Миллий ва ижтимоий курашлар даври адабиёти - Лингвистика - Рефераты

Миллий ва ижтимоий курашлар даври адабиёти

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

63 KB

Миллий ва ижтимоий курашлар даври адабиёти Режа: 1. Миллий ва ижтимоий курашлар даври адабиёти 2. Исмоилбек Гаспиринский – Русия жадидчилик ҳаракатининг раҳнамоси сифатида 3. Исмоилбек Гаспиринскийнинг ҳаёти йўли 4. Исмоилбек Гаспиринский ва унинг “Таржимон” газетаси

АДАБИЁТЛАР: 1. Б.Қосимов. Исмоилбек Гаспирали. Т., 1992 2. Давлат Нодир. Исмоибей (Гаспирали). Анқара, 1988 (туркча) 3. Б.Қосимов. Миллий уйғониш: жасорат, маърифат, фидоийлик. Т., 2002 4. Б.Қосимов ва бошқалар. Миллий уйғониш даври адабиёти. Т., 2004

Мазкур давр хронологияга кўра икки қисмни ўз ичига олади: 1. 1905- 1917 йиллар. 2. Ундан 20-йиллар охиригача 1905-1917 илларда Русия ва жаҳон тарихида юз берган бир қатор муҳим сиёсий воқеалар Туркистон ижтимоий-маданий ҳаётига сезиларли таъсир кўрсатди. Чунончи, 1904 йилда бошланган рус-япон уруши ва Русиянинг енгилиши, 1905 йилда мамлакатда юз берган ҳукуматга қарши ғалаёнлар ва буларнинг натижаси ўлароқ подшо Николай ИИ нинг барча фуқароларга, шу жумладан, тобе миллатларга сўз, матбуот, виждон эркинлигига ваъда этувчи 17 октябр Манифестини эълон қилишга мажбур бўлиши, Биринчи Жаҳон уруши ва туркистондаги мардикорлик воқеалар, 1917 йил, феврал, октябр ўзгаришлари, ниҳоят шу йили 27 ноябрда Туркистон муҳториятининг эълон қилиниши ва хоинона қонга ботирилиши каби оламшумул ҳодисалар муҳим аҳамиятга эга бўлди. ХХ аср боши ўзбек адабиётида бу воқеаларнинг акс садосини сезмаслик мумкин эмас. ХХ асрнинг 20-йиллари эса эски мустамлака тузумидан янгисига, социалистик диктатурага ўтиш даври бўлди. Ўтиш даврида ҳамиша муайян эркинликларга имкон қолади. 20-йилларнинг биринчи ярмидаги қизғин адабий-маданий ҳаракатчилик ва Фитрат, Қодирий, Чўлпон ижоди мисолида янги адабиётнинг энг сара намуналарининг худди шу даврда майдонга келиши бежиз эмас. Бинобарин, янги адабиётнинг шаклланиш ва тарққиёт босқичларини тўғри англамоқ учун даврнинг энг муҳим ҳодисалари ва унинг заминида юзага чиққан ижтимоий-маданий манзарасига бир кўз ташлаш лозим бўлади. Русияда милионлаб мужикларни кўчириб келтириб, маҳаллий халқдан тортиб олинган серҳосил ва унумдор ерларга жойлаштириш авж олди. Ўлка мустамлакачиликнинг шафқатсиз тартиблари билан идора этила бошланди. Маориф ва ижтимоий соҳаларда эса исломни бузиш, ерли халқни руслаштириш давлат сиёсати қилиб белгиланди. Ушбу мақсадни кўзда тутувчи давлат қарамоғидаги рус-тузем мактаблари кўпайиб борди. Бу мактаблар тубжой болаларга дастлабки таълимни бериш, гўдаклигиданоқ

ақлу фикрни жиловлаб олишни кўзда тутарди. Рус-тузем мактабларига муносабат ерли зиёлиларда икки хил эди: 1. Ҳамкорлик қилувчилар (Саидғани саидазимбой ўғли, Сатторхон Абдуғаффоров, Саидрасул Саидазизов) 2. Рад этувчилар (И.Гаспиринский, З.Валидий, М.Чўқаев) Маҳаллий мактаблар эса хусусий бўлиб, уларга кўплаб тўсиқлар қўйиларди. Айниқса, Исмоилбек Гаспиринский бошлаб берган замонавий усули жадид мактабларига мустамлака ҳукумати қаттиқ турди. Шуларга қарамай, маҳаллий зиёлиларнинг жасоратлари туфайли янги мактаблар очилаверди. Маълумотларга қараганда, 1903 йилда Туркистонда 102 та бошланғич, иккита ўрта “усули жадид” мактаби бўлган. Исмоилбек Гаспиринский Русия жадидчилик ҳаракатининг раҳнамоси эди. Туркистонда ХИХ асрнинг охирларидан кўзга ташланган янгиланиш ҳаракатлари кўп жиҳатлари билан шу номга, унинг “Таржимон” газетасига келиб боғланарди. Ва ушбу даврдан эътиборан ХХ асрнинг 20- йилларига қадар фаолият кўрсатган бирор туркистонли зиёли йўқки, бу номни четлаб ўтган бўлсин. Шу сабабли, унинг ижодий фаолияти ва айниқса, маслак-интилишлари билан танишиш Туркистон жадидчилиги ва жадид адабиётининг шаклланиш ва ривожланиш босқичларинигина эмас, умуман мазмун-моҳиятини англашда, йўнилишларини белгилашда ҳам муҳим аҳамиятга эга. Бу ном юз йил муқаддам туркий дунёдаги энг машҳур ном эди. Уни қашқардан лондонгача, Санк-Петербургдан Бомбейгача билар эдилар. У чиқарган “Таржимон” газеасининг 1908 йилдаги 25 йиллик тўйида хитойнинг “Таранча”сидан табрик телеграммаси келган. 1910 йилда эса Франциянинг энг эътиборли журналларидан “Ревю дю монде мусулман” унинг миллат олдидаги буюк хизматлари учун номзодини “Тинчлик борасидаги Халқаро нобель Мукофоти”га тавсия қилган ва буни хорижий мамлакатлардаги жуда кўп матбаот органлари қўллаб қўвватлаб чиққан эди.

У вафот этган 1914 йилнинг 11 сентябрида машҳур Наримон Наримонов ёзади: “Миллат Исмоилбек каби қаҳрамонларни унитса, ўз ҳаётини барбод этажакдир”. (“Янги дунё”г., 1991 й., 11 сон). Бу баландпарвоз гап эмас. Далил-тарих. У тириклигидаёқ миллатнинг отаси, раҳнамоси деган ном олди. Унинг энг катта хизмати Русия сарҳадида яшаб турган, лекин замоннинг зайли билан бир-биридан узоқ тушган (тўғрироғи, узоқлаштирилган) ва бегоналашиш даражасига етган туркий халқларни бир- бирига танитди. Исмоилбек шарқ халқлари маънавий ҳаётида, хусусан, мактаб- маорифида чинакам инқилоб ясаган, “усули жадид” номи билан тарихга кирган “усули савтия”ни бошлаб берди. ХХ аср Шарқининг энг машҳур, энг тараққийпарқар ҳаракатчилигига – жадидчиликка асос солди. Исмоилбекнинг ота-боболари Ялта-Алкҳупка йўлида жойлашган Гаспра қишлоғидан. Исмоилбек тахаллус-насабини шундан олди. Бироқ у кўпроқ “Гаспиринский” номи билан шуҳрат қозонди. Илк ўзбек матбуотида у “Гаспиринский” деб берилди. Исмоилбек Гаспрадан унча узоқ бўлмаган, тўрт томони тоғлар билан ўралган Ажикўй (овчи қўй-овчилар қишлоғи)да 1851 йилнинг 21 мартида – қутлуғ наврўз кунида таваллуд топди. Отаси Мустафобей Кавказ ва Қримнинг генерал губернатори князь Воронцовга таржимон бўлиб ишлаган, садоқатли хизмати учун 1853 йилда поручик унвониа мушарраф бўлган, дворян мартбасига кўтарилган. Лекин кўп ўтамай, Қрим уруши бошланди. Оила Боқчасаройга кўчиб келди. Исмоилни 8 ёшида боқчасаройлик Ҳожи Исмоилнинг эски мактабига берадилар. 10 га кирганда эса отаси Мустафобек онаси Фотиманинг эътирозларига қарамасдан, Оқмачит – Симферополдаги губерния гимназиясига олиб боради. Унда икки йил ўқигач, Воронеж (Ёл Кермон)даги офицерлар ҳарбий ўқув юртига ўтади. Ўн уч ёшида москвадаги Милютин гимназиясига ўқишини кўчиради. 1868 йилда Исмоилбек Москвадаги ўқишини битириб, Боқчасаройга қайтади. “Занжирли” мадрасасида рус тилидан дарс бера бошлайди. Д.И.Писарев, Н.Г.Чернишевский асарлари

билан яқиндан танишади. Ўқиш-ўрганиш иштиёқи уни 1872 йилда Францияга бошлаб келади. вена, Мюнхен, Штутгардтда бўлади. Парижда И.С.Тургенов билан учрашади. Унга ассестент-котиб бўлиб ишга киради. Французчани мукаммал жгаллайди. “Эълонлар Идорасида таржимонлик қилади. Машҳур Сорбонна университетига ўқишга қатнайди. Ниҳоят 1876 йилда Боқчасаройга қайтиб келади ва “занжирли”да рус тили ўқитувчиси сифатида ишини давом эттиради. Шу йили уйланади. Бироқ улар узоқ яшай олмайдилар, ажралиб кетадилар. Исмоилбек шаҳар бошлиғи вазифасига (1878-1884) сайланиб, боқчасаройни обод қилишга киришади. 1882 йилда машҳур Қозон татарларидан миллионер Акчуриннинг қизи Зуҳрахонимга уйланади. Улар йигирма йил бахтли турмуш қилдилар. Олти фарзанд тарбия этдилар. “Улардан Дилорахоним ва Исмоил соғ-саломатлар. Тошкентда яшайдилар”, деб хабар берган эди “Йилдиз” журнали (1990, 1 сон, 113-бет), 1990 йилда. Гаспиринский шаҳар бошлиғи бўлиб узоқ қола олмайди. Шаҳар Думаси аъзолари Исмоилбекни шаҳар пулини “кўчаларни ёритиш, аҳолига тиббий ёрдамни кучайтириш” каби аллақандай “фойдасиз” ишларга сарф қилаётганини кечира олмадилар. Истеъфога чиқишга мажбур этдилар. У эса, ўз ишида давом этди. 1881 йилда “Русия мусулмонлиги” китобини эълон қилди. Унда кўтарилган энг муҳим масала русиянинг ўз мусулмон фуқароларига муносабати масаласи эди. “Сўнгги йилларда русиянинг Шарқдаги буюк маданийлаштирувчилик хизмати ҳақида тез-тез ўқишга ва эшитишга тўғри келмақда, - деб ёзади гаспиринский ушбу асарида. – Хўш, бу хизмат нимада намоён бўлиши керак? Наҳотки, унинг маъноси қозини уезд бошлиғига, ноибни приставга, бекликни областу губернияга, ушрни тан соғлиғи-ю яна бошқа “бер-бер”ларга, ипак тўну бешметни дворянлик ёқасига алмаштириб қўйишдан иборат бўлиб, бошқа қилинадиган иш қолмаган бўлса?” Гаспиринский “Русиянинг Шарқдаги маданийлаштирувчилик роли”га мана шундай танқидий қарайди ва у саволга салбий жавоб беради. Уни

аксинча, илм-маърифатдан узоқда сақлаб келаётганликда, мусулмонларнинг тилини, динини, турмуш тарзини бузишда айблайди. Бир томондан миллатни маҳв этиб келаётган жаҳолат, иккинчи ёқдан чор ҳукуматининг изчил, режали руслаштириш сиёсати. Русиядаги мусулмонларнинг тақдири қандай бўларкан? Исмоилбек мана шу саволга жавоб излайди. Унингча, Русиянинг тобе миллатларга муносабатида 2 йўл турибди: 1. Ассимиляция (руслаштириш). 2. Ҳамкорлик. Биринчи ҳолда мустамлакага, миллат тараққиётига ҳеч қандай йўл берилмайди, у тўла руслаштириб бўлингач, вакиллари мамлакат идора ишларига жалб қилинадилар. Иккинчи ҳолда, унинг миллий тараққиётига имкон яратилади, тегишли даражага кўтарилгач, ҳукумат ишларига тортилади. “Русия мусулмонлиги” рисоласи шулар ҳақида эди. Китоб босилиб чиқиши билан великорус шовинистларининг қаттиқ қаршилигига дуч келади. Айниқса, мусулмонларнинг мактаб-маорифини миллий асосларда қуришлари лозимлиги – миллий мактаб ҳақидаги ёқмади. Буни у биларди. Москвада Милютин гимназиясида ўқиб юрган пайтлари ўриспарастлиги билан донг қозонган М.Н.Катков билан бу масалада кўп тўқнашган эди. Унинг муҳаррирлигида чиққан “Московские ведомости” газетаси билан “Русский вестник” журналини мунтазам ўқиб борар эди. Унинг нуқтаи назари Тошкентда Н.Остроумов ва М.Муропиев, Қозонда Н.Ильминский билан айни бир хилда эканлигини яхши биларди. Вазиятни ўзгартириш учун уни олдиндан англатиш керак. Бунинг учун эса минбар зарур. “Таржимон” мана шундай зарурат туфайли юзага келди: “Бир бечора фақирни кўрсак ачинамиз. Ўлаётган бечорани кўрсак, юрагимиз изтиробдан оғрийди. Ҳатто бир ҳайвоннинг қийналиши раҳмимизни келтиради. Лекин бир эмас, минглаб кишиларнинг, бутун бир халқнинг жаҳолатдан мислсиз қийналаётганини кўрмаймиз...” Газетанинг дастлабки сонларининг бирида шундай сўзлар бор эди. Ба жасоратли садо ўша пайтлари жуда ҳам зарур эди.

“Бугундан бошлаб умумий тил устида кураша бошламоқ, мактаблар учун дарсликлар, ўқув китоблари, луғатлар тайёрламоқ керак”, - деб ёзади гаспиринцкий “Таржимоннинг” 1907 йил 42-сонида босилган “Дўстларимга” номли мактубида. Буларнинг ҳаммасининг боши миллий онг, хусусан, миллий маориф бўлади. Мамлакатимизда сонига нисбатан озчиликни ташкил этувчи армани, гуржи, латишларни қаранг, қанчалар илгарилаб кетдилар. Финляндия ва Польша мустақилликни олишгача етдилар. Иқтисоди ҳам жойида. Керакли нарсаси бор. Ҳаммаси миллий онгдан, миллий тил, адабиётдан. “Миллатнинг икки асоси бор: тил бирлиги, дин бирлиги. Миллатнинг ўзлигини йўқотиш учун шуларнинг биттаси бузилиши кифоя”, дейди Гаспиринский. 1885 йилда Истанбулдаги Абузиё матбаасида Исмоилбек Гаспиралининг “Оврўпа маданиятига бир назари мувозана” (Европа маданиятига бетарафона бир назар. Рисола бир оз қисқартиришлар билан “Ўзбекистон адабиёти ва санъати” ҳафталигининг 1996 йил 4-сони (26 январ)да босилган) деган кичкина рисоласи босилиб чиқди. Европа ўз тараққиётининг ҳадди аълосида турган, европа турмуш тарзи дунёнинг барча мамлакатларига ўрнак ва тимсол тутилган бир пайтд Русиядай қолоқ бир юртнинг қайси бир бурчагидаги бир мусулмон дунёнинг тараққийпарвар аҳли орасидаги ҳукмрон нуқтаи назарига эътироз билдирди. Бугунги Европа маданияти Қадимги Рим цивилизацияси асосида майдонга келгандир. Қадим Рим салтанати эса маънавий-ахлоқий чириганлиги учун барбод бўлган. Бинобарин, “Румолилар асир этлари билан ҳовузларда боқилган балиқларга тўймасдан қандай қулаган бўлсалар, уларнинг фарзандлари бўлган оврупалилар ҳам бутун дунёнинг меваларига тўймайдилар”, - деб ёзади Гаспирали. Қадим Рим салтанати деганда бугунги ўқувчининг кўз олдига бир тўда тўраларнинг кўнглини олиш учун ўлим билан курашга чиққан

гладиаторлар, машҳур Спартак келади. ХИХ аср эса, Европа колониализмининг гуллаган даври эди. Китоб чоп этилган 80-йилларда оқ подшонинг севимли генерали Скобелев олис Хуросоннинг Кўктепа қалъасини қонга ботириб, марви шоҳжаҳонни ишғол этган эди. Румолиларнинг ХИХ асрдаги фарзандларининг бутн дунёнинг меваларига тўймасликлари шундан. Муаллиф фикрича - ХИХ аср Европа маданияти билан қадим Рим маданияти моҳиятан бир хил. Қуроллар, усуллар, ўрнаклар ўзгарган, холос, натижа ва самара эскича. Рисолада асосий эътибор “янги дунё” маданиятининг маънавий- ахлоқий жиҳатларига қаратилади. Ворисийликка, оталар ва болалар масаласига тўхталади. Болаларнинг (социалистларнинг) ўз оталари (капиталистлар)ни рад этишларида катта маъно кўради. Айни пайтда, болаларнинг адолат ҳақидаги тушунча ва фикрлари адолатсизликлар билан тўла эканлигини очиб ташлайди. Унингча, олдинги ҳар икки маданиятнинг асосий нуқсони шундаги унда ҳаққоният йўқ. Исломдаги ҳаққоният йўқ. Рисолада Европа илм-фани билан ислом ахлоқининг ҳамкорлигида майдонга келадиган янги умуминсоний маданият масаласини кўтаради. Хўш, ислом маданияти қандай маданият? У нимани кўзда тутади? Европа маданияти шарҳидан кейин бунинг изоҳига ҳам зарурат туғилган кўринади. Ҳар ҳолда Исмоилбекнинг “Маданияти Исломия” номи билан бир китоби пайдо бўлди ва қисқа муддатда 2 марта чоп этилди. Маданият, унингча, кишиларнинг турмуши, иш фаолияти, касб-ҳунарга муносабати билан белгиланади ва уларни тахминан 3 га (ваҳший, ярим ваҳший, маданий) бўлади. Гап шундаки маданият ҳеч қачон ёлғиз бир миллатга ёхуд мамлакатга тегишли бўлиб қолмайди. Турли сабаб ва шароитга кўра бирида озроқ, иккинчисида кўпроқ ёхуд бирида бир, иккинчиси бошқа жиҳати нисбатан фарқли ривожланиши мумкин. Замонида Европа кийим нималигини билмай, мол терисига ўраниб юрган пайтларда Осиё пахта-ипак матоларини танлаб киярди. Ҳозирда от-эшак, қайиқ билан ўн кунда юрадиган йўлни Европа

темир йўл ё параходда бир кунда босиб ўтади. Бу маданият даражасининг самараси. Айни пайтда, у бутун инсониятникидир, -дейди муаллиф. Кимки бу йўлда хизмат қилса, инсониятга хизмат қилган бўлади. Шу жиҳатдан, мусулмон олами инсониятга нима берди? Умуман унинг хизмати борми? Исмоилбек шундай савол қўяди ва “Ҳам бордир, ҳам кўпдир” деб жавоб беради. Шундан сўнг икки муҳим масалага аниқлик киритади. 1. Ислом маданиятининг биргина араб маданиятидан иборат эмаслиги. Ислом маданиятини ёлғиз араблар яратмадилар. Унда турк, форс, ҳинд ва бошқа қавмларнинг ҳам улуши бор. 2. Ислом маданиятининг антик ва ҳозирги Европа маданияти билан ўзаро муносабати масаласи Бу жиҳатдан Исмомилбекнинг “Туркистон уламоси” китоби муҳим. Ушбу китоб 1900 йилда Бокуда босилди. Муаллиф “Ноширдан бир сўз”да “Оврупада улум ва фунун бик оз мунташор ўлан бир замонда Туркистон қитъасинда ақлий ва нақлий илмлара чолишмоқда эмишлар”, - деб изоҳ берган. Гаспиринский замондошларини кўҳна Туркистонинг юздан ортиқ уламоси билан таништирар экан, уларни саҳни кенг гулшандан саралаб олинган бир даста сул сифатида тақдим этади, ўлкани нодир истеъдодларга бениҳоя бойлигини таъкидлайди. Китоб ўн фаслга бўлинган. Дастлабки фаслда машҳур Баҳовуддин Нақшбанд билан бошланади. Сўнгра нажмиддин Кубро, Абдухолиқ Ғиждувоний, Абулайс Самарқандий, Ҳусайн воиз Кошифий, Замахшарий каби буюк уламоларнинг асарларига алоҳида-алоҳида тўхталиб, уларга ижобий фикрлар билдиради. Китобдаги фисллардан бири “улуми адабия” вакилларига бағишланган бўлиб унда Жавҳарий, Саккокий, Абу Абдулло Термизий, Ришидиддин Ватвот ҳақида маълумот беради. Навбатдаги фасл “соҳиби девон машоҳири шуаро” (девон тартиб этган машҳур шоирлар) ҳақида. Унда Амир Хисрав Деҳлавий, Зоҳир

Фаробий, Шавкат Бухорий, Паҳлавон Маҳмуд ҳақидаги фикрлари, Лутфий ҳақида ҳам айрим қадлар учрайди. Муаллиф Алишер Навоий ва унинг адабий муҳити ҳақида кенг тўхталган. Фаслнинг энг диққатга сазовор жойларидан бири Ойшайи Самарқандий, Меҳри Нуржаҳонбегим, Лола хотун, Асимий, Иффати ва Дўхтари Қошғарий – жами 7 “турк шоираси” ҳақидаги фикрлардир. “Туркистонда етишган ҳукамо (ҳакимлар) ва аттибо (табиблар)” фасли ибн сино билан очилган. Гаспиринский уни “доҳий” деб атайди. Тил билимини юксак баҳолайди. Фаслда бундан ташқари яна 11 ном келтирилган. Булар машҳур Фаробий, сабзаворий, Марвий, Самарқандий, балхий, Абдураҳмон ал-Марзуйи, Гургоний, шариф Шарафиддин ва маданияти исломиянинг буюк вакилларидан бири Абул аҳмад бин Табиб Саруший кабилардир. Алжабр асосчиси Ал-Хоразмий, Нилнинг сувини ўлчайдиган “миқиёсул-жадид” асбобини яратган Аҳмад Фарғоний, Абу Райҳон Беруний, Мирзо Улуғбек, Али қушчи, Ғиёсиддин Жамшид – жами 12 киши “нужум, ҳайъат ва риёзия уламоси” сирасига киритилган. Гаспиринскийнинг фикрича, аҳволни тузатмоқ учун уч нарса керак: 1. Миллий фикр. 2. Миллий тил. 3. Миллий маориф. Миллий фикр биринчи навбатда миллат бирлиги фикридир. Тил ягона адабий тил масаласидир. Миллий маориф она тилдаги таълим-тарбияни йўлга қўйишдир. Исмоилбек 1893 йилда Туркистонга келади. Бухоро амири Абдулаҳодхон билан қримда учрашган эди. Самарқандлилар “усули савтия” ғоясини яхши кутиб оладилар. Тезда “усули жадид” йўлга қўйилиб, иш бошланади. Исмоилбек Шаҳрисабзга кетади. Исмоилбекнинг иккинчи сафари 1908 йилга тўғри келади. Сафар тафсилотлари “Бухорода на кўрдим?” сарлавҳаси остида “Таржимон”нинг ўша йилги сонларида (47,50,57-59,64,78) босилган. Исмоилбек бадиий иқтидорга ҳам эга эди. Унинг “Фарангистон мактублари” (1887), “Дорур-роҳат мусулмонлари” (1889), “Судан

мактублари” (1889), “Хотинлар ўлкаси” (1890), “Гулбобо зиёрати” (1908), “Арслон қиз”, “Кун туғди”, “Ивн ва Сулаймон” (1897), “Балойи ислом” (1905), “Муколамайи салотин” каби кўплаб насрий асарлари бор. Хулоса қилиб айтганда, И.Гаспиралининг ҳаёти ва сермазмун фаолиятини туркистонсиз, унинг тарихи ва тақдири ҳақидаги ўйларисиз тасаввур қилиб бўлмайди. Улуғ мутафаккир Туркистон халқларининг бой маънавий меросини русия мусулмонлари борасидаги янгиланиш ва ислоҳотчилик ҳаракатлари учун маънавий омил деб билади. Айни пайтда, бутун вужуди билан ҳам нажот йўлини излайди ва буни янгилашда ислоҳотни кўради. Шунга кўра унинг қарашлари ҳам Туркистон билан теран боғланган эди. Шу сабабли, бу фикр қарашлар Туркистонда акс-садо топдигина эмас, туркистонлик тараққийпарварлар учун дастурамал вазифасини ўтади.

Похожие

Истиқлол ва миллий уйғониш даври адабиёти муаммоларининг намоёндалари

Олтой ва Хун даври

Муҳаммад Рахимхон Феруз

Янги ижтимоий-иқтисодий муносабатларнинг ривожланиб бориши шароитларида ўзбек адабий тилининг такомиллашиш характери

Абдурауф Фитратнинг илмий мероси