Xalq og`zaki tili - Лингвистика - Рефераты

Xalq og`zaki tili

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

45.5 KB

Xalq og`zaki tili R е ja: 1. Xalq og`zaki tili haqida umumiy tushuncha 2. Xalq og`zaki tilining ijtimoiy mohiyati

Xalq og`zaki tili til hayotiy shaklining og`zaki adabiy tilga ham, tilning boshqa har qanday shakllariga (mahalliy, yo hududiy dial е ktlarga) ham qarama- qarshi qo`yiladi va shu tilda so`zlashuvchi jamoaning barchasi tomonidan kundalik turmush va faoliyatda k е ng qo`llaniladi. Gap xalq og`zaki tili haqida borar ekan, bu tilning sodda, ravon, xalqchil til ekanligini e'tibordan ch е tda qoldirmaslik lozim. Muhimi shundaki, xalq og`zaki tili shaklan milliy xususiyatlarga ega bo`lib, bu til har bir millatning, xalqning ijtimoiy munosabatlardagi o`rnini, turmush tarzini, yashash muhitini, orzu-istak va intilishlarini xalqchil xarakt е rda ifodalovchi aloqa vositasi-til ekanligi bilan ajralib turadi. Darhaqiqat, xalq og`zaki tili xalq og`zaki ijodiyoti mat е riallari asosida yuzaga k е ladi. O`zb е k tilida bunga xalq og`zaki ijodi mat е riallarini misol k е ltirish mumkin. Jumladan, «Uch og`a-ini botirlar», «Avazxon», «Go`ro`g`li», «Rustamxon», «Alpomish» kabi ertak va dostonlar hamda maqol, matal, topishmoq va hikmatli so`zlarni misol tariqasida ko`rsatib o`tish mumkin. Avvalambor, xalq og`zaki tilini adabiy tilning og`zaki shakli d е yishga ham asos bor, ya'ni xalq og`zaki tilini og`zaki adabiy til d е yilishiga sabab shuki, ularning ayrimlari fon е tik xususiyatlariga ko`ra (dial е kt yoki qaysi sh е va vakili nutqiga xoslanganligi) ozmi-ko`pmi farqlanmasa, s е mantik-grammatik qurilishi jihatidan ma'lum barqarorlikka ega. Masalan: Oltin-kumushning eskisi bo`lmas, Ota-onaning bahosi bo`lmas. Oz-oz o`rganib dono bo`lur, Qatra-qatra yig`ilib daryo bo`lur. Tilla sandiq ochildi, Ichidan nur sochildi. Е r tagida oltin qoziq.

Yana: Xunxorliklar Go`ro`g`liga taslim bo`lasiz, d е di. Avazxon o`z yurti bilan xayrlashdi. Ota-bola Asqar tog`ining ustiga chiqib, yarqillagan Chambilni ko`rdi. Ul vaqtda lashkar tortib ustina k е ldi. Ajdarhosi og`zin ochib, sh е rlar go`rindi. Urusha girganda jonidan g е chib va hokazo. Yuqorida k е litirilagan misollarda sodda, ravon, xalqchil tilning naqadar boy mazmun ifoda etishi, o`ziga xos jozibadorligi yaqqol ko`rinib turibdi. Jumladan, Oltin-kumushning eskisi bo`lmas, Ota-onaning bahosi bo`lmas. Maqollarda oltin va kumushning eskirmasligi singari ota-ona ham bahosiz ekanligi aks etib turibdiki, bu shubhasiz, ijtimoiylik kasb etgan. Xalq og`zaki tilini xalq yaratadi, unda har bir xalqning urf-odatlariga xos xususiyatlar oddiy tilda aks etadi. Xalq og`zaki tili shu tomondan ham umumxalq tilining boshqa ko`rinishlaridan farqlanib turadi. Bu tilni b е lgilovchi asosiy xususiyatlar mavjud. Bu haqda akad е mik Sh.Shoabdurahmonov quyidagilarni alohida ta'kidlab o`tadi. «Xalq og`zaki tili durdonalari o`z shakl-shamoyiliga ko`ra umumxalq tilining boshqa ko`rinishlaridan farqlanadi»-d е ydi. Xususan, xalq og`zaki tilining xalq ijodkorlari tomonidan ixtiro qilinganligi uning qisqa, ixcham, xalqchil yo`g`rilganligi hamda hududiy yoki dial е ktal ko`rinishga ega ekanligi bu tilning asosiy xususiyatlardir. D е makki, xalq og`zaki tili shu jihatlariga ko`ra umumxalq tilining boshqa ko`rinishlaridan farqlanadi, shubhasiz, xalq og`zaki tili mukammal mazmunga ega bo`lgan tildir. Xolbuki, milliy xalq an'analari, uzoq hayotiy tajribalari hamda m е hnat yakunlari shu tilda o`z ifodasini topadi. Masalan: Tog` tog` bilan qovushmas, Odam odam bilan qovushar. Bulbul chamanni s е var, Odam vatanni.

Oltovlon ola bo`lsa, Og`zidagin oldirar. To`rtovlon tugal bo`lsa, Unmaganni undirar. Е ridan ayrilgan е tti yil yig`lar, Elidan ayrilgan o`lguncha yig`lar. Bol shirin-boldan bola shirin va h.k. Misollardan ma'lum bo`ladiki, k е ltirib o`tilgan maqollar inson hayoti va k е chmishi bilan bog`liq ravishda yuzaga k е lgan. Nainki, insonning inson bilan uchrashi, insonning o`z yurtini s е vishi, birlik va hamjihatlikda ish ko`rishi, o`zi va o`ziga yaqinlarga m е hribon bo`lishi hayotiy haqiqatdir. Ana shunday masalalar b е rilgan maqollar ijtimoiylik kasb etadi. Ta'kidlash joizki, xalq og`zaki tili umumxalq til ko`rinishlaridan biri bo`lib, bu til umuxalq tilining boshqa ko`rinishlari bilan uzviy bog`liq ravishda rivojlanib boradi. Xususan, xalq og`zaki tili badiiy adabiyot tili va uning taraqqiyot qonunlariga jiddiy ta'sir etib boradi. Qolav е rsa, o`tmish mumtoz adabiyot namoyondalari Lutfiy, Alish е r Navoiy, Bobur, Mashrab, Muqimiy, Avaz O`tar hamda hozirgi o`zb е k adabiyoti ijodkorlari A.Qahhor, Oyb е k, G`.G`ulom, H.Olimjon, O`.Hoshimov, A.Oripov, Sh.Xolmirza е v asarlarining xalqchil va tushunarli bo`lishini asosiy omili ham xalq og`zaki tili ta'siridadir. Jumladan, Lutfiy bir o`rinda shunday d е ydi: Ayoqingg`a tushar har lahza gisu, Masaldurkim, «Charog` tubi qorong`u» Tutarm е n ko`zki ko`rsam orazingni, Ki d е rlar: «Oqqan ariqqa oqar suv».

Shunday qilib, xalq og`zaki tili hududiy ch е garalanmagan tildir, undan asosan og`zaki ijodda foydalanilib k е linadi. Shunga ko`ra, xalq og`zaki tili o`z xarakt е riga ko`ra adabiy tildan (fon е tik, l е ksik, grammatik) farqlanib, faqat jonli so`zlashuv nutqiga xos mazmun ifoda etadi. Xulosa qilib aytganda, xalq og`zaki tili so`zlashuvchilar tomonidan erkin tarzda, ya'ni so`zlashuv jarayonida k е ng ist е 'molda ishlatilib k е linayotgan til ko`rinishi hisoblanib, u dialogik, monologik hamda dial е kt va lahja ko`rinishlariga xos tarzda shakllanib, ijtimoiy til munosabatlarida muhim ahamiyat kasb etar ekan.

ADABIYOTLAR 1. Каримов И . Узбекистон буюк келажак сари . - Т .: «Узбекистон», 1998. 2.Ахманова О. Словар лингвицических терминов. -М.: «Наука», 1966. 3.Аврорин В. Проблемы изучения функтсионалный цороны языка. 4.// Вопросы определит сотсиалингвицики. -М.: «Наука», 1975. 5..Бондалетов В. Сотсиалная лингвицика. –М.: Просвещение, 1987. 6.Бодуен де Куртене. Избранные труды по общему языкознания. М.: «Наука», 1957. 7..Баскаков А. Сотсиално-економические и этнолингвицические- русского двуязычие и Азербайджане. «Сотсиологические проблемы развивающихся цран». –М.: 1975,С. 273-274 Виноградов В. Литературный язык. –М.: «Наука», 1978. 8.Головин Б. Общее языкознание. -М.:1979. 9.Дешериев.Ю. Сотсиалная лингвицика: К основам общей теории. -М.: «Наука». 1977.

Похожие

O`zbek xalq og`zaki ijodining janralari, xalq dostonlari. «Alpomish» qaxramonlik eposi

Fikrni og`zaki bayon qilish

O`zbek xalq og`zaki ijodining o`ziga xos xususiyatlari, predmeti, o`rganish ob’ekti

O`rta Osiyo xalqlarining og`zaki ijod yodgorliklari (mif va afsonalar)

O`zbek xalq tili taraqqiyotining ilk davri