. Тўқ ёки нафис ранглар , ёқимли ва хира ранглар фарқ қилинади.

Жами ранглар х р о м а т и к (бўялган) ва н о х р о м а- т и к (бўялмаган , яъни туссиз) рангларга ажратилади (оқ , кул ранг ва қора ранг нохроматик ранг ҳисобланади). 72-расм. Ранглар доираси Асосий хроматик ранглар тўртта: сариқ , кўк (зангори) , қизил ва яшил. Улар бошқа рангларнинг ҳаммасидан шуниси билан ажраладики , кўзимизга тоза , жуда "соф" бўлиб кўринади; бошқача айтганда , рангларга бўлинган доирадаги қўшни рангларга оид туслар гўё сариқ , кўк , қизил ва яшил ранглар таркибида йўқдек туюлади. Бошқа ранглар ана шу тўртта асосий рангнинг а р а л а ш у в и д а н ҳосил бўлади ва оралиқ ранглар деб юритилади. Кийимни лойиҳалашда икки-уч (камдан-кам ҳолларда тўрт) рангга мурожаат қилинади , чунки ранглар кўпайиб кетса , уларнинг уйғунлиги ва бирлиги бузилади. Ранглар бирлигига бўёқлар тусининг хилма-хиллиги , ёрқинлиги ва тўйинганлиги хосдир. Тўртта асосий ранг ёрдамида ранглар доирасини тузиш мумкин , моделлаштириш жараёнида бу доирадан осонликча фойдаланиш мумкин (72- расм , а). Ранглар доирасида рангларни яқин (бир-бирига хил тушадиган , ўхшаш) , яқин-контраст ва контраст (бир-бирига хил тушмайдиган) турларга ажратиш мумкин. Я қ и н ранглар бир-бирига яқин жойлашиб , доиранинг чорак қисмини эгаллайди. Асосий ранглардан бири уларни ўзаро боғлайди; бу ранглар таркибида қўшимча рангларга хос туслар бўлмайди (72-расм , б). Яқин ранглар бирлиги гармоник бўлса-да , таъсирчан бўлмайди. Я қ и н-к о н т р а с т ранглар доиранинг ён тарафдаги чорак қисмини эгаллайди: кўкимтир-қизил ва кўкимтир-яшил , сарғиш-қизил ва сарғиш- яшил; сарғиш-қизил ва кўкимтир-қизил , сарғиш-яшил ва кўкимтир-яшил (72- расм , в). Яқин-контраст ранглар яқин рангларга нисбатан активроқ ва кўркамроқдир.

Контраст ранглар доиранинг қарама-қарши томондаги чорак қисмини эгаллайди (сарғиш-қизил ва кўкимтир-яшил , сарғиш-яшил ва кўкимтир- қизил); уларнинг бир-бирига ҳеч қандай ўхшашлиги йўқ , яъни бир-бирига хил келмайди (72-расм , г). Контраст қўшимча ранглар – тоза сариқ билан тоза кўк ранглар , тоза қизил билан тоза яшил ранглар. Контраст ва қўшимча ранглардан анча ёрқин ва ҳис-туйғуга активроқ таъсир этадиган қўшимча ранглар ҳосил этиш мумкин. Барча ранглар ўзаро боғлиқ бўлиб , бир-бирига таъсир этади. Қора фонда барча ранглар очилиб , равшан кўринади; ёруғ фонда , аксинча , одмилашади (равшанлик контрасти). Бирор рангга қандайдир хроматик ранг қўшилгандагина эмас , балки унга қора ёки оқ ранг аралаштирилганда ҳам унинг характери ўзгаради. Кўзнинг алданиши (иллюзия) деганда , буюмни кўришдан ҳосил бўлган таассурот тушунилади; лекин бу таассурот буюмнинг бошқа сезги органлари орқали идрок қилинишидан бошқача бўлади ва мазкур буюм тўғрисидаги билимимизга мос келмайди. Кўз билан чамалашдаги нормал алданиш ҳам баъзан кўзнинг алданиши деб аталади. Биз ҳақиқатан ҳам тўғри чизиқ ўрнига эгри чизиқни , паст бўйли одам ўрнига новча одамни кўрамиз ва ҳоказо. Кўзнинг алданиши физик , физиологик ва психологик сабабларга боғлиқ. Гавданинг тузилишидаги нуқсонларни ниқоблаш (кўзга чалинмайдиган қилиш): бўйи пастроқ ёки баландроқ , жуссаси семизроқ ёки озғинроқ , тананинг айрим қисмларини йўғонроқ ёки ингичкароқ қилиб кўрсатиш мақсадида кийимда айни кўзнинг алданиш хусусиятидан фойдаланилади (73- расм). Рангларни , чизиқлар ва бурчаклар йўналишини , ўлчов , шакл , сатҳ , масофа , оралиқ ва ҳоказоларни идрок қилишда кўзнинг алданишидан ҳам кийимда фойдаланилади. Идрок қилишдаги алданиш қуйидаги турларга ажратилади: шаклни икки ўлчовда идрок қилишдаги алданиш , учинчи ўлчовни идрок қилишдаги алданиш ва рангни идрок қилишдаги алданиш (бу ҳолда шакл ўзгаради) ва ҳоказо.

73-расм. Костюмдаги йирик йўллар: а – горизонтал; б – вертикал. Кийимни лойиҳалашда кўзнинг юқорида айтиб ўтилган алданишларидан , яъни иллюзиялар гуруҳидан турлича фойдаланилади. Демак , одам гавдасидаги айрим нуқсонларни: тўлаликни , озғинликни , новча бўйлиликни , паст бўйлиликни ва ҳоказоларни кийимни кўриш иллюзиялари орқали чалғитиш мумкин , яъни кийимдаги мутаносиблик , чизиқлар , газлама ранги , фактураси , гуллари орқали гавда кўринишини ўзгартириб кўрсатиш мумкин.

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР 1. Г.К. Ҳ асанбаева. «Кийим моделини ишлаш ва конструкциясини тайёрлаш». Тошкент. Ўқитувчи. 1990 йил. 2. А.П.Рогова. «Эркаклар ва болалар устки кийимини конструкция- лаш асослари». Тошкент. Ўқитувчи. 1988 йил. 3. А.П.Шершнева. «Основы конструирования женской и детской одежды». Москва. Легпромбытиздат. 1982 г. 4. Г.В.Скачкова, Л.В.Мартопляс. Школа кройки и шитья на дому. Минск. "ХЭЛТОН" 2000 г. 5. Е.В.Киреева. «История костюма». Москва. "Просвещение". 1976 г. 6. Е.Б.Коблякова. «Основы конструирования одежды». Москва. "Легкая индустрия". 1980 г. 7. Т.А.Абдуллаев, С.А.Хасанова. «Одежда узбеков ( XIX начало ХХ в.)». Издательство "Фан". Узбекской ССР. Ташкент. 1978 г. 8. Л.П.Чижикова. «Кружок конструирования и моделирования одежды». Москва "Просвещение". 1990 год. 9. Г.Г.Мозговая, Г.Б.Картушина. «Швейное дело». 7-8 класс. Москва. "Просвещение". 1990 год. 10. «Уй-рўзғор энциклопедияси». Ўзбек совет энциклопедияси бош редакцияси. Тошкент. 1982 йил. 11. Т.В.Козлова, Л.Б.Рытвинская, З.М.Тимашева. «Моделирование и художественное оформление женской и детской одежды». Москва. Легпромбытиздат. 1990 год. 12. Н.В.Ерзенкова. «Блузки». Минск. "Полымя". 1994 год. Г.Н.Александрова. «100 моделей женских юбок». Минск. "Полымя". 1992 год. 14. Т.Н.Екшурская, Е.Н.Юдина, И.А.Белова. «Модное платье». Санк-Петербург. Лениздат. 1992 год. 15. Т.И.Ерёменка. «Сеҳрли игна». Тошкент. Ўқитувчи. 1990 йил.

Похожие

Кийимларни лойихалаш ва моделлаштириш фанининг максад ва вазифалари

Кийимларни лойихалаш ва моделлаштириш фанининг максад ва вазифалари

Техник моделлаш жараёни

Кийимларни лойиҳалашни автоматлаштириш

Тукли гул босиш