Turkiy tillarning xorijiy mamlakatlarda o’rganilishi - Лингвистика - Рефераты

Turkiy tillarning xorijiy mamlakatlarda o’rganilishi

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

73.5 KB

Turkiy tillar ning xorijiy mamlakatlarda o’rganilishi Reja : 1. Xorijda turkiy tillarni o’rganilish tarixii. 2.Rossiyada turkiy filologiya masalalarini o’rganilishining boshlanilishi. 3. Moskva maktabining turkologiya taraqqiyotidagi o’ rni. 4. Qozon maktabi vakillarining ilmiy faoliyati. 5.Peterburg maktabi va turkologiya.

Tayanch so’z va iboralar: Nikolas-Kornelisson Vitzen, "Bare ha tillar va shevalarning qiyosiy lug'atlari" asari, "Damaskin lugati", S.Xalngfiii, F.I.Tabbert- Stralenberg, A.N.Kononov, Ye.D.Polivanov, Qozon, Moskva, Peterburg maktablari, F. Ye.Korsh, M.A.Kazembek, V.A..Bogoroditskiy, O.l.Senkovskiy, V.V.Radlov, P.M.Melioranskiy. Turkiy tillarni o’rganishning alohida fan sifatida shakllanishi va rivojlanishida rus turkolog olimlarining xizmatlari katta.Rus turkolog olimlarining lingvistik tadqiqotlari natijasida turkiy tillarning ilmiy grammatikasi yuzaga keldi, turkiy tillarining mitkammal tasnifi yaratildi, Rossiyada turkiy tillarini o'rganish XIX asrning ikkinchi yarmida keng quloch yoydi. Bu davrda Rossiyaning Peterburg, Moskva, Qozon kabi shaharlarida turkiy tillar jiddiy o'rganila boshladi, Bundan tashqari, Tashkent, Samarqand, Ohna-Ota, Boku, Tbilis, Omsk, Yakutsk kabi shaharlarida ham turkiy tillarni o'rganuvchi markazlar yuzaga keldi. Turkiy filologiya, xususan, turkiy tilshunoslikning Rossiyadagi taraqqiyoti va o`rganilishi haqida bir qator asarlar yaratildi. Bular sirasiga kiruvchi A.Baskakovning « Вв e д e ни e визуч e ни e тюрскихязыков », Андр e йНикола e вичКононовнинг « ИсторияизучаниятюрскихязыковвРоссии » nomli asarlarida turkiy tillarni Rossiyada o`rganishning asosiy bosqichlari, turkiy filologijaning Moskva, Peterburg, Qozon kabi yetakchi maktablari, turkiy tillarini o'rganish jamiyatlari va bu jamiyat a'zolarining ilmiy faoliyati batafsil yoritilgan. AQSHda ham sharq tillarini o‘rganish XIX asrning birinchi yarmidan boshlangan. 1840 yili AQSh missionerlari “Amerika sharqshunoslik jamiyat jurnali”ni nashr etila boshlagan. Bugungi kungacha doimiy ravishda “Musulmon dunyosi” (“Muslim word”) jurnali chop etilib qelinadi. M: Navoiy “ML” asari ingliz tilida to‘laligicha shu jurnalda e’lon qilingan (1965, №4, 1966, №1). Moskva maktabi: Turkiy xalqlar tillari va adabiyotini o‘rganishda Moska davlat universiteti va Sharq tillari Lazarev instituti alohida o‘rin tutadi. Fedor Yevgenevich Korsh (1843-1915)ning “Слово о поку Игорева” asaridagi turkiy unsurlar, turkiy xalqlar qadimgi she’riyati tuzilishi, turkiy tillar tasnifi. Turkiy

tillarda hozirgi-kelasi zamon fe’l shakllarining kelib chiqishi, qadimgi turkiy tillarda cho‘ziq unlilar bo‘yicha tadqiqot ishlari olib borgan. Agafangel Yefimovich Krimskiy (1871-1942). Ukrain tilida “Turkiy xalqlar, ularning tili va adabiyoti” nomli asari turkiy filologiya uchun ajoyib qo‘llanma sanaladi. Vladimir Aleksandrovich Gordlevskiy (1876-1956) usmonli turk adabiyoti va tili bo‘yicha “Образцы османского народного творчества» (Usmonli turk xalq ijodidan namunalar»), «Очерки по новой османской литературе» (Yangi usmonli turk adabiyotiga doir ocherklar), «Грамматика турецкого языка» (“Turk tili grammatikasi”) nomli asarlar yaratdi. Bu asarlar usmonli turk tili va adabiyoti to`g`risida mumtoz asarlar qatoriga kiradi . Qozon maktabi : Qozon XIX asrda turkiy xalqlar tillari va adabiyotini o‘rganish bo‘yicha yirik markazlardan biri Qozon davlat uniqersiteti va Qozon gimnaziyasida turkiy filologiyaning mashhur namoyandalari bu fan taraqqiyotiga ulkan hissa qo‘shgan. Qozonda turkiy filologiyaning taraqqiyotida Mirza Aleksandr Kazembekning roli katta. U 1802 — 1870 yillarda yashagan. 1839 yildan uning " Грамматикатурецко - татарскогоязыка » («Turk-tatar tili grammatikasi") asari nashr etildi. Oradan etti yil o'tib bu asar tuzatilib va to’ldirishlari bilan" Общаяграмматикатурецко - татарскогоязыка »(« Турк-татар тилларининг умумий грамматикаси”) (« Turk-tatar tillarining umumiy grammatikasi”) (1846) nomi bilan qayta bosib chiqarildi. Bu asarning ikkinchi qismi nemis tiliga tarjima qilingan. M.A.Kazembek o'z asariga frantsuz sharqshunosi A.Joberning grammatikasini asos qilib olgan. Asar 3 qismdan iborat: 1. Alfavit, harflar talaffuzi; ismlar (otlar, sifatlar, sonlar); olmoshlar. 2. Fe'l; ko’makchilar, ravishlar, bog’lovchilar, undovlar. 3. So'zlarning birikuvi (sintaksis) Bu asar usmonli turk tili grammatikasining rus tilidagi birinchi tasnifi bo'lib, unda boshqa turkiy tillar, xususan, tatar tili materiallari ham berilgan.

XIX asrning ikkinchi yarmi va XX asr boshlarida Rossiya universitetlarida bu asarlardan darslik sifatida foydanilgan. « Учебные пособия для временного курса турецкого языка” (Turk tilining vaqtincha kursi uchun o‘quv qo‘llanma”) 1854 yildayaratilgan . Bu asar xam 3 qismdan tarkib topgan : 1. Grammatika ; 2. Xrestomatiya ; 3. Ruscha-turkcha lugat. IlyaNikalaevichBerezin ( 1818-1896 ) « Д o полнение к тюрской грамматике” (Mirza Aleksandr Kazembek grammatikasiningbirinchi nashri haqida) va “Турецкая хрестоматия” kabi turkiy filologiyaga oid asarlar yozdi. Nikolay Ivanovich Ilminskiy. (1822-1891). U fors va arab tillaridan Qozon diniy akademiyasida, Qozon universitetida dars bergan. U 1872 yilning iyulida Qozon o'qituvchilari seminariyasiga direktor bolib tayinlandi. U Boburning "Boburnoma" vaRabg'uziyning "Qissas ul-anbiyo" asarlariga noshirlik qiladi. Uning « Вступление в курс турецко-татарских языков” ( “Qirgiz tilidagi ravishlarni o‘rganishga doir materiallar”) (1861), " Материалыпоизучениюкиргизского ( казахского ) наречия " (1862), “ Материалыдляджагатайскогоспряженияпо « Бабурнаме » (1863), M.Nevskiy, V.I. Verbitskiylar bilan hamkorlikda " Грамматикаалтайскогоязыка » (1869). A.N.Kononovning yozishicha, bu asar turkologiya fanining oltin fondini tashkil etuvchi asar qatoriga kiradi. Nikolay Fedorovich Katanov (1862-1922) -xakaslar orasidan yetishib chiqqan birinchi turkolog.Turkiy xalqlar etnografiyasi va folklori bo`yicha qator asarlar yaratdi. “Исторические песни казанских татар” (1899), "Мусульманские легенды» (1894), "О свадебных обычаях татар" (1897), "Гадание у жителей Восточного Туркестана»" ва 1912 yilda "Татарско- русский словарь». Унга «Опыт исследования урянхайсконо языка» (1899) nomliasarishu hrat keltirdi. 3 ta masala haqida so‘z ketadi: l) uryanxay (tuva) tili ugor—fin tillari oilasiga emas, balki turkiy tillar oilasiga mansubligini isbotladi: 2) uryanxay tilining mukammal grammatik tavsifini yaratdi; 3) uryanxay tilining turkiy tillari orasidan o'rnini belgilab berdi, buning uchun uryanxay tili

grammalik qurilishini boshqa turkiy tillar (50 dan ziyod turkiy til) grammatik qurilishiga qiyoslab chiqdi. Asar turkiy tillarining birinchi haqiqiy qiyosiy grammatikasidir. Vasiliy Alekseevich Bogoroditskiy (1857-1941)“О преподавании русской грамматики в татарской школе” degan mavzuda ma'ruza qildi.V.A.Bogoroditskiy-Rossiyada eksperimental fonetika asoschilardan biri. U turkiy tillar fonetikasiga oid bir qator tadqiqotlar olib bordi. Umumiy tilshunoslik mutaxassisi sifatida «Oчерки по языковедениб и русскому языку»" asarini yaratdi. “Этюды по татарскому и тюркскому языкознанию» (1933), "Введение в татарское языкознание в связи с другими тюркскими я зык ми» "(1934) kabi asarlar y ozdi . Nikolay Ivanovich Ashmarin (1870-1933) asosan chuvash tili bo‘yicha tadqiqot ishlari olib borgan. “Материалы для исследования чувашского языка. Часть 2. (1890), Учение о формах (морфология) (1890), “Опыт исследования чувашского синтаксиса. Часть 1 и 2” (1903) kabi asarlari bor. Ashmarinning eng yirik asari«Словарь чувашского языка”dir. Bu asar ustida u 30 yildan ortiq vaqt isnladi. Lugatda 50000 tacha so’z izohlangan. Peterburg maktabi . Peterburg universitetida usmonli turk tili sohasi boyicha birinchi professor Osip Ivanovich Senkovskiy (1800-1858) "Карманнная книга для русских воинов в турецких походах” (Turk poxodidagi rus askarlari uchun cho’ntfk kitobi") (1828-1829) nomli asarini yaratgan, bunda turki xalqlar hayotiga, etnografiyasiga oid ma'lumotlar berilgan. Lazer Zaxarovich Budagov (1802-1879) 1869 yilda 2 tomdan iborat "”Сравнительный словарь турецко-татарских наречий” ("Turk-tatar lahjalarining qiyosiy lugati") nomli lug'at yaratdi, bu lugatda so’zlar o'zaklar do’yicha joylashtirilgan. “Туркий лаҳжаларнинг қиёсий луғати (1869-71) 2 томли луғат. Vasiliy Dmitrievich Smirnov (1846-1922) "Образцовые произведения османской литературы” ("Usmon adabiyotining namunali asarlari"),"Очерки истории турецкой литературы» ("Turk adabiyoti tarixi ocherklari").

Platon Mixaylovich Melioranskiy (1868-1906)ning turkolog sifatidagi faoliyati serqirra bo’lib, quyidagi to’rt mavzuga birlashadi: 1. Jonli turkiy tillariga old ishlar ; 2. Turkiy yozma yodgorliklarga oid ishlar ; 3. Rus tiliga o'zlashgan turkiy unsurlar haqidagi tadqiqotlar ; 4. Turkiy xalqlar folkloriga doir ishlar ; P.M.Melioranskiyning lingvistik qarashlari G.Paulning «Til tarixi printsiplari" asari ta'sirida shakllangan bo'lib, u muayyan tilini o'rganishda og'zaki so’zlashuv nutqi bilan yozma nutqni farqlash printsiplariga amal qiladi. Bu ilmiy printsip olimning « Краткаяграмматикаказак - киргизскогоязыка » («Qozoq-qirg'iz tilining qisqacha grammatikasi») (1894-1897) asarida yaqqol ko'rinadi. U qadimgi turkiy yozma yodgorliklarni o'rganishga oid 1899 yilda " ПамятниквчестьКюльтегина »" ("Kultegin yodgorligi"), 1900 yilda esa turkiy tillarga oid " Араб - филологотурецкомязыке » ("Arab-filolog turk tili haqida"), 1904 yilda " Араб - филолого монгольскомязыке ("Arab-filolog mo'g'ul tili haqida") kabi asarlar yaratdi. « Турецкиеэлементывязыке « СловоополкуИгореве », « Втораястатьяотурецкихэлементахвязыке « СловоополкуИгореве », « Заимствованныевосточныесловаврусскойписьменностидомонгольскоговрем ени » kabi asarlarida turkiy tillardan rus tiliga o'zlashgan 45 ta so'zni tahlil qilgan. Matvey Xristianovich Kastren (1813-1852) ugor-fin tillari mutaxassisi edi. Shu bilan birga turkiy tillar bilan ham shug'ullandi. U 1857 yilda " Опытизучениякойбальскоготкарагасскогоязыков » nomli asarida nemis olimi A.Shott asos solgan Ural-Oltoy nazariyasini rivojlantirdi va ugor-fin, samodiy, turkiy, mo'g'ul, tungus va manjur tillarining qarindoshligi g'oyasini isbotlashga harakat qildi hamda bu tillarni qiyoslab o’rganish an'anasini belgilab berdi. Otton Nikolaevich Betlingk (1815-1904) turkologiyaga oid hammasi bo'lib 6 ta, ya'ni yoqut va usmonli turk tiliga oid maqolalar yozdi. Shunindek, u « Оязыкеякутов » (ayrim manbalarda « Грамматикаякутскогоязыка ») nomli asari bilan mashhur.O.N.Betlingkning yoqut tili haqidagi asari 4 qismdan iborat: 1) kirish: 2) grammatika: 3) yoqutcha matnlar: 4)yoqutcha-nemischa lug'at.

Asarning « Оязык e якутов . Опытиссл e дованияотд e льногоязыкавсвязиссовр e м e ннтымсостояни e мвс e общ e гоязыкознания » nomli kirish qismida tillarning morfologik tasnifi haqida o`z qarashlarini yoritdi hamda Yevropa tilshunoslarining tillarini agglyutinativ va flektiv tillariga ajratish haqidagi qarashlariga qarshichiqdi. Bunga har ikki tipdagi tillarda agglyutinativlik va flektivlik xususiyatlari uchrashishni asos qilib oldi. Asarning "Grammatika" qismi "Fonetika", "Morfologiya", "Sintaksis" kabi uch qismdan iborat. U yoqut tili tovushi tizimi 8 unli va 21 undoshdan iboratligini, bu titda singarmonizm qonuni amal qilishini aniqladi: yoqut tili uchun maxsus alfavit yaratdi. Asarning morfologiya bo'limida muallif yoqut tilidagi so'zlarni besh turkumga ajratdi: 1) otlar; 2) sonlar; 3) olmoshlar; 4) fe'llar; 5) o'zgarmaydigan so'zlar. V fe'lni keng tahlil qildi. Bu asar haqida yoqut tilshunosi Ye.I.Ubryatova « Очеркисторииизученияякутскогоязыка » nomli asarida morfologiya bo’limi yoqut tili morfologiyasining haqiqiy entsiklopediyasi deb baholaydi. Asarning lug'at qismida 4600 dan ortiq so'z izohlangan. Bu yoqut tili leksikografiyasining birinchi namunasidir. ВасилийВасильевичРадлов (1837-1918) mashhur turkolog olim. U Berlinda tug'ilgan.. V.V.Radlov Fronts Bopp, Geyman Shteyntalng kabi mashhur Yevropa tilshunoslaridan ma'ruzalar eshitdi. Keyinchalik V. Shottdan tatar, mo'g'ul va manjur tillarini o’rgandi. V.V.Radlovning faoliyati serqirra bo’lib, uni quyidagi sohalarga o'rganish mumkin: 1. Turkiy xalqlar folkloriga old izlanishlar. 2. Turkiy tillarga oid tadqiqotlar. 3. Qadimgi turkiy yodgorliklarga doir tadqiqotlar. Qozoq, qirgiz, uygur, qrim-tatar xalqlari folklariga oid 4 tomli " Образацынароднойлитературытюркскихплемен " asarini yaratdi. Asar ikki qismdan iborat bdlib, 1)Fonetika, 2) Morfologiya deb nomlanadi."Fonetika" qismida 20 dan ortiq turkiy tillarning unli va undoshlar tizimi, singartnonizrn hodisasi keng tavsiflangan.

"Morfologiya" qismda V.V.Radlov turkiy agglyutinatsiya va turkiy tillarga xos affikslarning paydo bo'lishi haqidagi fikrlarini izchil va keng yoritgan. Shuningdek, V.V.Radlov mashhur leksikograf hisoblanadi. 1893-1911 yillarda uning " Опытсловарятюркскихнаречий " ( Туркийла ҳжалар луғати тажрибаси” nomli asari kichik-kichik 24 kitobcha shaklida nashr etilgan. Asarda taxminan 70 ming lugaviy birlik izohlangan. Qadimiy turkiy yozma yodgorliklar tilini o'rganish V.V.Radlov faoliyatining muhim qirrasini tashkil etadi. Daniyalik olim V.Tomsen Urxun-Enasoy yodgorliklarini o'rganishni boshlagan bo'lsa, bu manbalarni rus olimlardan birinchi bo'lib, V.V.Radlov o’rgandi va 1897 yilda qadimgi turkiy yodgorliklarni "Yangi nashri"ni e'lon qiladi. Unda qadimgi turkiy tilning fonetikasi, morfologiyasi va sintaksisi haqida boy ma'lumotlar bergan. A.N.Kononovning ta'biri bilan aytganda, V.V.Radlov o'z tadqiqotlari bilan yangi turkologiya maktabini yaratadi. Aleksand Mixaylovich Shcherbak . 1.Turkiy tillar fonetikasi va fonologiyasi. 2. Turkiy tillar grammatikasi (morfologiya, sintaksis). 3. Turkiy tillar leksikasi. 4. Runologiya. 5. Oltoyshunoslik (oltoy tillarining turkiy tillarga qon-qarindoshligi yoki kontakt natijasida yaqinlashgani)muammolari. 6. O‘zbek tili tarixi masalalari. 7. Yozma yodgorliklarni nashrga tayyorlash. 8. Turkiyshunoslik, jumlandan, o‘zbek tilshunosligi bo‘yicha yuqori malakali kadrlar tayyorlash. Aleksandr Mixaylovich Shcherbak oltoy nazariyasi bo‘yicha o‘zining mustaqil fikriga ega bo‘lgan olim edi. U boshqa turkiyshunoslardan farqli o‘laroq, shu sohaga oid barcha asarlarida “Turkiy va mug‘ul tillari o‘zaro qarindosh emas, ulardagi leksik o‘xshashlik uzoq davom etgan aloqalar natijasi”,-degan fikrning asoschisi bo‘ldi va bu nazariyani umrining oxirigacha isbotlashga harakat qildi. O‘zbek tilining manbashunosligi, fonetikasi va gramatikasi yuzasidan chuqur izlanishlar olib bordi. 60-yillarning oxirida uyg‘ur yozuvida bitilgan XIY- XY asr yodgorligi hisoblangan “O‘g‘uznoma” va “Muhabbatnoma” asarlarini nashr ettirdi. Shuningdek, u “X-XII asarlar Sharqiy Turkiston yodgorliklari tilining grammatik ocherki”, “Eski o‘zbek tili grammatikasi” monografiyalarini yaratdi va nashr ettirdi. Bu asarlar til tarixi, adabiyot tarixi bo‘yicha bugungacha noyob

manba sanalib keladi. Ular keyinchalik o‘zbek tilida yaratilgan darsliklarga zamin bo‘ldi. O‘zbek tilshunosligiga alohida e’tibor bilan qaragan olim faxr bilan:”O‘zbekiston mening ikkinchi ona yurtim”, - deyishini uning shogirdlari tomonidan ta’kidlanib turadi. 2008 yil 28 yaevarda Sankt-Peterburgda vafot etgan. Sergey Yefimovich Malov (1880-1957). Ilmiy faoliyatining asosiy yo`nalishlaridan biri qadimgi turkiy yozma yodgorliklarni filologik va lingvistik o`rganish edi. «Образцы древне-турецкой письменности, с предисловием и словарем» (1926). «Памятники древнетюркской письменности» (1951), «Енисейская древнетюркской тюрков. Тексты и переводы».(1952), «Памятники древнетюркской письменности Монголии и Киргизии»(1959). Ilova qismida 4000 tacha so‘z izohlangan. Aleksandr Nikalaevich Samoylovich (1880-111938)tilshunoslik, adabiyotshunoslik, etnografiya, tarix fanlari bo‘yicha asarlar yaratgan. “Опыт краткой крымско-татарской грамматики (1916), “Краткая учебная грамматика османско-турецкого языка” (1925) kabiasarlarinashrqilingan . Chig‘atoy adabiy tili taroixini uch darga bo‘ladi: 1) chig‘atoy adabiy tilining “oltin davri” (XY-XYI); 2) chig‘atoy adabiy tili krizisi (XYII-XYIII)j 3) chig‘atoy adabiy tilining qayta jonglanishi ( XIX asr va XX asr). U chig‘atoy adabiyotida noma va tuyuq janrlarining shaklanishi va rivojlanishi masalari bilan ham shug‘ullangan. Vladimir Mixaylovich Nasilov «Yazыk Orxun-Eniseyskix pamyatnikov» (1960), «Drevneuy-urskiy yazыk» (1963). G.Aydarov. O‘rxun yodgorliklari tili yuzasidan «Yazыk Orxunskix pamyatnikov drevneuy-urskoy pismennosti VIII veka». (Alma-ata. 1971). 1969 yilda 20000 sщzni щz ichiga olgan «Drevnetyurkskiy slovar» izohli lug‘ati nashr etilgan. Aleksandr Konstantinovich Borovkov (1904-1962). Eski o‘zbek adabiy tilining shakllanishi va rivojlanishi muammolarini uch yo‘nalishda o‘rgandi: 1) Navoiy asarlarini tilining tahlili; 2) Navoiydan oldin yaratilgan yozma manbalar

tilining tahlili; 3) eski o‘zbek (chig‘atoy) tili bo‘yicha yaratilgan lug‘atlar va filologik asarlar tahlili. A.N.Kononov Alisher Navoiyning “Mahbubul qulub” asarini, Abulg‘ozi Bahodirxonning “Shajarai tarokima” asarini nashr etdi. “Грамматика узбекского языка” (1948), “История изучения тюркских языков в России” (1972), “Очерк истории изучения турецкого языка”(1976) asarlar muallifi. U usmonli turk tili yuzasidan olib borgan tadqiqotlari asosida 1934 yil X.Javdatzoda bilan hamkorlikda “Грамматика современного турецкого языка”asarini nashr ettirdi, “Грамматика турецкого языка” (1941). Asari maydonga keldi. Nikalay Konstantinovich Dmitriev (1898-1954). “Фонетика гагаузского языка” (1932), “Материалы пл фонетике кумыкского языка” (1936), “Указательные местоимения в османскоя языке” (1926), “О парных словосочетаниях в башкирскоя языке” (1930), “Наречия места в турецкая языке” (1914), “Синтаксис балкарского языка” (1940-1941), “Грамматика кумыкского языка” (1940), “Грамматика башкирского языка” (1949). U gagauz tili leksikasini qiyosiy-tipologik va genetik tamoyillar asosida tahlil qildi: gagauzcha so`zlarning usmonli turkcha so‘zlardan semantik farqlarini ko‘rsatdi, gagauz tiliga boshqa tillardan o‘zlashgan so‘zlarni tavsif etdi.

Adabiyotlar: 1. M.Qoshg'ariy "Devonu lug'otitturk". Tom. I, II, III, indeks lug'at Tb 1960-63-67. 2. Qo'chqortoev I.Isabekov B. ''Turkiy filologiyaga kirish". T, 1984. 3. Ne'matov H, Ahmatov N. "O'zbek tilining tarixiy leksikologiyasi". Buxoro. 1987 4. Tursunov U. va boshqalar. `'O'zbek adabiy tili tarixi" T. 1995. 5. Aliev A., Sodiqov Q. "O'zbek adabiy tili tarixidan". T. 1994. 6. Sodiqov Q. "Buyuk Qumaru". "O'zbekiston adabiyoti vasan'ati" gaz-si. 1991 10 may soni. 7. Ne'matov H. "O'zbek tilining tarixiy fbnetikasi". T. 1992. 8. A.Xojiyev O`zbek tili sinonimlarining izohli lug`ati. T., 1974, 6-bet.

Похожие

Turkiy filоlоgiyaning хоrijiy mamlakatlarda o’rganilishi

Turkiy tillarning o'rganish tarixi

Turkiy tillarning tovush tizimi

Turkiy tillarning oltoy tillari orasida tutgan o‘rni

Tillarning tasniflari