Тил - ижтимоий ходиса. тилнинг пайдо булиши. Дунё тиллари - Лингвистика - Рефераты

Тил - ижтимоий ходиса. тилнинг пайдо булиши. Дунё тиллари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

53 KB

www.arxiv.uz Тил - ижтимоий ходиса. тилнинг пайдо булиши. Дунё тиллари. Тил ва нутк Режа: 1. Тил - кишиларнинг енг муҳим алоқа воситаси. 2. Тилнинг пайдо бўлиши. 3. Дунё тиллари. 4. Тил ва нутқ. 5. Тил фанининг бўлимлари.

www.arxiv.uz Кишилар ҳамма вақт бир бирлари билан муомалада бўладилар. Тил воситасида ўз фикрларини, ҳис-туйғуларини ифодалайдилар. Тил кишиларнинг бир-бирларини тушунишларига, яшаш учун воситалар топишда бирлашишларига, ишлаб чиқаришни ташкил қилиш, табиат кучлари билан курашишга ёрдам берган. Тил кишиларнинг биргалашиб меҳнат қилишларида, бошқа кишилар билан алоқада бўлиш заруриятидан пайдо бўлган. Ибтидоий жамоа тузими бошларида пайдо бўлган тил узоқ даврлар ўтиши билан ўзгариб бойиб борган. Тил ривожи кишиларнинг турли-туман тажрибаларининг такомиллашишига бу тажрибаларнинг авлоддан-авлодга ўтишига имкон берган. Натижада фан, маданият, техника тараққий қилган, яъни кишилик жамияти ривожланган. Тилнинг ривожланиши жамият ривожланиши билан бевосита боғлиқ бўлиб, ижтимоий ҳаётда рўй берган ўзгаришлар тилда акс этади. Бу ўзгаришлар ҳаммадан кўпроқ тилнинг луғат бойлигида ўз ифодасини топади. Янги нарса-буюм ва тушунчаларнинг пайдо бўлиши ёки, аксинча, нарса-буюм, тушунчаларнинг кенг истеъмолдан чиқиб кетиши ҳаммадан аввал тилнинг луғат бойлигида ўзгариш бўлишига олиб келади. БМТнинг маълумотига кўра, 1999 йилда ер юзи аҳолиси 6 млрд.га етди. Дунёдаги халқлар 2976 хил тилда гаплашади. Шундан 200 тилнинг ҳар бирида 1 млн. дан ортиқ, 70 тилнинг ҳар бирида 5 млн. дан зиёд, фақат 13 тилнинг ҳар бирида 50 млн. дан ортиқ киши сўзлайди. Қолганларининг ҳар бирида эса 1 млн. дан оз киши гаплашади. Кавказ тоғларининг бағрида жойлашган Доғистонда 1 млн. дан ортиқ халқ бўлиб, улар 40 га яқин тилда сўзлашади. Дунёдаги тиллар келиб чиқиши, луғавий ва грамматик жиҳатдан яқинлигига қараб бир неча тил оилаларига бўлинади. Ер юзида 20 га яқин тил оиласи бор. Тил оилалари ўз навбатида тил туркумларига бўлинади: тилларнинг ҳинд-европа оиласи қуйидаги тил туркумларини ўз ичига олади: 1. Ҳинд туркуми (90 тирик тил, 3 ўлик тил).

www.arxiv.uz 2. Эрон туркуми (11тирик тил, 4 ўлик тил). 3. Славян туркуми (11 тирик тил, 4 ўлик тил). 4. Болтиқ туркуми (литва, латиш, латгаль ва прусс тили). 5. Герман туркуми (дат, швед, норвег, исланд, инглиз, голланд, немис, Янги яхудий тили). 6. Роман туркуми (француз, провансаль итальян, испан, португал, румин, молдован, тиллари, ўлик лотин тили). 7. Кельт туркуми (ирланд, шотланд, бретон, уельс). 8. Грек тили. 9. Албан тили. 10. Арман тили. 11. Анатолий туркуми (ўлик). 12. Тоҳар туркуми (ўлик). Ўзбек тили тилларнинг олтой оиласининг туркий туркумига киради. Маълум тилларнинг пайдо бўлиши учун манба бўлиб, ўзи алоқа воситаси сифатида ишлатилмайдиган бўлиб қолган тил асос тили (бобо тил) деб юритилади. Бу, одатда, мана бундай рўй берган. Бир тилда гаплашадиган халқ қандайдир тарихий сабаблар билан қабилаларга бўлиниб, турли томонларга тарқалган ва бу қабилаларнинг бир-биридан алоқалари узилган. Ҳар бир қабиланинг тили ўз тарақиётида давом эта берган. Чунки тил ҳамма вақт ривожланиб туради. Аммо бу қабилаларнинг турмуш шароитлари ҳар хил бўлган. Демак, уларнинг тиллари ҳам турли йўллар билан ривожланиб борган. Орадан маълум давр ўтиши билан бир вақтлар бир халқдан пайдо бўлган қабилалар тилида ўзгаришлар рўй бериб, бир қабила кишилари бошқа бир қабила кишиларининг тилини яхши тушунмайдиган бўлиб қолган. Шундай қилиб, бир вақтлар умумий бўлган тил қабилаларнинг янги пайдо бўлган тилларига нисбатан асос тил ҳисобланади. Тил алоқа қуроли, у восита. Нутқ эса ана шу алоқа жараёнини амалга ошириш учун хизмат қилади. Тилнинг умри уни яратган халқнинг умридай

www.arxiv.uz узоқ бўлади. Нутқнинг умри эса қисқадир. Тилнинг хизмат доираси жуда кенг, ҳажми ўлчовсиз бўлади. Нутқ эса аниқ ҳажмли, шаклли бўлади. Нутқ якка шахс (монолог), икки шахс (диалог) ёки кўп шахс (полилог) ўртасида бўлиши мумкин. Нутқ ёзма ва оғзаки бўлади. Тил фани қуйидаги бўлимларни ўз ичига олади: 1. Лексикологияда тилнинг луғат бойлиги ўрганилади. 2. Фонетикада нутқ товушлари ўрганилади. 3. Фразелогияда кўчма маъноли бирикмалар, яъни иборалар ўрганилади. 4. Сўз ясалишида сўз ясаш усуллари ўрганилади. 5. Грамматикада тилнинг грамматик қурилиши ўрганилади. У икки бўлимдан иборат: морфология ва синтаксис. 6. Имло (орфография) ва тиниш белгилари (пунктуация) да хатосиз ёзиш қоидалари ўрганилади. 7. Тўғри талаффузда (орфоэпия) да нутқ товушлари ва сўзларни тўғри айтиш қоидалари ўрганилади. 8. Тил тарихида фонетика, луғат бойлиги, грамматикада рўй берган ўзгаришлар текширилади. 9. Шевашуносликда (диалектология) тилнинг шевалари ўрганилади. 10. Услубият (стилистика)да услублар, тил воситаларининг нутқда ишлатилиш имкониятлари ўрганилади. 11. Этимология сўзларнинг пайдо бўлиш йўлларини ўрганади.

www.arxiv.uz Адабиётла r : 1. F . Абдураҳмонов, А. Сулаймонов, Х.Халиёров, Ж.Омонтурдиев. Ҳозирги ўзбек адабий тили. Ўқитувчи. Т., 1979 Синтаксис. 2. Э. Бегматов, А.Бобоева, М. Асомиддинова, Б. Умиркулов. Ўзбек нутқ маданияти очерклари. Т., «Фан» нашриёти, 1988. 3. Ш.Раҳматуллаев. Ўзбек тилининг изоҳли фразеологик луғати» Т., Ўқитувчи. 1978 й 4. У. Турсунов, Ж.Мухторов, Ш.Рахматуллаев. Хозирги узбек адабий тили. Ўқитувчи. Т., 1979. 5. Ш.Шоабдураҳмонов. М.Аскарова, А.Хожиев. И.Расулов, Х.Дониёров. Ҳозирги ўзбек адабий тили, 1 – қисм, Ўқитувчи. Т., 1980. 6. А.Шомақсудов, И.Расулов, Р.Қўнғиров, Х.Рустамов. Ўзбек тили стилистикаси Ўқитувчи. Т., 1980. 7. Ўзбек тилининг имло луғати. Т., «Фан» нашриёти, 1976 й. 8. www.ziyonet.uz

Похожие

Тил - ижтимоий ходиса

Тилнинг пайдо булиши ва ривожланиши муаммоси ( проблемаси )

Тарихий-ижтимоий тилнинг босқичлари

Нутқ маданиятива адабий тил. Адабий тилнинг икки шакли

Шарк кулёзмаларининг пайдо булиши ва умумий хусусиятлари