Olmoshni o‘tish metodikasi - Лингвистика - Рефераты

Olmoshni o‘tish metodikasi

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

52 KB

Olmoshni o‘tish metodikasi Reja : 1. Kishilik olmoshlari haqida dastlabki tushunchalarni shakllantirish. 2. Kishilik olmoshlarining turlanishini o‘tish. 3. Kishilik olmoshlarini imlosi ustida ishlash. 4. Ona tili darslarida lug‘at ustida ishlash.

Boshlang‘ich ta’limda faqat kishilik olmoshlarini o‘rganiladi. 4-sinfda kishilik olmoshlari haqidagi dastlabki umumiy tushuncha beriladi; ularning kelishik qo‘shimchalari bilan turlanishi va imlosi o‘rgatiladi. Kishilik olmoshlari bilan o‘quvchilarni tushuntirishda predmetni nomlamasligi, ular faqat ko‘rsatish uchun xizmat qilishi bilan tanishtiriladi. Boshlang‘ich sinfda kishilik olmoshlarini ot bilan almashinib qo‘llanishiga alohida to‘xtalinmaydi. Chunki men, sen olmoshlari hech qachon ot bilan almashinib qo‘llanmaydi: men o‘qiyapman, sen o‘qiyapsan deyish mumkin, lekin Salima chiqyapman, Salima o‘qiyapsan, qiz tikyapman tarzida qo‘llanmaydi. Lekin III shaxs kishilik olmoshi ot bilan almashinib qo‘llanmaydi: qiz tikyapti – u tikyapti. O‘qituvchi kishilik olmoshlari bilan tanishtirayotganda shunga diqqat qaratish lozim. Kishilik olmoshi haqidagi dastlabki ma’lumot badiiy asardan keltirilgan og‘zaki nutqqa doir misollarni kuzatish va tahlil qilish orqali beriladi. Kishilk olmoshlarini o‘rgatish jarayonida o‘quvchilarda quyidagi bilim va ko‘nikmalar hosil qilinadi; va men, sen, u, biz, siz, ular kishilik olmoshlari, ular kim so‘rog‘iga javob bo‘ladi; kishilik olmoshlari so‘z turkumi; kishilik olmoshlari 3ta shaxsni birlik va ko‘plikda ifodalaydi; -ni,-ning, qo‘shimchalari men, sen olmoshiga qo‘shilganda o‘zakdagi n tushib qoladi; u olmoshiga –ga, -da, -dan, qo‘shimchalari qo‘shilsa bir n tovushi orttiriladi kabi bilimlar; olmoshlarni nutqda to‘g‘ri va o‘rinli qo‘llash, ularni kelishikli holatda to‘g‘ri yozish, so‘roqlar yordamida aniqlash va farqlash ko‘nikmalari hosil qilinadi. Olmosh so‘z turkumi suhbat, yarim izlanishli muammoli metod, induktiv metodlarda tushuntiriladi. Bu metodlarning qaysi birida tushuntirilsa, shunga mos usul va ish turlari tanlanadi. O‘quvchilar olmoshlarning kelishik bilan qo‘llanishini hali o‘rganmagani uchun dastlabki tanishtirishda bosh kelishikdagi olmoshlar qatnashgan gap tanlanadi. Kishilik olmoshlarini o‘rgatish uchun quyidagi misollar asosida suhbat o‘tkazish mumkin. Men o‘rtoqlarim bilan suhbatlashdim. Sen kelsang, men shu yerdaman, deb qo‘y... U kela qolsa, gaplarimni aytsam! Birinchi gap o‘qitiladi. -Bu gap kimga tegishli? (Yayraga) -Kim suhbatlashdi? (Yayra) -Men so‘zi o‘rniga Yayra so‘zini qo‘yib aytish mumkinmi? (Yo‘q.. Bolalar

qo‘yib o‘qib ko‘radi va ishonch hosil qiladi). Harakatni kim bajaryapti? (Men). Men so‘zi qaysi so‘roqqa javob bo‘ladi? (Kim?) U gapda qaysi bo‘lak vazifasida kelyapti? (Ega) Ikkinchi gap o‘qitiladi: -Bu gapni kim aytyapti? (Yayra) U kimga murojaat qilyapti? (O‘rtog‘iga) Qaysi so‘z o‘rtog‘i so‘zini bildiryapti? (Sen) Sen so‘zi qachon qo‘llanar ekan? (Biror murojaat qilganda qo‘llanadi). Sen qaysi suroqqa javob bo‘ladi? (Kim?) Uqaysi gap bo‘lagi vazifasida kelyapti? (Ega). Uchinchi gap yuzasidan taxminan quyidagicha savollar beriladi: -Bu gap kimga tegishli? (Bolaga) Bu predmetning nomi aytilyaptimi? (Yo‘q) Bola so‘zi o‘rnida qaysi so‘z kelyapti?(U) Bu so‘z qachon qullanar ekan?(Fikr biror shaxs haqida (kim haqida) borsa qo‘llanadi) Demak, bu gapda shaxs nomi qo‘llanmayapti, uni, ko‘rsatuvchi so‘z qo‘llanayapti. Shundan so‘ng suhbat quyidagicha umumlashtiriladi: Predmetni nomlamay uni ko‘rsatayotgan so‘zlarni sanang (Men, sen, u) Ular qanday so‘roqqa javob bo‘lyapti? (Kim?) U qaysi gap bo‘lagi vazifasida kelyapti? (Ega) O‘quvchilar javobiga aniqlik kiritiladi: Men, sen, u –so‘z turkumi. Bu so‘z turkumining nomi olmosh deb yuritiladi. Men, sen, u –kishilik olmoshlari. Men –I shaxsni, sen- II shaxsni, u- III shaxsni ko‘rsatadi. Shundan so‘ng biz, siz, ular olmoshlari yuzasidan suhbat o‘tkaziladi. Kishilik olmoshlarining birlik va ko‘pligi taqqoslash orqali tushuntiriladi va qachon men, sen, u, qachon biz, siz ular ishlatilishi ustida ishlanadi. Egalik qo‘shimchalari ifodalaydigan 3 ta shaxs: so‘zlovchi(men), tinglovchi (sen), o‘zga (u) eslatiladi va u kishilik olmoshlari bilan bog‘lanadi. Olmoshning gapda ega vazifasida kelishi aytiladi. Kishilik olmoshlarining ko‘pligini tushuntirishda” biz Vatan haqida ko‘p maqollar bilamiz? Siz ham shunday maqollardan bilasizmi? Tarzidagi gaplardan foydalanish mumkin. O‘quvchilarning kishilik olmoshlari yuzasidan olgan tushunchalari bir necha dars davomida mustahkamlanadi. Bunda kishilik olmoshlariga so‘roq berish, qaysi so‘roqlarga javob bo‘layotganini aniqlash, matndan kishilik olmoshlarini topish, ularni o‘zi bog‘langan so‘z bilan ko‘chirish, kishilik olmoshlari ishtirokida gap tuzish, ularni gapda qanday bo‘lak bo‘lib kelayotganini aniqlash, kishilik olmoshlarining shaxs-sonini aytish, berilgan fe’llarga mos kishilik olmoshlarini tanlash va gap tuzish. (Onamga yordam berdim. Onangga yordam berdingmi? Onasiga yordam berdimi?) kabi topshiriqli mashqlar bajariladi. Ayrim matnlar shaxsini o‘zgartirib ijodiy qayta hikoyalatiladi.

Kishilik olmoshlarining kelishiklar bilan turlanishini o‘tish Kishilik olmoshlarining kelishiklar bilan turlanishini o‘tishdan oldin shu mavzuni o‘quvchilar ongli o‘zlashtirishlari uchun doskaga kelishiklarga doir jadval osib qo‘yiladi. № Kelishiklar nomi Qo‘shimchasi So‘roqlari 1 Bosh kelishik - kim? nima? 2 Qaratqich kelishigi -ning kimning? nimaning? 3 Tushum kelishigi -ni kimni? nimani? 4 Jo‘nalish kelishigi -ga,-ka,-qa, kimga? nimaga? 5 O‘rin-payt kelishigi -da kimda? nimada? 6 Chiqish kelishigi -dan kimdan? nimadan? Jadval asosida suhbat metodida kelishiklar haqidagi o‘quvchilar bilimi eslatiladi va ularning yangi mavzuni o‘rganishlarigazamin tayyorlanadi: Nechta kelishik bor? Nomini, qo‘shimchasi va so‘rog‘ini ayting. Kelishiklar qaysi so‘z turkumiga qo‘shiladi? Kelishik qo‘shimchalari qanday vazifa bajaradi? Misollar bilan tushuntiring. O‘quvchilar aytgan bitta gap doskaga yozdiriladi va tahlil qilinadi: Bilim davlatdan qimmat. (Maqol.) Davlatdan-ot, chiqish kelishigi qo‘shimchasini olgan, bu-dan qo‘shimchasi otni qimmat so‘ziga bog‘lagan. O‘quvchilar javobi umumlashtiriladi. Shundan so‘ng oldindan doskaga yozib qo‘yilgan darslikdagi 270-mashq ustida ishlanadi: -O‘qing. Tagiga chizilgan so‘z qaysi turkumga kiradi? Shu so‘z qaysi shaxsni bildiradi? Bizni olmoshi qaysi qo‘shimcha bilan qo‘llangan? Bu qo‘shimcha biz olmoshini qaysi so‘zga bog‘lagan? Ularni birlikda yozing: Bizni olib bordilar. Kelishik qo‘shimchasini va bog‘lanishini tegishlicha belgilang. Kelishik nomini qisqartirib tepasiga yozing. Ikkinchi gapni o‘qing. Olmoshni qaysi qo‘shimcha olganini ayting. Qaratqich kelishigi otni qaysi so‘zga bog‘lagan? Ularni birikma tarzida yozing: Bizning ko‘z o‘ngimizda va qo‘shimchani, so‘zlarni bog‘lanishini belgilang. Qolgan gaplar ham shu tahlitda bajariladi. Doskaning bir tomonida quyidagi birikmalar yuzaga keladi:

Bizni olib bordilar Bizni ko‘z o‘ngimizda Bizga gapirib berdi Biz tingladik Bizda qoldirdi O‘quvchilar javobi yana suhbat yo‘li bilan umumlashtiriladi: Kishilik olmoshlari qaysi qo‘shimchalarni oladi? Qaysi kelishik qo‘shimchalari olmoshga qo‘shilib keladi? Bu qo‘shimchalar olmoshlarni qaysi so‘zlarga bog‘laydi? (boshqa so‘zlarga) Kelishik qo‘shimchasini olgan bizni, bizning, bizga, bizda qaysi so‘roqlarga javob bo‘lyapti? Ular gapda qaysi bo‘lak bo‘ladi? (2-darajali bo‘lak) Biz olmoshiga so‘roq bering, u qaysi kelishikda? Gapda qaysi bo‘lak bo‘lib kelyapti? (Ega) O‘quvchilar javobi aniqlashtiriladi; Kishilik olmoshlari ham kelishik qo‘shimchalarini oladi. Kelishik qo‘shimchalarini olganda olmoshlar turlanadi. Tushum, qaratqich, jo‘nalish, o‘rin-payt, chiqish kelishigidagi olmoshlar 2-darajali bo‘lak bo‘lib keladi. Bosh kelishikda esa ega vazifasini bajaradi: Biz mehnatni sevamiz. Kishilik olmoshining kelishiklar bilan turlanishi haqidagi tushuncha mashqlar yordamida mustahkamlanadi. Bunda kishilik olmoshlarini qaysi kelishikda ekanligi, ularni o‘zi bog‘langan so‘z bilan birikma tarzida ko‘chirish, shaxs-sonini aniqlash, chiziqchalar o‘rniga topshiriqqa mos olmoshlar qo‘yish (El II shaxs, birlik, jonalish, k.) chozsa qol ( III shaxs, birl, jon. k) doim sodiq bol.) ot o‘rnida qo‘llangan olmoshlarni aniqlash., ijodiy matnlar tuzish kabi topshiriqli mashqlar bajariladi. Keyingi daoslarda o‘quvchilarning kishilik olmoshlarining kelishiklar bilan turlanishi paytidagi imlosini o‘zlashtirishlariga, ijodiy yozma ishlar uyushtirishga va ularda kishilik olmoshlaridan to‘g‘ri foydalanib nutqni uslubiy jihatdan to‘g‘ri qo‘llashlariga, shuningdek, nutqda kishilik olmoshlaridan o‘rinsiz va tinimsiz foydalanishlarini bartaraf etishlariga qaratiladi. Kishilik olmoshlarini o‘rinsiz ko‘p ishlatishlarini bartaraf etish uchun o‘quvchilarning ijodiy yozma ishlari: bayon va insholari o‘qib berilib, tahlil qilinadi. O‘quvchilar nutqida kishilik olmoshlarini man, san tarzida sheva ta’siriga berilib talaffuz qilish holatlari uchraydi, kishilik olmoshlariga ajratilgan darslarini yana bir vazifasi shu kabi kamchiliklarni yo‘qotishdir. O‘quvchilar kishilik olmoshlaridan nutqda to‘g‘ri foydlalanishga o‘rgatish nutqiy g‘alizlikni, talaffuzdagi yoqimsizlikni bartaraf etadi.

Ona tili darslarida lug‘at ustida ishlash. Boshlang‘ich sinflar o‘quv dasturida ona tili, o‘qish bolalarning lug‘atini boyitish. Bog‘lanishli nutqni o‘stirish, adabiy-estetik tafakkurini kamol toptirish, nutq madaniyatini shakllantirirsh, nutq ta’sirchanligini ta’minlashning muhim omilidir deyiladi. Bu vazifalar grammatik mavzularni o‘rganish, mashq matnlarini kuzatish va tahlil qilish, maxsus lug‘aviy-grammatik mashqlar orqali bajariladi. Ona tili o‘qitishning bosh maqsadi ham tilning jamiyatda tutgan o‘rni, vazifasi bilan belgilanadi. Til aloqa vositasi – so‘zlovchi fikr-mulohazalarini til orqali bayon qiladi, tinglovchi esa til vositalari orqali ruyobga chiqqan fikrni anglatadi. Ona tili fani o‘qituvchilarni fikr bayon qilish va uni o‘qib olish faoliyatiga tayyorlaydi. Fikr til vositasida ruyobga chiqar ekan, har bir kishi tilni va undan foydalanishni bilishi zarur. Tilni bilish uning grammatik – qonun qoidalarini, ta’rifini o‘zlashtirishgina emas, balki ona tilning boy imkoniyatlaridan amaliy foydalana bilishdir, ya’ni fikrini og‘zaki va yozma shaklda to‘g‘ri, tushunarli va savodli ifodalay bilishdir. Bunga erishish uchun ona tili dasrlarida lug‘at ustida ishlashga alohida e’tibor qaratish lozim. Lug‘at ishida so‘zning ma’nosi talaffuzi va imlosi e’tiborda tutiladi. Shular ustida ishlashdan asosiy maqsad ehtiyoj sezilgan paytda o‘quvchilarning nutqda foydalanishlariga erishish, o‘zgalar nutqini anglashlarini ta’minlashdir. Buning uchun o‘qituvchi ona tili darslarida qo‘llangan har bir so‘zning, ta’limiy jarayonlarda: ekskursiya, o‘zaro suhbat, turli tadbirlarda, ishlatilgan so‘zlarning ma’nosiga e’tibor bilan qarashi, ularning qaysilari maxsus ishlashni taqozo etishini belgilab olish kerak. Tilning lug‘at boyligini o‘quvchilar tomonidan o‘zlashtirilishi uchun ona tili darslarida so‘zlarning quyidagi ma’nolari bilan tanishtiriladi. 1. O‘quvchilarni notanish so‘z va iboralar bilan tanishtirish. O‘quvchilar darslikdagi so‘z va iboralarga birinchi marta duch kelayotgan bo‘lishi mumkin. Bu so‘z yangi paydo tbo‘lgan so‘z bo‘lmasa ham o‘quvchi uning ma’nosini bilmaydi, demak, o‘quvchi uchun yangi so‘z hisoblanadi. Masalan, 1- sinf “Ona tili” darsligida xabib (do‘st) darparda (oyna o‘rniga shaffof qog‘oz yopishtirilgan deraza parda), (mag‘rur (kekkaygan, mag‘rur-kamtar), kamol (har tomonlama yetuk, to‘kis, kamol topmoq-xazon bo‘lmoq), xaroba (qarovsiz qolgan

vayrona), qardosh (do‘st, birodar, qarindosh-urug‘), safdosh (harbiy xizmatda birga, tashkilotda birga), xavza (daryo va ko‘llarga qo‘yiladigan, uni tashkil etadigan irmoqlar yoki majmui rasm ko‘rsatiladi), sarkarda (qo‘mondon, lashkarboshi), zeb (bezak, ko‘rk, husn), ziynat (go‘zallik uchun xizmat qiluvchi buyum), qasr (xashamatli saroy, ko‘shk) kabi so‘zlarga duch keladilar. Bunday so‘zlarning ma’nosini sinonimlar keltirib kengaytirish yo‘li bilan qarshi ma’noli so‘zlar bilan izoh berish, gap tuzish orqali ma’nosini yechish, rasmlar orqali tushuncha hosil qilish mumkin. Bunday ishlash o‘quvchilarda so‘z ma’nolariga nisbatan sezgirlikni yuzaga keltiradi. 2. O‘quvchilarni so‘zning yangi ma’nolari bilan tanishtirish. O‘quvchilar ko‘p ma’noli so‘zlarning bir ma’nosini tushunsa, boshqa ma’nosini bildirmasliklari mumkin. Bolalar so‘zlarning hamma ma’nolarini birdaniga o‘zlashtirib ololmaydilar. Ularning ma’nosini o‘zlashtirish bosqichma bosqich amalga oshiriladi. 1-2 sinfda ko‘p ma’noli so‘zning bir-ikki ma’nosi bilan tanishsa, 3-4- sinflarda yana boshqa ma’nolarini bilib oladi. Tilning barcha sathlarini: fonetika, leksika, so‘z tarkibi, morfologiya, sintaksis (boshlang‘ich sinfda bu bo‘limlar “Tovushlar va harflar”, “So‘z”, “Gap”, “Bog‘lanishli nutq” deb nomlanadi)ni o‘rganish jarayonida tasviriy ifodalar, iboralar, ma’nodosh, shakldosh, qarama- qarshi ma’noli so‘zlarning ma’nolari turli ish turlari asosida tushuntirib boriladi. 1- sinf ona tili darsligida fikr buzuq-ko‘chma ma’noli ibora berilgan, uni soat buzuq birikmasi bilan taqqoslang. Qaysi birikma boshqa ma’noda qo‘llanayapti? (soat buzuq) Qaysi birikma boshqa ma’noda qo‘llanayapti? (fikri buzuq). Fikri buzuq birikmasi qanday ma’noni ifodalayapti? Bolalar o‘ylab, niyati yomon kishilarni fikri buzuq deyishadi deb izoh beriladilar. Ko‘rinadiki, taqqoslash usuli so‘z ma’nolarini izohlashda samarali usul sanaladi. Quloch otib, tanbeh yedi, ko‘zi o‘ynar, qalbi olov, til topishdi, rohatini totdi iboralarining ma’nosi ustida ham shu tarzda ishlanadi. T. G‘afforova va b. “Ona tili”, T., “O‘qituvchi”, 2001 yilgi nashr. 1-sinf darsligida Xiva ona tarix tilmochi, ...bilan egachi, urush yo‘lini taqqa bekitdik, biz ma’nosiga zeb bersak, rediskaga akaman, karvon bo‘lib kelamiz (Turnalar), chehrasiga tabassum yugurdi, bahor oq bulutni yetaklab ketdi, 2-sinf darsligida dov-daraxtning soch-soqolini qirishdi. Biz oqlagan daraxtlar oppoq paypoq kiyishdi kabi badiiy-tasviriy til vositalari ustida ishlash o‘quvchini til zar, uni tilida qo‘llovchi zargar bo‘lishiga undaydi. 3. O‘quvchilar tilida kam qo‘llaniladigan so‘zlar ma’nosi ustida ishlash.

Adabiy tilga oid ba’zi so‘zlar o‘quvchilar nutqida kam qo‘llaniladi. Bu so‘zning ma’nosini o‘quvchi yetarli darajada tushunmaydi. Uning o‘rnida oddiy so‘zlarni qo‘llaydi. O‘qituvchi ularni kitobiy so‘zlar bilan almashtirish uchun nutqida qo‘llashga majbur etadigan vaziyat yaratishi, ehtiyojni yuzaga keltirish zarur. Masalan, jim –tinch, -osuda-osoyishta, yurakdan-dildan, soat strelkasi-soat millari, -garmdori-qalampir, minut-daqiqa, rayon-tuman kabi. So‘zlarning qo‘llanishini faolashtirish uchun yozma ishlar o‘tkazilayotganda ham o‘quvchilar e’tiborini ayrim so‘zlarni boshqasi bilan almashtirishlari ta’kidlandi. Masalan, 1-sinfda rasmlar asosida og‘zaki hikoya tuzayotgan o‘quvchilarning nutq elementlari biri-biridan farqli bo‘lishi –biri ikkinchisining so‘zini qaytarmasligi talab qilinadi. Masalan, shirinsuxan so‘zi o‘rnida shirinso‘z, nasim-tonggi yel (shamol), tanbeh berdi –dashnom berdi, zilol suv-tiniq suv, kichik mo‘jaz, tik-adl, nafis-nozik, ishbilarmon –ishning ko‘zini biladigan kabi... Yozma bayon yozishga tayyorlanish jarayonida ham (2-sinf) so‘zlarni boshqasi bilan almashtirishga, kitobiy so‘zlar tanlashga e’tibor berish lozim. Darsliklarda bola hissiyotiga ta’sir qiluvchi ko‘chma ma’nodagi badiiy ifodalar ko‘p qo‘llangan, ular ustida maqsadga muvofiq ishlash o‘quvchi nutqini jozibador qiladi, ularning nutqiy adabiy tilga yaqinlashtiradi. 4. Yangi paydo bo‘lgan so‘z ma’nolari ustida ishlash. Bunday so‘zlar darslikda kam qo‘llaniladi. Bunday so‘zlarning bolalar hayoti bilan bog‘liq bo‘lganlarini ajratib olib “Bilib qo‘ygan yaxshi” rubrikasi ostida ishlansa o‘quvchining nutqi zamon bilan baravar rivojlanib boradi. 5.Grammatik atamalar ma’nosi bilan tanishtirish. Grammatik atamalarning avvalo to‘g‘ri talaffuzi, imlosi o‘rgatiladi. Shundan so‘ng misollar asosida uni mazmuni ochiladi. Qoidani o‘qitish va mashqlar bajarish orqali atama ma’nosini to‘laqonli anglashlariga erishiladi. Lug‘at ustida ishlashda quyidagi metodik usullardan foydalaniladi: 1. So‘z ma’nolarini taqqoslash va ularni sharhlash. Bu usul ko‘chma ma’noli so‘z va iboralar, paronim so‘zlar, shakli bir xil so‘zlar ma’nosi, imlosi, talaffuzini izohlashda qo‘llaniladi. Urush-urush: ikki kishining janjallashib qolishi –urish; ikki xalq, ikki davlat orasidagi jang-urush. Bu so‘zlarning talaffuzi ham ikki xil. 2. So‘zlarning kuzatish usuli orqali so‘zlarning imlosini, ma’nosini va talaffuzini o‘rgatish. Bu usul o‘zakdosh so‘zlarni o‘rganish jarayonida, ko‘m-ko‘k, oppoq, qip-qizil sifatlarining (qizil, oq, ko‘k) ma’no nozikliklari, imlosi, talaffuzini o‘rgatishda qo‘llaniladi. Masalan: Gul: guldon, gulchi, gulzor, gulli, gulsiz, gulla

so‘zlarning tarkibini kuzatadilar. Bu so‘zlar ma’nosidagi farqni izohlaydilar va tilning yangi so‘zlar hisobiga boyib borishini anglay boshlaydilar. Shunday o‘rinda o‘qituvchi so‘zlarni o‘z so‘ziga aylantirishi orqali aniq fikr yuritishga o‘rganish o‘quvchining burchi ekanini aytishi lozim. Kuzatish usuli shakllari o‘zgarayotgan so‘zlarning imlosini o‘rganishda ham qo‘llaniladi: og‘iz+im –og‘zim, singil+im-singlim, u+ga-unga. 3. So‘zlarni belgilariga ko‘ra guruhlash usuli. Guruhlash aqliy faoliyat usuli bo‘lib, u ona tili mashg‘ulotlarida o‘quvchilarning so‘z boyligini oshirishda muhimdir. Bu usul so‘zlarning anglatayotgan ma’nosi, turkumi, yasalishi, imlosi, uyasi kabilarga ajratish imkonini beradi. Guruhlash kuzatish va taqqoslash usuli bilan bog‘liq. So‘zlarni guruhlash uchun avvalo ular kuzatiladi, so‘ng taqqoslanadi. Bu jarayonda ularning o‘xshash va farqli tomonlari ajratiladi: Masalan, qavm- qarindoshlik bo‘yicha guruhlash: 1. Ota urug‘i: ota, amaki, amma, dada, oppoqdada, buvi, buva. 2. Ona urug‘i: ona, xola, tog‘a, oyi, buvi, buva. Sifatlarda a)xususiyat bildiruvchi sifat: sho‘x, og‘ir, bosiq, aqlli, aqlsiz, xayoli, hissiz, andishali, dangasa, tanbal, ishchan, mehnatsevar va h. b)ta’m bildiruvchi sifat: shirin, achchiq, nordon, taxir, sho‘r, mazali, bemaza, chuchmal va h. Guruhlash musobaqa tarzida uyushtirilishi mumkin. Ma’lum bir gurug‘dagi so‘zlar ro‘yxatinituzish ishini alfavit asosida yozdirish ham mumkin. Guruhlashda quyidagi topshirqlardan foydalanish mumkin. 1. Bolalar o‘yinlari nomining lug‘atini tuzing. 2. O‘zingiz bilgan shoir nomlari ro‘yxatini tuzing. 3. Ertak nomlari ro‘yxatini tuzing. 4. Joy nomlari ro‘yxatini tuzing. 5. Ohangdosh so‘zlar ro‘yxatini tuzing. 6. Ma’nodosh so‘zlar ro‘yxatini tuzing. Bular o‘rganilayotgan mavzularga, mashq matnlariga bog‘liq holda tashkil etiladi. So‘zlarning izohli lug‘atini sinf va maktab matnlariga bog‘liq holda tashkil etiladi. So‘zlarning izohli lug‘atini sinf va maktab miqyosida tuzib, osib, umumiste’molga kiritish mumkin.

“O‘quvchilar pochtasi” tashkil etiladi. O‘quvchilar qaysi so‘zning ma’nosini bilib olishda qiynalsalar, shu so‘zni yozib yashikka tashlaydilar. Hafta oxiridagi darsda shu so‘zlar ma’nosi, imlosi izohi o‘tkaziladi.

Похожие

Sinfda o’qish metodikasi

Savod o’rgatish metodikasi

Sifatni o‘rganish metodikasi

Fe’lni o‘rganish metodikasi

Fonetika o’qitish metodikasi