Tarix va filologiya, eron filologiyasi, transkripsiya va transliteratsiya, sharqshunoslik fani - Лингвистика - Рефераты

Tarix va filologiya, eron filologiyasi, transkripsiya va transliteratsiya, sharqshunoslik fani

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

64.5 KB

Tarix va filologiya, eron filologiyasi, transkripsiya va transliteratsiya, sharqshunoslik fani Reja : 1. Muqaddima. 2. O‘zbekistonda eronshunoslik. 3. Eronshunoslik markazlari. 4. Eron filologiyasi va eronshunoslik. 5. Istorizmning ero n filologiyasi uchun ahamiyati . 6. Eronshunoslik va Eron filologiyasi sharqshunoslik fanlari tarkibida .

MUQADDIMA Eron filologiyasiga kirish maxsus fanini o‘qitishdan maqsad eroniy tillar va bu tillarda yaratilgan adabiyotlarni o‘rganuvchi o‘quvchilarni shu fan bilan bog‘liq boshqa fanlar olamiga olib kirishdir. Bu fan eroniy tillarni o‘rganuvchi hamma mamlakatlarning ilmiy markazlarida o‘qitilib kelinmoqda. Rossiyada 1804-yildan beri Moskva va Sank-Peturburg universitet larida mashhur rus eronshunoslari A.A.Freyman, L.A.Xentagurov, I.M.Oranskiy va boshqalar mazkur fanni o‘qiganlar . Toshkent davlat sharqshunoslik institutining Sharq filologiyasi fakulteti “Eron-afg‘on filologiyasi” kafedrasida bu fan 1955- yildan beri o‘qitilmoqda. Fanni o‘qitishda I.M.Oranskiyning 1960 va 1988-yillarda nashr etilgan “Vvedenie v iranskuyu filologiyu” kitobi asosiy manba bo‘lib xizmat qilmoqda. Yillar o‘tishi bilan Eron filologiyasiga kirish faniga oid materiallar kengayib bormoqda. Shuning uchun jamlangan hamma materiallarni bir maxsus fanga ajratilgan darslarda yoritib berish qiyin. Ayniqsa: a) qadimgi yozma yodgorliklar; b) Eron tilshunosligi; v) Eroniy tillar shevashunosligi shular jumlasidandir. Yuqoridagi muammolar bo‘yicha fors, rus, ingliz va boshqa tillardagi nashr qilingan monografik va kollektiv ilmiy ishlar qayd qilib o‘tiladi xolos 1 . Bundan tashqari eroniy tillarga bag‘ishlangan davriy jurnallarda ham ko‘plab ilmiy materiallar berib borilmoqda . «Iranskoe yazikoznanie» (Rossiya), « Studia Iranika » (Fransiya), Studien zur Indologie und “ Iranistik ” (Germaniya) “ Acta Iranika ” ( Teheran – Liege ) hamda «Avstriya fanlar akademiyasining «Eron komissiya»si shular jumlasidandir. Keyingi 20-25 yillar ichida Afg‘onistonda sodir bo‘lgan siyosiy o‘zgarishlar natijasida afg‘onshunoslikka bo‘lgan qiziqish ham ortib bormoqda. Afg‘onistondagi mahalliy tillarni o‘rganish bo‘yicha bir qator ilmiy kitoblar 1 Osnova iranskogo yazikaznaniya M. , 1979, 1981, 1982 .

nashrdan chiqdi, hamda “ Afghanistan journal ” ( qraz ) , “ Afqhan Sfudies ” ( London ) , “ Bibliofheca Afqhanica ” ( Liestal ) davriy nashrlari ham chop etib kelinmoqda. Eroniy tillar guruhiga kiruvchi xalqlarning adabiyotlari va ayniqsa, hozirgi zamon adabiyotini o‘rganishga oid materiallar deyarli chetlab o‘tiladi. Mazkur ma’ruza matni o‘zbek tilida ilk bor yozilayotgani va bunga O‘zbekistondagi eronshunoslarning ilmiy faoliyati kiritilinayotgani sababli kamchiliklar bo‘lishi tabiiy holdir. O‘zbekistonda eronshunoslik Eroniy tillarda gaplashuvchi xalqlar bilan turkiyzabon xalqlar azal-azaldan yonma-yon yashab, ko‘plari deyarli ikki tillik bo‘lganliklari haqida ko‘plab ma’lumotlarga egamiz. O‘zbek mumtoz adabiyoti fors-tojik adabiyoti bilan hamnafas bo‘lib, ularning o‘zaro ta’siri haqida olimlarimiz ko‘p va xo‘b yozishgan. O‘zbekistonda olimlarimiz eronshunoslik bilan 1920-28 - yillarda Turkiston davlat universitetida va 1944 - yildan Toshkent Davlat universitetining sharq fakultetida, 1991 - yildan esa Toshkent davlat sharqshunoslik institutida eron-afg‘on filologiyasi va xorijiy sharq mamlakatlari adabiyoti kafedrasida shug‘ullanishmoqda. Ular fors-dariy-pashtu tillarining xususiyatlari va adabiyotini o‘rganadilar. Ushbu sharqshunoslik maktabida yetishib chiqqan hozirgi zamon fors adabiyotining chuqur bilimdoni, Firdavsiy nomidagi xalqaro mukofot sovrindori O‘zbekistonda xizmat ko‘rsatgan fan arbobi, f.f.doktori, professor, Shoislom Shomuxammedov, f.f.d. professor Abdurahim Mannonov, f.f.d. Orif Usmonov, dotsentlar S.Yuldasheva, Rahmonxo‘ja Inomxo‘jaevlar fors-dariy, pashtu tillari adabiyoti bilan shug‘ullanishsa, f.f.d., professorlar A.G‘.G‘aniev, A.Quronbekov, M.Imomnazarov, dotsentlar N.A.Muhammedova, M.Abdusamatov, Z.Umarov, A.Ismoilov, O.Shokirov, A.Vohidov va boshqalar fors, dariy tillarining grammatik , leksik-semantik va sotsio-lingvistik xususiyatlarini o‘rganish bilan mashg‘uldirlar. Tarix fanlari doktori professor M.Ishoqov, Asqar Maxkamov O‘rta Osiyoda

birinchilardan bo‘lib, avestoshunoslik va So‘g‘dshunoslik yo‘nalishida ilmiy ishlar olib borishmoqda. Eronshunoslik markazlari Eroniy tillarning xususiyatlari ularning adabiyoti, tarixi va etnografiyasini o‘rganish bilan jaxonning turli mamlakatlarida ko‘plab olimlar mashg‘uldirlar. Eronning o‘zida Tehron, Isfahon, Shiroz, Tabriz, Mashhad shaharlarida faoliyat ko‘rsatayotgan universitetlarda, ilmiy-tekshirish markazlarida eroniy tillarning, xususan, fors tilining adabiyoti va tarixi o‘rganilmoqda. Afg‘onistonda Kobul universiteti va FAda pashtu, dariy va Afg‘onistonda mavjud bo‘lgan tillarning xususiyatlari, folklori va adabiyoti o‘rganilmoqda. Tojikistonda Tojikiston davlat universiteti, FA huzuridagi Sharqshunoslik institutida eroniy tillar bilan bir qatorda tojik tilining xususiyatlari va adabiyoti o‘rganilmoqda. Rossiyada eroniy tillar bilan Sankt-Petrburg va Moskva Davlat universitetlari va Rossiya FA huzuridagi sharqshunoslik instituti xodimlari shug‘ullanmoqdalar. Eronshunoslik bilan Yevropada Germaniya, Angliya, Fransiya, Shvesiya va Norvegiya davlatlarida, sharqda esa HHindiston, Pokiston, shuningdek, hamdo‘stlik mamlakatlaridan: Gruziya, Armaniston va Ozarbayjon, hamda Amerika Qo‘shma Shtatlarida olimlar muvaffaqiyatli shug‘ullanib kelishmoqda. Transkripsiya Ma’ruza matnida uchraydigan qadimgi va o‘rta eroniy tillar va dialektlarga oid materiallarni berishda biz M.Oranskiyning «Vvedenie v iranskuyu filologiyu» kitobidagi (12-14-betlar) transkripsiya va shartli belgilardan foydalanishni ma’qul ko‘rdik. Chunki, eronshunoslikda hozirgi kunlarda transkripsiyaning turli variantlaridan foydalanilmoqda. Eron filologiyasi va eronshunoslik

Istorizmning eron filologiyasi uchun ahamiyati «Filologiya – yunoncha so‘z bo‘lib, so‘zga muhabbat, fikrlash», degan ma’noni anglatadi. (Filo – mehribon, sevguchi, do‘st va logos – so‘z, fikr, mulohaza). Qadimgi Yunonistonda differensiallanmagan antik fan davrida hamma olimlarni, qanday fan olamida ish olib borishlariga qaramay, filologlar, ya’ni “ so‘zga mehribonlar ”, deb atashgan. Keyinchalik fanning rivojlanishi va boyishi natijasida hamda fanlarning ma’lum sohalarga bo‘linishi oqibatida filologiya tushunchasining hajmi va mazmuni ma’lum darajada o‘zgardi. Ma’lumki, o‘rta asrlarda va uyg‘onish davrida filologlar, asosan, qadimgi mualliflarning asarlarini o‘rganardilar, shuning uchun filologiya nomi ostida qadimgi yodgorlik asarlarini o‘qish va izohlashni tushunganlar. Buning uchun esa asar qaysi tilda yozilgan bo‘lsa o‘sha tilni chuqur o‘rganish va o‘sha davrning tarixiy – madaniy vaziyatini yaxshi bilish lozim edi. Shuning uchun filologiya vaqt o‘tishi b ilan biror xalqning tarixiy , madaniy vaziyatini yozma adabiyot b ilan birga o‘rganishi uchun yaratilgan fan sifatida maydonga chiqdi. Hozirgi paytda filologiya fanining asosiy o‘rganish ob’ekti – qadimgi yozuv yodgorliklari bo‘lib, ular turli ijtimoiy-tarixiy bosqichlarda biror xalqning og‘zaki adabiy ijodi va tilini aks ettiradi. Mana shu turli tarixiy bosqichlarda adabiyotning o‘sishi tarix fani b ilan bog‘liqdir. Bu esa filologiya b ilan tarix fanlarining bir-biri b ilan chambarchas bog‘liqligini ko‘rsatadi. Ana shuni Eron filologiyasiga tatbiq qilib, shunday deb ayta olamiz: Eron filologiyasi – eroniy tillar b ilan tillarda yaratilgan adabiyotni (xalq og‘zaki ijodini hisobga olgan holda) o‘zining tarixiy taraqqiyotida jamiyat tarixi b ilan bo‘lgan munosabat i ni o‘rganadigan fandir. Eron filologiyasi ham o‘z navbatida ikki qismga bo‘linadi: 1) eroniy tillar tilshunosligi; 2) eroniy xalqlar adabiyoti. Agar biror qadimiy asarni tekstologik o‘rganilsa bu adabiyotshunoslikka kiradi, uning tilini o‘rganish esa tilshunoslikning vazifasidir. Shunday qilib, eron filologiyasi eronshunoslikning bir bo‘lagi bo‘lib, eroniy tillar guruhida

gaplashuvchi xalqlar, elatlarning madaniy tarixi va umumiy tarixi bilan shug‘ullanuvchi fandir. Eronshunoslik va eron filologiyasi sharqshunoslik fanlari tarkibida Eron filologiyasi faqat eronshunoslik fanlari bilan emas, balki sharqshunoslikning ko‘pgina fanlari bilan chambarchas bog‘liqdir. Masalan, hindshunoslik, semitologiya, turkologiya va h.k. Bularni bir-biridan ajratib o‘rganish mumkin emas, balki ular qadimiy yozma yodgorliklarni o‘rganishda va ularni tarjima qilishda katta ahamiyatga ega. Tayanch iboralar Tarix va filologiya, eron filologiyasi, transkripsiya va transliteratsiya, sharqshunoslik fani.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR 1. I.M.Oranskiy «Vvedenie v iranskuyu filologiyu» M. 1960, 1988. 2. Osnovi iranskogo yazikoznaniya M., 1979, 1981, 1982 . 3. Gamkrelidze T.V.Ivanov Vch.Vs. «Indoyevropeyskiy yazik i indoyevropeysi» tom I- II , Tbilisi, 1984. 4. Naselenie SSSR M, 1976 . 5. www.ziyonet.uz

Похожие

Transkripsiya. Fonetik va fonologik transkripsiya. Transliteratsiya

Mixxat yozuvlari, sillabiy uslub, transkripsiya va transliteratsiya, hind-evropa tillari, g‘arbiy eron dialektlari, sharqiy eron dialektlari

Turkiy filologiyaga kirish kursining predmeti, maqsadi, vazifalari. Turkiy xalqlar tillarini o’rganishning ilk davri

Tovush ifodasi. Transkripsiya

Abdurauf Fitrat va uning turkiy filologiya taraqqiyotiga qo’shgan hissasi