Главная страница
Рефераты
Лингвистика
Yuklama
Yuklama
Загружено в:
24.01.2024
Скачано:
0
Размер:
49 KB
Скачать
Похожие
Yuklama
Yuklama. So’z gaplar
Yordamchi so’zlar
So`z turkumlari tasnifi. So`zning serqirraligi va tasniflarning xilma-xilligi
Yordamchi so’zlar
![Yuklama, “bo`glash” funksiyasi, leksoid, affiksoid, yakka va juft qo`llanish, qo`shimchasimon yuklama, sof yuklama, yarim yuklama, yuklamalarning ma`no va vazifaviy jihatdan guruhlanishi, so`roq yuklamalari, ayirish-chegaralash yuklamalari, ta`kid yuklamalari, kuchaytiruv yuklamalari, o` х shatish-qiyoslash yuklamalari, inkor yuklamasi, yuklama va modal so`z munosabati, modal so`z- gaplar. Yordamchi so`zlarning fuksional belgisi “bog`lash”dir. Shu belgi asosida ko`makchi, bog`lovchi, yuklamalar so`z va gaplarni bir - biriga bog`lash uchun xizmat qiladi. Ammo bu vazifa bog`lovchi va ko`makchilar uchun o`zgarmas, barqaror sanaladi. Yuklamalarning o`ziga xos xususiyati shundaki, ular so`zlarga yoki gaplarga so`roq, ta`kid, kuchayturuv, ayirish-chegaralash, o`xshatish kabi qo`shimcha ma`nolarni beradi va funksional “bog`lash” belgisiga nisbatan beqaror, o`zgaruvchan sanaladi, ya`ni “bog`lash” belgisi bo`lishi ham mumkin, bo`lmasligi ham mumkin. Chunonchi, na-na yordamchisi teng bog`lovchilarning bir turi sifatida inkor bog`lovchisi sanalib kelingan. G`. Abdurahmonov esa uni inkor bog`lovchisi deb atash bilan birga, unda yuklamalik xususiyati ham borligini ko`rsatadi [1, 63;]. Haqiqatan ham, bu yoradamchi ham bog`lovchilik, ham yuklamalik vazifasini bajaradi. Bog`lovchi vazifasida kelganda ayrim teng huquqli bo`lak (komponent)larga inkor ma`nosini berib, ularni bog`laydi: Na so`zlarida ma`no bor, na ishlarida hayo. (O.) Bu yordamchi so`z yuklama vazifasini bajarib, mazmunidan inkor anglashilgan gaplar tarkibida keladi va inkor ma`nosini ko`rsatadi: Raisning erkatoy og`li na o`qiydi, na biror joyda ishlaydi. Go`yo yoradamchisi mazmunidan o`xshatish yoki chog`ishtirish ma`nolari anglashilgan sodda va qo`shma gaplar tarkibida ishtirok etadi. Sodda gaplardagi funksiyasiga ko`ra ko`proq yuklamalarga yaqin turadi: Tursunoy go`yo qalbi bilan ashulaga jo`r bo`lar edi. (As. Muxtor) Kampirning yuzida go`yo kulgiga o` х shagan bir narsa aks etdi. (A. Qahhor) Go`yo yordamchisi qo`shma gaplarda sodda gap qismlarini biriktiruvchi grammatik vositalarning biri sifatida xizmat qiladi, ya`ni qo`shma gapdagi vazifasiga ko`ra sodda gapdagi vazifasidan farqli o`laroq, u faqat yuklamagina emas, balki bog`lovchi- yuklama sanaladi: Ertaga](/data/documents/ea7816ae-b7a4-432c-9d29-43ca90dc9bfe/page-2.png)
![kabi qiz, 5) sen singari qiz, 6) sening singari qiz, 7) senga o`xshash qiz, 8) senga o`xshagan qiz… (Bu birikmalar o`xshash ma`noni ifodalagani bilan ularning har biri juda nozik farqlarga ega). 4. Bog`lovchi -yuklama, ko`makchi-bog`lovchi, ko`makchi-yuklama kabilar muosir til tizimida ko`rsatilganidek, yordamchi so`z turkumlariga xos bo`lgan “oraliq uchinchi”lardir. 5. Tilimizda yarim ko`makchilar, yarim bog`lovchilar, yarim yuklamalar sirasi boyib bormoqda. Chunonchi: Vaqtida yomg`ir yog`adi, vaqtida qor. Nogoh yomg`ir yog`adi, nogoh qor. 6. O`z mohiyati bilan yuklamalar modal so`zlarga yaqin turadi. Shu tufayli bu ikkisi ko`pincha birgalikda tasvirlanadi. Ammo modal so`zlar bilan yuklamalarni tenglashtirib bo`lmaydi: 1) yuklamalar rang - barang ma`nolarni ifodalaydi, shulardan ba`zilarigina modal ma`noga yaqin keladi; 2) yuklamalar ko`pincha mustaqil ishlatilmaydi, biror so`zga tirkalib yuradi. Modal so`zlar esa a) gap tarkibida gap modalligini kengaytiruvchi, murakkablashtiruvchi vosita sifatida ro`yobga chiqadi. Boshqacha qilib aytganda, [WPm] gap qurilish qolipining [Pm] qismida mujassamlangan va xilma-xil vositalar bilan ifodalanadigan tasdiq/inkor, taxmin, gumon, shubha, ishonch, shart, qat`iylik, istak, imkoniyat kabi modal ma`nolar gapning boshqa bo`laklari bilan tobe - hokimlik munosabatiga kirishmaydigan modal so`zlar, tasdiq/inkor so`zlar vositasida kengaytiriladi: Kanizak, aftidan, shuni aytmoqchi edi… (A.Qahhor) b) mustaqil ravishda yakka o’zi bitta gap bo`lib kela oladi va modal so`z - gaplar deb yuritiladi. Bunday so`z - gaplarning barchasida kesimlik kategoriyasi ma`nosi so`zning lug`aviy ma`nosida mujassamlangan bo`ladi: Kelasizmi? - Albatta . Modal so`z – gaplar haqida navbatdagi ma`ruza bayonida keng to`xtalib o`tamiz; 3) yuklamalar morfologiyada yordamchi so`zlar guruhida, modal so`zlar so`z-gaplar doirasida o`rganiladi; 4) boshqa so`z guruhlari kabi modal so`zlar ham, yuklamalar ham o`ziga](/data/documents/ea7816ae-b7a4-432c-9d29-43ca90dc9bfe/page-5.png)
